Clubblad van Scouting Radio Spijkenisse Jaargang 33 Nummer 3 Juni/Juli 2013

Transcriptie

1 Clubblad van Scouting Radio Spijkenisse Jaargang 33 Nummer 3 Juni/Juli 2013 In dit nummer: SDR Tranveiver van SSB Electronic, Nieuwe repeater in Gorinchem, SARL op 472 en 5 MHz, Speech processor, Ontelbaar veel kabeltjes, Samsun ontwikkeld tablet met besturing via hersenen, DX Nieuws, 6 Transistor mini headphone amp, Solarflux

2 COLOFON De SRS-Koerier is een uitgave van: Scouting Radio Spijkenisse Bestuur Voorzitter: Secretaris: Dirk PA3DHR Penningmeester: Paul PA3DB Bestuursleden: Bertus PD2GJS Joop PH7JAW Kantinebeheer: Hans PE1HVL Techn.beheer: Dirk PA3DHR Rondeleider: Jan PD0RSF Redactie / Websitebeheer: Jan PD0RSF Inhoud 02 Colofon, Inhoud, Agenda 03 HF, VHF/UHF Contest kalender 04 Van het bestuur 05 SDR Tranceiver van SSB Electronic Nieuwe mobiele antenne van Comet Wouxun komt met een nieuwe dual-band portofoon Nieuwe peater in Gorinchem 06 Een big gun zonder antenne Nieuwe antenne voor HF 07 Secundaire status en de 13cm band SARL op 472kHz en 5MHz Telefoon opladen binnen 1 seconde 08 Elektron-teleportatie stap dichterbij 09 Samsung ontwikkelt tablet met besturing via hersenen 10 DX Nieuws 12 Speech Processor 14 Ontelbaar veel kabeltjes 15 Betere analoog-digitaal-converters 16 ESA's nieuwe telecom- en navigatievoertuig 17 Toekomstige chips sneller met germanium 18 6 Transistor Mini Headphone Amp 19 Kwaadwillende kan vliegtuig op afstand hacken 20 Solarflux Redactie: pi9srs@qsl.net Club open op: Iedere woensdag 19:00 LT Iedere zaterdag 10:00 LT SRS Ronde: Iedere dinsdag 19:30 LT MHz, MHz Clubstation: PI9SRS Drogendijk LH Spijkenisse Website: pi9srs@qsl.net Huis frequentie: MHz Op zaterdag De SRS-Koerier verschijnt in: Februari April Juni Augustus Oktober December Agenda / Activiteiten Kalender 01 Juni Radio beurs Oude Techniek, Ruitersportcentrum De Krimhoeve, Krimweg 92 Hoenderloo 01 Juni HAMbeurs Zeeuws Vlaanderen 2013, Vogelwaarde 08 Juni Main Taunes Flohmarkt in der Liederbachhalle, Liederbach 15 Juni 17e Radiomarkt afdeling Noord Oost Veluwe, Aperlo 16 Juni Kofferbakverkoop, 09:00-12:00, Roeselare (B) Juni Sail Den Helder 2013, PG2013SAIL Juni HAM RADIO 2013 Friedrichshafen (D) 06 Juli 3e NVHR-dag met ruilbeurs, Health Center Hoenderdaal Driebergen 03 Augustus Flohmarkt und Tag der offenen Tür des OV O15 Lünen Augustus International lighthouse weekend Augustus DNAT 2013, Bad Bentheim (Duitsland) PI9SRS Aktiviteiten Voor actuele informatie van de PI9SRS en meer landelijke activiteiten, zie onze agenda op de website: of 2

3 HF Contest Kalender Juni - Juli 3

4 VHF/UHF Maandelijkse Contesten 1 e Dinsdag MHz LA/OH/OZ/SM/LY/ON/G 2 e Dinsdag MHz LA/OH/OZ/SM/LY/ON/G 2 e Dinsdag MHz en hoger VRZA Locator Contest 3 e Dinsdag GHz LA/OH/OZ/SM/LY/ON/G 4 e Dinsdag MHz LA/OH/OZ/SM/LY/ON 4 e Dinsdag GHz en hoger LA/OH/OZ/SM/LY/ONnn 3 e Zondag MHz-10 GHz Tsjechië MHz-10 GHz Oostenrijk 432 MHz en hoger Duitsland VHF/UHF Wekelijkse Contesten Elke dinsdag MHz-10 GHz Berlijn Elk Weekend Za MHz Italië ARI Zo MHz Italië ARI Van het bestuur Door Dirk PA3DHR Net voor m n voorjaars vakantie kregen we de onheilstijding, van het AT, dat het infeite eigenlijk met de roepnaam PI9SRS afgelopen was. Als alternatief vonden zei dat wij geholpen waren met een PI4 roepnaam. Bij mij was de gevoelstemperatuur danig gestegen en was een afkoelingsperiode welkom. Die zaterdag werkte het weer daarvoor, op de camping in Eerbeek, wel erg mee overdag + 9 graden en s nachts rond het vriespunt. Mijn radio station opgezet en met een inverted L antenne enkele roepnamen gewerkt die aandacht schonken aan het Konings gebeuren. In Apeldoorn op de Koningsmarkt gestruind en genoten van het mooie weer met de Xyl. Ook nog de radio markt op de Jutberg bezocht op Hemelvaartsdag. En zaterdag inpakken en weer retour naar Spijkenisse. Zondag een concept gemaakt om te protesteren tegen het besluit van het AT. Dit concept aan de andere bestuursleden verzonden en Madelijn, van Paul, heeft hier en daar de tekst conform de huidige normen veranderd. Zodat we het concept op woensdag avond met de aanwezige SRS leden konden bespreken. Tot onze verbazing kregen we weer een schrijven van het AT, op het goede adres maar wel weer met de verkeerde naam, met de mededeling dat we de machtiging voor PI9SRS tot 2018 konden gebruiken en tot december 2013 onze machtigingsgelden moesten betalen. Alleen zijn de machtigingsvoorwaarden aangepast en mogen we niet aan radio wedstrijden en vossenjachten deelnemen. Dus alle verwachtte wijzigingen met PI9SRS voor een PI4 roepnaam is gelukkig in de ijskast gezet en voor de contesten en vossenjachten passen we e.e.a. wel aan. Bij het zoeken naar een sequencer kwam ik op de site van DH8BQA een voice keyer tegen die erg simpel en goedkoop is t e maken en als elektronische papagaai is te gebruiken. Jan zal verder op in onze Koerier deze voice keyer publiceren. Het is uit het Duits vertaald door de computer en dat zal hier en daar wel Belgisch uitzien. Florian heeft het F boek in z n hoofd gestampt en heeft met goed gevolg het examen gemaakt. Bij deze gefeliciteerd Florian en welkom op alle amateurbanden en veel dx en plezier gewenst. Zoals je ziet investeren is renderen en de F is voor iedereen te behalen maar je moet er wel de moeite en de tijd voor nemen. In oktober zal het 10 jarig bestaan van ons gebouw gevierd gaan worden gelijk met het 30 jarig bestaan van de Hartelgroep. Nadere informatie volgt binnen kort. Diegene die op vakantie gaan een prettige vakantie en mooi weer gewenst en kom weer gezond terug en als je de zender mee neemt spreek eventueel een sked af. Good DX, De Dirk PA3DHR. 4

