Eerste Kamer der Staten Generaal

Transcriptie

1 Eerste Kamer der Staten Generaal Vergaderjaar Nr. 33a Verlaging van de leeftijd waarop aan notarissen ontslag wordt verleend MEMORIE VAN ANTWOORD Ontvangen 21 november 1983 Het voorlopig verslag, dat de vaste Commissie voor Justitie over het voorliggende wetsontwerp heeft uitgebracht, geeft mij aanleiding tot de volgende opmerkingen. De leden van de fractie van het C.D.A. merkten op, dat zij behoudens enkele hieronder weer te geven vragen en kanttekeningen wel met de hoofdlijnen van het ontwerp konden instemmen. Ook de leden van de P.v.d.A.-fractie konden zich wel verenigen met de verlaging van de leeftijd waarop aan notarissen ontslag wordt verleend. Zij waren het echter niet eens met een deel van de motivering zoals die in de memorie van toelichting wordt gegeven. In dit verslag zullen zij daarop nader ingaan. De leden van de fractie van de V.V.D vroegen, of het voorstel niet te zeer van de gedachte uitgaat dat notarissen formeel ambtenaren zijn wier rechtspositie bij de wet geregeld kan worden. Zou niet meer rekening gehouden moeten worden met het feit dat het hier materieel gaat om een vrije beroepsgroep? Hoe past overigens de inperking, die deze wet betrokkenen oplegt, in het dereguleringsstreven van dit kabinet? Ik wijs erop dat in het onderhavige wetsontwerp vanzelfsprekend niet kan worden voorbijgegaan aan het gegeven dat notarissen op grond van de artikelen 1 en 2 van de Wet op het notarisambt door de Koning benoemde ambtenaren zijn, aan wier ambtsuitoefening bij de wet een leeftijdsgrens is gesteld. Los daarvan staat dat de voorgestelde verlaging van de pensioengerechtigde leeftijd van notarissen voortvloeit uit de in het maatschappelijk leven algemeen aanvaarde en wenselijk geachte ontwikkeling om bij het bereiken van de 65-jarige leeftijd met pensioen te gaan. Zoals in de memorie van toelichting (blz. 2) is uiteengezet, ligt immers aan de voorgestelde verlaging van de notariële ontslag leeftijd de gedachte ten grondslag dat nu de leeftijd van 65 jaar in het algemeen in het maatschappelijk leven als de meest geschikte leeftijdsgrens voor pensionering wordt aangemerkt en pensionering op deze leeftijd in de praktijk ook regel is, het wenselijk is dat ook de verplichte pensioengerechtigde leeftijd voor notarissen wordt gesteld op de algemeen gebruikelijke pensioenleeftijd doen zich niet voor. Nu in het onderhavige wetsontwerp de pensioengerechtigde leeftijd voor notarissen wordt afgestemd op de in het algemeen - ook in het vrije beroep - gebruikelijke leeftijd voor pensionering zie ik, gelet ook op het Eerste Kamer, vergaderjaar , , nr. 33a 1

2 hierboven geschetste wettelijke kader waarin het notarisambt is geregeld, niet in dat in het voorliggende wetsontwerp met het bijzondere karakter van het notarisambt nog anderszinds rekening zou kunnen worden gehouden. De voorgestelde verlaging van de ontslagleeftijd is naar mijn mening niet in strijd met het dereguleringsstreven. Immers de verlaging van de ontslagleeftijd van notarissen leidt niet tot extra regels. Bovendien heeft dit wetsontwerp een harmoniserend effect in die zin dat de verplichte pensioengerechtigde leeftijd voor notarissen wordt aangepast aan de algemeen gebruikelijke leeftijd voor pensionering. De leden van de fractie van het C.D.A. haalden de passages in de memorie van toelichting aan, waarin wordt gewezen op de plicht voor de werkgever de door de oorspronkelijke, nu te wijzigen rechtsregels gewekte verwachtingen zoveel als redelijkerwijs mogelijk is te honoreren. In het voorstel is daartoe een overgangsregeling (artikel II) opgenomen waarin het tweede lid bepaalt dat een notaris die vóór 1978 is benoemd, de gelegenheid krijgt een 20-jarige ambtstermijn vol te maken, zij het dat het ontslag in ieder geval wordt gegeven bij het bereiken van de 70-jarige leeftijd. Deze overgangsbepaling geldt niet voor alle nog onder de huidige wetgeving benoemde notarissen, doch is beperkt tot de notarissen die vóór 1 januari 1978 zijn benoemd, zulks «omdat de algemene vergadering van de broederschap in 1977 heeft besloten een ontslagleeftijd van 65 jaar aan te bevelen». Is het principieel juist dat verwachtingen die - zoals vaststaat - ontleend kunnen worden aan een wettelijke regel, welke verwachtingen de wetgever ook wenst te honoreren, ten dele beperkt c.q. teniet gedaan worden door handelen van een niet tot de wetgevende macht behorende derde, in casu de broederschap? Is het teniet doen c.q. beperken van gestelde verwachtingen niet voorbehouden aan de persoon of instantie die ook de bevoegdheid had die verwachtingen te wekken? Had niet alleen de wetgever hier verwachtingen te wekken? Had niet alleen de wetgever hier verwachtingen teniet kunnen doen? En bovendien, indien het tweede lid zodanig zou zijn geredigeerd dat het daar gestelde had gegolden voor alle onder de oude wetgeving benoemde notarissen zouden slechts 39 na 1978 benoemde notarissen ouder dan 45 jaar, eveneens een 20-jarige ambtstermijn hebben kunnen volmaken. Aan de strekking van de gehele wet zou daardoor in de ogen van de leden van de C.D.A.-fractie nauwelijks afbreuk zijn gedaan. In tegenstelling tot de leden van de C.D.A.-fractie ben ik van mening dat van een beperken c.q. teniet doen van verwachtingen door het handelen van de notariële broederschap geen sprake is. In de memorie van toelichting (blz. 1) is uiteengezet op welke wijze het voorstel tot verlaging van de ontslagleeftijd aan de orde is gesteld binnen de Koninklijke Notariële Broederschap. Na uitvoerige bespreking in de ringvergaderingen is het voorstel tot verlaging van de ontslagleeftijd in stemming gebracht op de algemene vergadering van 23 september Uit de notulen van deze vergadering blijkt dat een meerderheid van de aanwezige leden instemde met de voorgestelde verlaging en de daaraan gekoppelde overgangsregeling met een looptijd van vier jaar. Naar aanleiding van de resultaten van de algemene vergadering heeft het hoofdbestuur van de Koninklijke Broederschap zich bij brief van 14 juli 1978 gewend tot de toenmalige Minister van Justitie met het verzoek te bevorderen dat een wijziging van de Wet op het notarisambt wordt bewerkstelligd in die zin dat de leeftijdsgrens voor het notarisambt op 65 jaar gesteld wordt, een en ander met inachtneming van een overgangsregeling gedurende vijf jaar. Tot zover reikt de betrokkenheid van de Koninklijke Notariële Broederschap bij het thans voorliggende wetsontwerp. Aangetekend zij dat de in artikel II vervatte overgangsregeling beperkt van opzet is gehouden ten einde te voorkomen dat de verlaging van de ontslagleeftijd eerst na vele jaren zijn effect zou hebben. Anderzijds kan evenwel niet worden voorbijgegaan aan het feit, dat vele notarissen ten tijde van hun benoeming redelijkerwijs mochten aannemen dat zij tot hun zeventigjarige leeftijd hun functie zouden kunnen uitoefenen. Eerste Kamer, vergaderjaar , , nr. 33a 2

