Facts. Sauter. Nummer 1/2009 N 21. Het SAUTER relatiemagazine. Alle energiegegevens in één oogopslag:

Transcriptie

1 N 21 Nummer 1/2009 Sauter Facts Alle energiegegevens in één oogopslag: om economische en ecologische redenen gevisualiseerd. Met de software SAUTER EMS kunt u snel zien waar de efficiëntie kan worden verbeterd. SAUTER als competente, ervaren ontwikkelings- en innovatiepartner voor OEM-klanten. Bij de overgang naar hernieuwbare energie wordt geprofiteerd van de wederzijdse kennis. Nieuwbouw hoofdkantoor Rabobank wordt gekenmerkt door transparantie. SAUTER Nederland realiseert grootste Nederlandse BACnet project. Het SAUTER relatiemagazine

2 INHOUD EDITORIAL 4 SAUTER denkt vooruit en maakt 18 Het water efficiënt onder controle: het mogelijk energie steeds efficiënter te benutten. van SAUTER. met afsluiters en aandrijvingen Energie-efficiëntie en hernieuwbare Voortdurend verbeterde regelkwaliteit energie als economische factoren. en vereenvoudigde bediening. 6 Alle energiegegevens in één oogopslag: om economische en ecolo- geraffineerd van binnen: 20 Spectaculair aan de buitenkant, gische redenen gevisualiseerd. de Slowaakse vestiging van de SAUTER EMS maakt mogelijkheden firma Strabag. voor efficiëntieverhoging zichtbaar. Aardwarmte en betonkerntemperatuurregeling voor zeer efficiënt energiegebruik. 8 Een beleveniswereld en het milieu op elkaar afgestemd: in het zwembadcomplex AquaVexin in 22 Nieuwbouw hoofdkantoor Frankrijk. Rabobank wordt gekenmerkt door Milieuvriendelijkheid als centraal ontwerpdoel bij een grote zwemaccom- SAUTER Nederland realiseert grootste transparantie. modatie. Nederlandse BACnet project. 10 SAUTER novatouch zorgt voor de 26 SAUTER RACE in twee Indiase centra van grote IT-wereldconcerns. gewenste koude. Waar fris ook echt fris moet blijven, is Microsoft en HP kiezen voor de Zwitsers-Indiase onderneming. een veilig en efficiënt koelsysteem vereist. 12 Afstandsverwarming en -bewaking 28 SAUTER als specialist op het gebied van energie-efficiëntie. in de Karpaten: SAUTER webmanagement in de Roemeense stad In het vernieuwde groepshoofdkantoor Brasov. in Basel wordt duurzame energie gebruikt. Modernisering van de energieverdeling met SAUTER. 30 Energiemanagement onder een 14 SAUTER als competente, ervaren verzengende zon: fort Al Jahili in ontwikkelings- en innovatiepartner voor OEM-klanten. In een ommuurde oude vesting zorgt Abu Dhabi. Benutting van hernieuwbare energie SAUTER voor efficiënte luchtbehandeling. met wederzijdse kennisdeling. Colofon SAUTER FACTS, het relatiemagazine van Fr. Sauter AG. Contact: SAUTER HeadOffice, Im Surinam 55, CH-4016 Basel Tel , Fax Internet: Verantwoordelijk voor de inhoud: Rudolf Maier Lay-out: Kinzel und Partner Werbeagentur, Ebikon SAUTER FACTS verschijnt in het Duits, Engels, Frans, Italiaans, Spaans en Nederlands. Afdruk toegestaan met bronverwijzing. Extra exemplaren kunnen bij Sauter Nederland worden opgevraagd. Distributie in Nederland door SAUTER Building Control Nederland B.V., Gyroscoopweg 144-A, 1042 AZ Amsterdam, Postbus 20613, 1001 NP Amsterdam. Telefoon , Fax karin.vanwee@nl.sauter-bc.com Bij watergebruik is sprake van vele stromingen SAUTER helpt mee de richting hiervan te bepalen. Water is het meest voorkomende element op onze planeet. Het is niet alleen de basis voor het leven, maar ook een energiedrager en energiemedium. Het warmtegehalte en de temperatuurverschillen van water bepalen de potentiële energie, terwijl waterstromingen voor bewegingsenergie zorgen. Allebei deze energievormen worden sinds mensenheugenis benut. Pas in onze tijd wordt het gebruik van water niet alleen vanuit een technisch en economisch perspectief, maar ook vanuit een ecologisch standpunt bekeken. Beste lezer, Water is wereldwijd in voldoende hoeveelheden aanwezig, maar het is ongelijk verdeeld. Als gevolg daarvan wordt er ook op uiteenlopende manieren mee omgegaan: van verkwistend in grote delen van het noordelijk halfrond tot uiterst spaarzaam in tropische en subtropische droge regio s, waar water een schaars en daarom zeer kostbaar goed is. En hoe minder water voor effectief gebruik beschikbaar is, des te moeilijker is het om drinkwater en water voor industriële en agrarische toepassingen (en daarmee de hygiënische behandeling) te scheiden. Daar komt nog bij dat in grote delen van de wereld de waterbronnen rivieren, meren en oceanen te intensief gebruikt of vervuild worden. Dit heeft niet alleen plaatselijke, maar, met het oog op het ecologische evenwicht, uiteindelijk ook wereldwijde gevolgen. Des te belangrijker is het water vanuit het perspectief van een wereldwijde verantwoordelijkheid te bekijken, waar en hoe het ook wordt gebruikt. SAUTER maakt efficiënt en op de situatie toegesneden gebruik van water mogelijk Zoals bekend is water vanwege zijn thermische eigenschappen een ideaal medium Bertram Schmitz, CEO van SAUTER Head- Office en de SAUTER-groep voor het verwarmen en koelen van gebouwen. In elk van zijn aggregatietoestanden als ijs, vloeibaar of als damp wordt het voor specifieke doeleinden benut. Om dit gebruik zo spaarzaam en efficiënt mogelijk te maken ook met het oog op de totale benodigde energie stelt SAUTER de technisch meest geavanceerde meet- en regeltechnieken ter beschikking. Of het nu gaat om de afsluiters met hun stromingsgeoptimaliseerde doorvoer, de aandrijvingen met hun lage energieverbruik, de regelaars met automatische instelling op basis van de ruimte-indeling of de SAUTER EY-modulo systeemfamilie die uitstekend kan worden aangepast aan de zich veranderende gebouwafmetingen en -toepassingen. In dit nummer van SAUTER Facts leest u hoe SAUTER op internationaal niveau haar knowhow benut bij bronefficiënt gebouwmanagement. Verder informeren we u uit de eerste hand over andere actuele ontwikkelingen. Bertram Schmitz Sauter Facts N 21 Sauter Facts N 21

