DE OMGEVING VAN LONDERZEEL OMSTREEKS Het werk van Cornelius Van Gestel uit 1725 Bewerking en vertaling: Leo Bogaerts en Fred Van Schel

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "DE OMGEVING VAN LONDERZEEL OMSTREEKS Het werk van Cornelius Van Gestel uit 1725 Bewerking en vertaling: Leo Bogaerts en Fred Van Schel"

Filip Timmermans
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 DE OMGEVING VAN LONDERZEEL OMSTREEKS Het werk van Cornelius Van Gestel uit 1725 Bewerking en vertaling: Leo Bogaerts en Fred Van Schel In de vorige aflevering over Blaasveld werd al verwezen naar de parochie Heffen. In dit nummer proberen we de notities over Heffen en Leest toegankelijk te maken. Op tal van plaatsen hebben we twee of meer vertaalmogelijkheden laten staan. Ook hier zijn op- en aanmerkingen altijd welkom. 112

2 HEFFENE Voorheen Hefne, dorp in het gebied (land, streek) en de provincie Mechelen, op bijna één mijl van deze stad; de rivier de Zenne doorsnijdt dit dorp; de Zenne mondt uit in de Dijle aan de (buiten)grens van dit dorp. Zijn naam komt wellicht van het heffen of ontvangen van tol of stapelrecht (havengeld of doorvoerrecht) voor de koopwaren die hier per schip passeren naar Brussel of uit de tegenovergestelde richting, in de volkstaal thol Heffen. Voordat immers begonnen werd met het graven van het kanaal, werd deze rivier druk bevaren en maakten de boten die naar Brussel voeren gebruik van deze rivier. De Mechelaars spanden eertijds op deze plaats een ketting 1 in (=over) de rivier, opdat (zodat) niemand zou voorbijvaren zonder tol te betalen. Ze eisten dit (= die tol) met zo n gestrengheid van de handelaars dat ze dezen dwongen de koopwaar (koopwaren) met andere schepen in te voeren (aan te brengen, aan te voeren) en te meten (wegen). Dit tot groot ongemak (nadeel) van de heren, vooral wat die koopwaar betrof die door de verplaatsing (het vervoer, het overladen) vernietigd (beschadigd?) werd, zoals zout, granen enz., maar die voor geen prijs (= voor weinig geld) door de belastingontvangers teruggekocht (afgekocht) kon worden. Omdat dit kwaad (deze hinderlijke toestand) de Brusselaars al te lang had gekweld en ze, met uitzondering van de Scommaten 2, praktisch afhankelijk van het goedvinden (van de welwillendheid) van de Mechelaars voeren, dachten ze erover de loop van de Zenne naar elders af te leiden. Tenslotte begonnen ze in het jaar 1550, nadat ze van alle kanten deskundigen op het gebied van water(werken) en ervaren met zwaar werk hadden (bijeen)gezocht, een kanaal te graven van Brussel tot Willebroek in 10 jaar tijd, en ze brachten het tot een goed einde 3. En zo lieten ze de Zenne werkeloos (= zonder scheepvaart) achter. Dit is de oorsprong en de reden van (het ontstaan) van het Kanaal van Brussel. De kerk is toegewijd aan de heilige Amandus, bisschop van Tongeren. Het beschermheerschap voert het Metropolitaan Kapittel 4 van Sint-Rombout omwille van de inlijving van de bedienaar(s) van deze kerk in voornoemd kapittel, en door dit recht (door dit feit) bezit het van rechtswege het betere (belangrijker) deel van de tienden; de overige rechthebbenden zijn de pastoor, het Metropolitaan Kapittel van Kamerijk, de kerkfabriek en de abdij van Grimbergen. Qua zielzorg is Heindonk een aanhangsel van deze parochie, ermee verbonden in De kerk ervan vereert de heilige Lucia, maagd en martelares, die daar met een uitzonderlijke vroomheid aangebeden wordt en er is een drukke bedevaart naar deze heilige. De tienden komen toe aan het Metropolitaan Kapittel van Kamerijk, waarvan de pastoor ook zijn deel heeft. Vroeger placht Heindonk bediend te worden door de pastoor van Zemst tot groot ongemak van de inwoners. 113

3 114

4 LEEST Dorp in het land en de provincie van Mechelen, waar het bijna één mijl vandaan ligt. De kerk vereert als patroonheilige de heilige bisschop Nicolaas, het beschermheerschap ervan komt toe aan de abdij van Kortenberg, van de orde van de H. Benedictus 5. In het begin van de 17 de eeuw ging deze kerk in vlammen op door een bij toeval ontstaan vuur door de onvoorzichtigheid van de landlieden (boeren) toen dezen zich, om veilig te zijn, met hun familie (of: met have en goed) in deze kerk ophielden en de nacht doorbrachten vanwege de strooptochten (invallen) van de soldaten van de Staten van Holland 6. Zo zien we het opgetekend in de visitaties van Antonius de Mol, aartspriester van het district Mechelen 7. De volledige tienden van dit dorp komen toe aan de voormelde abdij door een schenking van Burchart, bisschop van Kamerijk, in het jaar 1129, van welke schenking wij het bewijs vermeld hebben bij het dorp Hombeek toen we daarover handelden 8. Eertijds werd door de voornoemde abdij een derde deel van de tienden overgelaten aan de pastoor als zijn passend deel; dit derde deel behield hij tot het jaar 1637 toen de regel ontstond hem een passende som geld te geven, die geleidelijk verhoogd werd, totdat deze in 1650 vermeerderd werd en geschat werd op 400 florijnen per jaar, som die tot nu toe door de voornoemde abdij aan hem betaald wordt. In 1707 echter stelde de pastoor van deze plaats dat hem bovenop het hem toekomende passende deel van 400 florijnen per jaar ook de in dit dorp bijkomende bouwgronden toekwamen, waartegen de abdij van Kortenberg zich verzette bij de Grote Raad 9 en ook nu nog blijft deze aangelegenheid daar onbeslist. Overigens heeft Godefridus III, hertog van Lotharingen en Brabant 10, in 1150 aan de abdij van Kortenberg vele eigendommen akkerland (grond) in dit dorp en in Klein- Brabant, in de volkstaal Smal-Brabant, overgedragen, zoals we het opgetekend zien in het Cartularium 11 van deze abdij. 1 Over de fameuze ketting van Heffen is meer te lezen op en ook in 450 jaar Zeekanaal Brussel- Schelde, uitgegeven door NV Zeekanaal en Watergebonden Grondbeheer Vlaanderen in Van dezelfde instantie verscheen ook in 2000 Een andere kijk op 250 jaar Kanaal Leuven-Dijle. 2 Voor de vertaling van cum scommatibus excepti kan wellicht staan: naast de hatelijkheden, scommates (?) zou zoiets betekenen als steken, stekelige opmerkingen, het is dan geen eigennaam. 115

