jaargang 35 nummer 1 maart 2012

Transcriptie

1 1 jaargang 35 nummer 1 maart 2012

2 2 3 Ouverture Inhoud Beste Operavrienden, Het voelt een beetje merkwaardig om deze aanhef te gebrui ken: we kennen elkaar nauwelijks. Maar het wordt nog vreemder, want dit is ook meteen een afscheid. Afgelopen najaar werd ik benaderd met de vraag of ik zou willen meewerken aan Opera Informa. Na twee nummers, waaraan ik met veel plezier een bijdrage heb geleverd, moet ik de samenwerking met de redactie tot mijn spijt alweer stop zetten. Wegens een uitbreiding van mijn werkzaamheden bij Kunstvereniging Diepenheim laten deze zich niet langer combineren met mijn freelance journalistieke activiteiten. Hoe kort van duur ook, mijn medewerking aan Opera Informa was verrijkend, mede dankzij de samenwerking met de bevlogen makers van het magazine. Hun inzet laat zien dat er maar één antwoord is op de drastische bezuinigingen in de culturele sector: doorgaan. Zoals intendant Guus Mostart van de Nationale Reisopera vorig jaar in Opera Informa vaststelde: We moeten de scherven oprapen en onszelf opnieuw uitvinden. Het kan niet anders of Opera Informa gaat dat proces met grote betrokkenheid volgen. In dit nummer vindt u behalve een dubbelinterview met Guus Mostart en Nicolas Mansfield ook een vraaggesprek met het jongste lid van de Vrienden van de Nationale Reisopera, de 16-jarige Bobby Boomkamp. Diens hartstocht voor opera is een hoopvol teken voor de toekomst. Ik wens de redactie succes en u als operavrienden mooie (lees)ervaringen! Ingrid Bosman La Traviata Ouverture 2 Le nozze di Figaro, een waanzinnig werk 4 Le nozze di Figaro Margót Veldhuizen 8 Le nozze di Figaro en Lucia di Lammermoor cast en creative team 9 Guus Mostart: NRO in 2012 nog in vol bedrijf 10 Nicolas Mansfield: vanaf 2013 een andere Reisopera 12 Concurrentie 14 Uitnodiging ledenvergadering 15 Helma Hofstee: tot het eind met kam en poederkwast 16 Le Nozze Backstage 21 Bobby Boomkamp ons jongste lid 22 La Traviata dit schreef de pers 24 Inleiders & data Le nozze di Figaro & Lucia di Lammermoor 26 Operanieuws 27 Colofon 31 Van Het Bestuur Namens de Reisopera zal Nicolas Mansfield op onze ledenvergadering het woord voeren. Hij kondigt nu al aan dat hij zwaar op de vriendenvereniging zal gaan leunen. Een sterke vriendenvereniging kan een grote steun zijn voor de Reisopera. Om dat te bereiken vraagt het bestuur u allemaal om in uw omgeving tenminste één nieuw lid te werven voor onze vereniging. We hopen dat u de Reisopera op deze manier wilt steunen. In dit blad of op de site www. vriendenreisopera.nl vindt u een aanmeldingsformulier (u kunt ook een kopie maken) voor uw (en hopelijk binnenkort onze) vrienden. Dennis Bouwman

3 4 5 Lucia di Lammermoor een waanzinnig werk Benjamin Rous Laag en dreigend zetten de hoorns in, als begeleiden zij een rouwstoet. Plotseling wordt het onheilspellende en sombere koper onderbroken door een wanhoopskreet van het hele orkest: de verklanking van het noodlot dat toeslaat? De openingsmaten van Lucia di Lammermoor laten weinig twijfel over met wat voor soort werk we te maken hebben: we staan hier aan het begin van een tragedie. Het is buitengewoon evocatieve muziek: je ziet het mistige landschap van de Schotse hooglanden voor je. Bedompt en bedrukt, vergeven van een neurotische spanning. De grote kracht van de opera is die onafwendbaarheid van de ongelukkige afloop. Kundig worden we door de componist scène na scène meegevoerd in het zich langzaam maar zeker voltrekkende drama, in de toenemende uitzichtloosheid van de elkaar opvolgende gebeurtenissen. Die kunde wordt Gaetano Donizetti nog wel eens in negatieve zin aangerekend. De componist wordt vaak afgeschilderd als een soort muziekfabriek. En inderdaad, hij leverde in rap tempo grote hoeveelheden kamermuziek, symfonieën en opera s af. Soms deed hij daar een paar dagen over, soms enkele weken of maanden, en uit de correspondentie komt eigenlijk nooit een gevoelige ziel naar voren die worstelt met zijn materie. Omdat het beeld van de componist als kundig vakman die voortvarend partituren aflevert nogal botst met het romantisch ideaal van de musicus als getormenteerde twijfelaar, heeft Donizetti als scheppend kunstenaar in de moderne tijd nooit een heel hoge reputatie genoten. In de lijstjes van grote muzikale vernieuwers vinden we nooit zijn naam, en toegegeven: lang niet al zijn muziek komt even geïnspireerd over. Maar nog afgezien van het feit of dat enigszins negatieve beeld van Donizetti als notenspuwer klopt of niet: zelfs een lopende band levert soms muzikale juweeltjes af, en Lucia di Lammermoor is daar zeker één van. De componist die allesbehalve voldoet aan het romantische ideaalbeeld leverde met dit werk hét icoon van de vroeg romantische opera af. Een liefdesverhaal en psychologische en politieke thriller in één, doordrenkt van de sfeer van klassieke 19e-eeuwse spookverhalen. Donizetti gebruikte als bron voor zijn opera de op ware gebeurtenissen gebaseerde roman The Bride of Lammermoor van Sir Walter Scott. In de roman is de moeder degene die haar dochter Lucy het ongeluk injaagt. In de opera is Lucia s moeder al overleden en hangt zij slechts als een dwingende schaduw over het verhaal heen. Haar nagedachtenis wordt aangeroepen om Lucia emotioneel te chanteren. Het ontbreken van de moederfiguur in de opera is een bewust dra ma tische keuze: hoewel Lucia zelf natuurlijk het onbetwiste drama tische middelpunt vormt van de opera, zou je kunnen zeggen dat Donizetti door deze ingreep een echte mannenopera schreef. Lucia vormt de spil van het verhaal, maar is meer speelbal dan actieve protagonist. Het zijn de acties van haar broer, Enrico, en haar geliefde, Edgardo, die het verhaal vormen en voortstuwen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de opera begint en eindigt met deze mannen. Tijdens de opera voel je heel sterk dat dit een meisje is dat gevangen zit in een mannenwereld. Er is weliswaar sprake van een vertrouwelinge, Alisa, maar zij speelt een verwaarloosbare rol. Het is voor de opera een essentieel element: het isolement van Lucia als jong meisje en de steeds verder toenemende druk die op haar wordt uitgeoefend door haar mannelijke omgeving, betekenen uiteindelijk haar ondergang. Lucia is als een veer die steeds strakker wordt aangespannen en uiteindelijk knapt. Het interessante aan Lucia di Lammermoor is dat niemand helemaal vrijuit gaat, en dat de karakters allemaal geleid worden door verschillende, soms tegenstrijdige emoties. Zowel haar geliefde Edgardo als haar broer Enrico gebruiken haar als een pion in een politieke en persoonlijke strijd. Het is misschien vreemd om te stellen dat ook Edgardo schuld heeft aan de uiteindelijke ondergang van Lucia. Je zou denken dat haar geliefde de enige steun en toeverlaat is van Lucia, maar hoewel hij ongetwijfeld van haar houdt, draagt zijn opstelling sterk bij aan de noodlottige afloop. Meteen als we hem leren kennen aan het begin van de opera kondigt hij zijn vertrek aan, Lucia min of meer aan haar lot overlatend. Opmerkelijk genoeg oppert Edgardo zelf nog om voordat hij vertrekt naar politieke bondgenoten in Frankrijk hun relatie op te biechten aan Enrico en vrede met hem te sluiten, maar Lucia weerhoudt hem daarvan, ongetwijfeld bang voor de reactie van haar broer. Edgardo legt zich hier maar al te snel bij neer. Inderdaad zal een man als Enrico de strijdbijl wel niet willen begraven. Edgardo houdt in de persoon van Lucia s broer de hele familie Ashton verantwoordelijk voor de dood van zijn vader en de val van zijn eigen familie, de Ravenswoods. Familierivaliteit en wrokgevoelens zijn dus onlosmakelijk vervlochten met hun liefdesrelatie, en zowel Lucia en Edgardo lijken door deze negatieve emoties geleid te worden. Als Edgardo al een tijd in Frankrijk zit en Enrico aan Lucia een gefingeerde brief laat zien die moet bewijzen dat Edgardo haar ontrouw is, laat zij zich al snel overtuigen. Ook Edgardo gelooft bij terugkomst uit Frankrijk maar al te snel dat Lucia hem moedwillig verraden heeft: uit hetzelfde hout gesneden als haar broer! Een gevoel van wantrouwen sluimert kennelijk bij beide geliefden al onderhuids, en er is niet veel voor nodig om het aan de oppervlakte te laten komen.