3 ENERGIEVISIE Energie-efficiëntie en de omschakeling naar hernieuwbare energie worden economisch doorslaggevende factoren. SAUTER denkt vooruit en maakt het mogelijk energie efficiënt te benutten. De tijd dat fossiele energie goedkoop en in overvloed beschikbaar was, is voorbij. Ook al dalen de prijzen momenteel, alle deskundigen zijn het erover eens dat energie toch weer duurder zal worden. We moeten ons hierop voor de lange duur instellen, en wel meteen: door alle mogelijkheden voor het kostenefficiënt winnen, verdelen en gebruiken van hernieuwbare energie optimaal te benutten. SAUTER levert hierin een bijdrage op het gebied van gebouwmanagement, onze traditionele kerncompetentie. Een voorbeeld is de voor inwoners en 1500 bedrijven geplande stad Masdar in Abu Dhabi. De eerste voorbereidingen begonnen in februari De stad moet geheel vrij zijn van kooldioxide-emissie. Auto s zijn er niet toegestaan. Daarom is een tramlijn gepland die de stad ook met het nabijgelegen centrum van Abu Dhabi verbindt. Levensmiddelen zullen in de omgeving organisch worden geproduceerd, het afval wordt gerecycled en het afvalwater opnieuw gebruikt. Zonne-energie zal voor het grootste deel van de stroom zorgen, ook voor de installatie waarmee het water zal worden ontzout. Met onze producten en diensten ondersteunen wij alle andere gebouwtechnieken die ertoe leiden dat efficiënt wordt omgegaan met water en energie. Zo creëren wij bijvoorbeeld de omstandigheden waarbinnen economisch energiemanagement mogelijk is in systemen van elke herkomst. Wij zorgen ervoor dat centrales voor blokverwarming, warmtereservoirs en ijsreservoirs zo rendabel mogelijk worden benut. Of dat een betonkerntemperatuurregeling met wa- ter tijdig op wisselende meteorologische omstandigheden kan worden ingesteld. Onze wereldwijde aanwezigheid staat in het teken van uiteenlopende plaatselijke behoeften In de voorbije jaren is de naam SAUTER wereldwijd in steeds meer regio s een begrip geworden: dit wordt weerspiegeld door het groeiend aantal vestigingen en vertegenwoordigingen. Zo is in november 2008 SAUTER Middle East geopend in Sharjah (VAE), terwijl kort daarvoor onze vertegenwoordiging SAUTER Romania in Boekarest van start is gegaan. Dit zijn twee ontwikkelingen die aantonen dat de competentie van SAUTER op het gebied van gebouwmanagement in de meest uiteenlopende klimatologische en economische omstandigheden tot haar recht komt. In steeds meer regio s wordt de bronefficiënte De geplande stad Masdar in Abu Dhabi, het land waar onze jongste dochtermaatschappij is gevestigd, moet een CO 2 -vrije woon- en werkregio worden voor bewoners en 1500 bedrijven, met zonne-energie en via zonne-energie aangedreven installaties voor het ontzouten van water. afstemming van het gebouwklimaat op het omgevingsklimaat erkend als een uitstekend handelsmerk van SAUTER. De toegepaste bronnen zijn zowel van natuurlijke als materiële aard. Juist in streken waar tot voor kort weinig spaarzaam met bronnen werd omgegaan, komt men tot het inzicht dat oriëntatie op de ecologische vooruitgang ook blijvend economisch voordeel oplevert. Het is geen toeval dat SAUTER met haar knowhow nu ook in de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) is vertegenwoordigd. Ecologische stedenbouw is een belangrijke factor om leefruimte in de toekomst te garanderen. Sauter Facts N 21 Sauter Facts N 21

4 Sauter Ems Alle energiegegevens in één oogopslag: om economische en ecologische redenen gevisualiseerd. Water Comparison of years Daily consumption Monthy consumption Met de software SAUTER EMS (Energy Management Solution) kunt u snel zien waar de efficiëntie kan worden verbeterd. Net zoals in moderne auto s het brandstofverbruik wordt aangegeven en een navigatiesysteem de kortste route toont, zal ook in gebouwen het registreren van het verbruik, bijvoorbeeld met behulp van SAUTER EMS, een vanzelfsprekende manier worden om mogelijkheden voor energiebesparing aan te geven. Dergelijke systeemtoepassingen zijn nu al onderdeel bij de aanbesteding voor grote bouwprojecten. SAUTER Energy Management Solution (EMS) registreert, visualiseert en vergelijkt het verbruik en de kosten in bepaalde perioden de tot dusverre meest veelzeggende basis voor uitgebreid, actief energiemanagement. Heat Category Electricity Met SAUTER EMS kan het gebruik in huidige en afgelopen perioden worden vergeleken en zo de ontwikkeling van de energie-efficiëntie zichtbaar worden gemaakt. SAUTER EMS analyseert de gegevens van het den: ook gegevens van externe systemen giemanagement worden gecreëerd. Zo zijn energie- en waterverbruik zoals de gebouw- kunnen op dezelfde manier weergegeven bijvoorbeeld vaak aanvullende meetpunten exploitant wenst en bepaalt, bijvoorbeeld en bewaakt worden. en nieuwe energietellers noodzakelijk, die als wekelijkse, maandelijkse of jaarlijkse Sauter Facts N 21 SAUTER EMS biedt doorlopende dynamische weergave van het totale energieverbruik binnen een geïntegreerd systeem en laat ook het gebruik in afzonderlijke gebouwen en gebouwvleugels zien. de toepassing van SAUTER EMS zinvol ma- vergelijkingen. Bovendien kunnen schom- SAUTER EMS kan op twee manieren wor- ken en de exacte, permanente meting van melingen in het gebruik in de loop van de den gebruikt. Ofwel de gebouwexploitant het verbruik van stroom, warmte/koeling en dag worden getoond. Zodra een ingestelde koopt de software en bewaakt de instal- water mogelijk maken. grenswaarde overschreden wordt, geeft het latie zelf (versie non-hosted ). Deze versie systeem een alarm af via of sms. De wordt vooral veel gebruikt bij groot onroe- Hoog besparingspotentieel bij de software maakt het mogelijk, de gegevens rend goed, waarbij dienovereenkomstig meeste gebouwen van meerdere verspreide gebouwen vanuit geschoold personeel ter beschikking staat Dankzij de vorderingen die de afgelopen ja- één centrale te bewaken en te analyseren. dat zonodig zelf kan ingrijpen. Voor alle ren bij gebouwmanagement zijn gemaakt, exploitanten zonder geschikt personeel kan bij praktisch elk gebouw in mindere of Veelzeggende vergelijkingen, bestaat de mogelijkheid het registreren meerdere mate energie worden bespaard. realistische benchmarks en evalueren van gegevens aan SAUTER Via SAUTER EMS en dienovereenkomstige Bij de vergelijkingen van het energieverbruik over te laten (versie hosted ). Een gebou- maatregelen kan, afhankelijk van het ge- van verwarmingssystemen wordt rekening ge- wexploitant kan bijvoorbeeld via Hosting bouw, 15% tot 40% op de exploitatiekosten houden met de wisselende buitentemperatuur gebouwmanagement aan SAUTER uitbe- worden gespaard. Daarbij is niet de stand en het daardoor wisselende energieverbruik. steden. Voor de advisering en begelei- der techniek maar de gebouwomhulling De gegevens worden vervolgens zodanig ding van klanten op het gebied van EMS doorslaggevend. bewerkt dat vergelijkbare waarden ontstaan. wordt zorggedragen door de nationale en Dankzij de overzichtelijke weergave van de energieverbruikwaarden kunnen algemene en specifiek op gebouwen afgestemde benchmarks worden vergeleken. Alleen op deze manier kunnen veelzeggende regionale SAUTER vestigingen, met onder- vergelijkingen worden gemaakt. En alleen zo steuning door de EMS-specialisten van het zijn efficiëntiebenchmarks mogelijk die exploi- SAUTER hoofdkantoor in Basel. Thomas Buchmann, International Service Manager, SAUTER HeadOffice Systeemneutraal softwaregebruik Om het energiegebruik correct te kunnen bij de klant of bij SAUTER vastleggen, moeten ook de juiste compo- SAUTER EMS is niet aan een systeem voor nenten zijn geïnstalleerd. In veel gevallen gebouwmanagement van SAUTER gebon- moet eerst een basis voor verbeterd ener- Thomas Buchmann tanten opstellen voor hun gebouwen en die SAUTER als basis voor ontwerpers gebruikt. Vaak nieuwe componenten als voorwaarde Sauter Facts N 21

