Blauw. Lichaam te water. Opsporing. Bomexperts doen het samen. Een omgekeerde zaak. Onttrekkingen opgespoord
|
|
- Jasper Hermans
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Het politievakblad Jaargang 4-27 september Blauw Opsporing Een omgekeerde zaak Bomexperts doen het samen Onttrekkingen opgespoord Lichaam te water Q080_Blauw19.indd :47:47
2 Forensisch medisch Tekst: Justine Kaasjager Foto s: NFI Infographics: Rogier Daemen Kijk op waterlijken Bij de vondst van een waterlijk dienen zich onder andere de vragen aan wat de doodsoorzaak is geweest en hoelang het lichaam in het water heeft gelegen. Maar bij een uitwendige schouw is over deze zaken niet veel met zekerheid te zeggen. Eigenlijk heb je bij een uitwendige schouw niet zoveel signalen tot je beschikking, vertelt forensisch arts Bernice Oude Grotebevelsborg van het Nederlands Forensisch Instituut. Je hebt natuurlijk wel die klassieke verhalen van een bekende alcoholist die tussen wal en schip is gevallen met de gulp open. Als er ook geen uitwendig letsel is, wordt in zo n geval meestal geen gerechtelijke sectie meer verricht. Bij waterlijken is zelden sprake van een natuurlijke dood. Het gebeurt bijna nooit dat iemand een natuurlijke dood sterft in het water. Bijvoorbeeld dat de persoon een hart infarct krijgt terwijl hij in het water ligt. Dat is maar een fractie van het aantal waterlijken. Overlijden door verdrinking en koude zijn voorbeelden van een niet-natuurlijke dood. Het gaat dan om geweld van buitenaf, net als een schotwond of ander letsel. Kernvraag is of sprake is van een misdrijf: wanneer is het Een indicatie van levend te water raken is dat vreemde voorwerpen, zoals waterplanten, in de handen zijn terug te vinden. overlijden verdacht? De omstandigheden zijn daarbij doorslaggevend. Wat zijn indicaties dat iemand door verdrinking om het leven is gekomen of levend te water is geraakt? Je kunt eigenlijk nooit met zekerheid vaststellen of iemand verdronken is of niet, maar er is wel een aantal indicaties voor verdrinking. Schuim dat uit de neus en/of mond komt is zo n indicatie. Dat schuim bestaat uit een mix van water, lucht, de bedekkende laag van de longen en slijm. Dit verschijnsel kan echter ook optreden bij onder meer een schedeltrauma of bij longoedeem. Als een lijk al wat langer in het water ligt, spoelt dat schuim bovendien weer weg. In circa vijftien tot twintig procent van de gevallen zie je dergelijk schuim uit de neus en/of mond. Als je een lijk uit het water haalt en je drukt een keer op de borst, komt soms alsnog wat schuim naar boven uit de luchtpijp. Een andere indicatie van levend te water raken is dat vreemde voorwerpen in de handen zijn terug te vinden, zoals waterplanten. Dat kan alleen als acute lijkstijfheid is opgetreden in het water. Normaal gesproken is een lichaam na overlijden eerst slap en later treedt lijkstijfheid op. Acute lijkstijfheid kan optreden tijdens een extreme krachtsinspanning, zoals bijvoorbeeld een epileptische aanval. Zo n geval heb ik onderzocht. Tactisch onderzoek wees uit dat de betreffende man leed aan epilepsie en die dag langs de sloot fietste waarin hij werd gevonden. Ook was hij niet zo trouw met het innemen van zijn medicijnen. Hij heeft kennelijk een aanval gekregen en is in de sloot beland. Doordat acute lijkstijfheid optrad, bleven er planten in zijn handen geklemd. Wat is droge verdrinking? In de literatuur heet dat dry drowning. De overledene lijkt te zijn verdronken, zonder dat er tekenen zijn dat de persoon water heeft ingeademd. Dat kan voorkomen bij een plotse en 6 Blauw - Opsporing 27 september nummer 19 Q080_Blauw19.indd :47:58
3 Lichamen liggen meestal voorover in het water, doordat de regio s met lucht en vet makkelijker blijven drijven. Knieën, voorhoofd en neus kunnen dan langs de bodem schaven, waardoor typische beschadigingen ontstaan. directe koude-inwerking op de hals, keel of huid. Je kunt hierdoor acuut overlijden terwijl je in het water terechtkomt. Een verklaring voor dit mechanisme lijkt acute prikkeling van een bepaalde hersenzenuw, de nervus vagus, door koude. Dat leidt tot een reflexmatige hartstilstand. Welke factoren beïnvloeden een verdrinkingsdood? Door de inname van alcohol gaan je onderhuidse bloedvaten meer openstaan, waardoor je bevattelijker bent voor kou. Dus je overlijdt dan niet alleen omdat je reflexen vertraagd zijn door de alcohol, maar ook omdat je makkelijker onderkoeld raakt. Je koelt ook sneller af in het water als je wild gaat spartelen. Als je continu hetzelfde water om je heen hebt, stijgt de temperatuur van dat water. Als je daarentegen blijft bewegen, is er een continue toevoer van nieuw koud water om je heen, wat het afkoelen versnelt. Bovendien gaan door het bewegen de bloedvaten in je spieren openstaan, waardoor je gemakkelijker warmte verliest. Blijf je daarentegen stil en ineengedoken zitten, dan geef je minder warmte af waardoor je het veel langer kunt volhouden. In het algemeen is het zo dat verlies van lichaamswarmte zich twee tot drie keer zo snel voltrekt in water als in lucht. Daarnaast is de watertemperatuur van belang voor de overlevingsduur (zie kader). Bij het actief inhaleren van water, ga je in zoet water eerder dood dan in zout water. Dat heeft er puur mee te maken dat zoet water minder elektrolyten bevat zoals natrium en kalium. Hierdoor wijkt zoet water sterker