5 SDR Tranceiver van SSB Electronic Door PI4UTR SSB-Electronic heeft een nieuwe SDR transceiver gelanceerd op de Dayton Hamvention. Na enkele jaren ervaring opgedaan te hebben met Software Defined Radio (SDR) in ontvangers als de Perseus is er dan nu ook een transceiver op de markt gebracht met de naam Zeus 1 of ZS-1. De transceiver werkt van 160 tot 10 meter en heeft een maximale output van 15 Watt. De totale bandbreedte die op de spectrum-scoop zichtbaar te maken is, bedraagt 4 Mhz. De gevoeligheid van de ontvanger is 135 dbm en omdat het een SDR transceiver is beschikt deze over alle denkbare (softwarematige) filters. De Zeus 1 wordt met 12 Volt gevoed en heeft een USB2 interface voor verbinding met de PC. Het vermogen kan desgewenst terug geregeld worden tot 0 dbm, zodat de transceiver als achterset voor transverters gebruikt kan worden. De set kost 1399 euro en is online te bestellen. Article source: Nieuwe mobiele antenne van Comet Door PI4UTR NCG/Comet heeft een nieuwe dual-band mobiele antenne gelanceerd op de Dayton Hamvention. Het is een magnetische dual-band antenne met het haaienvin formaat, dat zowel in het wit als zwart verkrijgbaar is. Deze antenne is dus makkelijk en vooral onopvallend te monteren op auto s. Groot voordeel daarbij is dat de antenne geen aandacht van vandalen trekt. Een doorgewinterde zendamateur zal de haaienvin antenne natuurlijk nog kennen uit de tijd dat het radiomuseum van Cor Moerman de Teletron T813 5 aanbood, een oude transceiver die in bussen gebruikt werd en destijds voor een paar gulden gekocht kon worden bij het museum. Oude tijden herleven misschien bij het zien van deze nieuwe antenne. Wouxun komt met een nieuwe dualband portofoon Door PI4UTR Nadat de Chinese fabrikant eerder met een dual-band portofoon kwam voor de 4 en 2- meter band, is het nu de beurt aan een dual-band portofoon voor de 6- en 2-meter band. Het typenummer is de KG-UVD-1P. Voor een prijs van $120 is het nieuwe speeltje bestelbaar in de webshop van mtcradio.com. De portofoon is al enkele maanden leverbaar, maar duikt nu prominenter op in verschillende webshops. De KG-UVD-1P wordt geleverd inclusief tafellader en 1700 mah accupack. Een USB programmeerkabel is optioneel te krijgen. De portofoon weegt nog geen 300 gram en meet 58 x 105 x 40mm zonder antenne. Nieuwe peater in Gorinchem Door PI4UTR Op 17 april jl. heeft Gert Bikker (PA9F) een Bijzondere Toestemming gekregen om een stadsrepeater in Gorinchem in de lucht te brengen. Deze zal luisteren naar de call PI2GOR en uitzenden op Mhz. De repeater beschikt over CTCSS en gebruikt tooncode 88.5 Hz. De antennehoogte is 16 meter en het uitgangsvermogen bedraagt 4 Watt. Zaterdag 27 april is met een 3-tal mensen de antenne installatie op de Appeldijk in Gorinchem in gereedheid gebracht. De komende weken willen de beheerders de filters afstellen. Mer informatie over de repeater en foto s van de opbouw zijn te vinden op de website pi2gor.nl.

6 Een big gun zonder antenne Door BAR Ronde De ene zendamateur woont lekker buitenaf in een gemeente waar niet moeilijk gedaan wordt om een antennemast meer of minder. De andere heeft minder geluk en woont in een tussenlaag op een appartementencomplex. Een ding hebben ze allemaal wel gemeen: Het zal iedere zendamateur geweldig lijken om eens een Big gun te zijn en aan de andere kant van de pileup te staan. Vanaf nu is dit een mogelijkheid voor zendamateurs, ook hen die geen ruimte hebben voor antennes. Via de website remotehamradio.com kan een station gehuurd worden met zo n beetje elke antennecombinatie die wenselijk is, ook voor de lage banden en desgewenst QRO met het nodige vermogen achter de hand. En in de VS is het Legal limit 1500 Watt PEP, ruim 6 db meer dan in Nederland. De opzet is vrij eenvoudig. Na betaling ontvang je een Electraft K3/0. Een complete Elecraft K3 transceiver, maar dan zonder HF-gedeelte. Dit is vervangen door een audio en CAT codec die je signalen over het Internet naar de remote site stuurt met een zeer lage vertraging, zodat dit zelfs voor CW geen probleem wordt. Je behoud daarbij wel het gevoel van een echte transceiver, omdat de volledige bediening hetzelfde is, inclusief display, draaiknoppen en eventueel een keyer. De Electraft K3 en de Elecraft K3/0 Remote head. Naast de Elecraft K3/0 wordt gebruik gemaakt van de RemoteRig RRC-1258MK2s om je randapparatuur te verbinden met de Remote site. Sluit deze aan op je eigen laptop, zorg voor een stabiele internetverbinding en je hebt alle ingrediënten in huis om een Big gun te zijn, zonder ook maar een antenne op het dak te hebben. Het selecteren van de antennes, het bedienen van de rotors en het aan- of afschakelen van de eindtrappen gebeurd vervolgens door in te loggen op de website van Remotehamradio.com. De Remotehamradio oplossing begint bij $3.000 per jaar en er wordt eenmalig $1.000 in rekening gebracht voor de K3/0 head en RemoteRig converter. Vervolgens wordt er per uur afgerekend. 6 Wil je de locaties ook tijdens (grote) contesten gebruiken, is echter een duurder abonnement nodig. Daarnaast geldt er een limitatie aan het aantal maandelijkse uren dat gebruikt kan worden van deze opstelling om misbruik door een enkeling te voorkomen. Wanneer de sites echter vrij zijn, is het mogelijk om extra uren in te kopen. Meer informatie is te vinden op Remotehamradio.com, waar ook live meegeluisterd kan worden. Nieuwe antenne voor HF Door PI4UTR Cushcraft heeft een nieuwe antenne ontwikkeld, de R-9. Dit is een door-ontwikkelde R- 8 die nu ook voorziet in de 80- meter band. Hiermee is een verticale antenne ontwikkeld die werkt op alle HF-banden boven de 3,5 Mhz. Door een breedband aanpassingsnetwerk is een enkele coaxkabel voldoende om de antenne te voeden. Cushcraft is tegenwoordig van MFJ Enterprises, Inc., dus de antenne is onder diverse handelsnamen verkrijgbaar. De Hygain versie heet de AV- 680, die de AV-640 moet opvolgen. Saillant detail is dat deze versie ook nog eens $90 minder moet opbrengen. De verticale antenne maakt gebruik van top-loading en de totale lengte blijft onder de 10 meter. Door een ingebouwd ground-netwerk zijn extra radialen niet noodzakelijk. De antenne werkt echter niet op grondniveau en zal tenminste drie meter de hoogte ingebracht moeten worden om de elevated radials zijn werk goed te laten doen. Verticale antennes hebben over het algemeen een lage opstraalhoek waardoor het werken van DX eenvoudiger is, zeker op de lage banden wanneer je de antenne gaat vergelijken met een dipool die niet op de juiste hoogte hangt. De laatste antenne zal immers als NVIS-antenne vrijwel recht omhoog stralen. De matchbox is voorzien van een RF choke om mantelstromen te voorkomen. In hoeverre de antenne op de gehele 80-meter band zal werken is niet bekend. Goede reviews zijn op dit moment nog niet te vinden. Door de gebruikte traps op de lage banden zal de bandbreedte immers afnemen. De antenne is nog niet op voorraad bij de Nederlandse leveranciers. Article source:

