Schaal - vergroting: zo gek nog niet. nr. 5, maart Magazine van de Besturenraad voor schoolleiders, bestuurders en toezichthouders

Transcriptie

1 BM Magazine van de Besturenraad voor schoolleiders, bestuurders en toezichthouders bestuur directeur leraar nr. 5, maart 2013 Win-winsituatie in het techniekonderwijs Een cadeautje? Dit is goed werkgeverschap Nieuwe wegen zoeken Band tussen school en bibliotheek steeds inniger In debat over excellente scholen Scholen ontzorgd met Slim Onderhoud Schaal - vergroting: zo gek nog niet

2 nr.5, maart 2013 Magazine van de Besturenraad voor schoolleiders, bestuurders en toezichthouders Colofon Besturenraad De Besturenraad, centrum voor christelijk onderwijs, verenigt christelijke onderwijsinstellingen en geeft samen met hen stem aan het christelijk onderwijs in onze samenleving. Bij de Besturenraad zijn 540 besturen aangesloten, met meer dan scholen en bijna leerlingen, deelnemers en studenten in alle onderwijssectoren. Redactie Guido de Bruin (hoofdredacteur) Corine de Reus (eind- en beeldredacteur/ productiebegeleiding) Redactieadres Houttuinlaan 5b, Postbus 381, 3440 AJ Woerden Vormgeving Ontwerpwerk, Den Haag Agenda Datum Activiteit Doelgroep Plaats Contactpersoon Netwerk kleine schoolbesturen Drenthe / Overijssel PO Hollandscheveld uur Paascongres VO Amersfoort uur Hoe kiezen ouders uw school? PO Drachten uur Commissie Maatschappelijke Agenda PO/VO MBO/HO Woerden uur P&O netwerk VO VO Amersfoort uur P&O netwerk PO PO Utrecht uur Identiteitsconferentie Hoop voor-bij de onderwijsmarkt MBO-HO Algemene ledenvergadering PO/VO MBO/HO Meer informatie over de bijeenkomsten kunt u krijgen via onze ledenservice. Identiteitsconferentie 2013: Hoop voor-bij de onderwijsmarkt 24 april uur Hogeschool Thomas More in Mechelen (België) Extra: Programma over sacrale ruimten 25 april uur Kapel van de Ontluiking in Groot-Bijgaarden Mechelen (België) uur Kontakt der Kontinenten Amersfoort Wob van Beek Taco Visser Eva van Helden Wout Neutel Lineke Bos Lineke Bos Guido de Bruin Wouter van den Berg Centraal staat de vraag wat het betekent om als christelijke/katholieke instelling voor HO of MBO in de huidige tijd van economisering en controledwang een perspectief van hoop aan te reiken aan studenten, docenten, personeel, samenleving... Hoofdsprekers zijn de wiskundige prof.dr. Harm Bart (Erasmus Universiteit Rotterdam), publicist op levensbeschouwelijk terrein en oud-toezichthouder CVO Rotterdam e.o., en de pedagoog Hans van Crombrugge (Hogeschool-Universiteit Brussel) We organiseren deze conferentie met het Vlaams Verbond van Katholieke Hogescholen. Kijk voor meer informatie en aanmelden op Foto omslag Thinkstock Druk Drukkerij Ten Brink, Meppel Abonnementen (excl. 6% btw) SBM/Thema voor leden gratis SBM voor niet-leden 37,00 SBM met Thema voor niet-leden 51,00 Zonder schriftelijke opzegging voor 1 december van het lopende jaar worden abonnementen automatisch verlengd voor het daaropvolgende kalenderjaar. Voor informatie en losse nummers: Copyright Voor overname van artikelen of gedeelten daarvan graag voorafgaand contact met de redactie. Disclaimer Aan de informatie in dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties. ISSN: Info Uitgever Besturenraad Postbus 381, 3440 AJ Woerden Bezoekadres Houttuinlaan 5b, 3447 GM Woerden T F E info@besturenraad.nl Bestellingen T F E bestellingen@besturenraad.nl Mutaties namen/adressen/ abonnementen T E tschilperoort@besturenraad.nl Ledenservice T E info@besturenraad.nl Besturenraad Academie T E academie@besturenraad.nl Besturenraad Advocaten & Juristen T E aenj@besturenraad.nl Juridische helpdesk E helpdesk@besturenraad.nl T ma-vr: uur SBM digitaal De artikelen van SBM kunt u als pdfbestand downloaden van onze site. Maakt u gebruik van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron vermelden? Digitale Nieuwsbrief U kunt zich via onze site opgeven voor de wekelijkse gratis digitale nieuwsbrief met het laatste nieuws uit het onderwijsveld en uit onze organisatie. Producten en diensten Op treft u steeds de meest actuele nieuwsberichten en informatie over onze vereniging, onze diensten, producten, leergangen en cursussen. Ook vindt u hier een overzicht van onze medewerkers.

3 Win-winsituatie in het techniekonderwijs 8 Fusie bracht basisscholen steviger basis Schaalvergroting 11 Een cadeautje? Dit is goed werkgeverschap Vitaliteit docenten 14 Nieuwe wegen zoeken Practoraat in christelijk mbo 18 Band tussen school en bibliotheek steeds inniger 20 Het hele maaiveld omhoog In debat over excellente scholen 24 Dagboek van Dick den Bakker 30 Scholen ontzorgd met Slim Onderhoud Rubrieken 02 Agenda 04 Uitgelicht 05 Column voorzitter 05 Nieuws 12 Typisch christelijk 16 Mijn verhaal 27 Juridische kwestie 28 Nieuws Besturenraad 29 Leerling aan het woord