af van de lichaamsvloeistoffen dan zout water. Er ontstaat dus eerder een disbalans en door osmose neemt het bloedvolume fors toe. Het gevolg is een zeer ernstige hartritmestoornis. Verdrinking treedt in zoet water op binnen vier à vijf minuten. In zout water in acht tot twaalf minuten. Watertemperatuur Overlevingsduur < 1,5 C < 45 minuten 1,5 4,5 C < 1,5 uur 4,5 10 C < 3 uur 10 15,5 C < 6 uur Welke letsels en kenmerken zijn typisch voor een waterlijk? Bijvoorbeeld letsel dat door scheepsschroeven is aangebracht. Daarin zie je vaak een repeterend patroon van boogvormig letsel. Er is geen weefselreactie. Deze verwondingen komen vaak voor aan het hoofd en de romp. Andere typische beschadigingen ontstaan door de drijfhouding van het lichaam. De longen en de billen zijn de regio s met lucht en vet en die blijven makkelijker drijven. Het lichaam buigt bovendien makkelijker voorover dan achterover. Vandaar dat lichamen meestal voorover drijven met armen en benen naar beneden. Knieën, voorhoofd en neus schaven dan langs de bodem of botsen tegen schepen of kade aan. Een rimpeling van de huid, de zogenaamde wasvrouwenhuid, kan ontstaan vanaf een half uur nadat iemand in het water is beland. Op welk moment dit optreedt, hangt ook af van de Blauw - Opsporing 27 september nummer 19 7 Q080_Blauw19.indd :48:02
4 Forensisch medisch watertemperatuur. In koud water duurt het wat langer dan in warmer water. De algemene regel is: hoe heter hoe sneller. Dat is eigenlijk met alle postmortale verschijnselen zo. Wasvrouwenhuid treedt eerst op aan de binnenzijde van de handen en vingers, vervolgens op de handruggen, voetzolen (na drie dagen) en uiteindelijk ook op de knieën en ellebogen. Een typisch kenmerk van een waterlijk dat al een aantal weken tot maanden in het water ligt, is lijkenwas. Dit is een wittige, gelige substantie in het lichaam dat zich op plaatsen ontwikkelt met veel vetweefsel. Dat heeft te maken met een atypische vorm van ontbinding, die plaatsvindt onder anaërobe (zuurstofarme) omstandigheden, bijvoorbeeld in water. Je ziet dit verschijnsel ook optreden bij lichamen die in een hermetisch afgesloten lijkkist liggen. Letsel aan een waterlijk kan eveneens ontstaan door diervraat, bijvoorbeeld door aasetende vissen. De wondmarge is dan gekarteld en onderscheidt zich van een schaafwond doordat de overgang van huid naar onderliggende weefsels tamelijk scherp gemarkeerd is. Het gaat niet geleidelijk de diepte in, maar vrij abrupt. Bovendien vertoont diervraat geen vitale kenmerken. Is een inschatting te maken hoe lang een lichaam in het water heeft gelegen? Er zijn ruwweg drie stadia te onderscheiden: een paar dagen, enkele weken en enkele maanden. De globale richtlijnen die bij een gematigd klimaat gehanteerd kunnen worden, zijn die van forensisch patholoog Bernard Knigt, in Knight s Forensic Pathology (zie infographic, red). Hoe lang duurt het voor een waterlijk komt bovendrijven? Dat hangt samen met de mate van ontbinding, met gasvorming en met kleding. De gasvorming maakt dat het lichaam opzwelt en naar boven komt drijven. Kleding kan daarentegen zorgen voor verzwaring, waardoor het langer duurt voor een Er zijn globale richtlijnen voor de inschatting hoe lang een lichaam in het water heeft gelegen. lichaam boven komt. Het primaire rottingsproces komt niet door het water, maar door de darmflora. Dus niet zozeer door bacteriën van buiten, maar van in het lichaam. Het ontbindingsproces gaat dus niet sneller of langzamer in vies water. Globaal kan je zeggen dat een lichaam in de zomer na twee dagen komt bovendrijven. In het late voorjaar en vroege najaar is dat tussen de drie en vijf dagen. In het vroege voorjaar en het late najaar ligt dat tussen de tien en veertien dagen. De typische wasvrouwenhuid ontstaat na enkele uren; uiteindelijk laat de huid los. Factoren die ontbinding versnellen Hoge temperatuur Zoet water Stilstaand water Blootstelling aan lucht Factoren die ontbinding vertragen Lage temperatuur Zout water Stromend water Onder water Hoe kun je zien of wonden aangebracht zijn voor of na het te water raken? Hier gelden eigenlijk dezelfde indicaties boven water als onder water. Vóór overlijden zie je in principe altijd een weefselreactie ten gevolge van letsel. Dit zijn onder andere bloeduitstortingen, roodheid en tekenen van wondgenezing. Dat zijn allemaal zaken die je niet ziet als het letsel is ontstaan 8 Blauw - Opsporing 27 september nummer 19 Q080_Blauw19.indd :48:04
5 gen. net voor, tijdens of na het overlijden. De impact van water maakt wel dat eventueel bloed wordt weggespoeld. Het letsel bij lijken boven water vertoont dezelfde patronen als bij waterlijken. Het rottingsproces van een lijk dat onder water ligt, gaat niet zo snel als aan land. Dat komt omdat er geen zuurstof bij kan komen. Op het moment dat zo n lijk boven water komt, ontwikkelt het ontbindingsproces zich explosief. Dan zie je het lichaam gewoon groen worden, bij wijze van spreken. Hoe langer je dus wacht met het uitwendig onderzoek, hoe meer typische kenmerken van bijvoorbeeld letsels verloren gaan. Eigenlijk kun je een waterlijk beter in het water laten liggen tot de schouw plaatsvindt, zeker als je de schouw over de nacht heen wilt tillen. De beste manier om een waterlijk te bewaren is in het water. Rottingsbacteriën hebben zich al wel verspreid door het lichaam, maar door