Uitgebreid mei-maandverslag 2016 van de insectenwerkgroep KNNV Roosendaal

Transcriptie

1 Uitgebreid mei-maandverslag 2016 van de insectenwerkgroep KNNV Roosendaal Mei begint nog erg koud maar in de loop van de maand wordt het echt lente. De bomen gaan van kaal naar groen en er is een insecten explosie die langzaam op gang komt. Gedurende de maand worden regelmatig loopkevervallen geleegd in het Grenspark en bij het Moseven. Gerrit en Vera schrijven een verslag voor Evides dat ook in het NHT gepubliceerd gaat worden. 1-mei: Meiduinen, Grenspark, geen vlinders maar wel een mierenkever (foto). 4-mei: We zijn gevraagd om een veenmollenexcursie te begeleiden voor Saltabel de sprinkhanenwerkgroep van Natuurpunt. De volledige insectenwerkgroep van KNNV Roosendaal is aanwezig en een 10-tal gasten. Het is een prachtige avond en de reeën, bosrietzangers, blauwborsten, waterrallen, rugstreeppadden en sprinkhaanzangers laten zich goed horen. Hoe aandachtig we ook luisteren en hoe krachtig we ook hopen er laat zich geen veenmol horen bij de Kleine Meer. Maar Jack vooral is niet voor een gat te vangen. Hij neemt de groep mee naar het Moseven, daar zitten zeker veenmollen en Jack laat ze de ondergrondse gangen en de holen zien. We hebben ons best gedaan. Wat er aan de hand is met de veenmollen van de Kleine Meer moet maar eens goed onderzocht worden. Aansluitend op de veenmollenexcursie hebben we ook nachtvlinderlampen opgezet. Het heldere, windstille, maar zeer koude weer levert echter niet veel vlinders. Een paar hele mooie zijn bruine wapendrager en dennenuil. Misschien was de groep wel te groot. 6-8 mei: Weekend van de landelijke insectenwerkgroep KNNV (liw). Het eerste warme weekend van het jaar en we mogen naar de noordelijke rand van Veluwe. De combinatie van Veluweplateau en de kwelzones richting de IJsel maken het een buitengewoon rijk en interessant gebied. De mannen slapen in de Berghoeve te Epe in een 16-persoons stapelbed. 8 boven en 8 onder. De vrouwen hoeven niet te klimmen maar liggen ook hutje mutje. Het lijkt Zandvoort wel boven de dertig graden. De opkomst is terecht groot, 35 personen waaronder 8 nieuwelingen. Deze keer hebben we ook een lokale gids (Gerard Plat) die ons de mooie plekjes laat zien. Veel leuke soorten zien we (wilde zwijnen bijvoorbeeld) maar de lijst is te groot om hier te noemen, zie waarneming.nl waar alles consequent genoteerd wordt door verschillende mensen. We bezoeken het Wisselse Veen en de erop aansluitende Tongerense Heide, beide een paar honderd meter van onze overnachtingsplaats. Dit zijn ook de gebieden waar we twee nachten nachtvlinderlampen laten schijnen. Zie de nachtpauwoog op foto. Op zondag bezoeken we het Vossenbroek bij Emst, een nieuw natuurontwikkelingsproject met leuke soorten en veel potentie. Thuis achtergebleven doet Gunter een excursie van een 'spoorzoeken' cursus, in Steendorp, België waar hij de monsterlijke larve van een mierenleeuw filmt en fotografeert (foto) mei: Pinksterkamp Opaalkust Frankrijk