4 Uitgelicht Uitgelicht 4 Column Wim Kuiper Voorzitter Besturenraad Verdraaide scholen Wat was ook al weer de bedoeling? Met deze vraag biedt de auteur van Verdraaide organisaties een eenvoudige besturingsfilosofie aan. Een filosofie die bestuurders van christelijke scholen vertrouwd in de oren moet klinken, maar Wouter Hart zegt het net even anders. Hart stelt simpelweg dat organisaties primair en continu vanuit het hart van hun identiteit moeten werken: hun missie. Zijn boek gaat daarmee over identiteitsmanagement oftewel identiteitsmarketing. Verfrissend voordeel van zijn boek is dat hij het complexe woord identiteit daarvoor niet nodig heeft. Het boek gaat over identiteit zonder het I-woord te gebruiken. Harts besturingsfilosofie zit overigens al in de ondertitel van het boek: Terug naar de bedoeling. Was het niet de Reformatie die de Rooms-katholieke Kerk van de zestiende eeuw op een zelfde manier probeerde terug te brengen naar haar ware identiteit? Paarse krokodil Hart signaleert echter dat organisaties zich te weinig door de vraag naar de bedoeling laten leiden. Ergens moet er dan iets niet kloppen. Dit gevoel is het sterkst als hij professionals beslissingen ziet nemen op basis van wat hij in navolging van Jürgen Habermas de systeemwereld noemt, ondanks dat die beslissingen soms lijnrecht tegen de bedoeling ingaan waarvoor dat systeem bedoeld was: dienstbaar zijn aan de leefwereld van de mens ook een term van Habermas. Het meest pregnante voorbeeld hiervan is de reclame met de paarse krokodil. Een moeder komt bij de zwembadbalie om een vergeten opblaaskrokodil op te vragen en krijgt een formulier. Verbaasd wijst zij achter de badmeester en zegt: Maar hij staat daar. Hij: Ja, hij staat daar. En zo kan de politie bonnen schrijven voor het bonnenquotum (systeemwereld) in plaats van reële overtredingen (leefwereld) en kan een schaatsscheidsrechter Davis in een rit tegen Kuipers tot winnaar uitroepen, omdat het tijdwaarnemingssysteem dat aangaf (systeemwereld) en niet omdat Kuipers eerste schaats voor iedereen zichtbaar als eerste over de streep ging (leefwereld). Balanceren Wat was ook al weer de bedoeling? Harts centrale stelling is dat mensen en organisaties de balans moeten terugvinden tussen de eisen van de systeemwereld en die van de leefwereld. Dat doe je door eerst en telkens de vraag naar de bedoeling te stellen. Draai organisaties om! Overtuigend schetst Hart hoe de bedoeling in het organisatiehart ligt: ankerpunt, vertrekpunt, wenkend perspectief, referentiepunt en magneet. Vervolgens moet de leefwereld van professionals én klanten waarvoor de organisatie bedoeld is (in school: medewerkers en leerlingen) als referentiepunt dienen, omdat die wereld de bedoeling dichter nadert dan de systeemwereld. Die laatste hoort dienstbaar te zijn aan de leefwereld en niet andersom: dat de leefwereld geregeerd wordt door de systeemwereld. Met zijn reflexieve aanpak brengt Hart ten slotte ook meer balans in de management literatuur. Verwacht van hem geen overdaad aan modellen en planmatige adviezen. Dat zou tegen zijn centrale stelling ingaan. Hart brengt de lezer met heldere voorbeelden en gedachten steeds terug naar de kernvraag van organisaties: wat was ook al weer de bedoeling? (Taco Visser) Wouter Hart, Verdraaide scholen. Terug naar de bedoeling. Deventer: Kluwer, Zwaar werk Bij de bezuinigingen is het onderwijs tot nu toe enigszins ontzien, maar scholen merken daar niet zoveel van. De optelsom van stille bezuinigingen en teruglopende leerlingaantallen veroorzaakt op veel plekken steeds meer hoofdbrekens. Ontslagen zijn en worden geëffectueerd of hangen in de lucht. Ook bij de Besturenraad hebben we van een groot aantal collega's afscheid genomen. Elke werkgever zal beamen dat dit tot het moeilijkste behoort wat hij of zij te doen heeft. Je hebt met elkaar een band opgebouwd. Zeker in kleinere organisaties weet je veel van de individuele, persoonlijke omstandigheden. Juist in deze tijd besef je hoe moeilijk het gaat worden voor betrokkenen om een nieuwe werkkring te vinden. De emoties kunnen flink oplopen, zowel bij degenen die het persoonlijk betreft als in de organisatie en bij de besprekingen met de medezeggenschapsorganen. Dit alles kan behoorlijk aan de leidinggevende knagen. Bij leidinggeven hoort ook het nemen van verantwoordelijkheid voor dit soort moeilijke besluiten. In hoeverre maakt het op zo'n moment verschil dat je een christelijke organisatie bent en dat je als leider vanuit die inspiratie wilt werken? Het komt voor dat een organisatie, ingegeven door de christelijke identiteit, meer mensen in dienst houdt dan gezond is voor de bedrijfsvoering. Dat lijkt me, hoe begrijpelijk ook, toch uiteindelijk niet de bedoeling. Ook, of misschien wel juíst, christelijke organisaties moeten gericht zijn op verantwoord financieel beleid en beheer en daarmee op duurzaam voortbestaan. Goed rentmeesterschap is een christelijke waarde. Maar bij ontslagrondes komt het zeker ook aan op zorgvuldigheid, eerlijke en invoelende communicatie en intercollegiale compassie. De pijn van ontslag wordt daardoor niet minder, maar de manier waarop het gaat maakt toch wel enig verschil. Deze pijnlijke ervaringen kunnen zowel voor het individu dat het betreft als voor de organisatie uiteindelijk ook positieve effecten hebben. Al kost het vaak de nodige tijd voordat dit kan worden onderkend. Ik wens iedereen die hier de komende tijd mee te maken heeft, de kracht om daar oog voor te houden. Reageren? Mail Wim Kuiper op wkuiper@besturenraad.nl

