BIM en de projectmanager

Transcriptie

1 BIM en de projectmanager Onderzoek naar de impact van het Bouw Informatie Model op de rol van de projectmanager 22 oktober 2012 Annieke Smith Technische Universiteit Delft Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina i

2 Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina ii

3 Colofon Document: BIM en de projectmanager Onderzoek naar de impact van het Bouw Informatie Model op de rol van de projectmanager Versie: P5 Masterthesis Datum: 22 oktober 2012 Naam: Annieke Smith Studentnummer: Telefoonnummer: +31 (0) Adres: Botersloot 503, 3011 HE Rotterdam Universiteit: Faculteit: Cluster: Opleiding: Adres: MSc. Afstudeerrichting: Eerste mentor: Afdeling: Domein: Tweede mentor: Afdeling: Domein: Technische Universiteit Delft Bouwkunde Master Architecture Urbanism and Building Science Real Estate and Housing Julianalaan 134, 2628 BL Delft Design and Construction Management Dr.ir. L.H.M.J. (Louis) Lousberg Real Estate and Housing, Design and Construction Management Construction Process Innovation Dr.ir. A. (Alexander) Koutamanis Real Estate and Housing, Design and Construction Management Computational Design Afstudeerbedrijf: Stevens Van Dijck Adres: Boerhaavelaan 34, 2713 HX Zoetermeer Telefoonnummer: +31 (0) Praktijkbegeleider 1: Praktijkbegeleider 2: ir. B. (Bram) Priem priem@stevensvandijck.nl ir. T. (Thomas) van Leeuwen van.leeuwen@stevensvandijck.nl Technische Universiteit Delft A.W. Smith oktober 2012 Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina iii

4 The only true wisdom is knowing you know nothing -Socrates- Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina iv

5 Voorwoord Voor u ligt het afstudeeronderzoek BIM en de projectmanager: Onderzoek naar de impact van het Bouw Informatie Model op de rol van de projectmanager. Dit rapport is het resultaat van mijn afstudeeronderzoek binnen de afdeling Real Estate & Housing aan de Technische Universiteit Delft. Dit onderzoek is uitgevoerd binnen het afstudeer lab Design & Construction Management van de Master Real Estate & Housing. Het afstudeeronderzoek is uitgevoerd bij het afstudeerbedrijf Stevens Van Dijck, bouwmanagers en adviseurs te Zoetermeer. De keuze voor het onderwerp van het onderzoek is een combinatie van actualiteit en persoonlijke interesse. Een bouwproces is meer dan boeiend en vaak ook zeker complex. Vooral voor grote bouwprojecten heb je tientallen verschillende teams nodig die met elkaar moeten samenwerken om hetzelfde doel te bereiken, namelijk de realisatie van een gebouw met kwaliteit, binnen het budget en binnen de tijdsplanning. In april 2011 kreeg ik voor het eerst te horen wat het Bouw Informatie Model is en inhoudt. Voor een project in het tweede deel van de Master RE&H hebben we in groepen van 5 studenten een advies uitgebracht over een toepassing van BIM bij een zelf uitgekozen bedrijf, Restauro Architecten. Pas aan het einde van het blok was het mij duidelijk wat BIM inhield en waarvoor het handig en belangrijk is. Na de afsluiting van het project kwam het begrip BIM steeds vaker naar voren. Dit heeft mij doen inzien dat het begrip BIM zich aan het uitbreiden is en dat het steeds vaker gebruikt zal worden in de praktijk. Zoals het er nu voor staat wil ik, na het afronden van de studie, bouwprojectmanager worden en mede door Stevens Van Dijck, is mijn interesse in BIM en vooral de impact dat het zal hebben op de projectmanager erg gegroeid. Mijn dank gaat uit naar iedereen die ik heb mogen interviewen. In het bijzonder wil ik de volgende personen bedanken: Bram Priem en Thomas van Leeuwen van Stevens Van Dijck voor het begeleiden van mijn scriptie. Louis Lousberg en Alexander Koutamanis voor het begeleiden van mijn scriptie vanuit de TU Delft. Bart van Lieshout van Cepezed voor het verschaffen van de benodigde informatie over ESIC. Jørgen de Kock van BAM Utiliteitsbouw voor het verschaffen van de benodigde informatie over Capgemini. Zonder uw hulp was dit afstudeeronderzoek niet mogelijk geweest. Annieke Smith Delft, 22 oktober 2012 Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina v