de omstandigheden onder water, kunnen zij zich nog niet heel snel vermenig vuldigen. Zodra het lichaam boven water komt, slaan ze hun slag. Justine.kaasjager@politieacademie.nl Column Straf Vorig jaar september, zaterdagmorgen om half negen, stond ik als leider van het team van mijn zoon op een voetbalveld in Rotterdam-Schiebroek. Ik baalde dat de wedstrijd ondanks de erbarmelijke staat van het veld op dit achterlijk vroege tijdstip gewoon doorging. Ik had natuurlijk ook op tijd naar bed kunnen gaan. Plotseling stond Mark voor mijn neus. Mark is een gouden collega en een prima rechercheur, die ik al jaren ken. Hij was altijd vrolijk en stond positief in het leven. Maar nu leek de vrolijkheid uit zijn ogen verdwenen. Nadat we er achter waren gekomen dat onze zoons tegen elkaar moesten voetballen, vroeg hij mij of ik het al had gehoord van zijn dochter. Dat had ik niet. Ik wist dat zij twaalf jaar oud moest zijn, want behalve dezelfde naam had ze ook dezelfde leeftijd als mijn eigen dochter. Mark begon zijn verhaal. Zijn ex-vriendin, de moeder van zijn twee kinderen, had drie jaar geleden een nieuwe vriend opgedaan. Mark, behept met het politie-instinct, moest vanaf het begin niets van hem hebben. De ex vond dat Mark spoken zag en gooide het op jaloezie. Ze benadrukte dat haar vriendje zo leuk was met de kinderen. Kortgeleden was gebleken hoe leuk hij met de kinderen was. Het meisje was van haar negende tot haar twaalfde misbruikt door de stiefvader. Hij had zelf voor het bewijs gezorgd door zijn misselijkmakende activiteiten met het meisje op video vast te leggen. De man was kortgeleden aangehouden en zat nu in voorlopige hechtenis. Hij had bekend dat hij seks had gehad met het meisje vanaf haar negende jaar. Dit was echter nooit tegen haar wil gebeurd. Hij had eigenlijk een soort van verkering met haar gehad... Mark leek mijn gedachten te raden. Hij had overwogen om de smeerlap wat aan te doen. Maar hoe moest het dan verder met zijn twee kinderen, als hij in de gevangenis zou zitten? Onlangs is de kinderverkrachter veroordeeld. Het vonnis luidde vier jaar gevangenisstraf, waarvan één jaar voorwaardelijk. Verder het verbod om ooit nog in contact te komen met het meisje. Een kleine rekensom leert dat hij volgend jaar op zoek kan naar een nieuw slachtoffer. De man vond de straf echter nog te hoog, want hij heeft het lef gehad om in hoger beroep te gaan. De lijdensweg voor Mark en zijn dochter duurt voort. De straffen in Nederland, ik weet het niet Mark is niet de echte naam van de gouden collega. Voor meer informatie: PKN > Forensische opsporing > FO-maatwerkplus > FO stoffelijk overschot Raymond Kolsteren Rechercheur in Rotterdam-Rijnmond Raymond.kolsteren@rijnmond.politie.nl Blauw - Opsporing 27 september nummer 19 9 Q080_Blauw19.indd :48:12
CHECKLIST ONDERZOEK EN VASTLEGGING LIJKSCHOUW (uitgebreide versie)
CHECKLIST ONDERZOEK EN VASTLEGGING LIJKSCHOUW (uitgebreide versie) N.B. Kleine waarnemingen kunnen uiteindelijk van groot belang zijn. Vermeld afwezigheid van kenmerken evenzeer als de aanwezigheid. De
Nadere informatie7 Epilepsie. 1 Inleiding. In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie. 4 Epilepsie-aanvallen. SAW DC 7 Epilepsie
DC 7 Epilepsie 1 Inleiding In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie 4 Epilepsie-aanvallen 1 1 2 Wat is epilepsie? Een epileptische aanval is een plotselinge kortsluiting
Nadere informatieDatum: EHBO. 3. Wat gebeurt er met de bloedvaten en zenuwen als een tand uit de mond vliegt?
Naam: Datum: EHBO Ga naar deze website: www.klas5sintmichiel.yurls.net Klik op EHBO. Bekijk eerst het filmpje Een uitgeslagen tand en daarna het filmpje bloedneus. Een uitgeslagen tand 1. Is een tand een
Nadere informatieVerdrinking: oorzaken, proces en gevolgen
Verdrinking: oorzaken, proces en gevolgen A. Oorzaken van verdrinking Primair Onderdompeling Bewustzijnsverlies Verdrinking Secundair Bewustzijnsverlies Onderdompeling Verdrinking 75 % 25% 1. Primaire
Nadere informatieTRIVIANT BLAUW (uitprinten op blauw papier) Stoornissen in het bewustzijn, de ademhaling en de bloedsomloop
TRIVIANT BLAUW (uitprinten op blauw papier) Stoornissen in het bewustzijn, de ademhaling en de bloedsomloop Welke drie functies zijn van direct levensbelang en hoe noemen we deze functies? Hersenfunctie
Nadere informatieWAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN
WAAROM DIT BOEKJE? Dit boekje gaat over seksuele intimidatie op het werk. Je hebt te maken met seksuele intimidatie als een collega je steeds aanraakt. Of steeds grapjes maakt over seks. Terwijl je dat
Nadere informatieToets Ziekteleer Opleiding Sport en Bewegen. Behaalde punten Hulpmiddelen geen
Cijfer In te vullen voor docent In te vullen door leerling Beroepsprestatie B.P.1.3 S.B Naam leerling Toets Ziekteleer Opleiding Sport en Bewegen Klas SB3O1A+B Versie 1 Datum Tijdsduur 60 minuten Naam
Nadere informatieNeus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen
Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind
Nadere informatieKoortsstuipen. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Koortsstuipen Jonge kinderen zijn bij koorts gevoelig voor stuipen. Ongeveer 5 procent van de kinderen tussen de drie maanden en zes jaar heeft weleens een koortsstuip. In deze folder leest u over de achtergrond
Nadere informatiewat doet alcohol eigenlijk met je lichaam?