5 3 Als het nieuwe kanaal in 1561 beëindigd wordt, is het 28 km lang met een diepgang van 2 meter en een verval van 14 meter over 4 sluizen; het werd gezien als een achtste wereldwonder. 4 Metropolitaan betekent aartsbisschoppelijk; een kapittel is de vergadering van de kanunniken die tot de kerk van een aartsbisschop behoren, in dit geval de Sint-Romboutskathedraal in Mechelen. 5 Abbatia Cortenbergensis Ord. S. Bened.: 12 de -eeuwse benedictinessenabdij gesticht in 1106 of vroeger, in het diocees Kamerijk; in deze abdij werd in 1312 het beroemde Charter van Kortenberg ondertekend door hertog Jan II van Brabant, een eerste grondwet voor het hertogdom Brabant. 6 De Staten van Holland was het hoogste bestuursorgaan van het gewest Holland, tijdens de regeerperiode van Karel V bestaande uit de belangrijkste edelen van Holland en vertegenwoordigers van de zes grootste steden. Samen met de staten van de andere gewesten benoemden ze de leden van de Staten-Generaal van de Nederlanden. De strooptochten van de soldaten van de Staten van Holland in de beginjaren van de 17 de eeuw: vermoedelijk gaat het hier om een periode uit de Tachtigjarige Oorlog na de dood van landvoogdes Isabella (1633) en de aanstelling van de nieuwe landvoogd Ferdinand van Oostenrijk. De gezamenlijke troepen van Frankrijk en Nederland hielden hier lelijk huis nadat Frankrijk de oorlog verklaard had aan Spanje. De bedoeling was de Waalse Nederlanden bij Frankrijk te voegen en de Vlaamse Nederlanden bij de Republiek, wat mislukte. De Vrede van Munster sloot de periode van de Tachtigjarige Oorlog af in 1648 met o.a. de scheiding tussen de Noordelijke Provinciën en de Spaanse Zuidelijke Nederlanden. 7 Antonius de Mol: de aartspriester was de voornaamste priester bij een kathedraal, eigenlijk een deken; in het aartsbisdom Mechelen gebruikte men de benaming plebaan-deken of plebaan (in tegenstelling tot de kapitteldeken). De aartspriester was de deken die jaarlijkse bezoeken (visitaties) aan de parochies aflegde en rapporteerde. 8 Dit document zal behandeld worden in een volgende aflevering over Hombeek. 9 Magnus Senatus of Grote Raad: de Grote Raad der Nederlanden was het hoogste rechtscollege in de Nederlanden. Onder Karel de Stoute heette deze Raad het Parlement van Mechelen ( ). Vanaf 1504 verbleef de Grote Raad permanent in Mechelen, zetelend eerst in het Schepenhuis en vanaf 1616 in het Paleis van Margaretha van Oostenrijk aan de Keizerstraat. In de 16 de eeuw bereikte de Raad zijn grootste territoriale bevoegdheid, nl. de hele XVII Provinciën. Daarna verloor de Raad terrein en onder de Franse Revolutie ging hij helemaal ten onder. 10 Godefridus III, vermoedelijk geboren in 1142 en overleden in 1190, volgde op 1-jarige leeftijd (inderdaad in de wieg dus) zijn vader op als hertog van Lotharingen en Brabant; in de teksten komt hij naargelang van de taal voor als Godevaert III of als Gottfried III. von Nieder-Lothringen. De overdracht aan de abdij van Kortenberg zou als de data juist zijn gebeurd zijn op de leeftijd van 8 jaar! 11 Cartularium: kaartboek of atlas van alle bezittingen van een abdij (b.v. het Cartularium van Grimbergen, het kaartboek van Affligem enz.) MEDEDELING VAN GESCHIED- EN HEEMKUNDIGE KRING VAN LONDERZEEL VZW De Internet pagina s : Zitdag in Gemeentelijke Openbare Bibliotheek Molenstraat Londerzeel Elke 1ste en 3de zaterdag van de maand Van 9u. tot 11u.45 Mogelijkheid tot consultatie en afdruk aktes BS Londerzeel-Malderen-Steenhuffel Geboorten, Huwelijken en Overlijdens - Voor de periode van 1796 tot en met 1905 Volgende Zitdagen : 21 oktober, 4 en 18 november, 2 en 16 december

Vergelijkbare documenten

NEDERLAND IN DE 16e EEUW

NEDERLAND IN DE 16e EEUW In de 16e eeuw vielen de Nederlanden onder de Spaanse overheersing. Er bestonden grote verschillen tussen de gewesten (= provincies), bv: - dialect - zelfstandigheid van de gewesten