5 Nieuws 5 Nieuws Interactieve studiekeuzegame gratis beschikbaar Internationale conferentie van bijzonder onderwijs Den Haag is van 18 tot 20 april de stad waar de 25e conferentie van ECNAIS plaatsvindt, een Europese organisatie van onafhankelijke, niet-overheidsscholen. De Besturenraad is ook aangesloten bij ECNAIS. Het centrale thema van de conferentie is de positie van het bijzonder onderwijs in een veranderende omgeving: wat zijn de kansen en de beperkingen. Een belangrijk kenmerk van onafhankelijke scholen is hun autonomie. Ze bieden de mogelijkheid voor een alternatief in het onderwijsaanbod. Ze profileren zich met de nadruk op Bildung en empathie. Op de conferentie is er bijzondere aandacht voor het Nederlandse onderwijssysteem. De deelnemers worden onder meer toegesproken door de minister van Onderwijs, en er is debat op basis van lezingen van Maarten Knoester (Het Rijnlands Lyceum), van Cosmicus (organisatie voor wereldburgerschap), en van prof. Geert ten Dam (voorzitter Onderwijsraad). De deelnemers brengen ook een bezoek aan scholen. Tot de internationale sprekers op de conferentie behoren Alan Flintham (onderzoeker naar leiderschap in het onderwijs, Groot-Brittannië), Geoff Newcombe (verbonden aan de organisatie van onafhankelijke scholen in Australië) en Sylvia Eyzaguirre (ministerie van Onderwijs in Chili). Meer informatie is te vinden op De nieuwste versie van Go VMBO!, de eerste studiekeuzegame voor basisschoolleerlingen, is ook dit jaar gratis beschikbaar. De game helpt leerlingen van groep 8 van het basisonderwijs een keuze te maken voor een vervolgopleiding en school. In 2012 hebben ruim leerlingen aan de game deelgenomen. De game is bedoeld als aanvulling op de voorlichting die een leerling krijgt vanuit de basisschool en het voortgezet onderwijs. Geactualiseerd Op basis van gebruikersonderzoek is de Go VMBO! game zowel technisch als inhoudelijk geactualiseerd. Zo kunnen leerlingen, naast de sectoren zorg & welzijn, groen, economie en techniek, nu ook kennismaken met de sector Intersectoraal binnen het vmbo. Verder is de informatie op diverse punten vernieuwd en aangepast. Voor leerkrachten in het basisonderwijs en hun leerlingen is een gratis promotiepakket samengesteld. De studie keuzegame kan via internet worden gespeeld en is net als het promotiepakket gratis beschikbaar via Een jaar fusietoets: 27 adviezen positief, 8 negatief De Adviescommissie fusietoets de fusietoets staat dat die schaal- Optimaliseren Nu is het zo dat de commissie onderwijs heeft in de periode van vergroting alom zichtbaar is in het De commissie komt in de evaluatie adviseert en dat de minister beslist. 1 oktober 2011 tot en met 2012 onderwijs. Dat heeft zowel voor- tot de slotsom dat de fusietoets in Die volgt dat advies, zo heeft de in totaal 35 adviezen uitgebracht als nadelen merkt de commissie op. potentie een effectief instrument praktijk tot nu toe uitgewezen. over aanvragen van besturen om te Het aantal jongeren dat onderwijs [is] om legitimatie en keuzevrijheid Om echter elke schijn van politieke mogen samengaan. In 27 gevallen geniet nam in twintig jaar toe van in samenhang met schaalvergroting subjectiviteit in het proces te ver- gaf de commissie het groene licht. 3,2 naar 3,8 miljoen. Terwijl de te behandelen, ongewenste schaal- mijden, pleit de commissie ervoor Voor acht aanvragen was het oor- vraag naar onderwijs als geheel vergroting te stoppen en toe te zien om de bevoegdheid van de minister deel negatief. Uit een overzicht van toenam, nam tegelijkertijd het aan- op defusies. bij de commissie neer te leggen. de adviezen blijkt dat fusies in het tal aanbieders fors af, aldus de De adviezen zijn maatwerk, waar- Daarnaast doet de commissie nog primair onderwijs vrijwel altijd door commissie onder leiding van prof. bij per geval wordt gekeken naar de dertien concrete aanbevelingen voor mochten gaan. Fons van Wieringen. Dat is ook lokale omstandigheden. Wel is het verbetering van de fusietoets. De fusietoets is op 1 oktober 2011 zichtbaar in het aantal bestuurlijke nodig om de regeling te optimalise- Onder meer wordt voorgesteld om wettelijk van kracht geworden om eenheden, dat met 31% daalde. Het ren. De commissie veronderstelt het begrip tijdelijke fusie te intro- een halt toe te roepen aan onge- aantal scholen in po, vo en speciaal overigens dat er besturen zijn die duceren en om de positie van de wenste schaalvergroting. In een eva- onderwijs nam af met 27%. sinds de invoering van de wet heb- medezeggenschap in het fusieproces luatieverslag over het eerste jaar van ben afgezien van een voornemen te verstevigen. om te fuseren.

6 Win-winsituatie in het techniekonderwijs 6 Tekst Peter Louwerse Fotografie CSG Reggesteyn Win-winsituatie in het techniekonderwijs Met het Techniekpact wil het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de kwaliteit van het techniekonderwijs verbeteren en meer jongeren interesseren in de techniek. Een tip voor kwartiermaker Paul de Krom van dit pact: ga eens een kijkje nemen in Rijssen en Geesbrug. Daar profiteren scholen en bedrijven van de onderlinge samenwerking. Rijssen, zegt directeur Henk Kastenberg van de vestiging Rijssen van CSG Reggesteyn, is echt een bouwstad. Elke ochtend rijden vanaf hier vele busjes met bouwvakkers naar het westen. Die busjes zijn afkomstig van bouwbedrijven met naam en faam die hun hoofdkantoor in de Overijsselse plaats hebben: Kondor Wessels, Roosdom Tijhuis, Nijhuis en Ter Stege. Daarnaast herbergt Rijssen ook veel kleine bouwbedrijven en ondernemingen in de staal- en constructiebouw. De Rijssense vmbo-afdeling van Reggesteyn, met de afdelingen bouw en metaal, zit dus op de goede plek, en daar maakt de school optimaal gebruik van. Om machines en gereedschappen zitten wij nooit verlegen, zegt Kastenberg. We hebben goede contacten met het plaatselijke bedrijfsleven. Een kort bezoekje is meestal voldoende. Ons kent ons De contacten dateren van lang geleden, toen het technisch vmbo nog lts heette. De traditionele Twentse gemoedelijkheid is hetzelfde gebleven. Dat gaat hier allemaal in het dialect, in de sfeer van ons kent ons, vertelt Kastenberg. Er staat niets op papier, en dat hoeft ook niet.