2 De sterk wisselende temperaturen leverden insectentechnisch hoogtepunten en dieptepunten op. Zo komen er slechts 2 vlinders in de s nachts geplaatste skinnerval. Gelukkig is een ervan een populierenpijlstaart, een indrukkend gecamoufleerde vlinder. Soms s middags, soms s ochtends is het zonnig en zien we insecten. Voor een volledige lijst verwijs ik naar het verslag van Marike de Haan op de website. We bezoeken Cap Gris Nez, Cap Blanc Nez en duinen en het dal van de Slack bij Ambleteuse. Ook bezoeken we de gaspeldoornbossen bij Wissant. Alle vier topwandelingen. Hoogtepunten zijn ongetwijfeld de roomvlek (spinneruil), vuurboktor (foto), veldparelmoervlinder, groentje, larven van het reuzengoudhaantje en het vlinderstrikje (zweefvlieg). Ook de enorme populatie van bastaardsatijnvlinderrupsen maakt indruk. Voor Guus zijn het witte grasmineermot, dotterbloemoermot en kleine parelmot die de kroon spannen. Naast insecten zijn er ook nog heel veel andere fantastische indrukken opgedaan zoals zee, duinen, rotsen, vogels, planten, hagedissen, zeehonden en gezellige mensen. 19-mei: Voor de middag inspecteert Guus het heideterreintje bij camping Hazenduinen waar hij de volgende avond de nachtvlinderlampen op wil zetten. Hij vindt een rups met een beharing van cactusstekels op de heiplanten. Het blijkt een bruine metaalvlinder te zijn. Op eens hoort hij een ratelend geluid; dat moet een nachtzwaluw zijn; roepen die overdag? s Middags worden de loopkevervallen opgeruimd door Gerrit, Vera, Marja en Guus. Zoals gebruikelijk gebeurt dat met veel humor en geduld. Het is het einde van voorjaarsseizoen. Sommige potjes zijn bijna leeg anderen zitten weer helemaal vol, erg interessant voor het onderzoek door het Grenspark. We zijn erg benieuwd naar de resultaten. Ook de weg er heen zijn prachtig stukjes Kalmthoutse Heide en Kriekelaere Duinen waar we op ons gemak rondkijken in de warme voorzomerzon. We zien van alles: pophuidjes van boktorren die uit een boom steken, parende viervlekken, bijen, wespen, de rups van de zeldzame heidewitvleugeluil en dan is daar de mi-vlinder. Guus roept en hij gooit zijn rugzak opzij om zijn camera te pakken. Hij heeft een mivlinder gespot. Een schaamsoort die hem in Nederland nog steeds is ontsnapt. Toch is hij heel blij met deze Belgische waarneming en vinden we (Vera, Marja en Gerrit) er nog een paar. Zoals wel vaker vraagt Vera zich af waar die vreemde naam vandaan komt. Ja, dat moeten we dan maar opzoeken. Het blijkt dat Linneus de onderkant van de achtervleugel heeft bekeken en daar een M in gezien (zie de linker foto van Jan Wessels op vlindernet.nl). Mi blijkt de vermoedelijke Latijnse uitspraak van de Griekse mu en onze eigen em te zijn. De Engelse naam is trouwens meer fantasievol, mother Shipton; in de voorvleugel is een heksentronie te herkennen met enorme neus en kin. Trouwens, de mi-vlinder is een vrij zeldzame, dagactieve spinneruil die voorkomt op de zandgronden.

3 20-mei: De lampen zijn aan, de nachtvlinders kunnen komen. Nu maar hopen dat de nachtzwaluw ze niet wegkaapt vlak voor de camera. De hele nacht laat hij zijn geratel horen en af en toe het klapwieken van zijn balts terwijl wij druk zijn met noteren (Vera), vlinders fotograferen (Guus), in pottekes steken (Marja), kevers vangen (Gerrit), mensen fotograferen (Marleen) en filmen (Andrew), een prima taakverdeling. Op deze mooie avond wordt het aantal soorten van dit jaar in het Grenspark verdubbeld. De stand is nu 90 soorten. De pijpestrootjesmineermot en de heidehaakbladroller blijken zeldzaam te zijn in Nederland. Ook zijn er een paar nieuwe soorten voor West-Brabant bij: berkenspikkelspanner en gewone dennenknopmot. Vooral leuk zijn de enthousiaste reacties als we de felle lamp in de Skinner-val naderen. Een aantal gewone maar bijzonder mooie soorten hebben zich daar gevestigd: hagedoornvlinder, berkenbrandvlerkvlinder, berkeneenstaart, vogelwiekje, berkenoogspanner (foto) en kroonvogeltje. 21-mei: Vera en Gerrit gidsen bij de waterbeestjes workshop voor de IVN-gidsencursus van Bergen op Zoom. Guus gidst voor een vlinderexcursie van de Jeugdnatuurgroep van het IVN in Roosendaal. Een overvolle maar prachtige mei-maand. Guus Dekkers Op 26 mei gaan we libellen zoeken bij het Moseven, nu Gerrit en Vera op vakantie zijn mogen we die, juist in deze periode, niet vergeten. Dat levert naast de gewone soorten ook de eerste, net uitgeslopen, koraaljuffers op. De bijzondere waarneming van de dag is de roze sprinkhaan (foto). Dit is geen soort maar een kleurafwijking, erythrisme, die bij mensen roodharigheid veroorzaakt maar bij dieren ook hele mooi exemplaren kan opleveren. Het sprinkhaantje zelf is een jonkie en vermoedelijk een van de veldsprinkhaantjes (tandradje of krasser). Bijzondere waarnemingen in en om het het Moseven (Ossendrecht) Op verzoek van Waterleidingmaatschappij Evides doet de insectenwerkgroep van de KNNV-afdeling Roosendaal dit jaar een onderzoek naar de entemofauna (insecten) in en om een aantal vennen in de Abdijbossen bij Ossendrecht. Ons onderzoek richt zich vooral op wantsen, loop- en waterkevers, libellen, zweefvliegen, mieren en bijen. In een van de zes te onderzoeken vennen, het