de kater komt later ziek door te veel alcohol Je hebt te veel alcohol gedronken. Dit heeft je zo ziek gemaakt dat we je met spoed moesten opnemen in ons ziekenhuis. Waarschijnlijk ben je - net als je ouders/verzorgers
Nadere informatieORANJE KRUIS JEUGDBOEKJE
HET ORANJE KRUIS JEUGDBOEKJE OFFICIËLE HANDLEIDING VOOR EERSTE HULP DOOR JEUGD Inhoud 1 Algemeen 7 2 Bewustzijn en 13 ademhaling 2.1 Stoornissen in het bewustzijn 14 2.2 Stoornissen in de ademhaling 17
Nadere informatieLage Rugpijn, Aspecifieke Lage Rugpijn, Lumbago, Spit,
Lage Rugpijn, Aspecifieke Lage Rugpijn, Lumbago, Spit, Wat is lage rugpijn? Lage rugpijn zit onderin de rug. Soms straalt de pijn uit naar de billen of naar een of beide bovenbenen. De pijn kan plotseling
Nadere informatieslaap veilig slaap lekker
slaap veilig slaap lekker waarom deze folder? Soms overlijden kinderen tussen de 0 en 2 jaar onverwacht in hun slaap. Die kinderen leken gezond. Dat heet wiegendood. Er is veel onderzoek gedaan naar de
Nadere informatieInkijkexemplaar. Inhoud. 1 Ongeval 3. 2 Flauwte 17. 3 Huidwonde 20. 4 Brandwonde 28. 5 Bloedneus 33. 6 Bloeding 36
Inhoud Ongevallen gebeuren elke dag. Meestal gaat het om kleine ongevallen waarvan de gevolgen niet zo erg zijn: door een valpartij met de fiets loop je een schaafwonde op, je krijgt een bloedneus tijdens
Nadere informatieMaximale inspanningstest
Maximale inspanningstest Je komt bij ons in het ziekenhuis voor een test. Die test heet maximale inspanningstest. Het is een onderzoek waarbij de dokter onderzoekt: Hoe jouw conditie is. Hoe je longen,
Nadere informatieObductie. gemini-ziekenhuis.nl
Obductie gemini-ziekenhuis.nl Inhoudsopgave Obductie 3 Wat is obductie? 3 Waarom is obductie soms wenselijk of nodig? 3 De gang van zaken rond obductie 3 Hoe wordt een obductie uitgevoerd? 4 Uitslag van
Nadere informatiePatiënteninformatie. Hyperventilatie, een adembenemend verschijnsel. Wat is hyperventilatie, wat zijn symptomen en hoe bestrijd je een aanval?
Patiënteninformatie Hyperventilatie, een adembenemend verschijnsel Wat is hyperventilatie, wat zijn symptomen en hoe bestrijd je een aanval? Hyperventilatie, een adembenemend verschijnsel Wat is hyperventilatie,
Nadere informatieHet kasteel van Dracula
Uit het dagboek van Jonathan Harker: Het kasteel van Dracula 4 mei Eindelijk kom ik bij het kasteel van Dracula aan. Het kasteel ligt in de bergen. Er zijn geen andere huizen in de buurt. Ik ben moe. Het
Nadere informatieInhoud: 1. Waarom ik mijn spreekbeurt over duiken doe. 2. Geschiedenis. 3. Wat heb je nodig. 4.Wat kun je allemaal zien
Inhoud: 1. Waarom ik mijn spreekbeurt over duiken doe 2. Geschiedenis 3. Wat heb je nodig 4.Wat kun je allemaal zien WAAROM Ik mijn spreekbeurt over duiken doe Ik heb dit onder werp gekozen omdat mijn
Nadere informatieMeld. seksueel misbruik. aan de commissie-samson
Meld seksueel misbruik aan de commissie-samson Help ons Mijn naam is Rieke Samson en ik wil je vragen om ons te helpen bij het onderzoek naar seksueel misbruik van kinderen en jongeren. Zelf ben ik voorzitter
Nadere informatieEen stille date met alcohol
Een stille date met alcohol Verslaafd Je bent 19 jaar en je drinkt anderhalve fles wijn op een avond. Het verhaal van een meisje dat hulp zoekt. EEN NEGENTIENJARIGE ALCOHOLIST Er liggen zes opgerookte
Nadere informatieAstma en COPD VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? VRAAG HET UW APOTHEKER
Astma en COPD WAT ZIJN DE KLACHTEN MEDICIJNEN OM UW KLACHTEN TE VERMINDEREN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN ADVIES IN EEN PERSOONLIJK GESPREK INFORMATIE MEDICIJNEN OP RECEPT VRAAG OVER UW MEDICIJNEN?
Nadere informatieProtocol Oververhitting
Inleiding Oververhitting (hyperthermie, hitteletsel) ontstaat wanneer het lichaam meer warmte produceert dan dat het kan afgeven. Hierdoor kan de lichaamstemperatuur oplopen tot boven de normale waarden.