4 6 7 Enrico gebruikt zijn zuster vooral om zijn maatschappelijke positie veilig te stellen. Helemaal niet ongebruikelijk in de 17e eeuw natuurlijk, de historische periode waarin het verhaal zich afspeelt. De vrouwen in adellijke familie werden gebruikt om huwelijken te sluiten die de familie als geheel vooruit zouden moeten helpen. Lucia di Lammermoor laat duidelijk zien wat voor desastreuze gevolgen dat kan hebben. Toch is ook Enrico niet alleen maar een kartonnen booswicht. Hij kan het niet hebben dat nu juist zijn gezworen vijand de geliefde van zijn zuster is, en dat zij dit voor hem verborgen heeft gehouden. Bovendien bevindt hij zich in een benarde positie: hij vreest in een grotere politieke strijd de verkeerde kant te hebben gekozen en hij wil Lucia gebruiken in zijn wanhopige pogingen zijn huid, en daarmee indirect de hare, te redden. Waarschijnlijk overziet hij de gevolgen van zijn daden voor Lucia helemaal niet, staat daar niet eens bij stil. Sterker nog, uit zijn woorden blijkt geregeld wel degelijk broederlijke genegenheid, maar dat weerhoudt hem er uiteindelijk niet van om zijn egoïstische plannen voor zijn zus door te zetten. Pas in het sextet aan het einde van de tweede akte, een van de muzikale topstukken uit de opera, klinkt medelijden door in zijn woorden en gaat zijn geweten knagen. Maar als hij echt inziet wat hij heeft aangericht is het al te laat: Lucia is buiten zinnen en niet meer te redden. Gevangen in dit krachtenveld, als een bal heen en weer gekaatst tus sen deze twee mannen, tussen hartstocht en familieplicht, is het niet verwonderlijk dat Lucia, zonder echt toevluchtsoord, uiteindelijk bezwijkt onder de psychische druk. Hoewel waanzin ook in vroegere opera s voorkwam, waren het in opera s uit de Barok en de klassieke periode vooral goden, magiërs en tovenaressen die zorgden voor de kolder in de kop, als straf voor overmoed of ander ongewenst gedrag. In de vroeg romantische opera s verandert dat en worden het de psychische spanningen die de hoofdfiguur, bijna altijd een vrouw, tot waanzin drijven. De romantiek als culturele stroming legt sterk de nadruk op de beleving van emoties en keert zich af van een te sterke nadruk op rationaliteit. Het waanzinnig worden is natuurlijk een prachtig voorbeeld van het verliezen van de eigen ratio en volledig beheerst worden door emoties. De waanzinscène, waarin componisten dit gegeven proberen te verklanken, is dus bij uitstek een kind van deze tijd, en wordt een bijna vast onderdeel van belcanto opera s. De waanzinscène in Lucia di Lammermoor is dus zeker niet de enige, noch de eerste in zijn soort, maar is zonder twijfel de bekendste en meest uitdagende, en vormt de absolute climax van de opera. De interessante vraag is natuurlijk: wordt Lucia plotseling waanzinnig, of zijn er al eerder in de opera aanwijzingen voor haar labiele persoonlijkheid? Als we nu eens kijken naar het eerste moment waar op we kennismaken met de titelheldin, in de tweede scène van de eerste akte, dan zien we daar een meisje dat geplaagd wordt door onzekerheid en zenuwen. Zij wacht gespannen op haar geliefde Edgardo, en wat is het eerste waarover zij haar metgezel Alisa vertelt? Een verhaal dat ooit hier, bij de fontein, een Ravenswood, telg uit de familie van Edgardo, zijn geliefde in een opwelling van jaloerse razernij dood heeft gestoken, en dat de geest van dit meisje aan Lucia is verschenen. In dramatisch opzicht is deze scène natuurlijk erg inter essant. Allereerst werpt het een blik in de toekomst, want het is een duidelijke verwijzing naar de noodlottige afloop van Lucia s eigen liefde voor een Ravenswood. Daarnaast getuigt het ook van de nodige dramatische ironie dat Lucia nu juist op deze beladen plek met haar Edgardo heeft afgesproken. Muzikaal onderstreept Donizetti de obsessie van Lucia met de geestverschijning door herhaalde muzikale motieven, en het nadrukkelijk leggen van accenten op sleutelwoorden in de tekst. In het snelle slotdeel van haar aria slaat haar bui weer hele maal om en zingt Lucia dromerig van het geluk dat zij voelt als ze bij Edgardo is. Een meisje dat geesten ziet, en last heeft van extreme emoties die elkaar in rap tempo afwisselen: niet bepaald een goed voorbeeld van een blakende mentale gezondheid. De hele opera lang suddert de instabiliteit van Lucia een beetje onder de oppervlakte, maar als het dan toch echt knapt in haar hoofd, heeft dat spectaculaire vocale gevolgen. Het huwelijk met een haar onbekende en de confrontatie met Edgardo tijdens de voltrekking ervan vormen de druppel die de mentale emmer doet overlopen: Lucia vermoordt haar echtgenoot en dwaalt raaskallend rond. De bijna 20 minuten durende waanzinscène is natuurlijk het deel van de opera waar iedereen reikhalzend naar uitkijkt. Lucia s dwalende gedachten, die heen en weer schieten tussen heden en verleden, worden mooi verklankt door flarden muziek die eerder in de opera geklonken hebben. Muziek van het liefdesduet uit de eerste akte klinken, en Lucia waant zichzelf terug bij de fontein met Edgardo en stelt zich voor hoe zij in het huwelijk treden. Ook nu verschijnt aan Lucia de geest die in haar gedachten letterlijk tussen haar en haar liefdesgeluk staat. Traditioneel zit er een lange cadens in de scène. De eerste Lucia, Fanny Persiani, was een ongelooflijk virtuoos zangeres met een fabelachtige techniek en zij improviseerde waarschijnlijk elke keer dat zij de rol zong iets nieuws, niet of slechts summier begeleid door instrumenten. In de gedrukte uitgave van de partituur schreef Donizetti de cadens uit, en voorzag hij de zangstem van begeleiding door een enkel instrument. De componist lijkt een voorkeur te hebben gehad voor de glasharmonica, een moeilijk te bespelen instrument met een mysterieuze, holle klank dat de gebroken toestand van Lucia s geest perfect weerspiegelt, maar standaard wordt hiervoor tegenwoordig de wat meer praktische fluit gebruikt. Het is een zeldzaam aangrijpend moment: de zangeres, eenzaam op het toneel, in gesprek met denkbeeldige stemmen, verklankt door de fluit. Het is vocaal vertoon en dramatisch overtuigend op hetzelfde moment: de stem die kriskras over de notenbalk schiet met trillers, loopjes en andere versieringen geeft haarfijn de onthechte mentale toestand van Lucia weer. Uiteindelijk stort zij uitgeput ter aarde: Lucia overleeft haar mentale crisis niet. Maar in deze mannenopera heeft zij natuurlijk niet het laatste woord. De slotscène is voor Edgardo, die van plan is zich te laten doden door Enrico in een duel waarvoor hij is uitgedaagd. Hij is nog steeds overtuigd van haar verraad, maar wanneer hij hoort van haar overlijden pleegt hij zelfmoord. Zonder Lucia kan hij niet verder leven, en ook hij wordt deels overmand door schuldgevoel. In het verleden werd deze scène nogal eens geschrapt, en eindigde de opera met de waanzinscène van Lucia, maar die ingreep doet de dramatische structuur van de opera geweld aan. Juist het feit dat de scènes waarin de sopraan kan glanzen worden ingekaderd door scènes waarin Enrico en Edgardo domineren geeft het verhaal extra kracht. De slotscène geeft Edgardo meer reliëf, en is belangrijk voor een gevoel van catharsis: de gevoelens van wrok worden eindelijk losgelaten, en de hoop wordt uitgesproken op een hereniging van de geliefden in de hemel. Berouw en vergeving komen, zoals vrijwel altijd in de wereld van de opera, te laat, de tragedie is een feit. Lucia di Lammermoor gaat over imperfecte mensen, geen van allen helemaal goed of helemaal slecht, die niet in staat zijn zich te ontworstelen aan hun situatie en de geschiedenis. Een morele les, gevangen in dik twee uur sublieme muziek.