7 Secundaire status en de 13cm band Door BAR Ronde Zendamateurs hebben een secundaire status op de 13cm band. Dat houdt in dat primaire gebruikers, onder andere omroepstations, voorrang krijgen bij het gebruik van deze frequenties. Zendamateurs zullen de uitzending dan moeten staken. Tijdens de troonwisseling was dit goed merkbaar. Agentschap Telecom verbood zendamateurs uit te zenden in een omtrek van 40 kilometer rond Amsterdam. Dit had gevolgen voor veel ATV-stations waaronder PI6ATS, PI6ATV, PI6HLM, PI6NOS, PI6HVS, PI6ZDM, PI6NHN, PI6ALK, PI6HHW, PI1HHW en PI1HLM. Tijdens het afgelopen Amateur Overleg, dat twee keer per jaar tussen Agentschap Telecom, de Veron en de VRZA gehouden worden kwam de 13cm band nogmaals ter sprake. In het verslag valt te lezen dat de gebruiksintensiteit in de 13cm band toeneemt en dat enkel uitluisteren niet meer voldoende is om te bepalen of er een primaire gebruiker actief is. In de huidige tijd is dat niet meer voldoende. Voor de amateurband betekent dit dat de invulling van het begrip secundair gebruik nader onderzocht gaat worden. Wellicht moeten hiervoor nieuwe tools worden ontwikkeld. Dit alles in overleg met de primaire gebruikers. Het uiterst denkbare scenario om deze problematiek op te lossen is het voorgoed?sluiten?van deze band of een deel van de band voor radiozendamateurs. Vooralsnog gaat het agentschap hier niet van uit en zoekt zij naar een acceptabele oplossing voor de betrokken partijen. De boodschap is duidelijk. Het is slikken of stikken en de verenigingen kunnen dan ook niet anders dan meewerken. Niet alleen tijdens de troonwisseling moesten zendamateurs wijken voor primaire gebruikers. Minder bekend is dat er de afgelopen weken meerdere evenementen zijn geweest waarbij omroepstations actief waren in de 13cm band. Onder andere bij evenementen in Lisse en cheveningen was dit het geval. Zo moesten diverse ATV-repeaters ook al 48 uur uitgeschakeld worden tussen donderdag 25 april en vrijdan 26 april. Als zendamateur moeten we hopen dat er een goed compromis gevonden wordt het de primaire gebruikers. Eerder al zagen we diverse delen van onze banden aan derden gegeven worden. Omstreeks 1996 begon het met LPD-gebruikers, later werden D-GPS bakens in het hoge deel van van de 70-cm band toegestaan. Bron: BAR SARL op 472kHz en 5MHz Door Southgate Amateur Radio Club Ook Zuid-Afrika is nu toegetreden tot de landen die mogen uitkomen op 5MHz. De Zuid-Afrikaanse variant van het AT heeft twee frequenties in de 5MHz band toegewezen aan de Zuid Afrikaanse amateurvereniging South African Radio League voor het doen van propagatie onderzoek. Ook is er toegang gegeven tot 472kHz. De SARL verwacht dat de eerste machtigingen volgende week worden uitgegeven en werkt aan een speciale web pagina voor het project. Men is van plan om één kanaal te gebruiken voor uitzendingen vanuit diverse delen van Zuid Afrika waarbij radio amateurs verzocht worden om een ontvangstrapport in te sturen. Het tweede kanaal is dan beschikbaar voor onderlinge QSO's. Hoewel 5MHz bij ons niet vrijgegeven is, is het wel een leuke band om op te luisteren. Er is regelmatig activiteit te horen, en omdat ook Engeland op 5MHz uit mag komen, is het niet moeilijk om ze te ontvangen. Vooral voor luisteramateurs is er veel eer te behalen, omdat stations op die frequenties nog erg blij zijn met een rapport. Bron: Southgate Amateur Radio Club Telefoon opladen binnen 1 seconde Door waarmaarraar.nl Wetenschappers van de Universiteit van Illinois hebben de krachtigste microbatterijen ooit gecreëerd. Ze zijn ruim duizend keer sneller dan de al bestaande batterijen. Als deze ontwikkeling zich doorzet, kunnen smartphones binnenkort binnen één seconde worden opgeladen. "Dit is een heel nieuwe manier om over batterijen na te denken", zegt onderzoeksleider William King tegen Daily Mail. "In de voorbije decennia is bijna alle elektronica kleiner geworden, behalve batterijen. Onze nieuwe microtechnologie kan die achterstand inhalen." Bron: waarmaarraar.nl 7