7 7 Win-winsituatie in het techniekonderwijs Met het vmbo-diploma op zak stromen de leerlingen van Reggesteyn vaak door naar beroepsopleidingen die de Rijssense bedrijven zelf in het leven hebben geroepen. Voor de bouw is dat het Opleidingscentrum Twente (OCT) en voor de metaal REMO. De sleutel tot het succes? Zorg dat je goede contacten hebt met het bedrijfsleven. Ga niet bedelen, maar betrek de bedrijven bij het onderwijs. Omdat Reggesteyn bij het onderwijsprogramma volop rekening houdt met de wensen van de bouw- en metaalsector, profiteren de leerlingen optimaal. We stemmen onze programma s af op wat de leerlingen kunnen verwachten in het bedrijfsleven, zegt Kastenberg. We kunnen daardoor altijd voldoende leerlingen plaatsen. Ze zijn bijna verzekerd van werk. De bedrijven hebben van hun kant een constante stroom van vakkrachten. Hoewel er op dit op moment door de crisis wat minder bouwvakkers nodig zijn, gaan Reggesteyn en de bedrijven gewoon door met de intensieve samenwerking. Samen met de gemeente probeert het OCT zoveel mogelijk leerlingen binnenboord te houden, licht Kastenberg toe. Hij voegt daar nog een Twentse spreuk aan toe: Ook in moeilijke tijden staan we elkaar half. Dat betekent: We steunen elkaar door dik en dun. Kunnen andere scholen de methode-reggesteyn kopiëren, of slaagt deze aanpak alleen in kleine, hechte gemeenschappen? Het werkt alleen als je de mensen in de bedrijven kent, meent Kastenberg. Als bedrijven anoniem zijn, dan heb je steeds met nieuwe mensen te maken. Dan kun je het vergeten. Power Up Techniekonderwijs staat inmiddels hoog op de politieke agenda. De regeringspartijen VVD en PvdA hebben in het regeerakkoord afgesproken dat er in het basisonderwijs meer aandacht voor wetenschap en techniek moet komen. Kastenberg is evenwel niet ontevreden over het niveau van de instromende leerlingen. Dat is mede te danken aan de regionaal opererende stichting Zwaluwstaart, die met leskisten basisscholen bezoekt en daarmee de kennis van zesde,- zevende- en achtstegroepers opkrikt. Zelf houdt Reggesteyn kennismakingsbijeenkomsten voor basisschoolleerlingen. Kinderen die naar het vmbo gaan, volgen het introductieprogramma Power Up. Havo- en vwo-leerlingen in spe kunnen kennismaken met het technasium. We ontvangen elk jaar dik driehonderd leerlingen, vertelt Kastenberg. Je brengt ze vroeg in contact met techniek en je bindt ze aan je school. Techniekcoach Een andere manier om kinderen wegwijs te maken in de techniek zijn de Techniektorens van Bouwend Nederland. De Drentse afdeling van de aannemersorganisatie gaf vorige maand zo n leermiddel cadeau aan de protestants-christelijke basisschool De Wegwijzer in Geesbrug. Bouwend Nederland heeft vorig jaar een prijsvraag uitgeschreven, waarbij in honderd woorden moest worden uitgelegd waarom techniek zo belangrijk is in het primair onderwijs, vertelt schooldirecteur Carolina Camies. Techniekcoördinator Miriam Bussemaker pakte de handschoen op, bedacht de tekst en zette deze op muziek. De kinderen, voorzien van gereedschap, zongen het lied. Dat maakte zoveel indruk op de jury dat De Wegwijzer de Techniektorens won. Sinds begin februari heeft de school de beschikking over de kasten met allerlei leskisten, materialen en lesbeschrijvingen voor tachtig technieklessen voor de groepen 1 tot en met 8. De Wegwijzer zal de torens in elk geval inzetten tijdens de open dag. We gaan de torens zeker structureel inpassen in ons onderwijs, zegt Camies. De school in Geesbrug, een dorp niet ver van Hoogeveen, besteedt veel aandacht aan technisch onderwijs. De Wegwijzer werkt al jaren samen met de Techniekcoach. Vrijwilligers die zelf een technisch beroep hebben gehad komen op school les geven, licht Camies toe. Ze nemen materialen mee. De eerste keer vertellen ze alles zelf, maar de daaropvolgende jaren heeft de leerkracht een steeds grotere rol. Uiteindelijk doet de leerkracht het zelf. In een visiestuk heeft De Wegwijzer bepaald dat techniekonderwijs een belangrijke rol speelt binnen de school. We willen iedereen in aanraking brengen met techniek, zodat de kinderen zich op een breed front kunnen ontwikkelen, verklaart Camies. Ze vertelt dat veel van haar leerlingen kiezen voor een beroep in het bedrijfsleven of de bouw. Voor de positie op de arbeidsmarkt is het daarom gunstig dat kinderen technisch geschoold zijn: Bouwend Nederland organiseert die prijsvraag niet voor niets. Het is van belang dat kinderen blijven kiezen voor technische beroepen. Niet afhankelijk Om sponsoring van scholen in goede banen te leiden, hebben het onderwijs, de overheid en het bedrijfsleven in 2009 het convenant Scholen voor primair en voortgezet onderwijs en sponsoring afgesloten. Daarin is onder meer bepaald dat sponsoring de objectiviteit en onafhankelijkheid van scholen niet mag bedreigen, dat de school niet in gevaar mag komen door het wegvallen van de sponsor en dat sponsoring verenigbaar is met de doelen van de school. Het convenant heeft geen rol gespeeld bij het beleid van Reggesteyn. Bij ons is geen sprake van sponsoring, meent Henk Kastenberg. De bedrijven betalen er niet voor. En we zijn ook niet afhankelijk van bedrijven. We hebben onze eigen budgetten. Maar het is gewoon makkelijk dat we kunnen profiteren als bedrijven iets kunnen missen. Ook Carolina Camies ziet geen problemen met sponsoring. We hebben de techniektorens gewonnen met een prijsvraag, stelt ze. Dus is hier wel sprake is van sponsoring? Zo ja, dan lijkt dit mij verenigbaar met de doelstellingen van de school. Die torens zijn speciaal gemaakt voor het basisonderwijs. Henk Kastenberg Techniekpact Met het Techniekpact wil het kabinet het techniekonderwijs verbeteren en meer jongeren interesseren voor de techniek. Te weinig jongeren kiezen voor een technische opleiding. Tegelijk gaat de komende jaren een groot aantal technici met pensioen. Hierdoor ontstaat tot 2016 een tekort van technici. Samen met sociale partners en het onderwijs wil het kabinet deze schaarste aan technisch personeel aanpakken. Oud-staatssecretaris Paul de Krom krijgt hierin een voortrekkersrol.