5 MILIEUMANAGEMENT Veelzijdig sport- en recreatieaanbod Het hier toegepaste gebouwautomatise- De uitgebreide programmafuncties in com- Het grote zwembad, dat in het voorjaar van ringssysteem EY3600-novaPro 32 is een binatie met de instrumenten voor de doorlo wordt geopend, bestaat uit vier af- managementinstrument tegelijkertijd pende bewaking van de vermogensgege- zonderlijke, elkaar aanvullende gedeelten: een effectief werkend beheersysteem, door vens van de installaties, maken SAUTER tot Zwemgedeelte met sportbassin, speel- middel waarvan de exploitant de warm- een onmisbare partner bij het oplossen van bassin, pierebad, waterglijbaan en teopwekking uit de verschillende energie- dergelijke opgaven. bubbelbad bronnen gas, zonne-energie en elektriciteit Wellnessgedeelte met sauna, stoombad, en (warmtepomp) kan sturen. Het systeem Op AquaVexin gelijkende projecten wor- afkoelingsbad en massagedouches maakt economisch management van het den reeds in andere regio s in Frankrijk ge- Fitnessgedeelte met 25 plaatsen voor stroomverbruik mogelijk door het afgenomen realiseerd. Daarbij zal het nieuwe systeem vermogen aan te passen aan het leverings- SAUTER EY-modulo 5 met geïntegreerde contract met de stroomaanbieder. Deze ef- webserver aanvullende mogelijkheden en ficiënte sturing van het energieverbruik met voordelen bieden. conditie- en krachttraining Trainingsgedeelte met Powerplate voor individuele programma s Het complex wordt aangevuld met een de functie EMAX zorgt ervoor dat het con- groots opgezet cafetaria. tractueel overeengekomen verbruiksniveau Didier Domanchin niet wordt overschreden. Hiervoor worden Jean-Jacques Debosque Hoge eisen aan het de vijf compressoren van de warmtepomp energiemanagement successievelijk ontlast. Baudin Chateauneuf, de bedrijfsgroep die verantwoordelijk was voor de bouw, heeft Knowhow van SAUTER voor Franse gemeenten reeds meer dan blijft eerste keuze 200 sport- en vrijetijdsbaden gebouwd. Met dit project bewijst SAUTER Régulation In een klimaat dat wordt gekenmerkt door andermaal haar knowhow bij de realisatie De installatie met 300 datapunten moordende concurrentie heeft zij een be- van haar doel: de hoogste mate aan com- en 12 automatiseringsstations roep gedaan op de knowhow van SAUTER fort garanderen bij een optimaal gebruik voor het regelen en het behan- Régulation om aan de strenge eisen van dit van de energie. delen van lucht en water omvat: project te kunnen voldoen. de centrale installatie voor warmteopwekking met twee verwarmingsketels en warmteterugwinning uit de rookgassen; een verwarmingssysteem met radiatoren; een vloerverwarming; drie installaties voor lucht behandeling; Een beleveniswereld en het milieu op elkaar afgestemd: in het zwembadcomplex AquaVexin in Frankrijk. Milieuvriendelijkheid door laag energiegebruik was een centraal ontwerpdoel bij het grote zwembad van Trie-Château. een warmtepompinstallatie water/water; een bronpomp; drie installaties voor bassinverwarming met twee warmtewisselaars elk: één voor de van de warmtepomp teruggewonnen energie Het hightech bouwwerk voor een verzorgingsgebied van inwoners is het resultaat van een voorbeeldige samenwerking op politiek, administratief en technisch niveau. Het project van 10,2 miljoen euro wordt gefinancierd door de departementen Eure en Oise en de regio s Haute-Normandie en Picardie. SAUTER levert met het gebouwautomatiseringssysteem EY3600 novapro32 een belangrijke bijdrage aan het realiseren van de projectdoelen. en één voor de in het ketelhuis opgewekte energie; drie circulatie-installaties; een zonne-installatie voor waterverwarming; de elektrische installatie voor verlichting en lift evenals inbraak-, geluid- en videobewakingcentrales. Sauter Facts N 21 Sauter Facts N 21

6 KOUDETECHNIEK Zoals het Duitse ministerie van Milieu (BMU) met betrekking tot de commerciële koudetechniek vaststelde, kunnen op dit gebied buitengewone besparingen worden gerealiseerd. ( ) Technieken voor energiebesparing, die vroeger nauwelijks gestalte kregen, zijn nu binnen enkele jaren rendabel. Groot spaarpotentieel wordt geboden door de toepassing van componenten uit de nieuwste stand der techniek evenals de digitale besturing en regeling. Vermogen eerst Regeling aan/uit + standaardcomponenten Ø = 100 % Tijd Vermogen later Elektronische regeling met SAUTER novacool + hoogefficiënte componenten Ø < 65 % Tijd Compacte regelaars SAUTER novacool en SAUTER novafreeze SAUTER novatouch zorgt voor de gewenste koude. Waar fris ook fris moet blijven, is een veilige koudevoorziening het alfa en omega en daarbij kan enorm worden bespaard. Om ook op het gebied van de koudetechniek efficiëntievorderingen te maken, heeft SAUTER haar in de praktijk beproefde compacte regelaars in twee versies verder ontwikkeld: enerzijds voor ventilatie-installaties en anderzijds voor koel- en vriesruimten. Daarbij is de volledige ervaring uit het succesproduct SAUTER novatouch en de kennis van de specifieke behoeften en functieprincipes van koudecircuit samengekomen. De regelaar SAUTER novacool is ontwikkeld voor ventilatie-installaties met een directe verdamper, een elektronisch gestuurd expansieventiel en een toerentalgeregelde compressor met condensatieventilator. De SAUTER novafreeze regelt daarentegen koel- en vriesruimten, en wel met een op de vraag afgestemde ontdooiing en geoptimaliseerde besturing van de dooiverwarming. Al bij de ingebruikname sparen de regelaars van SAUTER tijd en geld. De koudeinstallatie wordt heel eenvoudig door de installatiebouwer zelf in gebruik genomen. Zonder het tijdrovende instellen van parameters. Zonder omslachtig programmeren. Zonder extra computer. De volledig grafische bediening verloopt via een touchpanel, dat de gebruiker intuïtief en zonder lange uitleg door het overzichtelijke menu leidt. Binnen slechts vijf minuten kan de gebruiker de winstgevende techniek onder de knie hebben. Alle bedrijfsparameters voor het bewaken van de installaties zijn altijd overzichtelijk beschikbaar. Uiteraard kunnen de regelaars van SAUTER te allen tijde in een aangesloten gebouwautomatiseringssysteem worden geïntegreerd. Het ombouwen van bestaande koude-installaties naar SAUTER novacool biedt een enorm besparingspotentieel. Om de ingebouwde koeling energie-efficiënt te laten werken, zijn slechts enkele nieuwe componenten nodig: een elektronisch expansieventiel, twee frequentieregelaars, vijf sensoren en een SAUTER novacool. Compacte regelaar SAUTER novafreeze tegen het bevriezen van het register Het bevriezen van het register is een van de problemen bij het regelen van koel- en vriesruimten. Dit probleem is het eenvoudigst te verklaren aan de hand van een diepvriesruimte. In een slagerij bijvoorbeeld moeten de vers gekookte worsten vanwege de voedingskoelketen zo snel mogelijk in de koelruimte worden opgeslagen. De opstijgende damp slaat direct neer op het koelregister, dat als gevolg hiervan bevriest. Hierdoor wordt het koelvermogen van de installatie sterk verminderd. Pas nadat het register is ontdooid, kan de koeling weer met het optimale vermogen werken. De gewenste temperatuur van de koelcel van bijvoorbeeld 0 C kan zo niet worden gehandhaafd de werkelijke waarde wijkt aanzienlijk naar boven af. Bij de meeste traditionele regelaars verloopt het ontdooien volgens een vast tijdschema. Dat wil zeggen: de dooicyclus begint als dit helemaal niet nodig is, of als het te laat is. Daarom hebben wij SAUTER novafreeze ontwikkeld. Dit systeem gaat het bevriezen in een vroeg stadium tegen, omdat het ontdooien alleen naar behoefte plaatsvindt en wordt uitgevoerd met behulp van een optimalisatiemodule. Eén ding staat vast: hiermee wordt energie en geld bespaard. Gisela Kornmeier 10 Sauter Facts N 21 Sauter Facts N 21 11