Nadere informatieBeertje Bruin zegt dan: Ik heb van moeder Beer gehoord dat je erg verdrietig
Beertje Anders zit stil in een hoekje als Beertje Bruin langskomt. Beertje Bruin zegt dan: Ik heb van moeder Beer gehoord dat je erg verdrietig bent. Kan ik je helpen, want ik ben je vriend en vrienden
Nadere informatieHet Fenomeen van Raynaud
Het Fenomeen van Raynaud Wat is het Fenomeen van Raynaud? Wij spreken van het Fenomeen van Raynaud bij het plotseling optreden van verkleuringen van vingers en/of tenen bij blootstelling aan kou of bij
Nadere informatieKOORTSSTUIP BIJ KINDEREN FRANCISCUS VLIETLAND
KOORTSSTUIP BIJ KINDEREN FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Voor de meeste mensen is het zien van een koortsstuip een zeer angstaanjagende ervaring. Met deze folder hopen wij op een paar van deze vragen antwoord
Nadere informatiePersbericht. s Nachts lenzen dragen en overdag scherp zien zonder bril of lenzen. Steeds meer sporters stappen over op nachtlenzen
Persbericht www.nachtlenzen.nl s Nachts lenzen dragen en overdag scherp zien zonder bril of lenzen Nachtlenzen; de nieuwe manier van lenzen dragen. s Avonds voor het slapen gaan, doet men de nachtlenzen
Nadere informatieJohanna Kruit. Gedichten, geïnspireerd door bomen. Geheimen
1 Gedichten, geïnspireerd door bomen Geheimen In het donker huizen bomen die overdag gewoner zijn. Wij slaan de bochten van een pad mee om en gaan, ontkomen aan het licht af op geheimen.kleine geluiden
Nadere informatieDe epilepsie van Annemarie Als je hersens soms op hol slaan
Annemarie begreep er niks van. Had ze zo raar op de grond liggen doen? Wat stom. Zelf wist ze alleen nog maar dat haar buik naar aanvoelde en dat ze heel bang werd. Van de rest wist ze niets. Annemaries
Nadere informatieAG eerste hulp opleidingen Best 0499-397404 agopleiding@gmail.com
AG eerste hulp opleidingen Best 0499-397404 agopleiding@gmail.com Algemeen De mens kan ongeveer normaal 1 minuut zonder zuurstof. Hersenen zijn het meest gevoelig voor een tekort aan zuurstof. Typerend
Nadere informatieInhoud Slaapkamer 6 Opwarming 8 Een jaar later 10 Genoeg 12 Terrorist 14 Geheim 16 Olie 20 R.O.A. 23 Betty 26 Vertrouwen 29 Feiten 32 G.O.F. 35 Protest 38 Warm 42 Reuzenmachine 44 Een bewaker! 47 Terrorist?
Nadere informatieDe een heeft het warm, de ander te warm en de ander heeft het veel te warm, en dat in dezelfde werkruimte.
Hittestress: werken en warm weer Inleiding De een heeft het warm, de ander te warm en de ander heeft het veel te warm, en dat in dezelfde werkruimte. De gevoelstemperatuur wordt, behalve door de luchttemperatuur
Nadere informatieKinderneurologie.eu. SUDEP
SUDEP Wat is SUDEP? SUDEP is de naam voor het plotseling onverwacht overlijden van een persoon die bekend is met epilepsie zonder dat duidelijk is waarom deze persoon is overleden. Hoe wordt SUDEP ook
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieAlcoholintoxicatie 1
Alcoholintoxicatie 1 Je hebt teveel alcohol gedronken en dit heeft dusdanige effecten op je lichaam gehad dat een opname in het ziekenhuis noodzakelijk was. Doordat je teveel gedronken hebt kan er van
Nadere informatieRichtlijn Forensische Geneeskunde Lijkschouw
Richtlijn Forensische Geneeskunde Lijkschouw Inhoudsopgave 1. Onderwerp en reikwijdte 2 2. Doelstelling 2 3. Toepassingsgebied 3 4. Uitgangspunt 3 5. Toestemming 3 6. Werkwijze 3 6.1 Algemeen 3 6.2 Het
Nadere informatieHet belang van vocht- en natriumopname voor sporters
Het belang van vocht- en natriumopname voor sporters Eerst enkele weetjes: Vocht (=lichaamswater) is het belangrijkste bestanddeel van ons lichaam Afhankelijk van je leeftijd, gewicht, lichaamssamenstelling
Nadere informatieAlles is verschrikkelijk vermoeiend De zon komt op, gaat onder met een zucht Niets is origineel en niets is boeiend Het is allemaal gebakken lucht
Joh. 3:16 Prediker 1 Als de zin ontbreekt Wat geeft je dan een goed gevoel Lucht en leegte, waar ga je heen, wat is het doel Als de zin ontbreekt bij je gezwoeg onder de zon Bouw je een luchtkasteel, je
Nadere informatieLumbaalpunctie (ruggenprik)
Sophia Kinderziekenhuis Uw kind moet een lumbaalpunctie (ruggenprik) ondergaan. In deze folder geven wij u graag antwoord op de 10 meest gestelde vragen over de puntie. Achter in de folder vindt u ook
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Zweten Inleiding Hallo allemaal ik houd mijn spreekbeurt over zweten ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik er niet zoveel over wist en het wel interessant leek ik vond het leuk om er aan te werken. Ik
Nadere informatieBOOM de kampioen. vertelt over de plek die alle bomen over de hele wereld in ons. Er zijn ontelbaar veel boomsoorten en soms heeft een boom
BOOM de kampioen vertelt over de plek die alle bomen over de hele wereld in ons leven innemen. En in het leven van de dieren. Er zijn ontelbaar veel boomsoorten en soms heeft een boom ook nog eens familieleden
Nadere informatiegeven, wat hij op de display van zijn toestel controleerde. Dank u, ik bel u zo meteen terug. Hetgeen hij deed nadat hij het telefoonnummer had
Hoofdstuk 2 Daan van Tellingen, zei de rechercheur door de telefoon nadat hij eerst op de klok had gekeken. Het was zondagochtend nog voor negen uur in de morgen. Het gebeurde nooit dat hij rond dit vroege
Nadere informatieMELATONINE. Het natuurlijke slaapmiddel
MELATONINE Het natuurlijke slaapmiddel Wat is Melatonine Melatonine is een hormoon dat in de pijnappelklier (epifyse) geproduceerd wordt uit serotonine (neurotransmitter betrokken bij stemming en pijn)
Nadere informatieEEN BRANDWOND FRANCISCUS VLIETLAND
EEN BRANDWOND FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Uw huid kan redelijk goed tegen warmte, zoals van een warm bad. Maar bij echte hitte, bijvoorbeeld in een te heet bad, kan de huid verbranden. De huid doet
Nadere informatieKOORTSSTUIP BIJ KINDEREN A1005
KOORTSSTUIP BIJ KINDEREN A1005 Inleiding Voor de meeste mensen is het zien van een koortsaanval een zeer angstaanjagende ervaring. Met deze folder hopen wij op een paar van deze vragen antwoord te geven.