3 Ten einde aan deze verwachtingen tegemoet te komen, is de in het tweede lid van artikel II vervatte overgangsregeling van toepassing op de notarissen die voor 1 januari 1978 zijn benoemd. De overgangsregeling is tot dit tijdstip beperkt omdat de notarissen die na 1 januari 1978 zijn benoemd en derhalve bekend waren met het op 23 september 1977 genomen besluit van de algemene vergadering van de broederschap om een ontslagleeftijd van 65 jaar aan te bevelen, redelijkerwijs rekening konden houden met de mogelijkheid dat de ontslagleeftijd op 65 jaar zou worden gesteld. Uit het vorenstaande blijkt dat de betrokkenheid van de notariële broederschap bij de verlaging van de ontslagleeftijd geheel los staat van de wijze waarop in de overgangsregeling rekening is gehouden met de bij sommige notarissen bestaande verwachtingen. Uitbreiding van de in het tweede lid van artikel II voorziene overgangsregeling in de door de C.D.A.-fractie voorgestelde zin (de overgangsregeling is van toepassing op alle onder de huidige regeling benoemde notarissen) zou ertoe leiden dat 37 van de 237, na 1 januari 1978 benoemde, notarissen, na het bereiken van de 65-jarige leeftijd in functie zouden mogen blijven om een twintigjarige ambtstermijn te kunnen volmaken. Afgezien van het feit dat het hier ongeveer 19% betreft van het totale aantal notarissen dat na 1 januari 1978 is benoemd, zie ik niet in waarom de overgangsregeling ook van toepassing zou moeten zijn op deze notarissen, die - bekend met het besluit van de algemene vergadering van de broederschap - ten tijde van hun benoeming redelijkerwijs ervan konden uitgaan dat de verlaging van de pensioengerechtigde leeftijd binnen afzienbare tijd gerealiseerd zou worden. De door de C.D.A.-fractie voorgestelde, uitgebreidere overgangsregeling zou er, gelet ook op het aantal notarissen dat na het bereiken van de vijfenzestigjarige leeftijd nog in functie zou mogen blijven, toe leiden dat de met de verlaging beoogde doorstroming naar het notarisambt zou worden vertraagd. Ik acht dit ook uit een oogpunt van bevordering van de werkgelegenheid niet wenselijk. De leden van de S.G.P.-fractie lazen op bladzijde 2 van de memorie van toelichting, dat er bezwaarschriften van zesenveertig notarissen zijn ontvangen ten departemente. Inmiddels - dus op het moment van schrijven van de toelichting - hadden vijftien van hen ontslag gevraagd en verkregen. De volgende alinea op de eerdergenoemde bladzijde 2 van de memorie van toelichting vermeldt, zo stelden de leden van de S.G.P.-fractie, dat aan hun belangrijkste bezwaar, namelijk «dat zij er ten tijde van hun benoeming rederlijkerwijs van uit konden gaan dat zij tot hun zeventigste jaar hun ambt konden uitoefenen en dat zij op basis van die ontslagleeftijd hun financiële verplichtingen hadden aangegaan», was tegemoet gekomen met het tweede lid van artikel II. Is in de tussentijd het aantal bezwaarden nog verder afgenomen? Hoevelen van hen zijn nu nog over? Zijn er - nu de bewindsman hun naar zijn mening in belangrijke mate is tegemoet gekomen - nog relevante bezwaren over en zo ja, waaruit bestaan die, zo vroegen de leden van de S.G.P.-fractie. Van de 46 notarissen, die bij het Ministerie van Justitie bezwaarschriften hadden ingediend, zijn er thans nog 30 in functie. Aan 16 van deze notarissen is inmiddels ontslag verleend. Afgezien van de hierboven weergegeven bezwaren, waaraan door het tweede lid van de overgangsbepaling wordt tegemoet gekomen, is mij in de bezwaarschriften niet van andere relevante bezwaren gebleken. De leden van de fractie van het C.D.A. was het opgevallen, dat in de wet Afschaffing van de bijzondere functionele leeftijdsgrens van hoogleraren (etc.) (17 544) wel wordt uitgegaan vaneen vijfentwintigjarige ambtsperiode, terwijl een amendement van dezelfde strekking in het onderhavige wetsvoorstel werd afgewezen. Is hier geen sprake van rechtsongelijkheid, of moeten deze leden aannemen, dat er zulke verschillen tussen beide categorieën bestaan, dat eerder een redenering «a contrario» op zijn plaats is en ook is gevolgd? Zoals in de memorie van toelichting (blz. 6) is uiteengezet, is in de artikel II voorziene overgangsregeling een ambtstermijn van twintig jaar gesteld. Eerste Kamer, vergaderjaar , , nr. 33a 3