6 Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina vi

7 Leeswijzer Dit rapport is als volgt opgebouwd: Hoofdstuk 1 bestaat uit de probleemanalyse, waarin de problematiek en ontwikkelingen omtrent BIM en de projectmanager worden voorgelegd. Vervolgens zal in hoofdstuk 2 de probleemstelling en onderzoeksvraag worden gegeven. De methodes die gebruikt worden om dit onderzoek te kunnen voltooien worden weergegeven in hoofdstuk 3. Vanaf het 4 de tot en met het 6 de hoofdstuk worden de relevante terminologieën omschreven aan de hand van de bestudeerde literatuur. De onderwerpen BIM, informatiebeheersing en de projectmanager komen hierbij aan bod. Vervolgens worden in hoofdstuk 7 de hypotheses gevormd die voorvloeien uit de theorie. In het volgende deel van het onderzoek worden de cases geanalyseerd. Hierbij wordt in hoofdstuk 8 beschreven hoe de cases zijn geselecteerd. In hoofdstuk 9 wordt de case Capgemini besproken, in hoofdstuk 10 de case Danone en in hoofdstuk 11 de case ESIC. In hoofdstuk 12, 13, 14 en 15 is de onderzoeksinformatie geanalyseerd. Tot slot bestaan hoofdstukken 16 en 17 uit de conclusie en aanbevelingen die volgen uit dit onderzoek. Hoofdstuk 18 is een reflectie op het gehele proces dat doorlopen is voor dit onderzoek. Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina vii

8 Samenvatting Door de groei van complexe bouwprojecten is de vraag naar een andere manier van samenwerken de afgelopen jaren gegroeid. Hierdoor heeft Bouw Informatie Model, ook wel BIM genoemd, zijn intrede gedaan in de markt. BIM is een technologische vooruitgang in de bouwindustrie, welke effect heeft op de manier van samenwerken tijdens een bouwproces. BIM is dan ook een groeiend fenomeen in Nederland. BIM zou het samenwerkingsproces en vooral de informatie uitwisseling tussen de betrokken partijen binnen een bouwproces vergemakkelijken, waardoor minder fouten worden gemaakt en beter inzicht ontstaat in de beschikbare informatie. Vooral ontwerpende partijen werken met BIM, voor deze partijen bestaan er dan ook standaarden waar zij zich aan kunnen houden. Er zijn echter nog geen standaarden of protocollen voor de projectmanager die inzicht geven in hoe zij optimaal gebruik kunnen maken van BIM als managementtool. Uit verscheidene onderzoeken is het gebleken dat BIM op het gebied van informatie en procesbeheersing kansen biedt voor de projectmanager. Er is echter nog geen antwoord gegeven op de vraag welke effecten BIM in de praktijk concreet heeft op de rol van de projectmanager. Het doel van dit onderzoek is zorgen voor duidelijkheid over BIM en de impact op de rol van de projectmanager door het maken van een handleiding welke de punten uiteenzet die de projectmanager moet hanteren bij een BIM project om zelf optimaal gebruik te kunnen maken van BIM. Voor dit onderzoek is dan ook de volgende onderzoeksvraag opgesteld: In hoeverre heeft het toepassen van een Bouw Informatie Model tijdens de ontwerp-, voorbereidingsen uitvoeringsfase van een complex bouwproject impact op de taken van een projectmanager op het gebied van informatiebeheersing betreffende tekeningenroulatie en fasering tijdens een bouwproject? Het onderzoek is een kwalitatief onderzoek. Het onderzoek wordt uitgevoerd middels een theorie toetsend onderzoek. Dit houdt in dat bestaande inzichten zullen worden getoetst aan de hand van cases en eventueel zullen worden bijgesteld. Er is gekozen voor een kwalitatief onderzoek, omdat veel actoren in de bouwindustrie nog zoekende zijn hoe ze te werk moeten gaan met BIM en hoe ze het binnen hun bedrijf moeten implementeren. Hierdoor is het moeilijk de benodigde resultaten kwantitatief te vergaren. De onderzoekscyclus heeft een empirische vorm. Empirisch onderzoek houdt in dat er vanuit de opgedane ervaringen en resultaten in de praktijk conclusies worden getrokken. In eerste instantie wordt er een probleem en onderzoeksvraag uitgewerkt, voordat er begonnen kan worden met het empirische onderzoek. Vervolgens wordt eerst het theoretisch onderdeel uitgewerkt, daarna wordt uit de theorie een aantal hypotheses afgeleid. De volgende stap is het vergaren van de data uit de praktijk, uit deze collectie volgen vervolgens een aantal resultaten. Vervolgens zullen deze data geanalyseerd en gevalideerd worden, waarna de resultaten vergeleken worden met de resultaten uit de theorie. Dit kan vervolgens leiden tot een confrontatie tussen de praktijk en de theorie, vanwege tegenstrijdigheden die zich voor kunnen doen. Hieruit zullen vervolgens de conclusies, het verwerpen of aannemen van de hypotheses en de aanbevelingen voortvloeien. Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina viii