Nadere informatieInterview protocol (NL)
Interview protocol (NL) Protocol telefoongesprek slachtoffers Goedemorgen/middag, u spreekt met (naam) van de Universiteit van Tilburg. Wij zijn op dit moment bezig met een onderzoek naar straat- en contactverboden
Nadere informatieWie is bevoegd om een lijkschouw uit te voeren?
Lijkschouw Persoonlijk onderzoek door een bevoegd arts, waarbij deze door uitwendige schouw van het lichaam van een overledene vaststelt of de dood is ingetreden en zo ja, of er sprake is van een natuurlijke-
Nadere informatie1. Temperatuurregeling
1. Temperatuurregeling Afb. 1 Als je het warm hebt, wordt je gezicht rood. Dit komt doordat de bloedvaatjes net onder je huid wijder worden doordat bepaalde spieren zich samentrekken. Zo staat je lichaam
Nadere informatiede aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.
Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.
Nadere informatieInformatie voor. nabestaanden. bij niet natuurlijk overlijden
Informatie voor nabestaanden bij niet natuurlijk overlijden 1 Deze informatiebrochure is aan u overhandigd omdat een familielid of naaste van u plotseling en/of ten gevolge van een niet natuurlijke oorzaak
Nadere informatienaar sporen Forensisch expert worden
Speuren B naar sporen Forensisch expert worden 1. Vaststellen tijdstip van overlijden Deze les ga je je verdiepen in één specifiek forensisch onderzoeksgebied. Je wordt als het ware zelf een beetje forensisch
Nadere informatieMidazolam neusspray (bij kinderen)
Midazolam neusspray (bij kinderen) Uw kind wordt behandeld voor epilepsie. Soms is extra medicatie nodig bij aanvallen. Om uw kind bij een aanval te kunnen helpen, heeft de arts in overleg met u Midazolam
Nadere informatieInformatie voor nabestaanden
Algemeen Informatie voor nabestaanden Het overlijden van een familielid of naaste is heel verdrietig. Het moeilijke is, dat u juist in die heel emotionele tijd, kort na het overlijden, al een aantal praktische
Nadere informatieFrankenstein. Mary Shelley
Frankenstein Frankenstein maakt deel uit van de reeks Wereldverhalen van Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. Wereldverhalen is een serie beroemde verhalen. Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208
Nadere informatieIk ga je wat vertellen, je hoeft alleen maar te volgen wat ik zeg, mijn stem is nu het enige wat voor jou belangrijk is om te volgen.
Oefening 1: Nodig: 2 personen en een boom of een huisdier: Zoek een plek op bij een boom of in de buurt bij je paard of ander huisdier waar je even niet gestoord wordt en veilig even je ogen dicht kunt
Nadere informatieWOONARK Rikus Koops 2003
WOONARK Rikus Koops 2003 Hij woonde aan, of eerder op of in het water; maar hij zag de rivier nooit. Alle ramen in de woonboot die uitkeken over de rivier, had hij dichtgespijkerd met grote platen hout.
Nadere informatieNaam: BLOEDSOMLOOP. Vraag 1. Waaruit bestaat bloed?
Naam: BLOEDSOMLOOP Bloed Een volwassen persoon heeft 5 á 6 liter bloed. Dat bloed bestaat uit bloedplasma, bloedcellen (rode en witte) en bloedplaatjes. Als bloed een paar dagen heeft gestaan, zakken de
Nadere informatieVraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2
Bladzijde negen, Bladzijde tien, Krijg ik het wel ooit te zien? Ander hoofdstuk, Nieuw begin.. Maar niets, Weer dicht, Het heeft geen zin. Dan probeer ik achterin dat dikke boek. Dat ik daar niet vaker
Nadere informatieBuikverpleging. Informatie voor bezoek
Buikverpleging Informatie voor bezoek Inleiding Het is nodig uw familielid of naaste op de buik te leggen. We noemen dat buikverpleging. In deze folder staat wat buikverpleging is, waarom we dit doen
Nadere informatieDONOR IN HART EN NIEREN
DONOR IN HART EN NIEREN vmbo MODULE: blz blz donor in hart en nieren Module 2 DONOR IN HART EN NIEREN vmbo MODULE: blz Lessen over orgaandonatie Dit boekje gaat over orgaandonatie Donororganen en donorweefsels
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatieWil je gelijk of wil je geluk?