8 Fusie bracht basisscholen steviger basis 8 Tekst Marijke Nijboer Schaalvergroting Fusie bracht basisscholen steviger basis Na jarenlang te zijn gestimuleerd door het ministerie van OCW, staat schaalvergroting in het onderwijs al weer enige jaren in een kwade reuk. In een korte serie vertellen directeuren in de diverse onderwijssectoren hoe schaalvergroting voor hen heeft uitgepakt. In dit nummer drie basisschooldirecteuren aan het woord. In de jaren tachtig kwam er verzet tegen de werkwijze van het ministerie van Onderwijs, dat tot in detail greep hield op het onderwijs. Dit leidde er uiteindelijk toe dat scholen meer autonomie kregen en achteraf op de resultaten werden afgerekend. Dat vroeg wel om meer professionaliteit bij de schoolbesturen. Mede daarom moedigde het ministerie vanaf midden jaren tachtig besturen aan om te gaan samenwerken of fuseren. Het primair onderwijs gaf zo tussen 1992 en 2005 gehoor aan die oproep. Onzeker Sinds 2004 verenigt CSG De Waard in Oud-Beijerland het christelijk basisonderwijs in de Hoeksche Waard. Het belangrijkste argument voor de fusie was dat zelfstandigheid financieel te risicovol werd. Ruud Vogel was voor de fusie directeur van De Regenboog, een school met 115 leerlingen in Heinenoord. Zijn bestuur bestond uit vrijwilligers die zich onzeker voelden onder het systeem van grotere bewegingsvrijheid en controle achteraf. Zij waren bang dat ze misschien nog wel eens een claim aan hun broek zouden krijgen omdat ze niet zouden hebben voldaan aan bepaalde regels. Ze leunden zwaar op mijn deskundigheid als directeur. Maar ook ik voelde me wel eens onzeker, vooral wanneer het ging om de financiën. Hij kon destijds zelf als jonge directeur wel wat extra steun gebruiken. Mijn voorganger was vrij autoritair, en ik wilde het anders doen. Terugkijkend vind ik dat ik te zeer een dienende rol had. Ik heb me daaruit moeten terugvechten. Dat is uiteindelijk gelukt, maar aan mijn bestuur had ik daarbij weinig steun. Sinds de fusie is De Regenboog gegroeid naar 144 leerlingen en is Vogel ook directeur van De Vliet in Klaaswaal. Hij heeft niet langer het gevoel dat hij er alleen voorstaat. Tijdens zijn func tioneringsgesprekken met collegevoorzitter Bert Tuk krijgt hij goede feedback. Bert spreekt achttien directeuren en heeft dus volop vergelijkingsmateriaal. Dat leidt tot prima adviezen. Binnen de stichting zijn voor complexe thema s zoals functiedifferentiatie en passend onderwijs werkgroepen opgericht, waarin hij met collega s beleid uitwerkt. Alles wordt afgevinkt, en ons bestuur duikt in de wetgeving. Zo komen we straks niet voor heel grote verrassingen te staan. Overdag vergaderen Bij schaalvergroting wordt al gauw gedacht aan extra managementlagen en stroperige processen, maar die komen in het primair onderwijs nauwelijks voor. Vogel: Wij vergaderen overdag, en niet vaker dan vroeger. Destijds had ik juist heel veel avondvergaderingen. Als directeur moest ik overal bij zijn: de or, mr en bestuursvergaderingen. Er waren ook regelmatig werkzaterdagen. Dan kwam het bestuur klussen en werd ik ook verwacht. Vogel woonde in de hoofdwoning schuin tegenover de school. Als er s nachts alarm was, mocht ík gaan kijken. Dan nam ik voor de veiligheid m n hond maar mee. Nu zijn al onze scholen gelukkig aangesloten bij een alarmcentrale. Volgens Vogel heeft de fusie juist geleid tot minder bureaucratie. In de oude situatie kreeg het bestuur van De Regenboog de

9 9 In dit gebouw zijn zowel cbs De Regenboog als obs Het Anker gehuisvest. notulen van alle vergaderingen, en men ging tot in detail op alles in. Vlak voordat ik naar Heinenoord kwam, was er op De Regenboog een rel over de keuze van een nieuwe godsdienstmethode. De leerkrachten en het bestuur waren het daarover oneens. Het bestuur drukte zijn zin door en schafte een methode aan waar het team niks mee kon. Zijn huidige, professionele bestuur zit op afstand. Wij werken met cirkels van betrokkenheid. De kern wordt gevormd door het kind in de klas. Daar draagt de leerkracht verantwoordelijkheid voor. De volgende cirkel bestaat uit interne begeleiding en directie. Iemands invloed reikt nooit verder dan één cirkel. Baangarantie De Stichting PCPO Westland, beheerder van vijftien pc-scholen, ontstond in hetzelfde jaar en vanuit dezelfde drijfveren als CSG De Waard in Oud Beijerland. Er kwam veel op ons af. Om je zaken voor elkaar te krijgen moest je als klein bestuur wel een bureau in de arm nemen. Samen die deskundigheid delen is veel goedkoper, zegt Edward van Reenen, directeur van sbo De Boemerang. Zonder de fusie, zegt hij, hadden de verschillende kleine scholen nooit al hun personeel in dienst kunnen houden. Zo n grotere stichting kan schuiven met mensen. Bij de fusie boden we een garantie op werkgelegenheid. En nog steeds garanderen we dat mensen met een vaste baan in dienst kunnen blijven. De stichting stimuleert mobiliteit. We nodigen mensen uit om ook eens op een andere school te werken. Neem mijn sbo-school: twaalf jaar geleden had ik 297 leerlingen. Door passend onderwijs zijn dat er nu nog 152. Dankzij die mobiliteit kan ik in onze vacatures mensen aannemen met specifieke deskundigheid die bewust kiezen voor het sbo. Ook hij vindt niet dat de bureaucratie is toegenomen. Het stafbureau is nieuw. Daar zit het eenkoppige college van bestuur met een secretaresse, een onderwijsadviseur, een personeelsfunctionaris en een parttime financiële kracht. Maar dat is een heel praktische laag. Natuurlijk wordt er nog steeds vergaderd. Maar de vergaderingen worden steeds inhoudelijker. Er komen steeds minder futiliteiten aan de orde. Als fusies stuklopen, is dat meestal op de financiën, de formatie en/of de identiteit, zegt Van Reenen. PCPO Westland is in de beginfase bewust om die klippen heen gevaren. Wij hebben eerst gekeken naar de grote lijnen en de punten waarop we elkaar konden vinden. Pas toen de wens tot samenwerken was gegroeid, zijn we over die lastige onderwerpen gaan praten. Nadelen Welke nadelen kleven er aan schaalvergroting? Vogels team heeft moeten wennen aan de meer zakelijke sfeer. Vroeger was ik de primus inter pares; nu meer een onderwijskundig manager. Sommige leerkrachten vonden het vroeger gezelliger. Verder, zegt hij, zijn de geldstromen niet meer zo inzichtelijk voor de directeur. Gelden komen ook niet meer één op één ten goede van jouw school; ze worden verdeeld binnen de stichting. De Regenboog groeit en zou eigenlijk recht hebben op extra geld, maar wij delen dit met scholen met een tekort. Ik kan ermee leven; uiteindelijk dient onze stichting het christelijk onderwijs in de hele Hoeksche Waard. Zijn oude bestuur en trouwens ook de christelijke gemeenschap in Heinenoord hadden méér moeite met dit aspect. De Regenboog was een rijke school met een eigen woning. Het sentiment tijdens de fusie was: wij hebben alle dubbeltjes opzij gelegd en nu komt alles op één hoop. Het beeld was dat al dat geld nu in het bestuurskantoor in Oud-Beijerland werd gestoken. Dat klopte niet helemaal, maar zo beleefden mensen het. Gelukkig kon ik hen vertellen dat maar 3,5% van ons budget naar het management gaat. In de gemeenschap werd bovendien gevreesd dat het christelijke karakter van de school zou verwateren, zeker toen de Regenboog onder één dak ging met de openbare basisschool. Vogel: Mensen zeiden: haal die C maar van de gevel. Maar ik denk dat wij nu, samen, méér dan vroeger inhoudelijk bezig zijn met onze identiteit.