7 EPA PHOTO / PAUL BUCIUTA STADSVERWARMING De infrastructuren van de Roemeense energieopwekking en -verdeling stammen voor het grootste deel uit de zeventiger en tachtiger jaren, zijn naar huidige maatstaven niet efficiënt en voldoen volstrekt niet meer aan de nieuwste Europese milieueisen. EY3600 novapro voor uiteenlopende toepassingen De in het hart van de Karpaten gelegen stad Brasov is in 2006 samen met de exploitatiefirma Centrala Electric de Termoficare (CET) Brasov begonnen met het saneren en moderniseren van haar productiemiddelen en van haar verdeelsysteem. Hiervan pro- warmingscentrales doorgestuurd, namelijk versterken, besloot de SAUTER Groep in fiteren zowel de stroomconsumenten als de de temperatuur- en drukwaarden samen met 2008 haar eigen dochterfirma in Roeme- exploitanten en het milieu. de bijbehorende status- en alarmmeldingen. nië te openen: SAUTER Romania, www. sauter-control.ro. Het investeringsbudget was bedoeld voor In een volgende stap moet de overdracht de aanschaf van grote componenten zoals van de verbruikswaarden mogelijk worden De goede reputatie en de dynamiek van stookketels, pompen en omzetinstallaties, gemaakt, om zo de vraag beter te kunnen de SAUTER Groep met de nieuwe sy- maar ook de automatisering, inclusief ge- bepalen en in het vervolg het energiever- steemfamilie EY-modulo maken de doelen gevensoverdracht, visualisering en gege- bruik te beperken en de efficiëntie te ver- van SAUTER in Roemenië duidelijk: het vensbeveiliging op een centrale pc. hogen. aanbieden van efficiënte en op de klant Met de productfamilie EY3600 en het SAUTER: een lange traditie gebieden: managementsysteem novapro kon SAUTER in Roemenië SAUTER Systems een uitgebreide, krachtige, betrouwbare SAUTER is via een lange gemeenschappelij- SAUTER Components en economische oplossing aanbieden. Er ke geschiedenis met Roemenië verbonden. SAUTER Services werd een uitgebreid net voor gebouwma- Al in de vijftiger jaren werden verschillende SAUTER Facility Management nagement opgezet met 6900 datapunten. prestigeprojecten, die de staat financierde, gerichte oplossingen op alle vier bedrijfs- Stadsverwarming en bewaking in de Karpaten: SAUTER webmanagement in de Roemeense stad Brasov. De nieuwe SAUTER-vestiging levert aanzienlijke bijdragen aan de modernisering van de energiedistributie. De distributie van thermische energie is een sector die in Roemenië een grote verandering doormaakt. De grote steden betrekken hun energie voornamelijk via gecombineerde verwarmings- en elektriciteitscentrales die het milieu zwaar belasten steenkool is nog steeds de meest gebruikte primaire energiebron of via een centraal stadsverwarmings- en warmtenet. Langzaam maar zeker worden verouderde installaties nu gesaneerd of vervangen. 12 Sauter Facts N 21 met behulp van het ontwerp en de techno- Het team in Boekarest zal de ontwikkeling Van gegevensoverdracht logie van SAUTER gerealiseerd. Na de val van deze vier marktsegmenten stimuleren naar efficiëntieverhoging van Ceausescu en van het communistische in nauwe samenwerking met gespeciali- Voor de CET-afgevaardigde Marian Anghe- regime eind 1989 werd SAUTER vertegen- seerde partners, tegen de achtergrond lina is het grootste voordeel van de SAUTER- woordigd door een agent en meerdere ge- van bijna een eeuw ervaring in gebouw- oplossing gelegen in de eenvoudige en specialiseerde partners. automatisering. Om de marktaanwezigheid en het grote Jean-Luc Fritzinger doelmatige gegevensoverdracht per gsm. Vijf- tot zesmaal per dag worden de gege- potentieel na de toetreding van Roemenië vens van 62 verwarmingspunten en 31 ver- tot de EU begin 2007 te ontwikkelen en te Het CET-Brasov-team (links) en het team van SAUTER Romania (rechts) Sauter Facts N 21 13

8 OEM IN BEWEGING SAUTER als competente, ervaren ontwikkelingsen innovatiepartner voor OEM-klanten. Bij de overgang naar hernieuwbare energie wordt geprofiteerd van de wederzijdse kennisdeling. OEM-samenwerking met SAUTER: de kortste route naar een nieuwe oplossing. Er is een verandering gaande onder het begrip SAUTER OEM. Terwijl SAUTER sinds lange tijd een favoriete leverancier van componenten voor de OEM-markt is, is een nieuw opgekomen commerciële activiteit gericht op de ontwikkeling van complete klantspecifieke oplossingen. Op basis van de jarenlange competentie van SAUTER op het gebied van de regeling en fabricage ontstaan nieuwe oplossingen en componenten vooral voor het efficiënte gebruik van hernieuwbare energie die onze OEM-klanten de gewenste technologische voorsprong geven en de tijd tot de marktintroductie verkorten. Bundeling van competenties. Eisenpakket en oplossingstraject. Vertaling naar het klantproduct. Serieproductie en onderhoud. Het resultaat: innovatief maatwerk met een lange levensduur en van hoge kwaliteit. Dr. Thomas Laux Altijd voeling met markten en trends De nationale of regionale SAUTER-vestigingen staan hun OEM-klanten bij met diepgaande marktkennis en een neus voor de huidige en toekomstige klantwensen. De vereiste technische ondersteuning hiervoor wordt geboden door de OEM-specialisten van ons hoofdkantoor, die ter plaatse samen met de OEM-klanten nieuwe oplossingen uitwerken en daarmee ook de toekomstige marktontwikkeling mede vormgeven. Dankzij diverse contacten op beurzen en andere vakevenementen zijn wij in staat komende markt- en klanteisen vroegtijdig te herkennen en deze toe te passen bij de voorontwikkeling van onze OEM-technologiemodules. Daardoor is de kans groot dat bij het ontstaan van nieuwe eisen van onze klanten al een belangrijke stap bij het voorwerk door SAUTER is gezet, waardoor de time-to-market kan worden verkort. Efficiënt gebruik van hulpbronnen en capaciteit Naast de behaalde technologische voorsprong, maakt de ontwikkelingssamenwerking met SAUTER ook een spaarzaam gebruik van de eigen hulpbronnen en de snelle uitbreiding van het productpakket mogelijk. Terwijl wij aan het vervolgproduct voor de nabije toekomst werken, kunnen de klanten zich maximaal op hun kernactiviteit concentreren, en zodoende de capaciteit aanzienlijk vergroten. 14 Sauter Facts N 21 Sauter Facts N 21 15

9 Zonwering Stadsverwarming Warmtepompen OEM IN BEWEGING Uitgebreide mogelijkheden voor energiebenutting met SAUTER OEM. Met het OEM-regelaarplatform van SAUTER kunnen alle energiebronnen worden benut om verschillende installaties te voeden, te regelen en met elkaar te verbinden. Individueel datatransport Aanwezigheidsregistratie Gecontroleerd ventileren Verwarmen/ koelen Netwerk Zonnewarmte Warmteterugwinning Radiografisch Bus Verlichting Stirlingmachine Het SAUTER OEM-regelaarplatform Individuele bediening Mochten onze OEM-technologie-modules niet onmiddellijk tegemoetkomen aan een aantal toekomstige klanteisen, dan kan SAUTER elk gewenst moment terugvallen op een fijnmazig technologisch partnernetwerk. Alles bij elkaar genomen ondersteunt SAUTER de klanten van het productconcept tot en met de marktintroductie. Ook bij tests in het veld, de ingebruikname en productonderhoud kunt u altijd op ons rekenen. Regelaarplatform voor veelzijdige energiebenutting Blokverwarming Web De kern van onze ondersteuning van OEMpartners is een flexibel regelaar- en moduleplatform, dat is afgestemd op klantspecifieke eisen aan de energie-efficiëntie, vooral op het gebied van hernieuwbare energie. Een bekend voorbeeld zijn water/water- en lucht/ water-warmtepompen, die zowel de lucht als de aarde gebruiken om gebouwen te verwarmen of zelfs te koelen. Bij de regeltechnische processen in warmtepompen net als bij het construeren van de warmtepompen zelf bestaat nog steeds ruimte voor verbetering ten aanzien van de energie- en kostenefficiëntie. Momenteel werken wij al nauw samen met fabrikanten van warmtepompen, om met Pelletoven Toetsenbord Touch Krachtcentrale behulp van de daaruit gewonnen synergieeffecten nieuwe energie-efficiënte warmtepompsystemen op de markt te brengen. Zicht op de totale energiestroom Onze focus ligt echter niet alleen bij de efficiënte winning van primaire energie, maar betreft natuurlijk ook het bredere gebied van de efficiënte benutting. Immers: alleen de overkoepelende regeling en optimalisering van de totale energiestroom kan in de toekomst tot het gewenste succes leiden op het gebied van efficiëntie. Op de behoefte afgestemde koude- en warmteopwekking, geoptimaliseerde warmte- en koudedistributie alsook de bijbehorende gecontroleerde woonruimteventilatie met warmte- resp. koudeterugwinning zijn hierbij enkele belangrijke thema s uit het totaalspectrum, die wij nu al met onze OEM-partners omzetten in producten en oplossingen. Modulaire OEM-oplossingen voor flexibele toepassingen en uitbreidingen Bij de ontwikkeling van oplossingen voor onze OEM-klanten letten wij voortdurend op een interne en/of externe modulaire vormgeving. Volgens het motto klein beginnen en later uitbreiden is zo de toekomstige uitbreidbaarheid van onze componenten en de uitbouwmogelijkheid van onze oplossingen gegarandeerd. Deze aanpak brengt tal van voordelen met zich mee; behalve de universelere toepasbaarheid van onze producten en oplossingen valt ook te denken aan de lagere ontwikkelingskosten bij latere uitbreidingen en een kortere time-to-market. Niet alleen nieuwbouwprojecten maar ook renovaties zijn voor onze huidige OEMklanten een belangrijke markt. Daarom is SAUTER OEM ook hier de juiste partner als het erom gaat onze klanten met onze kennis op het gebied van efficiënt energiegebruik en -distributie ter zijde te staan. Gaat het bij de renovatie bijvoorbeeld om de omschakeling naar nieuwe, hernieuwbare energie, dan kan SAUTER OEM alles bieden: van thermische aandrijvingen of klantspecifieke regelaars tot complete radiografisch of via kabels gestuurde OEM-systemen voor ruimtemanagement. De fijne kunst van de eenvoud Dankzij ons vermogen om de bediening van complexe systemen eenvoudig te maken, is SAUTER OEM een gevraagde partner, zowel bij grote projecten als bij kleinere toepassingen. Bij veel installaties die weliswaar niet onze naam, maar wel ons stempel dragen, zijn geen systeemspecialisten nodig en kunnen deze eenvoudig door installateurs in gebruik worden genomen. En dat onze oplossingen de beste kosten-batenverhouding bieden, behoort eveneens tot de erkende SAUTER-competentie. Dr. Thomas Laux SAUTER OEM-oplossingen maken gebouwen energie-efficiënt. Conventioneel of regeneratief, uit de aarde of van de zon: SAUTER OEM-oplossingen maken altijd de meest efficiënte energiestroom mogelijk. 16 Sauter Facts N 21 Sauter Facts N 21 17