8 Elektron-teleportatie stap dichterbij Door Roel van der Heijden Wetenschappers van het Kavli-instituut voor Nanowetenschappen van de Technische Universiteit Delft zijn een stap dichterbij het teleporteren van een elektron gekomen. Het lukte twee elektronen over een afstand van drie meter met elkaar te verstrengelen, wat de weg opent naar teleportatie van informatie tussen beiden. De resultaten zijn vandaag gepubliceerd in Nature. Het klinkt als iets uit Star Trek maar sinds een jaar of vijftien wordt er al echt aan teleportatie gedaan. Overigens niet met mensen, zoals in de bovengenoemde sciencefiction-serie maar met fotonen en ionen. Bij die teleportatie wordt informatie van het ene deeltje onmiddellijk overgedragen naar het andere deeltje en dat biedt mogelijkheden voor speciale vormen van datatransport. Informatie kan hierdoor theoretisch honderd procent veilig worden verstuurd. En aan het spectrum van teleporatie-mogelijkheden kan binnenkort wellicht een nieuw hoofdstuk worden toegevoegd. Het is wetenschappers van de Technische Universiteit in Delft gelukt om twee elektronen met elkaar te verstrengelen over een afstand van drie meter. Via zo n verstrengeling zou vervolgens informatie kunnen worden geteleporteerd. In hun opstelling gebruikten Ronald Hanson en collega s van het Kavli-instituut voor Nanowetenschappen van de Technische Universiteit in Delft, twee diamantkristallen als elektronenvallen. Onzuiverheden in de kristallen kunnen namelijk gebruikt worden om elektronen op hun plek te houden en te manipuleren. vervolgen. Maar er is dan iets vreemds gebeurd, want het is nu niet meer te achterhalen welk foton nu van welk elektron afkomstig was. Volgens de wetten van de quantummechanica zijn de elektronen na meting van deze twee fotonen met elkaar verstrengeld geraakt. De laser-opstelling in het donker. Foto Ronald Hanson Vlag omhoog Belangrijk in onze experimenten is dat we weten wanneer de verstrengeling heeft plaatsgevonden, zegt Hanson. Dat lukt namelijk niet altijd. Als je uiteindelijk informatie wil gaan versturen via gekoppelde deeltjes dan is het van belang dat je weet wanneer de koppeling gelukt is. Het nadeel van verstrengeling met fotonen, dat in eerder experimenten al lukte, is dat je dat eigenlijk nooit weet. Als wij in ónze opstelling de twee fotonen bij onze detectors meten dan weten dat de elektronverstrengeling er is. Naast fotonen lukte verstrengeling tussen ionen over een lange afstand al jaren geleden, maar vanaf dat moment lijkt de ontwikkeling daar een beetje te stokken. Hanson: Men is sindsdien tevergeefs bezig met pogingen om het aantal deeltjes dat in de verstrengeling zit te vergroten om meer informatie tegelijk te kunnen versturen, dat is technisch blijkbaar erg moeilijk. Wij hebben met deze verstrengeling op afstand laten zien dat we in ieder geval even ver zijn als de mensen die met ionen werken. En bovendien verwacht ik dat een dergelijke uitbreiding met meer deeltjes makkelijker gaat met de elektronvallen die wij in onze experimenten gebruiken. Ronald Hanson bij de opstelling waarmee twee elektronen zijn verstrengeld over een afstand van drie meter. Foto TU Delft/Kavli-instituut Door met twee lasers een korte lichtpuls te geven raken beide elektronen in het experiment geëxciteerd en zenden ieder een foton uit. Deze twee fotonen vallen vervolgens van beide kanten op een halfdoorlaatbare spiegel, waarna ze hun weg 8 Beschikken we over enkele jaren echt over een quantumcomputer?

9 Teleportatie over duizenden kilometers De elektronen in de experimenten van Hanson zouden in de toekomst niet alleen voor onafluisterbare berichten kunnen zorgen. Elektronvallen blijken tot nu toe namelijk ook uitstekende kandidaten voor qubits in een quantumcomputer. Zo n qubit is eigenlijk te vergelijken met een bit (een 1 of een 0) in een normale computer, met het verschil dat een qubit een oneindig aantal waardes tussen 1 en 0 kan aannemen. Deze vreemde eigenschap geeft een qubit de potentie een extreem groot aantal berekeningen tegelijk te kunnen doen. Van belang voor een krachtige quantumcomputer is echter dat er verschillende qubits (in dit geval dus elektronen) kunnen samenwerken. En daarvoor moeten ze verstrengeld zijn. Dat is experimenteel ook al gelukt, zij het binnen een chip. De elektronen zitten dan praktisch naast elkaar en voelen elkaar direct, zegt Hanson. Maar het kan natuurlijk ook zo zijn dat je in de toekomst meerdere quantumcomputers hebt die je wilt laten samenwerken, gaat hij verder. Met deze experimenten willen we laten zien dat ze via een verstrengeling met elkaar kunnen communiceren. Ze kunnen dan als één computer berekeningen uitvoeren. De basis van dit proces hopen we nu eerst aan te tonen over een afstand van drie meter, maar dat zou uiteindelijk ook net zo goed over honderden of duizenden kilometers moeten lukken. Hanson laat weten dat hij en collega s nog dit jaar informatie via de verstrengelde elektronen hopen te teleporteren. We zijn nu bezig met het opbouwen van dit experiment, en het zou deze zomer al moeten gebeuren. Als dat lukt dan zou dat groot nieuws zijn. Of we dan weer Nature halen? Haha, ja die kans bestaat. Bron: Kennislink Met het concept is het voor een gebruiker die aangesloten is op het systeem mogelijk om via gedachten bijvoorbeeld een liedje te selecteren, een applicatie te starten of de tablet aan of uit te zetten. Voor de ontwikkeling heeft Samsung samengewerkt met wetenschappers van de universiteit uit Dallas. Het door Samsung en de Amerikaanse wetenschappers ontwikkelde systeem is nog niet bedoeld om op de markt te worden gebracht. Het ging de makers er vooral om de juiste hersensignalen te kunnen filteren zodat de gedachten van een gebruiker daadwerkelijk omgezet worden naar acties op de tablet. Het is nog onduidelijk wanneer een tablet met een dergelijke vorm van bediening gereed kan zijn voor commercieel gebruik. Een belangrijke voorwaarde is dat het benodigde eegsysteem sneller gebruiksklaar wordt; dat proces kost momenteel nog ongeveer 45 minuten. Er zijn vele wetenschappelijke instituten die werken aan een zogenaamde brain-computer-interface, waarmee bijvoorbeeld robotledematen aangestuurd kunnen worden. Onlangs kwamen onderzoekers van de Brown University met een draadloze interface, waarbij gedachten draadloos verstuurd kunnen worden naar een ontvangend apparaat. Samsung ontwikkelt tablet met besturing via hersenen Door Bauke Schievink Samsung heeft een concept ontwikkeld voor het aansturen van een tablet met de hersenen. Door middel van het aflezen van de hersenactiviteit kunnen aan een Galaxy Tab 10.1 diverse commando's worden gegeven. Het systeem werkt met een helm die via eeg de elektrische prikkels in de hersenen opvangt, waarna deze worden vertaald naar commando's om een Galaxy Tab 10.1 aan te sturen, zo meldt MIT Technology Review. 9