9 Door middel van een uitgebreide literatuurstudie is er verkennend onderzoek gedaan. Deze benadering is gebruikt om de verschillende uiteenlopende theoretische inzichten op het onderwerp te bundelen, maar ook om de mogelijke kansen en bedreigingen van BIM voor de projectmanager in kaart te brengen. Aan de hand hiervan zijn een aantal hypotheses opgesteld die in het casestudie onderzoek getoetst zullen worden. Hypothese 1 Het toepassen van een BIM tijdens een bouwproject leidt in de praktijk tot een betere informatiebeheersing tussen de architect, installatieadviseur, constructeur, aannemer en projectmanager, tijdens het project. Uit de meeste opvattingen over BIM kan worden geconcludeerd dat BIM ervoor zal zorgen dat de informatiestromen tussen de betrokken partijen zullen verbeteren, omdat de verschillende partijen in het bouwproces steeds op de hoogte kunnen zijn van actuele informatie. Wijzigingen in de tekeningen worden namelijk automatisch doorgevoerd. Hierdoor ontstaan er geen stapels papierwerk en tekeningen en zullen de partijen niet werken met tekeningen die niet up to date zijn. Echter het werken in BIM wil niet altijd zeggen dat er voldoende toezicht is in de volledigheid van de informatie, de actualiteit van de informatie en correctheid van de informatie. Deze onzekerheid heeft geleid tot de eerste hypothese die getoetst zal worden. Hypothese 2 Het toepassen van BIM heeft invloed op de rol van een projectmanager. De projectmanager structureert, organiseert, coördineert, controleert en evalueert de activiteiten tijdens het bouwproces. De projectmanager zou in het proces de rol van toezichthouder op het BIM model op zich kunnen nemen. Hierdoor wordt de scope van de projectmanager vergroot, maar wordt het makkelijk om informatie te beheersen en de controle te behouden tijden het bouwproces. Echter moet de projectmanager er wel voor zorgen dat de partijen direct met elkaar blijven communiceren in plaats van alleen indirect via het BIM model, anders zullen er zich nog steeds fouten bevinden in de informatie. Dit heeft geleid tot de tweede hypothese. Hypothese 3 Het toepassen van BIM tijdens een bouwproject heeft invloed op de fasering van de ontwerp- en uitvoeringsfase van een bouwproces. Gesteld kan worden dat grenzen die te zien zijn in het traditionele proces zullen vervagen. De informatiebeheersing zal veel makkelijker verlopen. Dit zal gevolgen hebben voor de organisatie van het bouwproces. Een andere manier van werken moet toegepast worden om optimaal gebruik te maken van BIM. De workflow van de betrokken partijen zal veranderen en er moet op een transparante en intensievere manier met elkaar samengewerkt worden. Partijen zullen makkelijker en vaker bij elkaar moeten komen om de 3D tekeningen op elkaar af te stemmen. Veel fouten in het ontwerp zullen al in de ontwerpfase worden tegengegaan en niet pas gezien worden tijdens de uitvoering op de bouwplaats. Dit komt onder andere doordat er een verschuiving zal ontstaan in de toevoer van informatie. Tijdens het ontwerpproces is meer informatie nodig dan voorheen het geval was om het model zo compleet mogelijk te maken voor de uitvoering. Dit heeft geleid tot de derde hypothese. Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina ix