10 COMPONENTEN Een overzichtelijk programma voor vele toepassingen Met enkele basismodellen die flexibel aan uiteenlopende eisen aangepast en veelzijdig gecombineerd kunnen worden, maken wij het kiezen van de juiste afsluiter- aandrijvingcombinatie en daarmee het voorraadbeheer van installateurs eenvoudig. Net zo simpel is de montage en ingebruikname van de servomotoren; daarvoor is zelfs geen gereedschap nodig. Wij bieden de ideale oplossing: van het kleinste tot het grootste debietvolume: met weinig opgenomen vermogen maar grote capaciteit. Van de eenvoudige regeling van de vloerverwarming tot debietregeling van water voor stadsverwarming bevat het SAUTER-programma de juiste componenten, vervaardigd van hoogwaardig materiaal. Kogelkraan met perfecte techniek en materiaalkeuze Een specialiteit binnen ons componentprogramma is de kogelafsluiter in 2-weg- en 3-weg-uitvoering. Deze kraan zorgt voor de maximale doorstroming bij een gemiddeld even hoge karakteristiek en overtreft qua regelprecisie alle huidige standaards. Het element en de kogel bestaan uit DZR-messing (Dezincification Resistent). Om wrijving te vermijden, heeft de kogel een gepolijst oppervlak en is hij verchroomd. Hierdoor is de kraan niet alleen gegarandeerd vrij van lekkages maar wordt het water bovendien schoongehouden, doordat er geen zink kan vrijkomen. Efficiëntie in de kleinste ruimte: ventielaandrijving voor vloerverwarmingen en nog veel meer De supercompacte aandrijving SAUTER AXT2 is een ander voorbeeld van ons streven om de afmetingen en het opgenomen vermogen te minimaliseren en de regelprecisie te maximaliseren. Deze thermische aandrijving is de ideale oplossing op alle plaatsen waar de ruimte krap is. Met de gepatenteerde koppeling past de aandrijving bij elke kleine afsluiter in de normally closed (NC)-uitvoering met een sluitbereik van 4,5 tot 18,5 mm en in de normally opened (NO)-uitvoering van 8,5 tot 22,5 mm. De eveneens gepatenteerde montage volgens de LFL-techniek (Low-Force-Locking) maakt de eenvoudigste aansluiting van aandrijving en ventiel mogelijk. De grote, zichtbare en met de hand voelbare standaanduiding zorgt voor moeiteloze functiecontrole. Dankzij de stekkeraansluiting kunnen kabels van verschillende lengtes en typen gemakkelijk worden aangesloten. Verschillende functies, zoals een hulpcontact, kunnen naderhand worden toegerust. De hoge beschermingsklasse IP54 garandeert de elektrische veiligheid en maakt montage op een vochtige plaats mogelijk. Geïntegreerde regelintelligentie: SAUTER Universal-Technologie (SUT) Onze nieuwe generatie aandrijvingen bevat alles wat nodig is om de hoogste regelkwaliteit te waarborgen, zoals variabele aansturing, automatische aanpassing aan de regelmodus, zelfdiagnose en gegevensopslag. Bovendien worden de aandrijvingen automatisch uitgeschakeld als de aanslag bereikt wordt een praktische functie voor minimaal energieverbruik. Is een kogelafsluiter gecombineerd met een SUT-aandrijving en wordt hij drie dagen niet gebruikt, dan beweegt de aandrijving de kogel automatisch om blokkering te voorkomen. Bij deze aandrijvingen is aan alles gedacht om langdurig onberispelijk functioneren te garanderen. Fabien Peter Het water efficiënt onder controle: met afsluiters en aandrijvingen van SAUTER. Detailverbeteringen verhogen de regelkwaliteit en vereenvoudigen de bediening van de componenten. De regeling van waterstromen in gebouwen behoort sinds lange tijd tot de kerncompetenties van SAUTER. Ons actuele programma van kogelafsluiters, afsluiters, thermische aandrijvingen en SUT-aandrijvingen is wereldwijd het ijkpunt voor regelkwaliteit, efficiëntie, flexibiliteit en eenvoudige bediening. Overal waar water wordt gebruikt in gebouwen, zorgen regelapparaten van SAUTER voor duurzame kwaliteit in de regeling en distributie. 18 Sauter Facts N 21 Sauter Facts N 21 19

11 BETONKERNACTIVERING Spectaculair aan de buitenkant, geraffineerd van binnen: de Slowaakse vestiging van de firma Strabag. Met aardwarmte en betonkernactivering is zeer efficiënt energiegebruik mogelijk geworden. Als een van de grootste bouwondernemingen ter wereld heeft het Oostenrijkse Strabag AG onlangs zijn vestiging in Bratislava voltooid. Het nieuwe kantorencomplex, aan de vormgeving waarvan is meegewerkt door het museum voor moderne kunst in Wenen, geeft niet alleen aan de buitenkant de indruk van een kunstwerk met een eigen karakter. Ook voor de voorziening, de distributie en het gebruik van energie is gebruik gemaakt van alle mogelijkheden die modern gebouwmanagement te bieden heeft. Het gebouw, dat twee souterrains met garages bevat, bestaat uit een oostelijke en een westelijke vleugel met respectievelijk zes en drie etages. Het complex bevat ca. 350 kantoren, een kantine, een keuken, een kleuterschool, een postkantoor, een dokterspraktijk, archiefruimten en ruimten voor gebouwtechniek. Op het dak zijn technische installaties aangebracht, zoals ventilatiesystemen en koelers. Aardwarmte, aardkoude en actieve betonkern Voor het verwarmen en koelen van het gebouw wordt aardwarmte resp. -koude via aardwarmtesondes vanuit het binnenste van de aarde naar de warmtepompen geleid. De 90 sondes hebben een lengte van 90 tot 110 meter en halen de grondwaterwarmte uit de buurt van de Donau. Drie warmtepompen met een vermogen van elk 550 kw leiden de warmte/koude via een warmtewisselaar een primair circuit met propyleen/glycol 30% en een secundair circuit met water naar de verbruiksapparaten. Het comfort wordt gegarandeerd door een actieve betonkern. Deze is verdeeld in modules van 15 m 2 elk, waar het water vanuit een verdeler naar toe wordt geleid via een change-over systeem. Elke kantoorruimte is bovendien uitgerust met vloerverwarming, die met een marge van ±3 C bijstuurt en in de zomer als koelsysteem kan worden gebruikt. Voor de vertrekken met verlieswarmte, zoals de vergaderruimten, zijn koelplafonds ingebouwd. In het souterrain bevindt zich de serverruimte met stabiele koudevoorziening, zowel in de zomer als in de winter. Voor noodgevallen is een compacte koelinstallatie voorzien. De kamertemperatuur wordt bewaakt via fancoils. Voor de luchtverversing in het gebouw en voor de klimaatregeling zijn acht ventilatieinstallaties ingebouwd. In het geleidingssysteem zijn ook 90 brandwerende kleppen, rookkleppen en brandventilatie ingebouwd, evenals een systeem voor CO-detectie in de garages. Ivan Hollan Het systeem EY3600 in het Strabag-gebouw in Bratislava: Het geleidingssysteem EY3600 bestaat uit: 32 automatiseringsstations EYL en EYU 90 universele regelaars novaflex 20 regelaars ecos voor afzonderlijke ruimten verbinding van warmtepompen en powermeters via MODBUS en de warmte- en koudeteller via M-bus Het geleidingssysteem stuurt en regelt: Ventilatie-installaties Warmte- en koudeopwekking Warmte- en koudeverdeling Waterbereiding Verlichting CO-detectie in garages Controle van verschillende technische installaties en een weerstation De visualisering gebeurt door middel van SAUTER novapro met bewaking op afstand via internet en alarmmeldingen via sms en . Ook is volledig mobiele bewaking vanaf een laptop mogelijk. De pijpleidingen in de betonkern 20 Sauter Facts N 21 Sauter Facts N 21 21