5 8 9 Le nozze di Figaro Margót Veldhuizen cast en creative teams Le nozze Lucia Als vederlichte vlinders beminnen zij elkaar met strelende handen en stralende stemmen de liefde zaait bloemen voor hem en voor haar. Macht komt naar binnen in fluweel en brokaat bijt woorden, scheurt bloesem en kraait victorie stapt rond als een pedante, parmantige haan. Laat deze delicate liefde mogen bestaan smeken stemmen als heldere nachtegalen cirkelend als dromen om dit verliefde paar. Zacht klinkt er geritsel, gefluister in het duister list en verleiding dragen maskers van sluiers begeerte loert als een slang naar haar. Hebzucht en dwaasheid verdwijnen als stof als vergeving en vrede in het maanlicht gloren wordt verzoening gevierd met gezang in de nacht. Dan zoet verlangen naar een bruiloft met dansen, schalen met spijzen, vuurpijlen en kaarsen van goud, de wijn in bokalen en liefde in drieduizendvoud. Muzikale leiding Jan Willem de Vriend Regie Gijs de Lange Decor Yvon Muller Kostuums Jookje Zweedijk Licht Stefan Dijkman Bewegingsregie Ruth Becker Koor van de Nationale Reisopera Nederlands Symfonie Orkest Il Conte di Almaviva John Chest La Contessa di Almaviva Johanni van Oostrum Susanna Claire Ormshaw Figaro John Molloy Cherubino Karin Strobos Marcellina Christine Tocci Bartolo Arwel Huw Morgan Basilio Erik Slik Don Curzio Ashley Catling Barbarina Julia Westendorp Antonio Pieter Hendriks Due donne Mirjam Cornelisse Lya Duiveman Muzikale leiding Antonino Fogliani Regie Wim Trompert Decor John Otto Kostuums Mirjam Pater Licht Uri Rapaport Dramaturgie Natascha Veldhorst Koor van de Nationale Reisopera Het Gelders Orkest Lord Enrico Ashton Roland Wood Miss Lucia Petya Ivanova Sir Edgardo di Ravenswood Peter Auty Lord Arturo Buklaw André Post Raimondo Bidebent Mika Kares Alisa Rea Kost Normanno Philip O Brien

6 10 11 Guus Mostart: NRO in 2012 nog vol in bedrijf Fenny Koffijberg Ruim twee jaar geleden kondigde Guus Mostart, intendant van de Nationale Reisopera, zijn vertrek aan omdat hij per 1 januari 2013 met pensioen zou gaan. Dat was ver voor de desastreuze beslissing van de staatssecretaris. Hij had zich zijn laatste jaar wel anders voorgesteld. Nu staat hij voor de zware taak om het bedrijf, zoals dat nu bestaat, af te bouwen. Tot het eind van het jaar blijft hij zowel artistiek als zakelijk volledig eindverantwoordelijk voor de gang van zaken. Dit seizoen kunnen we nog genieten van Le nozze di Figaro, première 24 maart, Lucia di Lammermoor, première 12 mei, in het najaar het vierde deel van de Ring Götterdämmerung en tot slot de herneming van Opera Seria in november/december. Op 1 februari j.l. is het nieuwe beleidsplan voor de jaren 2013 t/m 2016 bij het ministerie van OCW ingeleverd. Daarna gaat het plan naar de Raad voor Cultuur die in de derde week van mei een advies zal uitbrengen aan de staatssecretaris. Hij heeft min of meer toegezegd dit advies deze keer op te zullen volgen en het als zodanig aan de Tweede Kamer voor te leggen. Op Prinsjesdag volgt dan het definitieve oordeel. Er is in principe drie en een half miljoen beschikbaar voor een operakern in Oost Nederland: Overijssel en Gelderland. Dat is een heel verschil met de acht en een half miljoen, waarover de Reisopera tot nu toe kon beschikken. Als de Raad, de staatssecretaris en de Kamer akkoord gaan met het beleidsplan, zal de Reisopera het met dit bedrag moeten zien te rooien. Zoals we al hebben gemeld betekent dat per 1 januari 2013 ontslag voor ongeveer 80 van de 90 werknemers. De afwikkeling Guus Mostart houdt zich dit jaar, naast zijn reguliere taken, vooral bezig met de afwikkeling van het bedrijf. Het reorganisatieplan moet voor advies worden voorgelegd aan de ondernemingsraad. Daarna moeten we met de vakbonden om tafel voor het sociaal plan. De mensen die we moeten laten gaan hebben een jaar de tijd om ander werk te zoeken. We proberen hulp te bieden bij outplacement en omscholing, De wachtgeldregeling die het Rijk hanteert is gelukkig royaler dan die in het bedrijfsleven. En een deel van onze mensen zullen we in de toekomst terugzien op freelance- of contractbasis. We proberen te zorgen voor een zachte landing. Er speelt nog iets anders. Guus Mostart: Door de beslissing van de staatssecretaris ons de status van langjarig gesubsidieerde instelling te ontnemen, zijn wij feitelijk vleugellam. Opera moet je ver vooruit plannen en dat wordt ons nu onmogelijk gemaakt. Tot er duidelijkheid is op Prinsjesdag mogen wij geen financiële verplichtingen aangaan voor de periode We hebben tegen deze statusverlaging een bezwaarschrift ingediend, maar dat is niet ontvankelijk verklaard. We stappen nu naar de bestuursrechter en zijn aan alle kanten bezig druk op de ketel te houden. Bij ons trouwe publiek is het nog niet helemaal doorgedrongen wat er met ons bedrijf aan de hand is. De programmering van het kalenderjaar 2012 kan namelijk, zonder dat er bezuinigd hoeft te worden, volledig worden uitgespeeld. Het publiek merkt dus dit jaar nog niets. Pas vanaf 1 januari 2013 worden de bezuinigingen geïmplementeerd en komt men er ineens achter dat de Nationale Reisopera is verdwenen en is overgegaan in een productiekern. Wat zouden we dan kunnen doen? Kamerleden aanspreken, brieven schrijven aan de regering, kortom: laat uw stem horen en vestig zodoende aandacht op onze situatie. De toekomst Het beleidsplan is opgesteld door Nicolas Mansfield, nu adjunct en vanaf 1 januari 2013 artistiek leider van de Nationale Reisopera. Guus Mostart: Ik ben heel blij dat hij aan boord is gebleven. Hij kwam in 2000 als koordirigent bij ons in dienst en sinds die tijd heb ik hem onder mijn hoede genomen en de kneepjes van het vak geleerd. Aan dit nieuwe beleidsplan heb ik part noch deel gehad: het komt helemaal uit zijn koker. Aan het eind van dit jaar zal ik het bedrijf in vol vertrouwen aan hem overdragen.