10 DL---- Special station DL50FRANCE will be active until the end of the year, to celebrate the 50th anniversary of the Elysee Treaty, the Treaty of Friendship that set the seal on reconciliation between France and Germany. QSL via DK8VR. EI---- Throughout 2013 Irish families and clans will be coming together in thousands of events, both on the island and around the globe, to celebrate their history and heritage in a unique event called 'The Gathering' ( The special event callsign EI13CLAN will be active throughout the year and there will be a variety of awards and other activities, details of which will be posted on the Irish Radio Transmitters Society's website ( QSL via bureau or direct to the QSL manager EI6AL. F---- A team from the Lanester Amateur Radio Club (F6KPQ) will be active on all bands and modes as TM2BI from Belle-Ile-en-Mer (EU-048) on July, IOTA Contest included. QSL via F6KPQ, direct or bureau. FR---- A group of FR operators will be active as TO1PF from Piton de la Fournaise, a 2600m high volcano on Reunion Island (AF-016), on 3-4 August. QSL via FR1GZ. 10 G---- Members of the UK HQ team (GR2HQ) will be active as G100C (or, depending on the station location, GM100C, GW100C, GJ100C etc) during the weekends throughout This callsign is partly to provide essential pile-up training for the national team and partly to celebrate the 100th anniversary of RSGB. All QSOs will be uploaded to LoTW, e QSL and Clublog as quick as possible after each weekend. Traditional QSL cards via M0OXO (please use his OQRS at Further information will be available at G---- Celebrating the Radio Society of Great Britain's centenary, special event stations callsign Gx100RSGB (where "x" is replaced by the secondary location identifier, M, W, I, D, U and J as appropriate) will be used from 1 January through 31 December 2013 from a number of different locations in the UK. The licence plan approved is for thirteen 28 day periods, allowing each RSGB Region to operate the special event station. Between 1 and 28 January look for G100RSGB from North West England and for GD100RSGB from the Isle of Man (on January). Further information can be found at GJ---- Peter ON8ZZ, Frederik ON8ZL and Frank ON5NQ will be active as MJ/OT9Z from Jersey (EU- 013) on 2-9 August. They will operate SSB, CW and digital modes on the HF bands and 6 metres. QSL via ON8ZL, direct or bureau, and LoTW. Further information can be found at H4---- The tentative dates for the H4 IOTA Tour are as follows: 1-4 June H44 New Georgia OC June H44 Russell Islands OC June H44 Florida Islands OC June H44 Stewart Island OC July H40 Nendo Island OC July H40 Vanikolo/Utupua OC July H40 Reef Islands OC-065 Actual dates may vary due to the nature of the tour. Activity will be on metres SSB and CW. Bookmark for updates.

11 HA---- Celebrating the 30th anniversary of club station HG1S, special callsign HA30S will be in use until the end of the year. More information on qrz.com All of the QSOs will be confirmed automatically via the bureau. TCSWAT's activity calendar for 2013 can be found at HB9---- HB30OK is the special callsign the Tera Radio Club will use throughout 2013 to celebrate their 30th anniversary. QSL via HB9OCR, direct or bureau. Information on the relevant award can be found on qrz.com OZ---- Special call OU1RAEM will be used from 1 January to 31 December to celebrate the 110th birthday of Ernst T. Krenkel, the legendary RAEM. QSL via OZ2CBA, direct or bureau. S5---- Commemorating the 300th anniversary of the Tolmin Peasant Uprising of 1713, members of the Radio Club SOCA Tolmin will be active as S5300TP throughout QSL via S59DAP, bureau preferred. SV9---- Dimis, SV9COL and others will operate as J49C until 30 June to celebrate the 100th anniversary of Crete's final annexation to the Kingdom of Greece. QSL via SV9COL (direct) and LoTW; logsearch on Club Log. UA---- A large number of callsigns with R27, RA27, RT27 and RU27 special prefixes will be active between 18 April and 17 July to celebrate the XXVII Summer Universiade (the World University Games organized by the International University Sports Federation) to be held in Kazan Russia on 6-17 July UA-Ant---- Nick, RW6ACM will be active as as RI1ANP from Russian Antarctic station Progress from 1 February until the end of year. QSL via RN1ON, direct or bureau. TA---- The TC Special Wireless Activity Team will be active as TC150RC until 31 January and again on 1-31 July to celebrate the 150th anniversary of Robert College of Istanbul, the oldest American school still in existence in its original location outside the US. 11 Z3---- The Z3 prefix was issued to Macedonia (previously YU5) twenty years ago. To celebrate this anniversary, Z320RSM (for the Radioamateur Society of Macedonia) and other twenty-six Z320 callsigns (from Z320A to Z320Z) will be used throughout QSL via operators' instructions.

12 Speech Processor Door PI4RAZ en Jan PD0RSF Hoewel de meeste moderne HF sets al wel een ingebouwde speech processor hebben, hebben de meeste QRP SSB sets en kits (Bitx20!) geen echte speech processor aan boord. Als je met laag vermogen SSB werkt, is speech processing bijna essentieel om door de QRM heen te komen. Bij speech processing wordt de gemiddelde energie van het spraaksignaal verhoogd waardoor er ook gemiddeld meer HF energie de lucht in gaat. Met verbeterde verstaanbaarheid tot gevolg. De schakeling van figuur 1 is een goedkope speech processor die met minimale bouwinspanningen een goede performance levert. In het schema is een microfoon element aangegeven waarmee een complete speech-processor-microfoon geconstrueerd kan worden in een oude tafelmicrofoon. 12

13 Figuur 1. Schema van de speech processor De schakeling bestaat uit een audio voorversterker en een terugkoppelversterker voor de gewenste speech processing. Om de speech processor te laten werken moet schakelaar S1 gesloten worden. Met S1 open heb je een gewone voorversterkte microfoon met R5 als volume regelaar. Als S1 gesloten wordt, zullen spraakpieken van de terugkoppelversterker Q2 in geleiding sturen waarmee de gate van Q1 negatief wordt. Daarmee wordt de weerstand tussen de drain en source van Q1 aanzienlijk hoger. Weerstand R1 laat nog een klein beetje audio door tijdens zeer grote spraakpieken. Deze schakeling heeft veel weg van de audio muting schakeling zoals die in veel QRP transceivers voorkomt. Condensator C2 zorgt voor een geleidelijk verloop van de speech processor acties terwijl C6 zorgt voor een snelle aanspreektijd en trage afvaltijd. De versterking van de voorversterker wordt bepaald door R3 en R4 en geeft een spanningsversterking van 100. De versterking van de terugkoppelversterker wordt bepaald door R6 en R7 en staat op een spanningsversterking van 10. Door de grote versterking van het geheel kunnen achtergrondgeluiden (zoals muziek) makkelijk opgepikt worden in een lawaaierige kamer. De processor komt dan ook het best tot zijn recht in een relatief rustige omgeving. Indien gewenst, kan de mate van compressie regelbaar gemaakt worden door R7 te vervangen door een 1k weerstand in serie met een 10k of 47k potmeter zoals in figuur 2. Figuur 2. Regelbaar maken van de speech processor Als geen condensator (electret) microfoon gebruikt wordt, verwijder dan R13 en R14 uit de schakeling. Mogelijk moet R7 aangepast aan de gebruikte microfoon, of gebruik de schakeling van figuur 2. Het onderdelenlijstje: R1 R2 R3,R6,R11 R4 R5 R7 R8 R9,R10,R12 C1,C2,C5 C3,C4,C6 C7 D1,D2 IC1 Q1 Q2 S1 22K ¼ Watt weerstand 1Meg ¼ Watt weerstand 1K ¼ Watt weerstand 100K ¼ Watt weerstand 10K Potmeter 10K ¼ Watt weerstand 10 Ohm ¼ Watt weerstand 47K ¼ Watt weerstand.1 Microfarad Keramische schijfcondensator 10 Microfarad Electrolytische condensator (let op de polariteit) 100 Microfarad Electrolytische condensator (let op de polariteit) 1N4148/1N914 diode 1458 Dual Op Amp IC. Gebruik van een voetje wordt aangeraden. 2N3904 NPN Transistor MPF102 of 2N3819 JFET Transistor. (2N3819 heeft afwijkende pin layout) Enkelvoudige aan/uitschakelaar 13