4 Uitgangspunt daarbij is dat, gelet op de gemiddelde benoemingsleeftijd, een notaris, die thans 65 jaar is, een gemiddelde ambtstermijn van 20 jaar zal hebben. Er kunnen natuurlijk notarissen zijn, die een kortere ambtstermijn hebben bij het bereiken van de 65-jarige leeftijd. De overgangsregeling is gericht deze notarissen, die op grond van de thans geldende ontslagleeftijd ervan zijn uitgegaan dat zij tot hun zeventigste jaar hun ambt kunnen uitoefenen en zo een redelijk aantal dienstjaren kunnen opbouwen, zoveel mogelijk de gelegenheid te geven om alsnog na het bereiken van de 65-jarige leeftijd een twintigjarige ambtstermijn vol te maken. Met betrekking tot de in voornoemde wet van 22 juni 1983, Stb. 323, voorziene overgangsregeling, zij erop gewezen dat in tegenstelling tot het overheidspensioen van hoogleraren en lectoren, voor de opbouw van het notarieel pensioen alleen de dienstjaren tellen die men heeft bij het bereiken van de 65-jarige leeftijd. Na het bereiken van de 65-jarige leeftijd vindt geen rechteopbouw meer plaats. Op 65-jarige leeftijd kan thans het maximale ouderdomspensioen worden bereikt (zie artikel 7 van het pensioenreglement van de stichting notarieel pensioenfonds). Daarbij komt dat ingevolge artikel 7, tweede lid, van voornoemd Pensioenreglement de diensttijd na het eenenveertigste levensjaar wordt gerekend diensttijd als notaris te zijn. Voor de opbouw van het notarieel pensioen is het derhalve van weinig betekenis of men de dienstjaren als notaris of kandidaat-notaris heeft opgebouwd, zij het dat het maximale notariële ouderdomspensioen eerder bereikt kan worden indien op jongere leeftijd de benoeming plaatsvindt. Voor de opbouw van het overheidspensioen van hoogleraren en lectoren waren daarentegen ook de dienstjaren na het bereiken van de 65-jarige leeftijd van belang. In verband daarmede is in de overgangsregeling bij voornoemd wetsontwerp rekening gehouden met degenen die nog weinig overheidspensioenjaren hebben opgebouwd. Het vorenstaande geeft aan dat er duidelijke verschillen bestaan tussen de wijze waarop het notariële pensioen wordt opgebouwd en de opbouw van het overheidspensioen voor hoogleraren en lectoren. De betreffende overgangsregelingen zijn dan ook afgestemd op deze bijzondere aspecten van de pensioenopbouw van deze beroepsgroepen. Dit heeft geleid tot verschillende inrichting van de overgangsregeling. Van rechtsongelijkheid is dan ook geen sprake. De leden van de fractie van de P.v.d.A. betoonden zich oneens met een deel van de motivering, zoals deze op bladzijde vier van de memorie wordt gegeven. Tegen het advies van de Raad van State in, die bedoelde motivering even onjuist als onhoffelijk noemde, persisteerde de staatssecretaris: «In dit verband wordt in de memorie van toelichting erop gewezen dat de notaris - wil hij zijn ambt naar behoren kunnen uitoefenen - op de hoogte zal moeten zijn van de grote hoeveelheden jurisprudentie en literatuur, de talrijke ontwikkelingen daarin, alsmede van de vele nieuwe wetten en wetswijzigingen, die zijn vakgebied raken». (Nader rapport aan de Koningin, blz. 6). De leden hier aan het woord zouden willen vernemen of deze motivering naar analogie ook van toepassing is