12 Bron: Rob Ligtvoet, Kraaijvanger Urbis Rabobank Nieuwbouw hoofdkantoor Rabobank wordt gekenmerkt door transparantie. SAUTER Nederland realiseert grootste Nederlandse BACnet project. De skyline van Utrecht (Nederland) krijgt een nieuwe aanblik door het verrijzen van het nieuwe Bestuurscentrum van Rabobank Nederland. Het ontwerp van de hoogbouw betreft twee enigszins gedraaide torens, die door een volledig glazen, dubbele huidfaçade worden samengevoegd. De 105 meter hoge torens vormen een prachtig samenspel met de bestaande omgeving. Transparant is het woord dat zowel het gebouw als de techniek op juiste wijze typeert. Een transparant gebouw waar SAUTER de leverancier is van het gebouwmanagementsysteem. Wietse Hut, Manager Sales SAUTER Nederland De maximale hoogte van de torens wordt bepaald door de Dom van Utrecht, die met 112 meter het stadsbeeld moet blijven domineren. De nieuwbouw blijft eerbiedig onder deze grens. De twee torens, waarvan het ontwerp van de hand van Rob Ligtvoet van architectenbureau Kraaijvanger Urbis komt, zijn op elke verdieping met elkaar verbonden. Van elke vijf verdiepingen, verspringt van vier verdiepingen de vloer naar binnen, waardoor vides ontstaan. In deze vides komen bomen te staan. De binnentuinen, die bijdragen aan de klimaatbeheersing van het pand, worden besproeid met opgevangen regenwater. De dubbele glazen huid die de torens tot één geheel samenvoegt, telt een glasoppervlakte maar liefst m 2. Met een bruto vloeroppervlak van m 2 voor de torens en 6.000m 2 voor de bijbehorende Plaza, kent de Rabobank Campus een totaal oppervlak van m 2. De 25 verdiepingen tellende torens en de bijbehorende Plaza, vormen het hart van de Rabobank Campus. Nog voordat met de bouw was begonnen, heeft zij al een prijs gewonnen: de FD Property NL Vastgoed Award. Rabo Unplugged : Nieuwe manier van werken Na voltooiing biedt de Rabobank Campus plaats aan ongeveer medewerkers. Rabobank Nederland heeft voor de Campus voor het concept Rabo Unplugged gekozen. Rabo Unplugged staat voor de no-nonsense aanpak van Rabobank Nederland. Het concept wordt onder verantwoording van Veldhoen + Company vorm gegeven. Typerend aan het concept Rabo Unplugged is het flexibel omgaan met werkplekindeling: niemand heeft een vaste werkplaats. Ook de werktijden zijn losgekoppeld in het concept. Bij Interpolis, in het verleden een dochter van de Rabobank, werd een soortgelijk concept succesvol toegepast bij hoofdkantoor in Tilburg en diverse bijkantoren van het verzekeringsconcern. Hiermee groeide Interpolis uit tot het voorbeeld van het nieuwe werken. Voor Rabobank Nederland is de nieuwbouw van het bestuurscentrum hét moment om een nieuwe stijl van werken te introduceren. Er wordt niet gekeken naar aanwezigheid, maar naar de behaalde resultaten. Dit betekent dat het werkproces niet alleen op de werkvloer plaatsvindt, maar ook daarbuiten: thuis of onderweg. Een aanpak die overigens voor het gebouw en de exploitatie ervan verregaande consequenties heeft. Door het flexibele werkplekconcept wordt 40% ruimte bespaard en worden de beschikbare faciliteiten van het gebouw veel efficiënter gebruikt. Duurzaam slopen en duurzaam bouwen Op de plaats waar de nieuwbouw is gesitueerd, stond tot voor kort het EDS-gebouw. De zorg die Rabobank Nederland heeft voor het milieu, kwam ook tot uiting in de duurzame sloop van dit pand; 98% van de gesloopte materialen wordt hergebruikt. Zo wordt 100 ton glas omgesmolten en hergebruikt, worden systeemwanden en beveiligingspoorten gebruikt bij een ander Rabobank pand en krijgt een enorme waterpomp een tweede leven bij een technische school in Malawi. Bij de nieuwbouw zijn duurzaamheid en energiegebruik belangrijk aspecten ook met betrekking tot de toegepaste materialen en installaties. Door efficiënt gebruik van energie komt de Energie Prestatie Coëfficiënt maar liefst 35% lager uit dan momenteel door de Nederlandse overheid is voorgeschreven. Bij de keuze van de verschillende onderaannemers en leveranciers, was het duurzaamheidaspect een onmiskenbare factor. Dat Sauter al haar producten volgens de RoHS-standaard produceert, was één van de pluspunten volgens de heer De Vries, verantwoordelijk vanuit Rabobank Nederland voor de technische invulling van de nieuwbouw. De duurzaamheid van het gebouw wordt berekend volgens de GreenCalc-score. Hierbij wordt rekening gehouden met gebouwgebonden zaken zoals de inzet van energie, water en materiaalgebruik en organisatiegebonden aspecten als de keuze voor bijvoorbeeld andere werktijden. Het gebouw scoort nu al ruim boven de 300 punten. Daarmee wordt het gebouw één van de duurzaamste van Nederland. Transparante techniek Transparant is het woord dat zowel het gebouw als de techniek in het gebouw op juiste wijze typeert. De transparantie komt bijvoorbeeld tot uiting in de duidelijke, ongecompliceerde opzet van de installaties, dit om adequaat beheer en onderhoud mogelijk te maken. Valstar-Simonis, advi- 22 Sauter Facts N 21 Sauter Facts N 21 23