10 Deze drie hypotheses zijn getoetst aan de hand van drie cases, te weten: o Capgemini hoofdkantoor te Utrecht o Danone onderzoekscentrum te Utrecht o ESIC bedrijfsverzamelgebouw te Noordwijk Capgemini Tijdens het Capgemini project wordt er in het ontwerpproces weinig gewerkt met BIM. Dit komt onder andere doordat nog niet alle partijen de middelen hebben en er klaar voor zijn om met BIM te werken. Tijdens de uitvoeringsfase is er wel gebruik gemaakt van een BIM model. Deze is door een BIM manager in elkaar gezet. De tekeningen van de partijen waarvoor het niet mogelijk was om deze te leveren in 3D werden door de BIM manager omgezet en in het model geplaatst. De BIM manager controleerde het model continu op clashes en zorgde ervoor dat de partijen de clashes aanpasten in hun tekeningen. De BIM manager heeft echter een persoon gemist in het project die sturing gaf aan en afspraken maakte over de grenzen en detailniveau van het model. Door de verwachtingen die in het begin van de uitvoeringsfase zijn gelijkgesteld met de co makers verloopt de onderlinge samenwerking tussen de partijen goed. Ook doordat er minimaal één keer per week wordt samengekomen en er tijdens dat overleg het model wordt besproken is het helder wat de verschillende partijen moeten doen en wat van hen wordt verwacht. Ook wordt het daardoor duidelijk waar knelpunten ontstaan, waardoor deze vroegtijdig voorkomen kunnen worden. Er wordt tijdens het project nauw en op een transparante manier met elkaar samengewerkt. Echter komt dit waarschijnlijk doordat de meeste partijen die in het projectteam zitten samenkomen onder dezelfde moedermaatschappij. De volgende aandachtspunten komen bij deze case naar boven: o Geen bouwtijdvertraging o Minder fouten in de uitvoering door beter uitgewerkt ontwerp o Informatiebeheersing niet door model o Rol toegevoegd o Onduidelijke afspraken inzake BIM model o Nauwere samenwerking Danone Tijdens het Danone project is BIM met name toegepast tijdens de ontwerpfase tussen de architect, constructeur en installatieadviseur. Tijdens de uitvoeringsfase is minimaal gebruik gemaakt van BIM. Werkoverleggen werden gewoon nog gedaan met 2D tekeningen. Wel heeft de aannemer makkelijker hoeveelheden en maatvoering uit het model kunnen halen en kunnen controleren. Niet alle partijen waren even ervaren in het gebruik van het 3D model, hierdoor is geen optimaal gebruik gemaakt van het model. Er zijn in het begin van het project te weinig afspraken gemaakt over het detailniveau van het model. Ook zijn hierover geen afspraken gemaakt met de aannemer. De projectmanager heeft hier geen Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina x

11 invloed op kunnen uitoefenen, aangezien hij pas na de vorming van het ontwerpteam het project is binnengestapt. Het project ligt ver voor op de planning, het is echter onduidelijk of dit komt doordat er gebruik is gemaakt van 3D modelleren. Bij deze case komen de volgende aandachtspunten naar boven: o Geen bouwtijdvertraging o Minder fouten in de uitvoering door beter uitgewerkt ontwerp o Informatiebeheersing niet door model o Onduidelijke afspraken inzake BIM model o Nauwere samenwerking ESIC Tijdens het ESIC project is BIM toegepast tijdens de ontwerpfase tussen de architect, constructeur en de installatieadviseur. Hierbij zijn de modellen naast elkaar gebruikt in plaats van dat er in één model is gewerkt. De ontwerpende partijen kwamen wel veel bij elkaar om de modellen te vergelijken met elkaar en clashes uit het model te halen. Verwachtingen van het werken met BIM was vooraf niet duidelijk afgesproken, er waren met name geen duidelijk afspraken gemaakt over het detailniveau van de tekeningen. Ook waren belangrijke vragen, zoals hieronder staan, niet van te voren met elkaar besproken: o Wanneer moet je het model bevriezen of bepaalde delen van het ontwerp bevriezen, wanneer is het klaar? o Wie maakt de eerste opzet van het model, is dat de constructeur of de architect? o Wie modelleert wat en wie werkt welk detail uit? o Hoe wordt de benodigde informatie uitgewisseld? De projectmanager heeft zich tijdens het project niet bezig gehouden met het BIM model, hij heeft de communicatie en informatiestroom van en naar de opdrachtgever geregeld en heeft zich tijdens het project voornamelijk gericht op het behartigen van de belangen van de opdrachtgever. Er is geen uitwisseling van het model geweest naar de uitvoerende partijen. De oorzaak was onder meer dat de architect zijn aangelegde bibliotheek, waar veel tijd in is gaan zitten, niet heeft willen vrijgeven aan derden in verband met het eventuele kopiëren van de gegevens. Wat ook een reden is geweest dat de uitvoerende partijen niet hebben gewerkt met BIM is dat de bouwende partijen nog niet toe zijn aan het werken met BIM. Bij deze case kwamen de volgende aandachtspunten naar voren: o Minder fouten in de uitvoering door beter uitgewerkt ontwerp o Onduidelijke afspraken inzake BIM model o Organisatie bouwproces anders o Nauwere samenwerking o Het ontwerpproces anders ingedeeld o Geen bouwtijdvertraging Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina xi