ARBEIDSMEDIATION IN TWENTE Wil je gelijk of wil je geluk? Door: Hattum Hoekstra / Fotografie: Kees Winkelman In Twente maken gemeenten en andere overheden gebruik van elkaars arbeidsmediators. Door deze
Nadere informatieBehandeling van wonden en letsels
Module 4 Behandeling van wonden en letsels Als u deze module gevolgd hebt, weet u: - Wat u moet doen bij mogelijk inwendig bloedverlies - Wat u moet doen bij uitwendig bloedverlies - Wat u moet doen bij
Nadere informatieBehandeling aangezichtspijn volgens Sweet
Behandeling aangezichtspijn volgens Sweet Anesthesie alle aandacht Behandeling volgens Sweet Deze folder is bestemd voor patiënten met een TRIGEMINUS NEURALGIE (TN), en geeft informatie over het ziektebeeld
Nadere informatieWaterrecreatie? je kan hooguit nat worden
Waterrecreatie? je kan hooguit nat worden Nou en??? Richtlijnen van de vereniging, preventie, zie de website Eerste Hulp, onderkoeling en oververhitting, in deze presentatie. Presentatie door: Jeannette
Nadere informatieSamenvatting Mensen ABC
Samenvatting Mensen ABC Week 1ABC: Wie zijn wij? Info: Wie zijn wij mensen Mensen zijn verschillend. Iedereen is anders, niemand is hetzelfde. Dat noem je uniek. Een mens heeft een skelet van botten. Daarom
Nadere informatieInterview. Door ons onderzoek krijgt een kind toch nog een soort genoegdoening. 10 Blauw Opsporing 3 december 2011 nummer 23
Door ons onderzoek krijgt een kind toch nog een soort genoegdoening 10 Blauw Opsporing 3 december 2011 nummer 23 Tekst: Joan Kurpershoek Foto s: Josje Deekens Infographic: Mediagraphix Bij schouwen gaat
Nadere informatierijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005
rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard
Nadere informatiekindergeneeskunde informatiebrochure Koortsstuipen
kindergeneeskunde informatiebrochure Koortsstuipen Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Wat zijn koortsstuipen of koortsconvulsies? 4 3. Gevolgen 5 4. Adviezen bij een koortsstuip 5 5. Contactgegevens bij vragen
Nadere informatieOoglidcorrectie door de oogarts
Ooglidcorrectie door de oogarts Albert Schweitzer ziekenhuis Polikliniek Oogheelkunde februari 2014 pavo 0535 Inleiding De oogarts heeft met u besproken dat er een ooglidcorrectie bij u wordt gedaan. In
Nadere informatieInleiding Symptomen Werking van de neus
VERKOUDHEID 202 Inleiding U komt op de polikliniek Keel-, Neus- en Oorheelkunde, omdat u last heeft van verkoudheid. Verkoudheid is een ontsteking van het slijmvlies in uw neus, bijholten en uw keel. Verkoudheid
Nadere informatieKOUDE EN VOEDING. Medische Commissie Mieke Acda & Rianne van der Spek. 16 november 2014
KOUDE EN VOEDING Medische Commissie medisch@nkbv.nl Mieke Acda & Rianne van der Spek 16 november 2014 MEDCOM? Gezondheid in de bergen promoten praatjes en workshops kenniscentrum NKBV.nl hoogtelijn facebook
Nadere informatieDeel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties
Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna
Nadere informatieHet weer en reumatoïde artritis. De rol van het microklimaat aan de huid.
Samenvatting Het weer en reumatoïde artritis. De rol van het microklimaat aan de huid. Als ik voor het eerst met iemand kennis maak en vertel dat ik reuma heb, dan hoor ik vaak O, dan is dit zeker goed
Nadere informatieHet afscheid_125x200 20140811 10:28 Pagina 3. Jenna Blum & Sarah McCoy. Het afscheid
Het afscheid_125x200 20140811 10:28 Pagina 3 Jenna Blum & Sarah McCoy Het afscheid Het afscheid_125x200 20140811 10:28 Pagina 6 Voor mijn vader Het afscheid_125x200 20140811 10:28 Pagina 9 1 Het was eind
Nadere informatieDe brug van Adri. Rollen: Verteller Martje Adri Wim
De brug van Adri Rollen: Verteller Martje Adri Wim Daar loopt een meisje. Ze heet Martje. Ze kijkt boos en loopt langzaam. Ze weet niet waarheen. Martje kent Wim. Hij woont in dezelfde straat, maar Wim
Nadere informatiekindergeneeskunde informatiebrochure Koortsstuipen
kindergeneeskunde informatiebrochure Koortsstuipen Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Wat zijn koortsstuipen of koortsconvulsies? 4 3. Gevolgen 5 4. Adviezen bij een koortsstuip 5 5. Contactgegevens bij vragen
Nadere informatieBENAUWDHEID BIJ KINDEREN
BENAUWDHEID BIJ KINDEREN 1009 Inleiding Uw kind heeft last van terugkomende benauwdheidaanvallen. Dit kan astma genoemd worden of, als uw kind nog erg jong is, bronchiale hyperreactiviteit. Wij kunnen
Nadere informatie2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1
2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal
Nadere informatieVEILIGHEIDSCAMPAGNE HYDRATATIE
Meer water, minder bellen Hydration Promotie van het belang van hydratatie bij het duiken VEILIGHEIDSCAMPAGNE HYDRATATIE Wat is uitdroging en hoe is het van invloed op de duikveiligheid Uitdroging doet
Nadere informatieJezus geeft zijn leven voor de mensen
Eerste Communieproject 38 Jezus geeft zijn leven voor de mensen Niet iedereen gelooft in Jezus In les 5 hebben we gezien dat Jezus vertelt over de Vader. God houdt van de mensen. Hij vergeeft je zonden.
Nadere informatieIk wil de eerste dagen 8 tot 12 keer aan de borst
Ik wil de eerste dagen 8 tot 12 keer aan de borst omdat mijn maagje niet groter dan een knikker is; omdat ik vaak kleine beetjes voedsel beter kan verteren; hoe meer en hoe vaker ik drink, hoe meer melk
Nadere informatieHyperventilatie. Ziekenhuis Gelderse Vallei
Hyperventilatie Ziekenhuis Gelderse Vallei Deze folder is bedoeld voor mensen die verwezen zijn door de huisarts naar de eerste hart hulp (EHH) met een bepaald klachtenpatroon dat kan passen bij hart-
Nadere informatie3e Statie: Jezus valt voor de 1e maal onder het kruis.