13 Rabobank seur van de installaties, heeft in het vooruitstrevende ontwerp gezorgd voor een laag energieverbruik en een flexibele opzet van de installaties. De twee torens worden geventileerd met behulp van vier luchtbehandelingkasten, aangevuld met kleinere LBK s voor specifieke ruimten. De comfortinstallaties krijgen hun Bron: Rob Ligtvoet, Kraaijvanger Urbis Over Rabobank Rabobank is één van de grootste financiële dienstverleners in Nederland, eind 19e eeuw opgericht als een coöperatieve Raiffeisen-bank. Dit coöperatieve karakter kent de bank tot op de dag van vandaag. Rabobank is vertegenwoordigd in 43 landen en biedt werkgelegenheid aan mensen. De bank kent momenteel een Triple A-status, de hoogste status van financiële gegoedheid. Respect, integriteit, professionaliteit en duurzaamheid zijn de kernwaarden van de bank. warmte en koeling van de aquifers (koude Er wordt binnen de gebouwen onderscheid en warmteopslag in de bodem), in combinatie met warmtepompen waarbij in de winter koeling. Onder de proceskoeling wordt de gemaakt tussen comfortkoeling en proces- indien noodzakelijk aanvulling plaats vindt koeling van onder andere de MER en SERruimtes verstaan. Voor de koudeproductie met warmte uit het stadsverwarmingnet. De warmte of koude van de warmtepompen van de proceskoeling zijn koelmachines die niet gebruikt wordt, wordt opgeslagen opgesteld, aangevuld met condensors voor in de vijf duo aquifers en kan naar behoefte het aanvullend laden van koude. weer gebruikt worden. De in totaal bijna 2500 naregelingen van het pand, voorzien in de comfortregeling van klimaat, de besturing van de in de façade opgenomen zonwering en de bediening en het dimmen van de verlichting. Een bijzondere installatieklus die door de combinatie Wolter&Dros, BAM Techniek en Croon in een periode van 2,5 jaar gerealiseerd wordt. De transparantie van het gebouw is ook doorgezet naar de onderlinge communicatie van de gebouwgebonden installaties. In het ontwerp is er voor gekozen om alle installaties via BACnet over IP te laten communiceren. Door het toepassen van BACnet/IP weten we ons verzekerd van een open protocol met volop toekomstperspectief, vertelt Gerrit de Vries. We hebben juist gekozen voor BACnet over IP, vanwege de openheid en de enorme mogelijkheden die dit biedt qua infrastructurele voorzieningen. Zo communiceren de klimaatinstallaties, de noodstroomaggregaten, de transportinstallaties (liften, roltrappen, e.d.) en de meer dan 100 frequentieregelaars via BACnet/ IP en met het Sauter BACnet gebouwmanagementsysteem novapro Open (B-OWS). De gekozen warmtepompen, parkeergarageventilatie en koelmachines, hebben nog niet de mogelijkheid op te communiceren middels BACnet/IP en zijn daarom via het Modbus RTU protocol rechtstreeks op het Sauter gebouwmanagementsysteem nova- Pro Open gekoppeld, dit geldt ook voor de energiemeters die door middel van het M- bus protocol zijn gekoppeld. Het complete Security Management Systeem (SMS), bestaande uit toegangscontrole, CCTV, inbraakbeveiliging, ontruiming, brandmeldcentrale en sprinklerinstallatie, communiceert eveneens via BACnet/IP met het gebouwmanagementsysteem novapro Open. De keuze voor BACnet/IP was voor Rabobank een heel bewuste, zegt de heer De Vries. Waar BACnet in oorsprong een communicatiemedium was voor het uitwisselen van gegevens, groeit het duidelijk uit tot een communicatieplatform voor integrale installatietechniek. We zijn er van overtuigd dat BACnet/IP een toekomstgericht platform is. En dat sluit goed aan bij onze organisatie. Voor de gebouwautomatisering van de installaties wordt de nieuwe lijn SAUTER EYmodulo 5 met communicatie middels BACnet/IP toegepast. Deze nieuwe modulaire lijn pas goed in het flexibele concept van Rabobank en biedt de mogelijkheid van stapsgewijze en individuele uitbreiding. Klimaatveranderingen In 2006 bedroeg de totale emissie van handel en industrie in de provincie Utrecht,446 miljoen kg CO 2, 30 miljoen kg SO 2 en 2 miljoen kg fijnstof*, waarvan ongeveer 25% afkomstig was van utiliteitsgebouwen. Het is niet langer mogelijk om de ogen gesloten te houden voor de klimaatveranderingen, vooral in Nederland. Diegenen die de documentaire An Inconvenient Truth van Al Gore hebben gezien, zijn zich er van bewust dat het land een enorme uitdaging in het verschiet heeft. Hoewel de manier waarop de klimaatverandering zich zal manifesteren onderwerp van discussie is, is het probleem bespreekbaar gemaakt. Met ongeveer 25% van het landoppervlak beneden de zeespiegel, zijn alle inwoners er wel van doordrongen dat de effecten van de klimaatverandering zo veel als mogelijk beperkt moeten worden. Duurzaam hoofdkantoor De gebouwconstructie, de technische installaties en het gebouwmanagementsysteem, zijn allen ontworpen om een optimaal comfort te bieden met een minimal gebruik aan energie, wat minder uitstoot van CO 2 betekent. Reductie van CO 2 -uitsoot kan niet worden bereikt door alleen het energiegebruik te van nieuwe gebouwen te verminderen. Gelimiteerd gebruik van bouwmaterialen, ruimte, energie en water, het gebruik van onuitputtelijke bronnen zoals hout met het Feiten & cijfers: 20 regelkasten voor primaire automatisering 90 verdiepingregelkasten voor decentrale functies ruimteregelaars zonweringmotoren verlichtingarmaturen datapunten op het GBS Forest Stewardship Council (FSC)-keurmerk, evenals het gebruik van gelimiteerde bronnen gericht op hergebruik zijn onderwerp van de plannen voor van alle gebouwen van Rabobank. Volgens Rabobank vraagt de permanente ontwikkeling van welvaart en groei om nauwgezette aandacht voor de natuur en het milieu. Op dit punt wil Rabobank een bijdrage leveren met haar activiteiten. Onderdeel hiervan is om zaken te doen met leveranciers die hetzelfde doel nastreven. Maak duurzaamheid geaccepteerd en het geaccepteerde duurzaam zegt Bert Heemskerk, voorzitter van de Raad van Bestuur van Rabobank. Het mag duidelijk zijn dat Rabobank en SAUTER een gezamenlijk doel hebben in het creëren van een duurzame leefomgeving. (*) Bron: Dutch National Matrix and Environmental Accounting (NAMEA) 24 Sauter Facts N 21 Sauter Facts N 21 25

14 IT-gebouw SAUTER RACE in twee Indiase centra van grote IT-wereldconcerns. Microsoft en Hewlett Packard kiezen voor het gebouwmanagement op hun campus voor de Zwitsers-Indiase onderneming. India met zijn grote potentieel uitstekende IT-specialisten is vandaag de dag een populaire locatie voor deze branche. Zo hebben Microsoft in Hyderabad en HP in Bangalore grote centra die zich bezighouden met wereldwijde activiteiten voor deze beide ondernemingen. Vanwege haar ervaring en competentie is SAUTER RACE door de beide ITondernemingen gekozen voor het realiseren van het gebouwmanagement van hun campusfaciliteiten. HP Campus, Bangalore Microsoft Campus, Hyderabad Complexe integraties voor Microsoft De campus van Microsoft in Hyderabad, met ca medewerkers en verspreid over een oppervlak van m 2, omvat het India Development Center (IDC), het Global Delivery Center India (GDCI) en de verkoop- en marketingorganisatie. Het India Development Center (IDC) geldt als strategisch centrum voor de ontwikkeling van belangrijke Microsoft-producten. Het Global Delivery Center India (GDCI) ontwikkelt applicaties voor het ondersteunen van de wereldwijde Microsoft-activiteiten en beheert de totale IT-infrastructuur van de onderneming. Het team van SAUTER RACE heeft in een eerste projectfase de regeling van VAV-installaties (Variable Air Volume) geïnstalleerd en in een extern systeem geïntegreerd. Vanwege de daarbij bewezen vakkundigheid volgde daarna een aansluitende opdracht voor de realisering van het complete gebouwmanagement. Dit betrof de regeling van koelinstallaties, ventilatiesystemen, klimaatregeling via plafonds en vloeren, fancoils, ventilatoren, beluchting en watermanagement alles via één systeem: SAUTER EY3600 novapro Open. Bovendien moesten systemen van derden worden geïntegreerd, zoals ventilatie-installaties van Stulz naar Modbus, wisselstroomgeneratoren van Danfoss naar Modbus en koelinstallaties van Carrier naar BACnet SAUTER-regelaars en twee managementcentrales voor datapunten elk bewaken en sturen de HVAC-systemen op de hele campus. Het externe VAV-systeem met SAUTER-regelaars Het SAUTER-RACE-TEAM: Srinivasa Ramanujam, Badari Rangan, Rajesh Kumar, Anand en Nagendra (vlnr.) uit de eerste fase werd via een extern managementsysteem geïntegreerd door middel van SAUTER BACnet communicatiekaarten (EYK300 F001). Alle systemen op de campus worden geëxploiteerd en onderhouden door een team van SAUTER RACE. Compleet gebouwmanagement voor Hewlett Packard De campus van HP in Bangalore bevat op een oppervlak van ca vierkante meter de Systems Technology & Software Division (STSD), het regionale centrum Asia Pacific voor Enterprise Storage Systems en de Software Global Business Unit. Daarbij komen Data Centers, waarin momenteel servers met een waarde van meer dan een miljard US dollar worden getest. Het gebouwmanagementsysteem van SAUTER bestaat uit twee managementcentrales, elk voor resp datapunten, ca. 450 regelaars voor VAV s, luchtbehandelingsinstallaties, plafondklimaatregelaars, fancoils, cassetteklimaatregelaars, ventilatoren en installaties voor afvalwaterbehandeling. Diverse systemen van derden, zoals Trane koelinstallaties, Emerson back-up systemen, SDMO generatoren en Emerson wisselstroomgeneratoren werden via Modbus resp. BACnet geïntegreerd. Het gebouwmanagementsysteem regelt ook een dieselgenerator met stand-by-regelaars die worden ingeschakeld als de hoofdregelaar uitvalt. De klimaatregelaars voor de laboratoria zijn via Modbus geïntegreerd, en de gegevens worden via een OPC-protocol doorgegeven aan het HP Dynamic smart cool system. Dit systeem regelt de ventilatie-installaties van Emerson via het gebouwmanagementsysteem, dat hierbij als key interface dient. Ook op de HP-campus worden alle systemen geëxploiteerd en onderhouden door een team van SAUTER RACE. 26 Sauter Facts N 21 Sauter Facts N 21 27