12 Analyse Uit de analyse van de cases en de onderzochte theorie blijkt dat de onderzochte projecten op bepaalde punten overeenkomsten vertonen of juist verschillen vertonen. Wat allereerst geconcludeerd kan worden uit de resultaten is dat BIM nog niet optimaal wordt toegepast, echter is duidelijk te zien dat des te nieuwer het project, hoe meer de BIM eigenschappen in positieve mate voorkomen tijdens het project. Ook is duidelijk te stellen dat BIM bij alle drie de cases voornamelijk voor 3D clash controle is gebruikt. Niet alle mogelijke informatie is in het model geladen en niet alle informatie die bij de case in het model is gestopt is er vervolgens uitgehaald. De voornaamste reden voor het toepassen van BIM was om de clashes uit het ontwerp te halen, zodat deze niet tijdens de uitvoering op de bouwplaats naar voren kwamen. Bij alle cases zijn bij de start van het werken met BIM geen duidelijke afspraken gemaakt over hoe precies gewerkt zou worden met het BIM model. Ook waren de verwachtingen over het detailniveau, waarin een ander het model zou krijgen, zeer verschillend. Tijdens de projecten is het niet zo dat rollen veranderen, bij iedere case was te zien dat iedere partij zijn eigen discipline uitoefende en zich niet bemoeide met de discipline van een ander. Iedereen deed zijn werk, er werd alleen wel op een andere manier naar het model gekeken. Doordat het model 3D is kunnen de partijen het veel sneller inzichtelijk krijgen waar de knelpunten liggen in het ontwerp. Er kan gezegd worden dat de rollen niet veranderen. De manier van werken verandert wel, bijvoorbeeld in de zin dat partijen vaker samenkomen. Bij de cases was dit te zien. Er kan op een andere manier vergaderd kan worden, door met zijn allen tijdens een vergadering door een model te lopen in plaats van het werken met 2D tekeningen tijdens vergaderingen. Tijdens geen van de cases is er door de projectmanager gebruik gemaakt van het model, waarbij hij bijvoorbeeld geen informatie uit het model heeft kunnen halen en via het model niet heeft kunnen bijhouden of de partijen hun afspraken nakwamen. Dit komt doordat bij alle cases de projectmanager nog niet genoeg kennis heeft over het werken met BIM, hoe er efficiënt met het model omgegaan kan worden en hoe hij er optimaal gebruik van kan maken. Tijdens alle projecten is gewerkt met een internet based project omgeving, de gegevens die de partijen van elkaar nodig hadden werden meestal in pdf of dwg format op de internet based project omgeving gezet. De partijen hadden daardoor geen toegang tot elkaars model. Dit komt onder andere doordat de architect zijn model nog niet wil vrijgeven aan derden, met het oog op plagiaat van de elementen uit het model. Wel waren de tekeningen duidelijker aan elkaar uit te leggen en was er makkelijker door het model heen te lopen als de modellen waren samengevoegd. Het bouwproces zelf loopt in alle cases via dezelfde route, maar bij Danone en ESIC is het zwaartepunt van het ontwerp naar een eerder stadium verschoven. De TO fase was bijvoorbeeld bij ESIC korter aangezien er meer gedetailleerd in de DO fase was getekend om de clashes uit het model te halen. De partijen die betrokken zijn bij het proces blijven dezelfde partijen, wel is het zo dat zij anders bij elkaar zaten, namelijk korter en frequenter. Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina xii

13 Het ontwerp is beter uitgewerkt, waardoor minder fouten in de uitwerking ontstaan. Veel problemen en fricties kunnen van te voren door het model worden geïdentificeerd. Normaal gesproken zouden deze op de bouwplaats pas inzichtelijk worden. Conclusie De hypotheses die gesteld zijn in de theorie kunnen aan de hand van de praktijk aangenomen worden, ondanks dat niet alle eigenschappen van BIM in de praktijk in hoge mate worden toegepast. Naar aanleiding van het onderzoek kan de hoofdvraag als volgt worden beantwoord: Op dit moment zijn veel partijen nog niet toe aan het werken met BIM, het vereist een cultuurverandering in de bouw. Het vergt een te grote investering in soft en hardware en omscholing van het personeel om met BIM te kunnen werken. De eerste stappen zijn wel genomen. Optimaal gebruik van BIM kan als volgt worden gedefinieerd: BIM is een digitale representatie van de fysieke en functionele karakteristieken van een gebouw. Hierbij kunnen de partijen die betrokken zijn bij de ontwikkel, realisatie en exploitatiefase gebruik maken van een gezamenlijke platform van informatie, waarin onder andere de tekeningen, planningen en kosten aan elkaar zijn gekoppeld. Bovenstaande wordt nog lang niet ten volle toegepast in de praktijk. De projectmanager zou hierin een grote rol kunnen spelen. Hij is degene die de opdrachtgever kan laten inzien welke voordelen BIM te bieden heeft, zoals het managen van de kwaliteit van het project en het beheersen van het budget van het project, doordat vele clashes al tijdens de ontwerpfase uit het ontwerp worden gehaald. Hij is ook in staat sturing en controle te geven op het werken met een BIM model. Het Bouw Informatie Model heeft zeker een impact op de taken van een projectmanager op het gebied van informatiebeheersing en organisatie. Waarom zou een projectmanager dan moeten werken met BIM en is het van belang dat ook de projectmanager weet wat BIM inhoudt? o Door BIM tijdens een project toe te passen kan de projectmanager beter het budget bewaken. o Door het toepassen van BIM kunnen de risico s van het project beter gemanaged worden. o Door het project in een BIM model te zetten kan de kwaliteit van een BIM project beter gewaarborgd worden. o Het toepassen van BIM heeft invloed op de organisatie van een bouwproject. o Door BIM tijdens een bouwproces toe te passen kan ook de planning van een project beter door de projectmanager gemanaged worden. o De informatie kan tijdens een project beter gemanaged worden door de projectmanager. Een projectmanager kan door middel van BIM een project beter organiseren, structuren, controleren, coördineren en evalueren. Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina xiii