7 12 13 Nicolas Mansfield: vanaf 2013 een andere Reisopera met kwaliteit, diversiteit en zichtbaarheid Fenny Koffijberg De bezuinigingen komen hard aan bij de Nationale Reisopera, maar het elan en het enthousiasme van Nicolas Mansfield zijn ongebroken. Hij is nu nog artistiek adjunct, maar vanaf 1 januari 2013 artistiek directeur van de Reisopera. Uit zijn koker komt het beleidsplan dat momenteel wordt beoordeeld door de Raad voor Cultuur. Dit beleidsplan is geschreven vanuit de overtuiging dat iedereen in Nederland recht heeft op kwaliteitscultuur, ongeacht waar je woont. En dat is nodig omdat cultuur de bundeling is van alle kunstvormen, alle liefde en alle gedachten, die de mensheid door de eeuwen heen hebben bevrijd en geïnspireerd. Zo verheven als dit klinkt, zo begaan is Nicolas Mansfield met het menselijk leed dat wordt veroorzaakt door de gigantische bezuinigingen, die de Reisopera worden opgelegd. Maar ook zo ambitieus is hij, als hij praat over de toekomst van de opera, zoals hij die voor zich ziet. Uitgangspunt is voor hem het creëren van werkgelegenheid: Iedereen, die wat kan, krijgt het druk. Kernwaarden zijn kwaliteit, diversiteit en zichtbaarheid. Samenwerking Rode draad in het beleidsplan is samenwerking, met de nadruk op het product. Samenwerking lokaal, regionaal, nationaal en internationaal, o.a. met het jeugdtheater Sonnevanck, met het Kameroperahuis in Zwolle, met het theatergezelschap Het Geluid in Maastricht, de Veenfabriek in Leiden en de Opera van Dorset in Engeland. Een convenant met de Nederlandse Opera en Opera Zuid is in voorbereiding. Ook onze educatieve activiteiten gaan we uitbreiden, daar zetten we zwaar op in: we creëren een omgeving waarin jonge mensen zich kunnen ontplooien en hun talent kunnen ontdekken. We worden een open bedrijf: letterlijk en figuurlijk. Zo één keer per twee weken kan het publiek tegen een kleine vergoeding repetities bijwonen. Na afloop kun je dan praten met zangers of regisseur, misschien aan een gezamenlijk diner met een goed glas wijn. Maar dat moet je dan wel zelf betalen, want de Reisopera moet bezuinigen. Daarom schaf ik ook in principe alle vrijkaarten af. De Reisopera zal vanaf 2013 een geconcentreerde spreiding toepassen. Dat houdt in dat er in elk geval in minimaal tien kernsteden uitvoeringen worden gegeven: Arnhem, Den Haag, Doetinchem, Eindhoven, Groningen, Heerlen, Rotterdam, Utrecht, Zwolle en Enschede. In deze steden worden dan soms twee voorstellingen gegeven en op de dag er tussenin ontwikkelen we andere actitviteiten, bijvoorbeeld met de jonge makers van het Kameroperahuis uit Zwolle. In sommige andere steden verzorgen we kleinere uitvoeringen. Produkties We gaan vier à vijf producties per jaar verzorgen. In het voorjaar van 2013 hebben we een probleem: zolang het beleidsplan niet is goedgekeurd, kunnen we geen nieuwe producties maken. Dus dan gaan we het land in met twee RAP-producties: La Bohème en Il Segreto di Susanna. En ik ga in het voorjaar op reis met Blu-ray opnames van de hele Ring: wie dit wil hebben, kan het inkopen. In juni 2013 volgt de feestelijke aftrap: een operagala, met o.a. hoogtepunten uit seizoen 2013/2014, (o.a. Tristan und Isolde, De Barbier van Sevilla en de Johannes Passion): aria s, gekostumeerd en belicht, met orkest en zo mogelijk met koor. En dan het klapstuk: in mei 2014 drie keer de Aïda in de Grolsch Veste in Enschede, een Overijssels statement over het belang van opera voor iedereen. De onderhandelingen zijn al gaande: ik maak iedereen partner, die partner wil zijn. Alle premières worden uitgezonden op Brava-t.v. Dorset Een aparte plaats neemt de samenwerking met het Dorset Opera Festival in. Nicolas Mansfield is hier vier jaar koordirigent geweest. Bij dit driedaagse festival, dat elk jaar in juli plaatsvindt, worden in twee weken tijd twee volledige opera s gemaakt met een koor van amateurs. Regie, solisten en orkest zijn professionals. In het dorp Blandford-Forum is een kostschool voor dit festival beschikbaar gesteld. De opera s worden opgevoerd in een theater met 500 zitplaatsen. Als derde productie komt de Reisopera met La Bohème en Il Segreto. Vanaf de Kanaaltunnel is het ongeveer drie uur rijden naar Dorset. Zou het niet mooi zijn als dat het doel zou zijn van onze volgende operareis? Nicolas, helemaal enthousiast: Ja en dan een picknick met champagne! (Maar wel zelf betalen).

8 14 15 Concurrentie Uitnodiging Hulp welkom In Twente is opschudding ontstaan nu twee orkesten proberen de 3½ miljoen subsidie binnen te halen, die bedoeld is voor een operaproduktiekern in Oost Nederland. Het gaat om het Nederlands Symfonieorkest (voorheen Orkest van het Oosten), vaste dirigent Jan Willem de Vriend en het barokensemble Combattimento Consort Amsterdam, onder leiding van dezelfde Jan Willem de Vriend, die binnenkort Le nozze di Figaro van de Reisopera dirigeert. Het staat natuurlijk iedereen vrij om een aanvraag in te dienen, maar wat opera betreft moet je wel van goeden huize komen om te concurreren met onze Reisopera. Want het beleidsplan van de Nationale Reisopera is gebaseerd op vele vormen van samenwerking en vooral gericht op zichtbaarheid in de samenleving. De Reisopera geniet bovendien groot aanzien in binnen- en buiten land en wij hebben er alle vertrouwen in, dat de Raad voor Cultuur en het ministerie deze kwaliteiten zullen honoreren. F.K. Jaarvergadering Vereniging Vrienden van de Reisopera Locatie: Perikweg 97, Enschede Datum: 31 maart 2012 Tijd: uur (inloop vanaf 13:30 uur) Agenda Opening door de voorzitter Mededelingen en ingekomen stukken Vaststellen verslag van de Algemene Ledenvergadering van 18 mei 2011 (bijlage 1) Algemeen jaarverslag (bijlage 2) Financieel jaarverslag (bijlage 3) Verslag van de kascontrole en benoeming nieuwe kascommissie Begroting 2012 (bijlage 4) Presentatie van aanstaand artistiek directeur Nicolas Mansfield over de toekomstplannen van de Nationale Reisopera Rondvraag Sluiting Na afloop van de vergadering zullen Bel Coelman, hoofd Bureaudramaturgie van de Reisopera en leden van het Resident Artists Programme (RAP) een verrassingsprogramma verzorgen. Beste operavrienden Het zal u niet ontgaan zijn dat de Nationale Reisopera in zwaar weer verkeert. Nu is het tijd om onze krachten te bundelen. Wij willen de Reisopera zoveel mogelijk steunen, maar dat kan ons bestuur niet alleen en daarom willen we een beroep doen op de kwaliteiten van onze leden. Niet alleen om zoveel mogelijk leden te werven, maar ook om ons met raad en daad terzijde te staan. Er zijn onder u ongetwijfeld mensen, die ons goede adviezen zouden kunnen geven op het gebied van o.a. relatiebeheer, P.R., Opera Informa, ledenwerving en over allerlei andere mogelijkheden om de Reisopera te ondersteunen. Het zou mooi zijn als we uit uw midden een werkgroep zouden kunnen vormen, die ons gevraagd en ongevraagd van advies kan dienen. Als u zich hiertoe geroepen voelt, wilt u dan contact opnemen met ons secretariaat? Het bestuur De bijlages worden u per toegezonden.