10 Fusie bracht basisscholen steviger basis 10 Links: Brede School Overdinkel Rechts: sbo De Boemerang Eén directeur voor onderwijs en opvang In het oosten van Nederland zijn het de onderwijsinhoudelijke voordelen die twee scholen van één stichting tot nauwe samenwerking brengen. Josine van Ulden is directeur van de Brede School Overdinkel. Deze school (70 leerlingen) wordt organisatorisch samengevoegd met de Meester Snelschool (100 leerlingen), die in Losser staat, vier kilometer verderop. Nadat de Losserse directeur in 2014 met pensioen is gegaan, zal Van Ulden directeur worden van beide scholen. De scholen blijven zelfstandig, maar krijgen een efficiëntere organisatie en aansturing. Beide locaties hebben kinderopvang. Deze valt net als de twee scholen onder het schoolbestuur VCO Oost-Nederland, én onder de directie van Van Ulden. De kinderopvang en de peuterspeelzaal op beide locaties werken al innig samen en gebruiken dezelfde methodes. En beide scholen hebben dezelfde ib er. Van Ulden: Dat werkt geweldig. Daarbij helpt het enorm dat beide scholen onder dezelfde gemeente en hetzelfde samenwerkingsverband vallen. Zij hoopt dat de meerwaarde van deze samenwerking ook zal optreden in de andere afdelingen van de scholen. We zien bij de VVE hoe collega s elkaar kunnen versterken, ook inhoudelijk. De peutergroepen hebben hbo-leidsters, die een inspiratiebron zijn voor de mbo-leidsters op beide locaties. De leidsters van onze groepen 1 en 2 op beide locaties staan alleen voor de groepen. Ook zij kunnen elkaar gaan versterken. En natuurlijk ziet de directeur ook praktische voordelen. Straks bereiden we één Sinterklaasviering voor, met één inkoop van spullen, die op twee locaties wordt gevierd. Ze voorziet dat het delen van de directeur wel tot een praktisch probleem zal leiden. Straks is er op beide scholen niet meer altijd een aanspreekpunt aanwezig. Ouders hebben bij het halen en brengen vaak de behoefte om iets te melden, en er kunnen ook nieuwe ouders langskomen die graag een rondleiding willen. Leerkrachten zijn meestal druk bezig met het onderwijsproces. Dat willen we zo min mogelijk verstoren. Van Ulden ziet een mogelijke oplossing in het wegvallen van het tweede directiesalaris. Van dat geld kunnen ondersteunende mensen extra uren krijgen. Ik denk aan de ib er en de ict er. Het aanspreekpunt hoeft wat mij betreft niet per se de directeur te zijn. De ondersteunende mensen zouden ook als aanspreekpunt kunnen dienen. De directeur wil beide scholen langzaamaan laten toegroeien naar dezelfde werkwijze. De Brede School Overdinkel is bijvoorbeeld toe aan een nieuwe methode voor wereldoriëntatie. De Meester Snelschool heeft voor dat vak een heel goede methode, waar het team al heel vaardig mee is geworden. Daar gaan wij waarschijnlijk bij aansluiten. Dat zullen we op meer punten gaan doen, maar heel geleidelijk. Wennen De geïnterviewden prijzen ook andere voordelen van schaal vergroting. Van Reenen: Ik merk dat we meer geld binnen krijgen. Er wordt bijvoorbeeld beter ingestoken op subsidie mogelijkheden. Daar hadden wij vroeger noch de tijd noch het inzicht voor. Vogel noemt het prijsvoordeel en gemak van gezamenlijke inkoop. We hebben één schoonmaakbedrijf, één netwerk voor systeembeheer, en de service van kopieerapparaten is centraal geregeld. Dat geldt ook voor de professionalisering. In onze kwaliteitskringen wordt deskundigheid uitgewisseld. Daarvoor kan je bijvoorbeeld alle mensen van één bouw bij elkaar halen. We hebben ook samen deskundigheid ingekocht over hoogbegaafdheid. Klinkt dit allemaal niet al te positief? Van Reenen: Vijf jaar geleden zou ik een ander verhaal hebben gehouden. Ik heb echt wel eens gemopperd op die fusie. Ik had er in het begin heel veel werk aan en er kwamen veel vragen van collega s op me af. Hij heeft zelf ook erg moeten wennen aan zijn andere werkomstandigheden. Ik zit al heel lang in het onderwijs en ben al dertig jaar directeur. Dan duurt het even voordat je omschakelt. Maar inmiddels voelt het grotere verband waarbinnen hij werkt vertrouwd. En dat hij niet langer alle formatieberekeningen hoeft te maken en alle begrotingen hoeft op te zetten, is alleen maar prettig. Maar het belangrijkste is: ik heb nu het gevoel dat we echt samen verantwoordelijk zijn.