15 INTERN De vestiging van het nieuwe multifunctionele bedrijfsgebouw in Basel biedt SAUTER de gelegenheid ook haar eigen energievoorziening te vernieuwen. Zo worden op twee platte daken van het bestaande gebouwencomplex zonnecollectoren aangebracht, en wordt het nieuwe gebouw volgens de Minergie-standaard gebouwd. Hiermee wil SAUTER tonen wat tegenwoordig en in de toekomst ook in grote gebouwen aan energiebesparing mogelijk is en er zelf ook van profiteren. Zonne-energie-installatie in Basel Grondwatergebruik voor Op In Surinam 55 in Basel, het adres van koelen en verwarmen de hoofdvestiging van het concern, kiest Bij het nieuwe SAUTER-gebouw wordt het SAUTER voor zonnecollectoren om energie grondwater, dat door een natuurlijke stroom te winnen. In samenwerking met Solarspar, wordt aangevoerd, gebruikt om zowel te Liestal, heeft SAUTER op de platte daken van koelen als te verwarmen. De door twee twee bedrijfsgebouwen een zonne-energie- boorgaten installatie geïnstalleerd met een vermogen wordt via een warmtepompinstallatie in de van kwp en een energieopbrengst zomer en in de winter gebruikt. De daar- van kwh; dit komt ongeveer ove- voor vereiste warmteterugwinning moeten reen met het elektriciteitsverbruik van meer bij ventilatie- en airconditioninginstallaties dan vijf eengezinswoningen per jaar en ook zonder Minergie-standaard worden zou genoeg zijn om het elektriciteitsverbruik ingebouwd. afgetapte grondwaterstroom te dekken van twaalf eengezinswoningen die volgens de Minergie-standaard zijn ge- In februari dit jaar hebben de verantwoor- bouwd. Op de daken van de administratie- delijke instanties de boorvergunning voor en productiegebouwen bevinden zich over het geplande grondwatergebruik verlengd, een totale lengte van ongeveer 33 meter in waardoor een zorgvuldige planning en totaal 156 zonnepanelen. een optimale realisatie van het plan van SAUTER mogelijk is. Nog meer energie-efficiëntie SAUTER als specialist op het gebied van energie-efficiëntie. Op de hoofdvestiging van de SAUTER Groep wordt in de toekomst zo veel mogelijk hernieuwbare energie gebruikt. Op hetzelfde terrein is onmiskenbaar ook Spaarzame omgang met hulpbronnen een bouwproject aan de gang. In de loop SAUTER laat in de eigen onderneming al van dit jaar wordt daar een nieuw, multi- sinds jaren zien hoe energie-efficiënt en functioneel gebouw voor productie, logi- ecologisch gedrag mogelijk is. Op de lo- stiek en administratie neergezet, dat hele- catie in Basel, waar zich ook de productie- maal volgens de ondernemingsstrategie vestiging bevindt, kon sinds 2003 de CO2- conform de Minergie-gebouwenstandaard emissie met 39% en het waterverbruik met in Zwitserland is ontworpen. Uiteraard wor- 30% worden beperkt. den de nieuwste oplossingen voor gebouwmanagement van SAUTER in het eigen, nieuwe gebouw toegepast. Ook op het platte dak van de nieuwbouw is plaats voor nog meer zonnepanelen. 28 Sauter Facts N 21 Sauter Facts N 21 29

16 Torsten Seidel Energiemanagement onder een verzengende zon: fort Al Jahili in Abu Dhabi. In een tot museum omgebouwde oude vesting zorgt SAUTER voor efficiënte luchtbehandeling. Het fort Al Jahili in de stad Al Ain werd in de jaren 1890 gebouwd op bevel van sjeik Zayed Bin Khalifa (heerser over Abu Dhabi van 1855 tot 1909) en was later de domicilie van de dynastie Al Nahyan. Het is een van de grootste bewaard gebleven vestingen op het grondgebied van de Verenigde Arabische Emiraten. In de afgelopen twee jaar is het gebouw gerestaureerd en omgetoverd in een cultuurcentrum en museum. Daarbij werden voor de klimaatregeling technieken gebruikt die voor het Midden-Oosten nogal ongewoon zijn. in het Midden-Oosten waarvoor meer dan 12 km aan leidingen in de muren werd aangelegd. In de vertrekken van het fort is sprake van een aangename, constante temperatuur van 22 C. Gebouwmanagement met bijzondere taken Om het klimaat in een dergelijk gebouw en in de doorgaans vochtige en warme omgevingscondities constant te houden, is een zeer nauwkeurige regeling nodig. Hier kwam SAUTER als geroepen om te garanderen dat de muren koel blijven en er zich desondanks geen condenswater vormt, terwijl de relatieve luchtvochtigheid constant blijft. De onderaardse machineruimte buiten het fort wordt bewaakt via een informatiepaneel in het fort zelf. Daar worden alle installaties en waarden van de klimaatregeling visueel zichtbaar gemaakt, zoals de luchtverversingsinstallatie, koudebuffers, het warmwatersysteem en de waterdistributie. Zo kan worden gegarandeerd dat het aangevoerde water efficiënt wordt gebruikt. De automatiseringsstations EY3600 in de machinekamer en op de zolderetage van het fort maken samen met het managementsysteem novapro open een naadloze integratie en visualisering mogelijk. Sanjiv Sachdeva Het renoveren van historische gebouwen is altijd een bijzondere uitdaging, zowel voor de architect als voor degenen die verantwoordelijk zijn voor de gebouwtechniek. Als een gebouw meer dan 100 jaar oud is en uit lemen muren en een lemen dak bestaat waaraan met palmstammen stevigheid is gegeven, wordt de taak echter nog ongewoner. Efficiënte koeling door muurleidingen Bij de renovatie van het fort Al Jahili moest de kern van het gebouw opnieuw worden opgebouwd en de technische installaties onzichtbaar voor de bezoekers worden geïntegreerd. Zo werd achter het fort een onderaardse machineruimte ingericht, waaruit de koellucht naar het fort wordt geleid via eveneens onder de grond lopende buizen. Het grootste deel van de koeling is afkomstig van een muurkoelsysteem een novum Sanjiv Sachdeva, Managing Director SAUTER Middle East SAUTER versterkt haar positie in het Midden-Oosten Met de opening van een vestiging in de Verenigde Arabische Emiraten en de deelname aan de BIG 5 Exhibition in Dubai in het najaar van 2008 heeft SAUTER zich laten zien als partner voor gebouwmanagement voor veel toekomstige projecten op deze groeimarkt. Dankzij haar competentie in energie-efficiëntie en het aan de plaatselijke markt aangepaste productportfolio is SAUTER Middle East in Sharjah onder de leiding van Sanjiv Sachdeva optimaal gepositioneerd. 30 Sauter Facts N 21 Sauter Facts N 21 31

17 Hoe onze oplossingscompetentie in tien stappen de energieefficiëntie verhoogt: W Centralisering en visualisering van de informatie Vergelijking met interne en externe benchmarks Op maat gesneden energieconcept Mogelijkheden van alternatieve energieën aandragen Aanzienlijke minimalisering van de uitstoot Gebruik van vernieuwende, gekoppelde producten en oplossingen Gebruik van alle technische installaties met open, flexibele systemen Technologieharmonisering van gebouwfaçade, automatisering en installatietechniek Begeleiding van gebruikers naar energiebewuste handelwijze Gegarandeerde verlaging van de exploitatiekosten