14 Ontelbaar veel kabeltjes Door Robert Visscher Zo ziet het internet er fysiek uit Veertig jaar geleden werd het TCP/IP protocol bedacht, dat de basis legde voor het huidige internet. Sindsdien groeide het uit tot enorme proporties en werd het ongrijpbaar als een schim. Het laat websites vliegensvlug verschijnen op smartphones, tablets en computers en is even snel weer weg. Maar hoe ziet het internet er fysiek uit? Kennislink ging daar naar op zoek bij de Amsterdam Internet Exchange, dat wereldwijd een van de belangrijkste en grootste verdeelstations is. Lange rijen met kasten, die vol zitten met kabeltjes en flikkerende lichtjes. Eigenlijk zie je de knappe technologie die er achter steekt er zo niet aan af, zegt chief technical officer Henk Steenman van de Amsterdam Internet Exchange (AMS-IX). Op het eerste gezicht werkt een blik op al die kabeltjes inderdaad ontnuchterend. Kabeltjes van AMS-IX. Is dit het nou? Maar wie er over nadenkt wat er in de kabeltjes gebeurt, raakt al snel betoverd. Want daar doorheen schieten vliegensvlug signalen, zodat s worden verstuurd en websites verschijnen op computers. De kabeltjes krijgen er iets magisch door wanneer je bedenkt wat daar allemaal gebeurt. De kasten staan bij Nikhef, het Amsterdamse nationaal Instituut voor subatomaire fysica. Dit is historische grond. Want hier werd een van de eerste drie websites ter wereld gebouwd en werd al begin jaren negentig al informatie uitgewisseld met andere instituten via het internet. Daardoor is Nikhef naast een deeltjesinstituut ook een van de twaalf datacenters van AMS-IX. AMS-IX werd officieel in 1997 opgericht, maar bestond al sinds Het zorgde destijds voor een infrastructuur en verbond de twintig deelnemende bedrijven en internetproviders met elkaar. Zodat bijvoorbeeld een van de ene provider aankwam bij de andere. Inmiddels heeft AMS-IX meer dan 580 leden, die ook aandeelhouder zijn. Wie een bedrijf heeft dat een dienstverlening aanbiedt op internet mag aansluiten op AMS-IX. Het regelt daardoor alleen de verbindingen tussen deze bedrijven. Andere belangrijke verdeelstations staan in Frankfurt, Londen, Tokyo, Hong Kong, New York en Los Angeles. Rotonde van het internet AMS-IX zorgt er onder meer voor dat wij allemaal internet hebben, het is namelijk een van de belangrijkste en grootste verdeelstations ter wereld. Het internet is een grote aaneenschakeling van netwerken en een verdeelstation is een plek waar verschillende netwerken met elkaar verbonden worden. Als je het internet ziet als wegen, dan zijn wij een rotonde, legt Steenman uit. Veel mensen gebruiken wifi om te surfen, waardoor het internet draadloos lijkt. Maar dat gaat alleen op voor het laatste stukje verbinding naar telefoon, tablet of computer. De belangrijkste verbindingen lopen gewoon via kabeltjes. Wie thuis het internet opgaat via wifi maakt verbinding met de eigen router een kastje dat vaak door de internetprovider (zoals UPC, KPN of Online) is geleverd. Het signaal, bijvoorbeeld om je te checken, gaat daarna het huis uit via een glasvezelkabel. Vervolgens komt het terecht in een verdeelstation in de buurt, dat duizenden kabels met elkaar verbindt. Er zijn honderden van dat soort centrales in Nederland, waar providers aansluitingen hebben en met elkaar worden verbonden. Glasvezelkabel. Flickr: PNNL 14

15 Nanoseconden AMS-IX is ook zo n verdeelstation, maar wel een ontzettend grote. Naast providers zijn er ook aansluitingen van bedrijven als Google en Facebook. "Dus als jij op Facebook kijkt, komt via jouw provider op een van onze acces routers een signaal binnen. Onze twaalf locaties hebben samen tientallen acces routers. Vervolgens gaat het signaal naar een van de zogenaamde vier core routers, die verbonden zijn met alle acces routers, en die leggen verbinding met de specifieke router die Facebook gebruikt. Op die manier ontstaat een connectie tussen jouw computer en de website. Er zijn vier core routers op twee verschillende locaties omdat AMS-IX daardoor redundant is. Valt een uit, dan doet de ander het nog." Bij het maken van iedere verbinding ontstaat een lichte vertraging. Als een signaal langs een router komt, moet het even in de rij wachten. Je kan het vergelijken met een containerhaven. Schepen laden containers uit op vrachtwagens en dat duurt even. De vertraging door een router is zeer klein, dan hebben we het over nanoseconden. Internetprotocol Vrijwel overal ter wereld liggen glasvezelkabels. Op zijn ipad laat Steenman een kaart zien met de belangrijkste verbindingen tussen de continenten. Hij wijst enthousiast op het scherm. Hier ligt bijvoorbeeld een zeer lange kabel die Nederland met de Verenigde Staten verbindt en om Afrika ligt er ook een. Eigenlijk zijn ze overal. Henk Steenman, chief technical officer van AMS-IX. Maar hoe worden alle signalen verzonden via de kabels? Dat gaat op een slimme manier dankzij het TCP/IP internetprotocol, waarvoor veertig jaar geleden Vint Cerf en Bob Kahn de basis legden. Dit protocol hakt alle signalen in kleine stukjes met labeltjes eraan waar ze vandaan komen en naar toe moeten. Als iemand een YouTube filmpje upload, dan zijn dat duizenden pakketjes. Omdat deze stukjes kleiner zijn, worden ze sneller verstuurd. 15 Ze hoeven namelijk niet allemaal via dezelfde glasvezel, maar gaan daarlangs waar op dat moment de snelste verbinding is. Gaat er iets mis? Dan wordt een pakketje vliegensvlug via een andere route gestuurd. Technici proberen de snelheid steeds weer te verbeteren. In 1997, bij het begin van AMS-IX, waren er verbindingen van tien megabyte per seconde. Destijds was dat razendsnel, maar het stelt nog maar weinig voor vergeleken met de snelheid van vorig jaar, toen data met honderd gigabyte per seconde werd verstuurd. We denken in 2015 de vierhonderd gigabyte per seconde te halen, aldus Steenman. Er valt nog winst te behalen doordat technici steeds slimmer werken. Signalen die via een glasvezel worden verstuurd bestaan uit enen en nullen. Door die twee opties een steeds kortere levensduur te geven, passen er meer enen en nullen in een seconde en worden dus meer gegevens sneller verstuurd. De informatie die je in een seconde kan stoppen neemt steeds meer toe. Ik verwacht niet dat de huidige infrastructuur in de toekomst verandert, want deze werkt goed. Maar het verzenden van gegevens zal wel steeds sneller gaan. Bron: Kennislink Betere analoog-digitaal-converters Door Technischweekblad.nl Een samenwerking tussen het IBM en het Zwitserse EPFL heeft volgens beide partijen geleid tot een nieuwe generatie analoog-digitaal-converters (ADC s) die transportsnelheid en -volume van internetdata enorm kan verhogen. Volgens het EPFL is de nieuwe ADC twee keer zo snel als de conventionele: het kan één miljard analoog-digitaal conversies per seconde genereren met een totaal vermogen van krap 3,1 mw en daarmee de huidige internetsnelheid verdubbelen naar 100 Gb/s. Veertig miljoen van deze converters zullen in ieder geval worden ingezet bij het DOME project van Astron. In 2014 moet de converter op de markt komen. Bron: technischweekblad.nl