1e Statie: Jezus wordt ter dood veroordeeld. De eerste plaats waar Jezus stil stond op de kruisweg, was het paleis van de Romeinse landvoogd Pontius Pilatus. De joodse leiders wilden Jezus uit de weg ruimen.
Nadere informatieKindergeneeskunde. Patiënteninformatie. Koortsstuip bij kinderen. Slingeland Ziekenhuis
Kindergeneeskunde Koortsstuip bij kinderen i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen Uw kind ligt in het ziekenhuis omdat hij/zij een koortsstuip heeft gehad. Jonge kinderen zijn bij koorts
Nadere informatieBert staat op een ladder. En trekt aan de planten die groeien in de dakgoot. Hij verstopt de luidspreker en het stopcontact achter de planten.
Helaas Wanneer besloot Bert om Lizzy te vermoorden? Vreemd. Hij herinnert zich het niet precies. Het was in ieder geval toen Lizzy dat wijf leerde kennen. Dat idiote wijf met haar rare verhalen. Bert staat
Nadere informatieWensenkaart. Wensen en grenzen Oefening 1.1 Werkblad. Jongens. Als jij uitgaat en een leuk meisje ontmoet, wat hoop je dan dat er gebeurt?
Wensen en grenzen Oefening 1.1 Werkblad Wensenkaart Als jij uitgaat en een leuk meisje ontmoet, wat hoop je dan dat er gebeurt? onderbouw Dat we oogcontact hebben Echt niet! L Misschien wel Natuurlijk!
Nadere informatieH Port-a-Cath
H.334274.0218 Port-a-Cath Inleiding In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten tot het plaatsen van een implanteerbare centraal veneuze katheter. Ook wel volledig implanteerbaar toedieningsysteem,
Nadere informatiespeciaal onderwijs lesbrief alcohol UITGAVE: STICHTING VOORKOM! T (030) 637 31 44 E-MAIL: STICHTING@VOORKOM.NL WWW.VOORKOM.NL
speciaal onderwijs UITGAVE: STICHTING VOORKOM! T (00) 67 1 44 E-MAIL: STICHTING@VOORKOM.NL WWW.VOORKOM.NL inhoud LES 1: KENNISMAKING MET ALCOHOL SOORTEN DRANK DE WERKING VAN ALCOHOL 4 DE GEVOLGEN VOOR
Nadere informatieTennisarm / Golfersarm
Tennisarm / Golfersarm Algemeen In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten dat bij u een kleine operatie aan de arm wordt verricht. In deze folder leest u hoe de operatie in Bernhoven wordt uitgevoerd.
Nadere informatieObductie. Informatie voor nabestaanden
Obductie Informatie voor nabestaanden 2 U heeft deze folder gekregen omdat uw echtgenoot, familielid of dierbare is overleden. De behandelend arts heeft u gevraagd of obductie (ook wel autopsie, lijkschouwing
Nadere informatie1. Temperatuurregeling
1. Temperatuurregeling Afb. 1 Als je het warm hebt, wordt je gezicht rood. Dit komt doordat de bloedvaatjes net onder je huid wijder worden doordat bepaalde spieren zich samentrekken. Zo staat je lichaam
Nadere informatieTWEEDE GRAAD. 1. Evelien Smets - 3LwiA. 2. Shamaïla Safi - 3WW. 3. Lei Vanderwegen - 3LMT. 4. Yens Elskens - 3WW. 5. Jonas-Frederik Jans - 3 LWiA
TWEEDE GRAAD 1. Evelien Smets - 3LwiA 2. Shamaïla Safi - 3WW 3. Lei Vanderwegen - 3LMT 4. Yens Elskens - 3WW 5. Jonas-Frederik Jans - 3 LWiA 6. Bo Dumullier - 3GL 7. Ashley Uhala Diese - 3Hum 8. Sabrina
Nadere informatieReddingsbrigade AMSTELVEEN
Reddingsbrigade AMSTELVEEN LIFE SAFER 1 NOVEMBER 2015 lifesafer 1 LIFESAVER 1 JEROEN GUIDO ARIAN MAURITS TIANNA RENS STEFAN MIRTHE MARCO THIJS TIJMEN RENS BENJAMIN PRANAV JIKKE-JANNE BARBARA LAURA TON
Nadere informatieWensenkaart. Wensen en grenzen Oefening 1.1 Werkblad. Meisjes. Als jij uitgaat en een leuk jongen ontmoet, wat hoop je dan dat er gebeurt?
Wensen en grenzen Oefening 1.1 Werkblad Wensenkaart Als jij uitgaat en een leuk jongen ontmoet, wat hoop je dan dat er gebeurt? onderbouw Dat we oogcontact hebben Echt niet! L Misschien wel Natuurlijk!
Nadere informatieWe hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen.
Woensdag Ik denk dat ik gek word! Dat moet wel, want ik heb net gehoord dat mijn moeder kanker heeft. Niet zomaar een kankertje dat met een chemo of bestraling overgaat. Nee. Het zit door haar hele lijf.
Nadere informatieHandhygiëne: Waarom, Wie en Wanneer?
Handhygiëne: Waarom, Wie en Wanneer? WAAROM? Per dag overlijden wereldwijd duizenden mensen aan zorggerelateerde infecties Handen zijn een vervoersmiddel voor ziekteverwekkende bacteriën Handhygiëne is
Nadere informatieOperatie aan de elleboogzenuw
Operatie aan de elleboogzenuw Ziekenhuis Gelderse Vallei In overleg met uw behandelend specialist, heeft u besloten om u te laten opereren aan een beknelde elleboogzenuw (nervus ulnaris). In deze folder
Nadere informatieOnvermijdelijk. Iris Hendricksen
Onvermijdelijk Iris Hendricksen 2 Het begon allemaal toen ik haar ontmoette. Via de telefoon had ik haar al gesproken, maar ik dacht dat ze volledig contact gestoord was. Ik vroeg haar namelijk om een
Nadere informatie