op bij voorbeeld de leden van de rechterlijke macht, de deurwaarders en advocaten. Ik wijs er in dit verband op dat naar aanleiding van het advies van de Raad van State de eerste drie alinea's van het Hoofdstuk «Redenen voor verplichte pensionering met 65 jaar en daartegen ingebrachte bezwaren» in belangrijke mate zijn gewijzigd. In zijn advies heeft de Raad van State te kennen gegeven dat het kennelijk ontbreken van de noodzakelijke flexibiliteit bij notarissen, die ouder zijn dan 65 jaar, een motivering is die in haar algemeenheid even onjuist als onhoffelijk is. In het nader rapport is uiteengezet wat de achtergrond is van de in de eerste drie alinea's van hoofdstuk 2 weergegeven overwegingen voor de voorgestelde verlaging van de ontslagleeftijd. Voor zover in deze passage Eerste Kamer, vergaderjaar , , nr. 33a 4

5 ten onrechte de indruk zou worden gewekt dat bij de verlaging van de ontslagleeftijd is uitgegaan van de premisse dat in het algemeen de jongere notaris beter en adequater reageert op de snelle ontwikkelingen in zijn vakgebied dan zijn oudere collega's, zijn de eerste drie alinea's van hoofdstuk 2 gewijzigd. Naar aanleiding van het advies van de Raad van State is in de memorie van toelichting duidelijker tot uitdrukking gebracht welke overwegingen aan de voorgestelde verlaging van de ontslagleeftijd ten grondslag liggen. In de huidige eerste twee alinea's van hoofdstuk 2 is ten einde ieder misverstand te voorkomen uiteengezet dat de omstandigheid dat de leeftijd van 65 jaar in het algemeen in het maatschappelijk leven als de meest geschikte leeftijdsgrens voor pensionering wordt aanvaard en pensionering op deze leeftijd in de praktijk ook regel is, grond is voor verlaging van de ontslagleeftijd. In de huidige tweede alinea is voorts aangegeven hoe complex het notarisambt is. In dat verband wordt erop gewezen dat het hoge tempo van de maatschappelijke ontwikkelingen, die ook hun weerslag op juridisch-notarieel gebied hebben, een grote mate van flexibiliteit vereist. Voorts wordt gewezen op de door de Commissie Verplichte Pensionering gesignaleerde grote hoeveelheid jurisprudentie en literatuur en de vele ontwikkelingen en veranderingen daarin alsmede de grote hoeveelheid nieuwe wetten en wetswijzigingen, die het notariële werkveld regarderen. Met deze passages is alleen bedoeld aan te geven wat een goede uitoefening van het notarisambt met zich brengt. Hieruit moet evenwel niet - zoals de leden van de P.v.d.A.-fractie menen - worden afgeleid dat de verlaging van de ontslagleeftijd is gebaseerd op de gedachte dat oudere notarissen niet meer in staat geacht moeten worden hun beroep naar behoren uit te oefenen. Evenals voor de notarissen geldt ook voor de leden van de rechterlijke macht, de deurwaarders en de advocaten - dit geldt overigens voor alle beroepsbeoefenaren - dat zij, wil men zijn ambt naar behoren uitoefenen, op de hoogte moet zijn van de ontwikkelingen in zijn vakgebied. Daarbij is de leeftijd volstrekt niet relevant. «Aan de voorgestelde verlaging van de leeftijdsgrens ligt de gedachte ten grondslag dat nu de leeftijd van 65 jaar in het algemeen in het maatschappelijk leven als de meest geschikte leeftijdsgrens voor pensionering wordt aanvaard en pensionering op deze leeftijd in de praktijk ook regel is, de leeftijd, waarop aan notarissen ontslag wordt verleend, daaraan dient te worden aangepast», zo vervolgt de staatssecretaris in het eerder aangehaalde nader rapport. De leden van de P.v.d.A.