16 ESA's nieuwe telecom- en navigatievoertuig Door ESA Er worden continu inspanningen geleverd om huidige technieken op het gebied van telecommunicatie te verbeteren en om nieuwe mobiele en op satelliet gebaseerde diensten te ontwikkelen, vervolgt Smeyers. Het uitvoeren van praktijkproeven is onmisbaar om de werking van de technieken te valideren. Met dat doel is het testvoertuig uitgerust met allerlei multimedia-apparatuur zoals systemen voor opslag en controle, LCD-schermen voor de passagiers, camera's en microfoons. Met de bouw van het Europese satellietnavigatiesysteem Galileo en ESA's proeven met nieuwe systemen voor satellietcommunicatie gaat het druk worden in Europese radiospectrum. Om te testen hoe goed de radiogolven van deze nieuwe systemen op verschillende plekken in Europa ontvangen worden neemt ESA een testvoertuig die dat gaat onderzoeken in gebruik. Dit zogenaamde Telecommunications and Navigation Testbed Vehicle is een uniek meetvoertuig. De auto -een aangepaste Mercedes Benz Sprinterwerd voor ESTEC gebouwd door het Oostenrijkse Joanneum Research Institute. Het doel van dit voertuig is tweeledig, aldus Simon Johns van ESA's Radionavigation Systems and Techniques-afdeling. Het kan tests uitvoeren voor zowel telecommunicatie- als navigatiesystemen. Schermen aan boord van het testvoertuig Het met vierwielaandrijving uitgeruste voertuig biedt plek aan een team van drie personen en zit volgepropt met apparatuur die signalen van navigatie- en telecomsystemen kan meten. Een van onze belangrijkste doelen was het creëren van een testsysteem dat makkelijk aan te passen is, weet Olivier Smeyers van ESA's Communication- TT&C Systems and Techniques-afdeling. Het systeem moet in staat zijn om testopstellingen voor verschillende mobiele satellietsystemen te realiseren. Bij de verschillende proeven kunnen specifieke antennes, zenders en ontvangers nodig zijn. 16 De 8 meter hoge telescopische mast van het voertuig. Een van de meer opvallende eigenschappen van het voertuig zijn de twee verwijderbare dakplaten waarop gespecialiseerde antennes geplaatst kunnen worden. Een van deze platen bevat momenteel een breedbandantenne, waardoor het voertuig altijd en overal verbonden is met internet zodat data gemakkelijk gestreamd kan worden. Naast de verwisselbare dakplaten en hun antennes kan het voertuig nog uitgerust worden met een 8 meter hoge telescopische mast met een draagkracht van 25 kilogram. Verder bevat het voertuig een rubidium-atoomklok die de tijd op de nanoseconde precies meet, een high-end spectrumanalyzer voor signaalmetingen en mobiele temperatuursensoren. Tijdens het uitvoeren van de proeven zal een met een fisheye-lens uitgeruste camera continu de omgeving filmen. De filmbeelden worden voorzien van gpsgegevens, waardoor gebouwen, bomen en andere

17 objecten die storing in het signaal kunnen veroorzaken snel en doeltreffend geïdentificeerd kunnen worden. Het nieuwe testvoertuig van ESA zit propvol met interessante apparatuur Het nieuwe testvoertuig van ESA wordt aangedreven door generatoren die tot 5 kilowatt aan vermogen kunnen leveren. Dat is genoeg energie om twee normale Europese huishoudens van elektriciteit te voorzien. Een van de grootste uitdagingen bij het bouwen van dit voertuig was een manier vinden om alle apparatuur erin te passen en ook nog te zorgen dat alle apparaten voorzien waren van genoeg stroom en verse lucht, aldus Thomas Prechtl van Joanneum Research. Tegelijkertijd moesten we er voor zorgen dat het voertuig niet zwaarder zou worden dan drieënhalve ton, vervolgt Prechtl. Zou het voertuig zwaarder worden dan zou dat betekenen dat de onderzoekers het voertuig alleen zouden mogen besturen na het behalen van een speciaal rijbewijs. Dat zou vertragingen op kunnen leveren bij de tests. Ook wanneer het voertuig stil staat gaan de metingen door Het nieuwe testvoertuig van ESA kan zijn werk in theorie overal in Europa uitvoeren: van ijzige fjorden tot het zonovergoten Middellandse Zeegebied. Dankzij de ingebouwde airconditioning blijft de temperatuur aan boord van het voertuig voor zowel apparatuur als onderzoekers comfortabel. Van alle rekken met apparatuur is er één die zich helemaal richt op het controleren van telecommunicatiesystemen terwijl een tweede zich 17 volledig richt op de controle van navigatiesystemen. Accu's en andere back-upsystemen zorgen ervoor dat deze systemen blijven werken, zelfs wanneer het voertuig niet aan het rijden is. Het geraamte voor de apparatuur van het voertuig werd ontwikkeld door het Oostenrijkse bedrijf Dlouhy, dat zich specialiseert in de bouw van soortgelijke voertuigen die gebruikt worden door televisiestations en de politie, aldus Prechtl. Bij de ontwikkeling van het voertuig hebben we nauw samengewerkt met Mercedes Benz. Zij gaven ons onder andere advies over manieren om het gewicht van het voertuig te verdelen. Nadat het voertuig is goedgekeurd voor de Europese wegen kan ESA het eindelijk aan het werk zetten. Bron: ESA Toekomstige chips sneller met germanium Door Elektor Nieuwe vorm van oud materiaal veelbelovend als vervanger van silicium Onderzoekers van The Ohio State University hebben een technologie ontwikkeld voor de productie van germaniumlagen die slechts één atoom dik zijn. Deze lagen geleiden elektriciteit tien keer sneller dan silicium en worden door de onderzoekers aangemerkt als mogelijke vervanger van silicium in toekomstige chips. De structuur van de lagen lijkt op die van grafeen, maar het is goedkoper te produceren met gebruikmaking van bestaande technieken. Het nieuwe op germanium gebaseerde materiaal, dat germanaan wordt genoemd, heeft bovendien als voordeel boven grafeen dat het over een duidelijke bandgap beschikt. Van nature vormt germanium meerlaags kristallen waarin de verschillende lagen aan elkaar zijn gekoppeld. De enkellaags structuur is niet stabiel. De onderzoekers hebben dit probleem opgelost door meerlaags germaniumkristallen te maken waarin calciumatomen de verbinding tussen de lagen vormen. Na oplossen van het calcium met water en het opvullen van de overblijvende losse chemische bindingen met waterstof was het mogelijk om afzonderlijke lagen germanaan van de structuur af te pellen. Ondersteund door de waterstofatomen is germanaan chemisch zelfs stabieler dan silicium: het reageert niet met lucht en water. Hierdoor is het eenvoudig te verwerken met behulp van standaard chipfabricagetechnieken. Foto: Joshua Goldberger, The Ohio State University