9 16 17 Helma Hofstee: tot het eind met kam en poederkwast Puck Kooij Van glansrollen en bijzondere voorstellingen bij de Opera in Enschede (11) Op mijn vraag aan Helma Hofstee hoe zij in het vak van kappergrimeur is gerold, antwoordt ze gedecideerd dat dit een bewuste keuze was, dat zij voor dit vak zelfs min of meer was voorbestemd. Zij vertelt graag over haar carrière bij Opera Forum en de Nationale Reisopera, waar zij sinds augustus 1976 werkzaam is. Mijn eerste werkkring vond ik als 16-jarige in een schoonheidsannex kapsalon, waar ik mijn vakdiploma s haalde en een gedegen opleiding heb gehad. Ik werd er opgeleid tot trichologiste (haarwerkdeskundige), leerde haarstukjes maken, trenzen (het knopen van haren op draden) en reparaties aanbrengen. Eigenlijk lonkte ik naar de artistieke omgeving van Opera Forum waar ik graag mijn vleugels had willen uitslaan, maar mijn ouders waren er op tegen dat ik daar zou gaan werken: veel te frivool, de opera had in hun ogen geen degelijke uitstraling. Langs de omweg via een gewone kapper hoopte ik mijn droom van theaterkapper te verwezenlijken, maar pas na zeven jaar heb ik de overstap kunnen maken. In mijn tienerjaren was ik oppas voor de kinderen van Rinus Luttikhuis, destijds een bekende Enschedese dirigent, die onder andere de oprichter was van het kinderkoor De Wesseltjes; een musicus pur sang. Ik raakte in de ban van zijn enthousiaste verhalen over muziek die prachtig aansloten bij het klassieke ballet waarin ik al jaren les had en waarin ik met hart en ziel opging. Ik danste en zong bij de Enschedese amateur operette- en musicalgroep Studio-65. Dat ik een verdienstelijk kapper-grimeur was, was Studio-65 niet ontgaan en al snel vroeg men mij bij dit gezelschap de pruikjes te kappen en de make-up te verzorgen. De gelegenheid deed zich voor dat ik kon gaan dansen bij de balletstudio van Forum Educatief aan de Walstraat (het bloed kroop toch waar het niet gaan kon). De balletstudio lag naast de kap- en grime-afdeling, waar ik vernam dat er een (leerling) kapper-grimeur werd gevraagd. Aan het hoofd van die afdeling, Eugène Linneweever, verzocht ik een keer te mogen voorwerken. Na vijf minuten bezig te zijn geweest zei Helma Hofstee, kapper-grimeur, ten voeten uit. Foto Frank Morris hij mij te stoppen. Maar ik heb nog helemaal niets gedaan riep ik uit, waarop hij antwoordde dat hij had gezien hoe ik het materiaal, het haar dus, hanteerde hetgeen voor hem reden was om mij in dienst te nemen. Eugène heeft mij het oude ambacht bijgebracht. In Nederland kon je dit gespecialiseerde vak alleen in de praktijk leren, daar was geen opleiding voor. Door mijn gedrevenheid en leergierigheid heb ik mij snel kunnen ontwikkelen. Het viel niet altijd mee maar mijn doorzettingsvermogen gaf mij vleugels. Ik vulde de praktijk aan met een cursus kunstgeschiedenis en cursussen special effects (in Berlijn) waar ik onder andere leerde modelleren met klei, het maken van gipsafdrukken van grote neuzen en oren, etc. Kunst is om iemand het juiste karakter te geven, zodat die persoon zich goed voelt en op het toneel met een mooie pruik en goede make-up de juiste uitstraling heeft. Ook door free lance te werken bij de televisie, film en toneel werd mijn kennis vergroot. Toen Eugène Linneweever hoofd van de kap- en grimeafdeling bij De Nederlandse Opera in Amsterdam werd kon ik ook daar producties gaan schminken. Hij bleef mijn grote voorbeeld. Jiri Kurdiovski volgde Eugène Linneweever bij Opera Forum op en na zeven jaar werd ik in 1983 bij Opera Forum bevorderd tot 1e grimeur. In de 35 jaar dat ik werkzaam ben bij de opera in Enschede is het bedrijf verschillende malen met sluiting of vermindering van arbeidsplaatsen bedreigd. In 1992 diende de reorganisatie zich onbarmhartig aan en dat resulteerde in 1992/1993 in een operaloos tijdperk. Dat jaar heb ik benut om - alleen tegen reisvergoeding - bij De Nederlandse Opera te gaan werken. Een interessante ervaring en heel bijzonder dat ik daar in in de keuken mocht kijken. In 1993/1994 herrees in Enschede de opera als Nationale Reisopera en werd ik gevraagd de afdeling kap-grime te coördineren. In deze nieuwe fase werd er vrijwel geen pruik meer in huis door eigen personeel gemaakt. Voor alle werkzaamheden van de kapgrimeafdeling moest ik extern vakmensen benaderen en met hen werkafspraken maken, alles in samenspraak met de kostuum- Ellen van Lier als Musetta, in La Bohème 1988/ 89. Foto Archief NRO Helma aan het werk Helma maakt een glatze met haarstuk en schminkt een koorlid als Moor in Die Zauberföte, bij de Nederlandse Opera in 1996

10 18 19 Machteld Baumans als stiefzuster Clorinde in La Cenerentola, 2010/ 11. Foto Helma Hofstee Karen Huffstodt als Salome in Salome, Foto Friedemann Simon, Hamburg ontwerpers en zonodig regisseurs. Hoogstandjes voor de kappergrimeurs moesten worden geleverd voor bijvoorbeeld de opera Manon Lescaut, 1998/ 99. Daarvoor stonden wij wel drie uur achtereen te kappen en te schminken vanwege de vele verkledingen. De verrichtingen van het kap-en grime-atelier worden zelden in recensies genoemd, maar nu sprak de krant toch van stijlvolle kapsels. Salome in het Gergiev Festifal in Rotterdam, 1998/ 99 was een geweldige uitdaging, juist ook omdat er - uiterlijk - geen haar aan te pas kwam. Alle solisten en figuranten (er was geen koor) kregen een kaal hoofd, een glatze. Allen kregen een latex kapje, gemaakt van glatzan ( latex) over hun hoofd, dat werd gemodelleerd, bijgeknipt en aan de hoofdhuid werd vastgeplakt, zodanig dat zij hun hoofden konden draaien zonder dat je zag waar kunststof in huid overging, waarna de nieuwe huid in natuurkleur werd geschminkt. Dit nam 30 minuten per persoon! Het meeste werk vergde het transformeren van het kapsel van soliste Karin Huffstodt als Salome. Haar (eigen) haar reikte tot aan haar middel en dat moest zonder spelden onder een glatze worden gewerkt. Ik dacht dit met behulp van mousse (haarversteviging) te bewerkstelligen. Dat zag er aanvankelijk heel goed uit, doch ten gevolge van transpiratie werd een deel van de glatze losgeweekt, en wapperde heen en weer. Misschien was ik de enige die dit zag, maar ik wilde het toneel wel ophollen om erger te voorkomen en dan te bedenken dat de dans nog moest komen! Salome vervulde haar rol tot het einde alsof zij door niets gehinderd werd. Later heeft ze zich niet bij mij beklaagd. Dat noem ik groots! Voor Hertog Blauwbaards Burcht, 1996/ 97 moesten de drie dode geestenvrouwen heel oud gemaakt worden. Hun pruiken waren samengesteld uit meerdere kleuren wit, grijs en een beetje zwart, terwijl hun voorhoofden kaal waren gemaakt, hun gezichten lijkbleek, dus wit, geschminkt. In de opera Cenerentola 2010/ 11 werd een ware krachttoer geleverd met de creatie van de torenhoge pruiken van de twee stiefzusters. In een pruik werd een compleet schip in het haar verweven en in de andere een koekoeksklok met vogeltjes. Ook deze attributen waren in eigen huis gemaakt. (Zie bijgaande foto s) Ik kan geen specifieke bezigheid in mijn vak noemen die mijn voorkeur heeft: haar is zo veelzijdig door de kleur, het mengen van kleuren boeit mij altijd weer. Hoewel een pruik blond, donker, rood of grijs oogt, is deze opgebouwd uit meerdere tinten van die kleur, dat geeft de levendigheid aan het haar. Met een crochet, een uiterst fijne knoopnaald, worden de haren per twee of drie op het montuur vastgezet. Naar het voorhoofd toe worden steeds minder haren tegelijk vastgezet, eindigend met één haar zodat eigen haar en pruikenhaar op het voorhoofd als het ware in elkaar overlopen. Het montuur (van fijne tule), wordt op maat afgetekend op het hoofd van de persoon voor wie deze bestemd is en daarna op een houten pruikenbol vastgezet. Het haar komt voornamelijk uit Azië en wordt in Europa door daarin gespecialiseerde vakmensen dusdanig bewerkt, dat het oorspronkelijk zwarte haar wordt ontkleurd en gekleurd in elke gewenste tint. Steeds vaker komt het haar tegenwoordig uit Europa, het laat zich door de fijnere structuur iets makkelijker bewerken. Het maken van een pruik vergt één tot anderhalve week en er moeten zo n knopen worden gelegd, dat laatste heeft mijn leermeester Linneweever mij eens verteld. Pruiken vragen zorgvuldig onderhoud, tijdens het verloop van een productie worden zij regelmatig gewassen, gekruld en weer in model gebracht. Het werken met eigen haar, zoals van de dames-solisten, met uitgebreide make-up, vind ik toch wel het mooiste wat er is. Natuurlijk reist de kap-grimeafdeling, die in 2002 werd uitgebreid met Reinert Martin als hoofd van deze afdeling, met de operazangers mee als zij kris kras in Nederland, optreden. Minstens twee of drie uur eerder, afhankelijk van de bewerkelijkheid,zijn wij aanwezig om alles wat nodig is om de zangers te kappen en te grimeren, klaar te zetten. Wij maken soms erg lange dagen, liever gezegd avonden en halve nachten. Er zijn solisten die er op staan door mij te worden gekapt en gegrimeerd. Als ze eenmaal bij jou op de stoel hebben gezeten, ontstaat een vertrouwensband. Je komt ze inderdaad heel nabij, raakt hen aan in het gezicht, op het hoofd. Zij stellen zich voor je open, er moet rust van je uitgaan zodat zij zich op hun gemak gaan voelen. Dat willen zij bij een volgende productie weer. Zij praten graag en ik luister. Je moet er ook voor zorgen dat de eventuele nervositeit van de zangers niet op jou overslaat. Nee, laat ik geen namen noemen. Ik voel mij bevoorrecht dat ik zoveel interessante mensen, letterlijk en figuurlijk, onder handen mocht hebben, of het nu gaat om solisten, koorzangers of figuranten. Solisten die grote indruk op mij hebben gemaakt door hun zangkunst en professionaliteit zijn bijvoorbeeld Elzbieta Szmytka, haar stem en voordracht in Medea en Alcina ontroerden mij zeer. Miranda van Kralingen ging volledig op in haar rol van Ellen Orford in Peter Grimes, de gevoeligheid in haar stem raakte mij. Henk Poort was groots als Macbeth in de gelijknamige opera en wat een voorrecht dat ik Harry Peters in de Ring mag meemaken. Wat genoot ik van de verfijning in de stem van Machteld Baumans als Grietje in Hans en Grietje. Als dirigent waardeerde ik Lawrence Renes zeer, zo jong had hij al veel in zijn mars, hij kon als het moest met zijn ellebogen dirigeren.