-fractie konden zich daarmee wel verenigen. Nu zowel voor hoogleraren als voor notarissen de leeftijd waarop zij kunnen worden ontslagen is danwei, na aanneming van dit voorstel, wordt verlaagd tot 65 jaar, blijven onder andere de leden van de rechterlijke macht en de deurwaarders tot de uitzonderingen behoren. Heeft de staatssecretaris het voornemen deze leeftijdsgrens ook voor hen te verlagen, zo vroegen deze leden. Zo ja, op welke termijn kan dan een voorstel van wet tot wijziging van de Wet R.O. worden tegemoet gezien, c.q. wordt artikel 29 Deurwaardersreglement aangepast? Zo nee, waarom niet? De verlaging van de ontslagleeftijd voor de zittende magistratuur is door vorige kabinetten onder ogen gezien, aanvankelijk in samenhang met de verlaging van de ontslagleeftijd voor hoogleraren. Aan de verlaging van de ontslagleeftijd voor de zittende magistratuur waren evenwel zodanige bezwaren verbonden - met name de tekorten bij de rechterlijke macht die bij verlaging van de ontslagleeftijd ontoelaatbaar zouden toenemen - dat in 1982 is besloten daarvan voorshands af te zien. Wat de deurwaarders betreft is verlaging van de ontslagleeftijd nog niet eerder aan de orde gesteld. In het kader van de herziening van de regelgeving voor deurwaarders, waaraan op het Ministerie van Justitie thans wordt gewerkt, zal hieraan evenwel ook aandacht worden geschonken. Eerste Kamer, vergaderjaar , , nr. 33a 5

6 De leden van de V.V.D.-fractie wilden gaarne een overzicht ontvangen waarin voor de vóór 1 januari 1978 benoemde en thans nog zittende notarissen wordt aangegeven hoeveel van hen op de uit het onderhavige wetsvoorstel voortvloeiende ontslagdatum - echter zonder de 20-jarenregeling van artikel II, tweede lid mee te rekenen - minder dan 20, 21, 22, 23, 24, 25 dan wel meer dan 25 pensioenjaren als notaris zullen hebben opgebouwd? Tevens ontvingen zij gaarne een overzicht waaruit blijkt hoeveel notarissen maximaal één jaar later, dan wel maximaal 2, 3, 4 of 5 jaren later ontslagen zullen worden op grond van artikel II, tweede lid, alsmede hoeveel dat voor elk van deze mogelijke uitstelperioden geweest zouden zijn als in artikel II, tweede lid, 25 jaar had gestaan in plaats van 20. Het aantal notarissen dat voor 1 januari 1978 is benoemd en thans nog in functie is, bedraagt 582. Het aantal notarissen, dat op de uit het eerste lid van artikel II voortvloeiende ontslagdatum minder dan 20 dienstjaren als notaris heeft, is 116; 37 notarissen hebben minder dan 21 dienstjaren; 43 notarissen minder dan 22 dienstjaren; 42 notarissen minder dan 23 dienstjaren; 43 notarissen minder dan 24 dienstjaren; 52 notarissen minder dan 25 dienstjaren. 249 notarissen hebben meer dan 25 dienstjaren op het in het eerste lid van artikel II voorziene tijdstip van ontslag. Overigens wijs ik erop dat ingevolge artikel 7, tweede lid, van het Pensioenreglement van de Stichting Notarieel Pensioenfonds de diensttijd na het eenenveertigste jaar steeds gerekend wordt diensttijd als notaris te zijn. Na het eenenveertigste jaar maakt het voor de opbouw van het notarieel pensioen dus niet uit of men notaris is. Op grond van de in het tweede lid van artikel II voorziene overgangsregeling worden 23 notarissen maximaal één jaar later ontslagen; 15 notarissen 2 jaar later; 7 notarissen 3 jaar later; 4 notarissen 4 jaar later en 67 notarissen maximaal 5 jaar later. Zou de in het tweede lid van artikel II voorziene termijn 25 jaar zijn dan zouden 67 notarissen maximaal 1 jaar later worden ontslagen; 56 notarissen 2 jaar later; 51 notarissen 3 jaar later; 54 notarissen 4 jaar later en 105 notarissen 5 jaar later. De staatssecretaris van Justitie, V. H. M. Korte-van Hemel Eerste Kamer, vergaderjaar , , nr. 33a 6