18 6 Transistor Mini Headphone Amp Door Pradeep G. en Jan PD0RSF Here is an inexpensive circuit for a stereo amplifier to drive a low-impedance headphone set. The circuit uses a few cheap transistors (BC547 and BC557) and passive components like resistors, diodes and capacitors. It uses one preamplifier stage and npn-pnp push-pull stage to drive headphone. The preamplifier stage is built around transistors T1 and T6 for left and right inputs, respectively. The amplified left input signal is fed to the push-pull stage built around transistors T2 and T3, which drives the left headphone. Similarly, the amplified right input signal is fed to the push-pull stage built around transistors T4 and T5, which drives the right headphone. The circuit can output mw at 6V-12V power supply. As current drain is very low, 6 Transistor Mini Ampit can be powered from a single 9V PP3 battery also. Assemble the circuit on a general-purpose PCB and house in a suitable cabinet with the headphone connector. The headphone can be procured from the market. Carefully solder the components on the PCB to avoid dry soldering. After assembling the circuit, power it with a 9V PP3 battery. The circuit is now ready to use. In case of mains operation, any standard voltage regulator (6V-12V, 100mA) based power supply may be used to power the unit. 20 Transistors BC547 of BC 557 voor 1 Euro bij Baco in Ijmuiden. Ik weet nog dat ik vroeger in de jaren 60 wel eens een AF116 nodig had, nou dat werd sparen van 1 gulden zakgeld per week! Het ding moest maar liefs 3 gulden 95 kosten bij meneer Kontakt in de Hoogstraat. Moest je ook nog met de bus van Hoogvliet waar ik woonde naar de Jongkingstraat in Rotterdam. Je was een vermogen kwijt op jonge leeftijd HI. Elektor staat er vol mee, ontwerpjes met deze BC547 dus een handjevol is altijd handig. En bovenstaand schema kwam ik tegen op het www en laat de engelse tekst voor wat het is. Dit versterkertje hier in stereo uitvoering kan ook handig zijn in ons elektronisch labje, al was het maar om bv een cd speler te testen of er geluid uit komt. Het vero bordje spreekt haast voor zich, even goed opletten waar de banen onderbroken moeten worden. De witte pijlen geven de ingang aan en de zwarte de uitgang. Diodes zijn de bekende 1N4148 Mocht er teveel herrie uit komen kan een potmeter uitkomst bieden, 10 k log aan de ingang. Have Fun!! 18

19 Kwaadwillende kan vliegtuig op afstand hacken Door Joost Schellevis Het is mogelijk om de computersystemen aan boord van vliegtuigen voor de burgerluchtvaart op afstand te hacken, ontdekte een Spaanse beveiligingsonderzoeker. Daarvoor kan het radioverkeer tussen vliegtuigen en grondstations worden misbruikt. De Spaanse onderzoeker en piloot Hugo Teso van beveiligingsbedrijf n.runs deed op de Hack in the Box-beveiligingsconferentie in Amsterdam uit de doeken hoe het aircraft communications addressing and reporting system kan worden misbruikt om in te breken op de computersystemen die vliegtuigen aan boord hebben. Acars wordt onder andere gebruikt voor verkeer tussen luchtverkeersleiders en ander grondpersoneel, en via het uit de jaren zeventig stammende systeem worden onder meer vluchtplannen, de huidige positie en weerberichten doorgegeven. Ondersteuning voor beveiliging of authenticatie is nooit ingebouwd op het systeem, waardoor iedereen die dat wil en daarvoor de apparatuur heeft berichten kan versturen en lezen. Wel liet hij zien wat er mogelijk was: zo kon hij met een zelf geschreven toolkit vliegtuigen een andere kant op sturen door de autopilot te manipuleren, het toestel op de grond laten crashen of passagiers laten schrikken door bijvoorbeeld de zuurstofkapjes uit het plafond te laten vallen. Teso ontwikkelde zelfs een Android-app waarmee hij dat kon doen. Die app communiceerde uiteraard niet rechtstreeks met het vliegtuig; voor communicatie met het vliegtuig is een acars-grondstation nodig. Teso onderzocht de beveiligingsproblemen niet in de praktijk, maar simuleerde een vliegtuig en grondstations. "We gebruikten virtuele vliegtuigen, maar code en hardware uit de praktijk", zegt Teso. Die kreeg hij tweedehands en via sites als ebay te pakken. Welke hard- en software precies kwetsbaar is, is niet duidelijk. Teso onderzocht onder meer flight managementhardware van fabrikant Rockwell. Overigens is een vliegtuig niet per se gedoemd als het wordt geïnfecteerd. De piloten zouden de autopilot uit kunnen schakelen en op zicht verder vliegen. Het rebooten van het flight management system is echter niet voldoende: dan blijft de vliegtuigmalware gewoon aanwezig. Volgens Teso heeft de luchtvaartindustrie te weinig nagedacht over ict-beveiliging: "Veel systemen zijn uit voorzorg drie keer aanwezig", zegt Teso. Zo kan een systeem uitvallen zonder dat het vliegtuig problemen ondervindt. "Maar dat wil niet zeggen dat ze veilig zijn." Teso en zijn bedrijf werken samen met de European Aviation Safety Agency om de problemen op te lossen. Overigens wordt er gewerkt aan een opvolging van acars, dat werkt op basis van het internetprotocol en versleuteld is. Dat systeem moet de komende twintig jaar worden uitgerold. Bron: Tweakers.net ACARS aan boord van een vliegtuig Hoe onderzoeker Teso precies toegang kreeg tot het flight management system, wil hij omwille van de veiligheid niet kwijt. "Een deel van de beveiligingsproblemen, zo niet de meeste problemen, zijn nog niet opgelost", aldus Teso. 19

20 Solarflux 20