11 Een cadeautje? Dit is goed werkgeverschap 11 Tekst Joke Waltmans Fotografie Ds. Piersoncollege Vitaliteit docenten Een cadeautje? Dit is goed werkgeverschap Kleine groepjes docenten en overig personeel aan het werk tijdens een studiedag in februari jl. Ontspannen met yoga, leefstijl coaching of een workshop mindfulness. De docenten van het Ds. Pierson college in Den Bosch mogen uit een aanbod van 24 arrangementen hun eigen top 3 kiezen. Bedoeld om de vitaliteit te vergroten en zo de werkdruk beter aan te kunnen. De jongste resultaten van het Psychosociaal Arbeidsbelastingsonderzoek (PSA) op het Pierson gaven een mooi resultaat. Zo mooi dat de directie er van de uitvoerende arbodienst complimenten voor kreeg. Er is bij ons op school een hoge mate van tevredenheid, men voelt zich betrokken bij school, en er is ruimte voor ontwikkeling, vertelt Alma van Bommel, rector van de scholengemeenschap voor vmbo-t, havo en vwo. Uit hetzelfde onderzoek kwam echter ook naar voren dat er verbetering mogelijk is als het gaat om de balans tussen werk en privé, de werkdruk en gezonde leefgewoontes. Het gaat hier om de driehoek persoon, werk en persoonlijke omstandigheden. Op dat vlak voer je zelf de regie, geeft Van Bommel aan. Mooie diversiteit In overleg met arbodienst Human Capital Care en een aantal aanbieders is uitgebreid bekeken wat de school haar docenten op dit gebied kan bieden. Het resultaat is het programma 'Kleurrijk in balans' waarbij de docenten individueel of per sectie of team uit 24 arrangementen mogen kiezen. Een mooie diversiteit, noemt Van Bommel het aanbod, dat varieert van dieetbegeleiding of effectief communiceren tot loopbaanreflectie en een sportclinic hardlopen. Bedoeld om handvatten te vinden waardoor je met meer energie op een goede manier invulling kan blijven geven aan je werk. Voor de een is dat je hoofd leegmaken met golfen, een ander haalt energie uit een workshop timemanagement of uit coaching, schetst zij. Het mag voelen als een cadeautje, ik vind het een vorm van goed werkgeverschap. Wie alleen al het maken van een keuze lastig vindt, kan eerst langs bij een vitaliteitscoach. En heb je een individuele wens, dan kan dat ook. Van de 170 docenten op de scholengemeenschap hebben zich inmiddels bijna 120 zich ingeschreven voor een workshop of cursus die net is begonnen of op punt van beginnen staat. En de rest? Deelname is niet verplicht, al mag een leidinggevende wel vragen waarom iemand niet meedoet. Investeren De exacte kosten voor het keuzeprogramma houdt Van Bommel voor zich, maar verantwoorden kan ze het zeker, vindt zij. Je kunt je afvragen of dit kan in een tijd van bezuinigingen. Dit is investeren in de toekomst. Hoe blijven je mensen vitaal in een tijd dat er steeds meer van hen wordt gevraagd? Je hoeft niet eerst ziek te zijn voordat je beter kan worden. Dat geldt ook voor de professionele vaardigheden waar aanvullend op onze Pierson Academy aandacht voor is. Voor zover bekend is het Pierson uniek met deze aanpak. Van Bommel weet dan ook niet wat ze ervan kan verwachten. Wel weet ze dat de aanpak met interesse wordt gevolgd door de andere scholen in het ORION-verband waarvan het Pierson deel uitmaakt. Aardige bijkomstigheid is bovendien dat er aanbiedingen binnenkomen voor interessante activiteiten en cursussen. Zo krijg ik een mooie databank met mogelijkheden. En waar heeft Van Bommel zelf voor gekozen? Glimlachend: Wij gaan met onze driehoofdige directie een coachingstraject volgen. De centrale vraag daarbij is: 'Hoe houd je voldoende aandacht voor langetermijnzaken terwijl je in beslag wordt genomen door de dagelijkse gang van zaken'.

12 Typisch christelijk Op pantoffels door de school 12 Tekst Bert van der Kruk Fotografie Ossip van Duivenbode e.a. Naar aanleiding van het onderzoek Typen van protestants-christelijk basisonderwijs in een seculiere tijd, portretteren we in deze rubriek scholen van de drie typen christelijke scholen die de onderzoekers onderscheiden. Type 1: traditiescholen Cbs De Jacobsvlinder Op pantoffels door de school Willy van Riet-Roel Scholen van type 1 willen leerlingen in aanraking brengen met het evangelie van Jezus Christus. Er is veel aandacht voor godsdienstige vorming. Op deze scholen zitten ook onkerkelijke leerlingen, maar de leraren zijn overwegend protestants. De schoolleider is meestal actief betrokken bij een kerkelijke gemeenschap. De Prins Bernhardschool ging, De Jacobsvlinder kwam. De oude dorpsschool in Zoetermeer onderging onlangs een totale metamorfose. De protestantschristelijke identiteit bleef. Je wilt iets betekenen voor kinderen en ouders. De Prins Bernhardschool wordt gesloopt. Een gele machine hakt agressief in op de muren van het gebouw uit de jaren zestig. Flarden beton hangen losjes aan plafonds. Waar de sloopmachine haar werk nog niet heeft gedaan, zijn de ramen onbeschadigd. Ze zijn beschilderd met kleurige vlinders. Nog even en ook die zijn verleden tijd. Iets verderop, schuin aan de overkant van de straat, staat de nieuwe school. Op het dak van het gebouw rode baksteen, veel glas staat een kunstwerk van vlinders, wiegend in de wind. Met de overgang naar het nieuwe gebouw is ook de oude naam verdwenen. De Prins der Nederlanden heeft plaats gemaakt voor De Jacobsvlinder. Grote aantrekkingskracht Directeur Willy van Riet-Roel, sinds 1986 verbonden aan de school en vanaf 2001 directeur, spreekt van een toplocatie. De school ligt op de grens van het oude dorp en de eerste uitbreidingswijk Palenstein. Aan de ene kant is de oude kerk van Zoetermeer zichtbaar, aan de andere zijde staan de flats die sinds de jaren zestig het dorp in de vaart der volkeren moesten opstoten. Een aantal flats staat inmiddels op de nominatie voor sloop. Ze worden grotendeels bewoond door mensen met een allochtone achtergrond. Hun kinderen zitten op De Jacobsvlinder ze vormen er 90% van de schoolbevolking of gaan naar de katholieke of openbare basisschool een paar straten verderop. Die twee andere scholen verhuisden drie jaar geleden al naar een nieuw onderkomen, De Jacobsvlinder pas in januari Het wachten op de nieuwbouw betekende stilstand in de groei, zegt Van Riet. Inmiddels trekt de groei aan, al kan die ook weer in gevaar komen als er straks flats gesloopt worden. De kunstenaar en directeur bij het net geplaatste kunstwerk op het dak van de nieuwe school. Type 2: diversiteitsscholen Scholen van type 2 willen leerlingen voorbereiden op de multiculturele samenleving. Belangrijk is dan ook de overdracht van vaardigheden die ze daarvoor nodig hebben. Levensbeschouwelijke diversiteit is voor deze scholen een positief gegeven. Leerlingen maken kennis met het christelijk geloof, omdat belangrijke waarden in onze samen leving daaruit voortkomen. Er is ruimte voor de ontmoeting met de diverse levensbeschou wingen op basis van gelijkwaardigheid. De levens beschouwelijke achtergrond van zowel leerlingen als leraren is divers. Type 3: zingevingsof vormingsgerichte scholen Scholen van type 3 vinden de vorming van leerlingen op alle gebieden belangrijk. De persoonlijke ontplooiing van het individuele kind staat centraal, ook bij levens - beschouwelijke vorming. Zingeving op basis van christelijke waarden staat daarin voorop. Op deze scholen zitten christelijke kinderen, maar ook andersgelovige en onkerkelijke kinderen. Veel leraren hebben een christelijke achtergrond, maar ook leraren met een andere levensbeschouwelijke achtergrond kunnen er werken.