11 20 21 Le Nozze Backstage Met Forum en de Nationale Reisopera ben ik wel buiten de grenzen opgetreden (achter de schermen dan wel te verstaan), zoals met L ltaliana in Algeri in Spanje in 1988, Alcina in het Massachuchetts International Festival of the Arts in de Verenigde Staten, In L Arbore di Diana in Dresden in 1997 droeg een der solisten een compleet boompje op zijn glad gemaakte hoofd. In Berlijn heb ik in het kader van de Schwetzinger Festspiele 1996/ 97 het hoofd van kap-grimeafdeling van de Bayreuter Festspiele leren kennen. Wij raakten bevriend en hij nodigde mij uit om de première van Parsifal bij te wonen. Dat was adembenemend, ook letterlijk, want ik heb een paar uur van ontroering niet kunnen praten. Toen ik coördinator was mocht ik in het buitenland voorstellingen gaan bekijken die door de opera in Enschede werden overgenomen. Sinds april 2002 kwam Reinert Martin als hoofd van het kap-grimeatelier de gelederen versterken. Met zijn, voornamelijk in Duitsland bij grote operahuizen opgedane vakkennis, kan hij mij nog altijd nieuwe technieken en special effects bijbrengen. Dat is ook het bijzondere in dit vak: je raakt nooit uitgeleerd. Hoogtepunt in mijn carrière is zeker dat ik bij de Nationale Reisopera de Ring mag doen, waarvan de laatste van de cyclus in 2012 ten tonele wordt gevoerd. Terugkijkend op mijn werkzame leven van 35 jaar bij de Opera in Enschede stel ik met plezier en dankbaarheid vast dat ik een interessante loopbaan had en nog steeds heb. In die tijd heb ik veel zien verbeteren, het niveau van de medewerkers in producties werd hoger en de kwaliteit nam toe. Ik heb vaak roerige tijden meegemaakt. Het zwaard van Damocles met betrekking tot dreigende opheffing hing verschillende malen boven ons hoofd. Verschrikkelijk jammer dat nu de toekomst van de Nationale Reisopera, waar zoveel deskundigheid aanwezig is, zo bruut tot een minimum wordt teruggebracht. Wat mijzelf betreft: ik zou willen doorgaan tot het moment dat ik geen kam of poederkwast meer vasthouden kan! N.B. Helma is terughoudend voor wat betreft het noemen van prijzen voor de vervaardiging van een pruik. Een artikel in Tubantia van 15 oktober 2011 kan enig licht hierop werpen, n.l. Pruiken Ierse rechter wegbezuinigd. Honderden rechters in Ierland zijn voor het eerst aan hun werkdag begonnen zonder de traditionele witte pruik op hun hoofd. De plicht om een pruik te dragen is opgeheven wegens bezuinigingen van de regering. Tot nu toe kreeg elke nieuwe rechter een pruik ter waarde van Het Theater Instituut Nederland heeft een reizende educatieve tentoonstelling annex workshop ontwikkeld, die ook voor groepen volwassenen interessant is. Momenteel is de tentoonstelling Backstage tot en met 25 maart te zien in het Wilminktheater in Enschede, waar in samenwerking met de Nationale Reisopera Le nozze di Figaro centraal staat. Laura Slakhorst, educatief medewerker van het Wilminktheater en Muziekcentrum Enschede is enthousiast over de tentoonstelling en over de samenwerking met Ben Coelman, hoofd Bureaudramaturgie en Educatie van de Reisopera. In Backstage ervaren bezoekers op actieve wijze hoe een opera/ theatervoorstelling tot stand komt, van het eerste idee tot de dag van de première. De tentoonstelling bestaat uit vier onderdelen, die elk een deel van het proces laten zien: het idee, het ontwerp, de repetitie en de première. Bezoekers kunnen een moodboard maken met inspiratiebronnen, experimenteren in een schaaltheater, repeteren met een regisseur en ervaren hoe het is om met plankenkoorts tussen de coulissen te staan. Er zijn interviews te zien met hedendaagse regisseurs, acteurs en ontwerpers en een gevarieerd aanbod van repetitie- en voorstellingsbeelden. In Enschede gaat de tentoonstelling over Le nozze di Figaro en wordt ingeleid met een workshop, die wordt geleid door een theaterdocent. Als extra is het voor groepen ( minimaal 15, maximaal 30 personen) in Enschede mogelijk een inleiding tot de opera door Ben Coelman te volgen en een repetitie van orkest en opera mee te maken. Aanmelden bij de Nationale Reisopera. Na Enschede gaat Backstage van 3 tot 30 april naar de Stadsschouwburg in Haarlem. Voor meer info:

12 22 23 Bobby Boomkamp ons jongste lid Fenny Koffijberg Johannes Passion foto: Hermann & Clärchen Baus Hij is net 16 geworden en het jongste lid van onze Vereniging Vrienden van de Nationale Reisopera, maar de kans is groot dat hij die positie binnenkort moet afstaan aan zijn broertje van 12. En Bobby Boomkamp is daar zelf de oorzaak van: hij heeft zijn hele familie aangestoken met zijn liefde voor opera. Bobby woont in Hengelo en zit in de vierde klas gymnasium van het Grundellyceum. Het begon allemaal toen Bobby 8 jaar was en lid werd van de theatergroep Barst onder leiding van Rinus Morsink. Al gauw deed hij auditie voor de rol van het vierjarig zoontje van Madama Butterfly. Het was even slikken toen hij werd afgewezen omdat hij bijna even lang was als Madama herself. Om de teleurstelling te verzachten kreeg hij twee vrijkaartjes voor de voorstelling, die hij samen met zijn moeder zag. En vanaf dat moment was hij verkocht: de liefde voor opera was geboren. In groep 8 van de basisschool hield hij een spreekbeurt over opera en met name over de Nationale Reisopera. Vijf jaar geleden kreeg hij van zijn ouders het lidmaatschap van onze vereniging cadeau en nog steeds is hij bij ons weten ons jongste lid. Intussen bleef hij audities doen. Zo was hij in Humperdinck s Hänsel und Gretel een speculaaspop, die aan het eind tot leven komt. Hij zong er ook in met een hoge jongenssopraan. In Les Contes d Hoffmann van Offenbach figureerde hij als één van de poppen, die over het toneel renden en in Wagner s Rheingold hoorde hij bij de dwergen achter hun naaimachines. Twee jaar geleden deed hij mee met de Stadsopera Maak van de NRO als ambtenaar achter een loket en bij het toneelgezelschap De Verstrooiers zong hij als gast 3 solo s in een musicalmix. Hij zong in het jongenskoor van de Matthäus, deed mee met de Meezing- Messiah van NRO s Nicolas Mansfield en was de jongste apostel in de Passiespelen in Hertme. Maar niet alles verliep naar wens: als 12-jarige ondervond hij een heftige teleurstelling toen hij auditie deed voor de Sound of Music in De Efteling. Daar deden 2000 kinderen aan mee en Bobby hoorde bij de laatste 80. De hele klas leefde mee want het werd op tv uitgezonden. Zestig kinderen zouden worden uitgekozen, maar helaas: Bobby was te lang. Hadden ze dat niet eerder kunnen zeggen? vroegen zijn ouders zich af. Ja, misschien wel, maar Bobby kon zo prachtig zingen en dansen was het antwoord. Bariton Inmiddels heeft Bobby al heel wat opera s gezien, meestal in gezelschap van zijn moeder of broer Scotty (12), die ook al 5 jaar lid is van Barst en al 3 keer heeft meegedaan in een opera. Misschien krijgt hij van zijn ouders ook een lidmaatschap van onze vereniging aangeboden. Wat vindt Bobby de mooiste opera? Hij moet er lang over nadenken: het wordt tenslotte Puccini s La Bohème, waarin Scotty meespeelde. Die opera heeft hij al vaak gezien, maar ook Turandot en de Mikado van Gilbert en Sullivan gooien hoge ogen en de hele Ring-cyclus vindt hij heel bijzonder. Voor zijn school is hij de aangewezen figuur om bij de Reisopera contact te leggen met Ben Coelman, manager van de afdeling Educatie, want het Grundellyceum wil iets met opera gaan doen. Maar misschien moet dat even wachten, want Bobby s opa is pas overleden. Bobby heeft aan de muziekschool het A-examen gedaan, hij kan heel goed zingen en hij is cum laude geslaagd. Zijn stemwisseling, ongeveer anderhalf jaar geleden, is hij goed doorgekomen: hij zingt nu bariton. Bobby is nog wel lid van Barst, maar legt zich nu ook toe op stijldansen en dat gaat goed. Toekomst En wat gaat hij na het gymnasium doen? Zingen, dansen? Nee, iets in economie, bestuurskunde of international relations, want ik hou wel van wat zekerheid. Daarom heeft hij ook economie en maatschappijleer in zijn vakkenpakket. Zingen en dansen blijven hobbies en daar zal hij naast zijn studie en een druk sociaal leven met veel vrienden en vooral vriendinnen zeker tijd voor blijven vrijmaken.