14 Aanbevelingen Uit het onderzoek komt een aantal punten naar voren die ervoor zorgen dat BIM nog niet optimaal wordt toegepast in de praktijk. Deze punten zijn: o Nog niet alle partijen werken of kunnen werken met BIM. o Er wordt geen gebruik gemaakt van één compleet model waaruit alle partijen hun informatie kunnen halen. Er is geen transparantie Niet alle partijen willen hun model vrijgeven Er wordt gebruik gemaakt van een internet based project omgeving in plaats van ontwerpdocumenten uitwisseling via BIM o BIM wordt niet gedurende het gehele bouwproces toegepast. o Er wordt niet gewerkt volgens één BIM gedachte, de partijen hanteren hun eigen interpretatie, waardoor bijvoorbeeld het detailniveau per ontwerpdiscipline verschilt. o De projectmanager werkt op dit moment nog niet met BIM. o Het werken met BIM vereist een intensievere samenwerking. Om een efficiënt en doeltreffend BIM te kunnen ontwikkelen, is het noodzakelijk om van af het begin helderheid te hebben over ambities en doelstelling van het project. De toepassing van BIM vraagt om een geïntegreerd ontwerpproces, waarbij het ontwerpteam vanaf het begin zo compleet mogelijk is. BIM kan ook als middel worden gebruikt in een traditioneel georganiseerd proces, maar de toepassingsmogelijkheden en effecten van zo n BIM model zullen minder zijn dan bij een meer geïntegreerd proces. Vanuit de cases is er vraag naar een protocol voor het toepassen van BIM. Er moet een samenwerkingscontract, ofwel een BIM protocol van te voren in het bouwproces worden opgesteld, waarmee zowel de ontwerpende partijen als de uitvoerende partijen akkoord gaan. Dit protocol zal de projectmanager helpen bij het structureren, controleren, organiseren, coördineren en evalueren van het project tijdens de ontwerpfase en uitvoeringsfase. In dit document moeten minstens de volgende punten aanbod komen: 1. Het is van belang dat de projectmanager als eerste wordt aangesteld voor het project of tegelijk met het ontwerpteam. 2. Alle partijen moeten samenwerken met het BIM model. De partijen zijn verplicht in BIM te werken. 3. Het is van belang dat wordt vastgesteld welke definitie van BIM er tijdens het project gebruikt zal worden. 4. Het is van belang dat wordt vastgesteld hoe met BIM gewerkt zal worden in bijvoorbeeld een BIM manual. Hierbij zullen de grenzen en randvoorwaarden van het BIM model worden vastgesteld. 5. Het is van belang dat wordt vastgesteld welke informatie aan het model gekoppeld moet worden. Hoeveelheden, maatvoering, prijs, levertijd etc. 6. Het is van belang dat wordt vastgesteld wie voor wat verantwoordelijk en aansprakelijk is in het model. 7. Het is van belang dat wordt vastgesteld wie de eigendom heeft over het model en wie het auteursrecht. Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina xiv

15 8. Het is van belang dat een vast tijdstip in de week/2 weken wordt vastgesteld om bij elkaar te komen, om met elkaar de clashes te bespreken, oplossingen aan te dragen en de vorderingen te bespreken. 9. Het is van belang dat de aannemer op de hoogte gesteld wordt wat van hem wordt verwacht met BIM en met hem ook de boven genoemde punten door te lopen. Ook is het van belang zijn verwachtingen mee te nemen in de eerdere besluitvorming over BIM. Dit onderzoek heeft dan ook geleid tot een handleiding die ervoor zorgt dat een projectmanager optimaal BIM kan toepassen tijdens een bouwproject. Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina xv