4 Moseven, vingen we onlangs tussen een dichte massa sphagnum en pilvaren twee gevlekte platte waterwantsen (Naucoris maculatus), een zeer zeldzaam insect, dat uit ons land alleen bekend is van enkele locaties in het Utrecht-Hollands plassengebied. Uit Noord-Brabant is de soort bekend van oude meldingen uit Berlicum en Oisterwijk; de laatst bekende Brabantse vondst dateert van 1937! Een bijzondere warneming dus. De gevlekte platte waterwants meet 9-12,5 mm en is het kleinere broertje van de overal algemeen voorkomende gewone platte waterwants (llyocoris cimicoides), die mm groot is. Iedereen die weleens waterbeestjes heeft gevangen kent ongetwijfeld die gewone platte waterwants, ook wel bekend als zwem- of roofwants. Juveniele exemplaren van de gewone platte waterwants zijn uiteraard kleiner dan de volwassen dieren. Omdat ze kleiner zijn worden ze nogal eens ten onrechte aangezien voor een gevlekte platte waterwants. En juveniele wants (nymf) heeft echter nooit vleugels, terwijl de volwassen dieren (imago) uiteraard wèl kunnen vliegen. Afb. Gevlekte platte waterwants Binnen Europa heeft de gevlekte platte waterwants een Atalantisch-Mediterane verspreiding. De soort is talrijk in de kustgebieden van Frankrijk. Meer naar het noorden toe wordt hij schaarser. Uit België zijn alleen waarnemingen bekend uit de provincies West- en Oost-Vlaanderen en Antwerpen. De Antwerpse vangsten zijn gedaan in Oud-Turnhout (2011), Vorselaar (2013) en Rijkevorsel (2014). In Duitsland is de soort onbekend, Groot-Brittannië kent één waarneming en wel uit een kleiput ten westen van Dover, op luttele kilometers afstand van de Franse kust. In het Utrechts-Hollands plassengebied vindt de gevlekte platte wants haar meest noordelijke leefgebied. Er zijn geen aanwijzingen dat de soort zich, bijvoorbeeld als gevolg van klimaatveranderingen, naar het noorden uitbreidt. Gezien de vindplaatsen in Vlaanderen en de oude Noord-Brabantse waarnemingen zou je de wants ook in zuidwest Nederland mogen verwachten. Daar was hij echter tot voor kort onbekend, tot onze vangst in het Moseven! Nabij het Moseven is een aantal jaren geleden het twee meter hoger gelegen Bovenven aangelegd. Mose- en Bovenven leveren nog meer leuke waarnemingen op. Zo komt de zeldzame veenmol (het grootste insect in ons land) er voor. Zoals de naam al zegt leeft het dier ondergronds in veenachtige bodem. Op verschillende plaatsen rondom de vennen zijn graafsporen te zien. Zowel volwassen als jonge dieren zijn er waargenomen. Helaas lieten de dieren hun ratelend geluid niet horen op de avond dat Saltabel, de sprinkhanenwerkgroep van Natuurpunt (België), de vennen bezocht. In de oeverzone van het Bovenven zijn dit voorjaar een aantal bodemvallen geplaatst om de loopkeverpopulatie in beeld te kunnen krijgen. Daarin is onder andere een goudrandschallebijter (Carabus nitens) aangetroffen. Deze fraaie loopkever (13-18 mm) is in ons land een zeldzame verschijning. Af en toe vangen we er wel eens een in de bodemvallen van het Grenspark in de Kriekelaereduinen (Putte). In ons land is deze grote loopkever bekend van heidevelden in Drenthe en Noord-Brabant. In België komt de soort alleen in de Kempen voor.

5 Afb. Goudrandschallebijter Noten / literatuur: Aukema, B. e.a., 2002: Verspreidingsatlas Nederlandse wantsen (Hemiptera: Heteroptera), dl. I. (European Invertebrate Survey - Nederland). Eis, Leiden Koese, B., 2008: Nieuwe vondsten van de gevlekte platte waterwants Naucoris maculatus (Hemiptera: Heteroptera), Nederlanad Faunistische Mededelingen 29, 1-4 Muilwijk, J. e.a., 2015: De loopkevers van Nederland en België (Carabidae). Entomologische tabellen 9. Eis, Leiden Nieser, N., 1982: De Nederlandse water- en oppervlakte wantsen (Heteroptera: Nepomorpha en Gerromorpha). Wetenschappelijke mededelingen KNNV nr. 155 Strauss, G. & R. Niedrinhaus, 2014: Die wasserwanzen deutschlands. Bestummungsschlüssel für alle Nepo- und Gerromorpha. Fründ Onze dank voor aanvullende informatie aan Berend Aukema en Bart Kroese. Vera Vandenbulcke & Gerrit Groeneweg