13 24 25 La Traviata dit schreef de pers Op veler verzoek waagde de Nationale Reisopera zich aan een tweede herneming van Verdi s La traviata in regie van Monique Wagemakers. Deze nationaal en internationaal geprezen productie was eerder te zien in 2003 en 2008 en werd in de eerste maanden van dit jaar opnieuw gespeeld voor uitverkochte zalen in dertien Nederlandse theaters. De Bulgaarse sopraan Petya Ivanova vertolkte de courtisane Violette Valéry, de tenor Peter Auty nam, evenals in 2003, de rol van Alfredo Germont voor zijn rekening en Roland Wood tekende voor de rol van vader Germont. Opnieuw werd deze productie door het publiek enthousiast ontvangen, daarvan getuigen uitverkochte zalen en openbare reacties in gastenboeken op verschillende sites. Lovende recensies verschenen in TC Tubantia en in de Stentor. Kasper Jansen waardeerde de productie van de Nationale Reisopera met drie sterren in NRC Handelsblad. Kasper Jansen (NRC Handelsblad) noemde in 2003 La traviata van regisseuse Monique Wagemakers een opzienbarende nieuwe productie. Hij schreef destijds: Opzienbarend in het eeuwig vernieuwende Nederlandse kunstklimaat, is het volstrekt klassieke karakter van deze La traviata. Actualisering en conceptualisme ontbreken, maar niet het goede acteren, het perfect gemodelleerde groepswerk en de Spaanse dansscène in salonstijl. Negen jaren later maakt de voorstelling op Jansen ( ) dramatisch iets minder indruk dan voorheen, zo schrijft hij in zijn recensie van 23 januari jongstleden. Hij onderbouwt zijn mening door te stellen dat er in het grote duet tussen Violetta en vader Germont de hoog oplaaiende emoties door Ivanova wat omfloerst en onderkoeld [worden] gezongen en hij vervolgt: Wood is in zijn roldebuut als Germont erg eendimensionaal. Het Noord Nederlands Orkest o.l.v. Robbert van Steijn scoort een zeventje. Het orkestspel is keurig, maar krijgt weinig extra emotioneel profiel. Ellen Kruithof (TC Tubantia) is overduidelijk onder de indruk van de Bulgaarse sopraan Petya Ivanova, volgens Kruithof amper anderhalve meter groot. Kruithof stelt dat Ivanova s stem omgekeerd evenredig krachtig is aan deze lengte, waardoor slechts bij haar eerste opkomst en bij het slotapplaus opviel dat de rest van de cast een kop groter was. Licht kritisch is Kruithof over de eerste acte, waar ( ) Ivanova s stem in de hoogte wat schril [klonk], vergeleken met het klankrijke midden- en lage register. In de tweede en derde acte was ze subliem. Kruithof concludeert: Ivanova kan niet alleen geweldig uithalen, maar ze wist ook in haar zachte passages een ongelooflijke draagkracht te realiseren, tot aan de achterste rij in de zaal. In haar oordeel over het Noord Nederlands Orkest lijkt Kruithof aan te sluiten bij de kwalificatie van Jansen wanneer zij stelt: Dirigent Robbert van Steijn gaf de zangers voldoende ruimte en het orkest volgde goed, maar er waren regelmatig oneffenheden in de stemming en de klank. Elly van Plateringen steekt in de Stentor haar enthousiasme niet onder stoelen of banken. Zij schrijft: Vanaf de eerste noot van de ouverture is het goed raak. De compassie, nodig om het verdrietige verhaal van courtisane Violetta en haar onmogelijke liefde voor Alfredo kracht bij te zetten, is voelbaar. Onder aanvoering van dirigent Robbert van Steijn worden de kuchjes in de zaal bezworen. Alle elementen voor een avond emotie zijn voorhanden: het decor heeft dank zij spiegelwerking een betoverend elan, de uitlichting geeft toegevoegd suspense. Koor, orkest en solisten vormen een kostelijke entiteit. Over de solisten schrijft van Plateringen: Peter Auty (Alfredo) kruipt naadloos in de huid van de gepassioneerde minnaar, Roland Wood (vader Germont) is zo kil en berekenend als zijn rol noodzakelijk maakt. Carol Rowlands (Annina) levert als bediende prachtig spel en Karin Strobos (Flora) is het prototype van de meelevende vriendin. Na een lofzang op Petya Ivanova, die als Violetta alle harten steelt eindigt van Plateringen haar recensie met de woorden: Opera zoals dat hoort: een totale belevenis. H.W.