16 Management summary Due to the fact that the complexity of the building industry is growing, the demand for a different way of working has been growing the past several years. That is why Building Information Modeling, also called BIM, was introduced into the market. BIM is a technological advance in the construction industry, BIM is one technological advance in the construction industry, which affects the cooperation between parties during a construction process. BIM is, therefore, an increasing phenomenon in the Netherlands. BIM could improve the cooperation and especially the information exchange between the parties involved within a building process. Also, it is reducing errors in the design and it gives better insight into the available information. Especially designing parties are working with BIM, for these parties there are standards to work with. However, there are no standards or protocols for the project manager that provide insight into how to use of BIM in a fully optimal manner as a management tool. From various studies it is shown that BIM can create opportunities for the project manager in the area of information and the However, there is still no answer to the question on what kind of effect BIM has on the role of the project manager. The purpose of this study is to provide clarity on BIM and its impact on the role of the project manager by making a manual which explains the points that the project manager must handle in a BIM project, so he can make fully use of BIM. Therefore, for this study the following research question is drawn up: To what extent has the use of a Building Information Model during the design, preparation and execution phase of a complex construction project impact on the tasks of a project manager in the field of information management on the exchange of drawings and phasing during a construction project? The research is a qualitative study. The research is conducted through theory testing research. This means that existing knowledge will be tested on the basis of cases and may be adjusted. A qualitative study has been chosen, because many actors in the construction industry are still searching how they should proceed with BIM and how to implement it within their company. This makes it difficult to obtain the needed results quantitatively. The cycle of the research is empirical. Empirical research implies that, from the experience gained and results achieved in practice, conclusions can be drawn. At first, a problem statement and a research question will be drawn up before the empirical research can be started. Then first the theoretical part will be worked out, then from the theory a number of hypotheses derived. The next step is to collect the data from the field, for this data some results will come up. Subsequently, these data are analyzed and validated, and the results are compared with the results from the theory. This can then lead to a confrontation between practice and theory, because of inconsistencies that may occur. After that the findings will be discussed, the hypotheses will be rejected or adopted, conclusions will be drawn, which will finally ends in recommendations. Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina xvi

17 Through an extensive literature study, exploratory research has been done. This approach has been used to gain several different theoretical insights on the subject, but also to find out what the potential opportunities and threats are for the use BIM by the project manager. On this basis a number of hypotheses created, which will be tested in case studies. Hypothesis 1 The use of a BIM during a construction project leads in practice to better information management between the architect, construction manager, engineer, contractor and project manager during the project. Out of most of the notions about BIM can be concluded that BIM will ensure that the information flows between the parties in the building industry will improve, because the various parties in the construction process can be constantly informed of up to date information. Changes in the drawings are automatically changed in the whole model. This causes no piles of paperwork and drawings, and the parties will not work with drawings that are not up to date. However, working in BIM does not always mean that there is sufficient supervision in the completeness of the information, the timeliness of the information and accuracy of the information. This uncertainty has led to the first hypothesis will be tested. Hypothesis 2 The use of BIM affects the role of a project manager. The project manager structures, organizes, coordinates, monitors and evaluates the activities during the construction process. The project manager could take the role of supervisor of the BIM model during the project. This means that the scope of the project manager increases. It will also be easier to manage and control information and to maintain the control over the construction process. However, the project manager should ensure that the parties continue to communicate directly with each other rather than through the BIM model, otherwise there will still be errors in the information. This has led to the second hypothesis. Hypothesis 3 The use of BIM during a construction project affects the phasing of the design and construction phase of a building process. It can be argued that the boarders of the phases appearing in the traditional process will fade. The information management will be much easier. This will have implications for the organization of the construction process. Another way of working should be used to optimize the use of BIM. The workflow of the parties will change and there must be a transparent and intensive way of working together. It will be easier for parties to work together and align the 3D drawings. Many errors in the design will already be countered in the design and a solutions has been given before the errors are seen on site. This is partly because a shift will occur in the flow of information. During the design process more information will be added to the drawings than previously was the case, to make the model as complete as possible for the implementation. This has led to the third hypothesis Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina xvii

18 These three hypotheses are tested on the basis of three cases, namely: o Capgemini headquarters in Utrecht o Danone Research Centre in Utrecht o ESIC business center in Noordwijk Capgemini During the Capgemini project little has been done with BIM during the design phase. This is partly because not all parties have the means necessary to work with BIM and are ready to work with BIM. During the implementation phase a BIM model has been set up. This model has been made by a BIM manager. The drawings of the parties, for which it was not possible to deliver it in 3D, were converted by the BIM manager and placed in the model. The BIM manager checked the model constantly on clashes and ensured that the parties adapted the clashes in their drawings. The BIM manager, however, missed a person in the project that gave guidance and who made sure agreements were made on the limits and level of detail of the model. Due to the fact that the expectations of the parties involved in the project were encountered at the beginning of the implementation phase, the cooperation between the parties was very good. Also, because there were meetings at least once a week. Parties came together and discussed the model on what needed to be done and what they could expect. The model made it also more clear where the bottlenecks could occur, making it easier to prevent them. The cooperation between the parties during the project was transparent. However, this is probably because most parties in the project are coming from the same mother company. The following issues are addressed in these case up: o No construction delays o Fewer errors in the execution by more elaborate design o Information management not by model o Role added o Unclear agreements on BIM model o Enhanced cooperation Danone During the Danone case BIM was especially applied during the design phase between the architect, engineer and installation consultant. During the implementation phase BIM is used minimal. Consultations about work were still done with 2D drawings. However, the contractor could easier get the quantities and dimensions from the model. Not all parties were equally experienced in the use of the 3D model, thus the BIM model has not been used in an optimal way. At the beginning of the project little agreements has been made regarding the level of detail of the model. There are no agreements on this subject with the contractor. The project has no effect on the project manager, since he entered the project after the formation of the design team. The project is well ahead of schedule, but it is unclear whether this is because the project used BIM. Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina xviii