14 26 27 Inleidingen Podia & data Le Nozze di Figaro Lucia di Lammermoor Operanieuws Wim Stam Le nozze di Figaro Enschede 24 maart Ben Coelman uur Zwolle 27 maart Inge Griffioen uur Doetinchem 29 maart Bastiaan Cats uur Arnhem 31 maart Inge Griffioen uur Rotterdam 3 april Erik Jan Bakker uur Utrecht 10 april Machteld van Bronkhorst uur Eindhoven 12 april Erik Jan Bakker uur Apeldoorn 14 april Inge Griffioen uur Amsterdam 17 april Machteld van Bronkhorst uur Den Haag 19 april Erik Jan Bakker uur Den Haag 21 april Erik Jan Bakker uur Lucia di Lammermoor Enschede 12 mei Ben Coelman uur Utrecht 15 mei Machteld van Bronkhorst uur Rotterdam 19 mei Erik Jan Bakker uur Maastricht 22 mei Len van Schaik uur Den Haag 24 mei Erik Jan Bakker uur Breda 26 mei Joke Veltmann uur Heerlen 30 mei Len van Schaik uur Arnhem 1 juni Machteld van Bronkhorst uur Groningen 5 juni Machteld van Bronkhorst uur Apeldoorn 7 juni Rudolf Nammensma uur Den Bosch 12 juni Erik Jan Bakker uur Zwolle 15 juni Rudolf Nammensma uur Le nozze di Figaro Enschede Wilminktheater zaterdag 24 maart uur Zwolle Theater De Spiegel dinsdag 27 maart uur Doetinchem Schouwburg Amphion do 29 maart uur Arnhem Schouwburg Arnhem zaterdag 31 maart uur Rotterdam Rotterdamse Schouwburg dinsdag 3 april uur Utrecht Stadsschouwburg dinsdag 10 april uur Eindhoven Parktheater Eindhoven donderdag 12 april uur Apeldoorn Schouwburg Orpheus zaterdag 14 april uur Amsterdam Stadsschouwburg dinsdag 17 april uur Den Haag Lucent Danstheater donderdag 19 april uur Den Haag Lucent Danstheater zaterdag 21 april uur Lucia di Lammermoor Enschede Wilminktheater zaterdag 12 mei uur Utrecht Stadsschouwburg dinsdag 15 mei uur Rotterdam Schouwburg zaterdag 19 mei u. Maastricht Theater aan het Vrijthof dinsdag 22 mei u. Den Haag Lucent Danstheater donderdag 24 mei u. Breda Chassé Theater zaterdag 26 mei uur Heerlen Parkstad Limburg Theaters woensdag 30 mei Arnhem Schouwburg vrijdag 01 juni uur Groningen Stadsschouwburg dinsdag 5 juni uur Apeldoorn Schouwburg Orpheus donderdag 7 juni u. Den Bosch Theater aan de Parade dinsdag 12 juni uur Zwolle Theater De Spiegel vrijdag 15 juni uur Het Kameroperahuis Sinds februari 2007 is in Zwolle een productiehuis voor muziektheater en opera gevestigd, genaamd Kameroperahuis. Het ontvangt subsidie vanuit het Fonds Podiumkunsten, de gemeente Zwolle en de provincies Overijssel en Gelderland. Het Kameroperahuis heeft drie takken. De werkplaats is ontwikkeld voor onderzoek en experiment. Het productiehuis is er voor professionalisering van de makers. De derde tak is het impresariaat Opera Nu, dat zorgt voor de afzet van gemaakte voorstellingen. Het Kameroperahuis produceert ook het tweejaarlijkse KamerOpera Festival nu Voi-Z geheten in theater Odeon in Zwolle. Zo krijgen makers van een kleine opera en intiem muziektheater een kans zich te presenteren. Het Kameroperahuis helpt jonge operamakers verder. Behalve bij genoemd festival zijn er regelmatig bijzondere muziektheatervoorstellingen in Zwolle en andere plaatsen te zien. Zo is de opera Amalia Bandi in de maak over een Zigeunerkoningin in Zwolle. Première is op 11 mei 2012 met voorstellingen t/m 20 mei. Ook produceert het Kameroperahuis de voorstelling Rossini s geheime recept van I Solisti del Vento, komend voorjaar in diverse theaters te zien en De dood van Poppaea, een hedendaagse multimediale opera van Club Opera, tournee in april-mei. Interessant voor diegene die kennis wil maken met nieuwe ontwikkelingen in de wereld van de opera. Meer informatie vindt u bij: en In memoriam Hein Meens Vrijdag 10 februari 2012 is plotseling de tenor Hein Meens op 62 jarige leeftijd overleden. Hein Meens maakte zijn operadebuut in 1982 in Enschede bij Opera Forum, als Don Ottavio in Mozarts Don Giovanni. In 1984 zong hij daar de titelrol in Albert Herring van Britten en Don Ramiro in La Cenerentola van Rossini. Bij de Nationale Reisopera was Hein Meens een regelmatig terugkerende gast. Zo zong hij in 1996 Jack O Brien in Aufstieg und fall der Stadt Mahagonny van Kurt Weill en Bertolt Brecht. In 1998 en 2001 was hij Raoul de St.Brioche in Lehárs Die Lustige Witwe. In 1999 was Hein Meens bij de Nationale Reisopera te zien in Salomé en in Tristan und Isolde en in 2002 vertolkte hij de rol van Adoardo in Idomeneo van Mozart. Ook in hedendaags repertoire was Hein Meens thuis, getuige zijn rol van Apollon in de wereldpremière van Wet Snow van Jan van de Putte, gebracht door de Reisopera in Ook als concertganger werd Hein Meens bekend, vooral als Evangelist in de Passionen van Bach. Sinds 2002 dirigeerde hij ook en was hij tevens zangdocent aan het Amsterdamse Conservatorium. In memoriam Hans van de Hombergh Op 2 januari 2012 overleed de dirigent Hans van de Hombergh op 88 jarige leeftijd. Hij werd vooral bekend als dirigent van het Nederlands Kamerkoor dat hij leidde van 1972 tot Minder bekend is dat Van den Hombergh daarvóór het koor van Opera Forum acht jaar heeft geleid, van 1963 tot 1971 en in deze periode ook in Enschede woonde. Een herinnering aan Hans van den Hombergh, geschreven door Herman Haverkate van Dagblad Tubantia is te vinden in het prachtige boek En route over de geschiedenis van Opera Forum info@reisopera.nl

15 28 29 Word ook Vriend van de Nationale Reisopera Kijk op of bel voor een gratis informatiepakket Vrienden lidmaatschap Vriendenpas U krijgt vier maal per jaar ons magazine Opera Informa toegezonden. Jaarlijks gratis de seizoensbrochure van de Nationale Reisopera.. De mogelijkheid om jaarlijks deel te nemen aan de operareis naar het nabije buitenland (veelal Duitsland). Een (voucher voor een) programmaboek als welkomstgeschenk. Lid worden kan eenvoudig door onderstaand formulier in te vullen en op te sturen naar: Ledenadministratie Vrienden Nationale reisopera Breemarsweg KA Hengelo n Vriendenpas 20,- per jaar n Vrienden plus pas 30,- per jaar n Jongerenpas 10,- per jaar Vrienden Plus lidmaatschap Vrienden plus pas Naast de voordelen van de VriendenPas ontvangt u een gratis programmaboek bij elke door u bezochte uitvoering van de Nationale Reisopera. Jonger dan 19 jaar Jongerenpas dhr. mevr. straat nr. postcode plaats telefoon banknummer n Ik geef de Vrienden van de Reisopera toestemming tot een jaarlijkse automatische incasso. U kunt dit formulier ook invullen op

16 30 31 Colofon Op het gezelligste plein van Nederland, de Oude Markt in Enschede, vind je Sam Sam Café met Eetgelegenheid. Lekker wegkruipen aan de leestafel met een grote kop cappuccino en muffins uit onze eigen bakkerij met keuze uit diverse magazines en dagbladen. s Avonds genieten van een (vegetarische) dagschotel of heerlijk à la carte dineren. De lunchkaart biedt een keur aan creatieve broodjes en originele gerechten. TIP voor na een concert of voorstelling: tot middernacht serveren we onze Night Bite : sweet, fresh, special of traditional...geniet van deze parade van lekkernijen en sensatie van smaak! In de zomer is het ruime terras een echte hotspot. Aan de gezellige buitenbar kun je vast een drankje drinken terwijl je een keuze maakt uit de gevarieerde kaart... Het hechte team straalt enthousiasme en toewijding uit... Van harte welkom bij Sam Sam! Vereniging Vrienden Nationale Reisopera Bestuur Dennis Bouwman Voorzitter Henk Hoving Penningmeester Maria Kranendonk Secretariaat /Leden administratie Nel van Duuren Operareizen/Contactpersonen Fenny Koffijberg Lidmaatschap VriendenPas g 20, VriendenPlusPas g 30, Jongerenpas g 10,- (VriendenPlusPas inclusief programmaboeken) Te voldoen aan het begin van het verenigingsjaar dat loopt van 1 januari t/m 31 december. Het lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij uiterlijk vier weken voor het verstrijken van het verenigingsjaar schriftelijk is opgezegd bij het secretariaat. Bankrekening t.n.v. Vrienden Nationale Reisopera Enschede Ereleden Piet Goedemoed, Louwrens Langevoort, Ans Wijtmans, Tony de Haan Opera Informa Uitgever Vereniging Vrienden Nationale Reisopera Redactie Hinke Wissink, Fenny Koffijberg Vaste medewerkers Wim Stam, Puck Kooij Opmaak Gerrit Ebbink bno Webmaster Wij maken Het, Eefde Druk SWB Grafisch Bedrijf, Hengelo Aan dit nummer werkten verder mee Lidwiene Vermeij, Benjamin Rous Foto s La Traviata Marco Borggreve Nationale Reisopera 2012 Redactieadres Redactie Opera Informa redactie@vriendenreisopera.nl De standpunten in de artikelen zijn niet altijd die van redactie en/of bestuur. De verantwoordelijkheid ligt bij de auteur. De redactie behoudt zich het recht toegezonden artikelen in te korten of niet te plaatsen. Secretariaat en Ledenadministratie Breemarsweg KA Hengelo info@vriendenreisopera.nl leden@vriendenreisopera.nl Overname van (gedeelten van) artikelen is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. Opera Informa verschijnt vier keer per jaar Vereniging Vrienden Nationale Reisopera Sam Sam Café met Eetgelegenheid Oude Markt GA Enschede Het bestuur verzoekt leden die een nieuw of ander adres hebben gekregen, dit door te geven aan ons secretariaat: info@vriendenreisopera.nl. Nationale Reisopera Postbus BH Enschede info@reisopera.nl Zie voor advertentietarieven:

17 32