19 In this case, the following issues arose: o No construction delays o Fewer errors in the execution by more elaborate design o Information management not by model o Unclear agreements on BIM model o Enhanced cooperation ESIC During the ESIC project BIM has been applied during the design phase between the architect, engineer and installation consultant. Here, models are used next to each other instead of in one model. The designing parties came often together to compare the models with each on clashes in the designs. No clear agreements were made in advance on the expectations of working with BIM. Also, there were no clear agreements about the level of detail of the drawings. There were important questions left unanswered before the start of the project: o When do you need to freeze the model or parts of the design, when is the model finished? o Who makes the first draft of the model is that the engineer or architect? o Who makes what in which detail? o How is the information shared? The project manager did not worked with BIM during the project. There was no exchange of the model to the executing parties. This has partly to do with the architect's landscaped library, which took a long time to create, the architect did not wanted to give the model to the other parties because of copyright. This was also a reason that the parties involved not worked with BIM, another reason was that the constructing parties are not yet ready to work with BIM. In this case revealed the following points emerged: o Fewer errors in the execution by more elaborate design o Unclear agreements on BIM model o Organisation of the process was different o Enhanced cooperation o No construction delays Analyses The analysis shows that the cases and the theory studied have similarities on several points but also show differences. What can be concluded from the results is that BIM is not optimally used, however, the cases clearly show that the newer the project is, the more the BIM features occur during the project. It is clearly that BIM in all three cases mainly has been used for 3D clash control. Not all information is put in the model and not all the information put in the model has been use during the project. The main reason for using BIM was to do clash detections to prevent flaws during the construction. Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina xix

20 During all the cases, no clear agreements where made about what exactly would be working with the BIM model at the start of the project. The expectation about the level of detail was very different between the parties involved in the BIM project. During the projects, the roles of the parties did not change, in each case each party involved exercised his own discipline. Because the model is 3D, the parties are having a better insight in where the problems lie in the model. It can be said that the rollers do not change, but the way they look to the project is changing, for example, that parties often come together, what could be seen in the cases. With BIM another way of having meetings is possible. You can walk through the model during a meeting and create a better understanding between the parties. During none of the cases the project manager used the BIM model, for example, the project manager did not gain the information from the model and did not check the commitments of the parties by using the model. This is because in all cases the project manager did not had enough knowledge about working with BIM, how efficiently the model can be handled and how he can use it optimally. All projects made use of a web based project environment, the data that the parties needed from each other were put on the web based project environment and were mostly in pdf or dwg format. The parties therefore had no access to each other s model. This is partly because the architect's model was not disclosed to third parties, for the purpose of plagiarism of the elements of the model. However, the drawings were clearly explained and lesser flaws arise because of the clash detections. The building process itself had in all cases the same route, however, with Danone and ESIC the focus of the design shifted to an earlier stage. The TO phase of ESIC was shorter as more detail was put in the DO phase due to BIM. However, the parties involved in the process are the same parties as by a traditional process. Conclusion The hypotheses which are drawn during this research can be adopted, in spite of that not all the characteristics of BIM are used to all the advantages. As a result of the research, the main question can be answered: At present, many parties are not ready to work with BIM, it is a cultural change and not every party is ready. It is also an excessive investment in software and hardware and retraining of staff to work with BIM. The first steps have been taken to achieve the optimal level of using BIM according to the following definition: BIM is a digital representation of physical and functional characteristics of a building. Here, the parties involved in the development, implementation and operation phases use a shared platform of information, which include drawings, schedules and costs are linked. The above definition is still not fully applied in practice. The project manager could play a major role in adapting BIM into the building industry. The project manager is the one who is able to make the client aware of the advantages BIM has to offer, such as managing the quality of the project and managing the budget of the project, because many clashes that can occur during construction can be Afstudeeronderzoek Annieke Smith - 22 oktober 2012 Pagina xx