13 13 Op pantoffels door de school Ondertussen heeft het nieuwe gebouw grote aantrekkingskracht, merkt de directeur. Trots wijst ze op de ouderkamer, in de vorm van een cocon, van buiten zwart, van binnen rood het lijkt wel een hippe loungeroom. En op de grote hangende trap in het midden van de hal, die tevens als tribune dienst kan doen. Daar past nu nog de hele school op, 125 kinderen dus. Over een tijdje hopelijk niet meer. De oude school noemt ze een eilandjesgebouw : Je zag elkaar niet, je hoorde elkaar niet, je kon de school verlaten zonder elkaar te zien. In het nieuwe gebouw is dat onmogelijk. Het heeft, in al z n strakke frisheid, iets warms en huiselijks. Dat wordt nog versterkt doordat de kinderen er op pantoffels lopen. Dat draagt bij aan de goede sfeer, zegt Van Riet. Je gedraagt je anders op pantoffels; het geeft rust, het dempt prikkels. Bovendien zijn veel kinderen het thuis ook gewend om de schoenen uit te doen. Nieuwe naam De Jacobsvlinder is een open christelijke school, zegt Van Riet. We hebben leerlingen met een islamitische en hindoeïstische achtergrond, maar we vieren hier niet het Suikerfeest of Divali. Kinderen mogen er uiteraard wel over vertellen, en bij de dagopeningen hebben we er ook oog voor. Maar we zijn een christelijke school en dus vieren we Kerst en Pasen. Dat levert niet vaak problemen op. Ouders weten het; ze kiezen bewust voor een christelijke school, omdat ze ervan uitgaan dat die staat voor normen en waarden. In onze westerse cultuur hebben we te veel naar de culturele en religieuze verschillen gekeken, vindt de directeur. Dat heeft tot een hoop oorlogen, twisten en andere ellende geleid. Het is beter om te letten op de overeenkomsten. We willen aan het eind van het leven allemaal graag bij God komen. Welke weg we daarbij volgen, maakt uiteindelijk niet zoveel uit. Zo maakt het ook niet uit hoe we bidden: met de handen gevouwen, geopend of tegen elkaar gedrukt gebed gebeurt van binnen. Ik hoop dat wij hier op school een steentje kunnen bijdragen aan wederzijds respect tussen mensen en groepen, al is het maar klein steentje. De nieuwe naam van de school een idee van een ouder is wat dat betreft veelzeggend. Jacob is een van de aartsvaders voor joden, christenen en moslims. De verbinding zit dus al in de naam. De vlinder heet officieel Sint Jacobsvlinder, maar dat voorvoegsel vond de protestantse school toch iets te rooms-katholiek. Gezonde school De school heeft veel oog voor de taalontwikkeling van kinderen. Dat gebeurt al in de vroegste fase, in samenwerking met de peuterspeelzaal. Veel kinderen hebben ouders die het Nederlands (nog) niet goed machtig zijn. Ook de ouders worden er nauw bij betrokken. Het aardige is dat zij ook zelf in het schoolgebouw terecht kunnen voor een taalklas. Taal, taal en nog eens taal, daar hameren we op, zegt Van Riet. Behalve Nederlands krijgt ook Engels veel aandacht: in elke klas wordt twee keer in de week alleen maar Engels gesproken, geschreven, geluisterd en gezongen. Daarnaast is Van Riet trots op het predicaat gezonde school. Twee keer per week nemen kinderen geen koek maar fruit mee naar school, en één keer per week is het waterdag. Gedurende een half jaar krijgen de kinderen drie keer per week gratis fruit uitgereikt. In de teamkamer staan de gevulde kratten. Aan de wand hangt een foto waarop de directeur zit tussen minister Edith Schippers (Volksgezondheid) en Paul Rosenmöller (voorzitter van de stuurgroep Gezond Gewicht). Kinderen moeten goed eten. Maar we worden geen calorietellertjes, hoor. We laten hun de keus. De grote betrokkenheid bij kinderen en hun ouders hangt volgens de directeur direct samen met de christelijke identiteit van de school en haar medewerkers. Je wilt iets betekenen voor kinderen en ouders. Dat doe je als leerkracht vanuit je eigen persoonlijkheid, en die is christelijk gevormd. Een humanist zal misschien hetzelfde zeggen, maar toch is de christelijke basishouding heel anders. Meer dan kennis Op het eerste gezicht lijkt De Jacobsvlinder, met een grote diversiteit aan culturele en nationale achtergronden onder de leerlingen, een school van het type 2. Respect voor andere culturen en godsdiensten neemt een belangrijke plaats in. Maar directeur Willy van Riet vindt kennismaking met het christelijk geloof, zoals verwoord in typering 2, een te magere omschrijving. Het gaat niet alleen maar om kennis, het gaat wel wat dieper. De school bevindt zich ergens tussen type 2 en 3, al past het aannamebeleid in beide gevallen niet helemaal. Wij selecteren onze leerkrachten nog wel heel graag op de christelijke identiteit. Ik vraag altijd of ze met het christelijk geloof zijn opgegroeid en, mochten ze daar niet zo veel meer aan doen, of ze het wel kunnen voorleven. Er werken bij ons geen islamitische of hindoeïstische leerkrachten. Dat is niet toevallig, dat is een bewuste keuze.

14 Nieuwe wegen zoeken 14 Tekst Bert van der Kruk Fotografie Jelle Koolstra Practoraat in christelijk mbo Nieuwe wegen zoeken Zes christelijke roc s en vakscholen gaan hun christelijke identiteit op hedendaagse wijze ontwikkelen. Zij willen die herkenbaar beleefbaar maken voor studenten en medewerkers. Het practoraat van de Besturenraad ondersteunt de mbo-instellingen daarbij. Religie is van alle tijden. Ook jongeren van nu zijn daar gevoelig voor. De honderdvijftig medewerkers van Cibap gingen een paar maanden geleden voor het eerst sinds lange tijd gezamenlijk aan de slag met de christelijke identiteit van deze vakschool voor verbeelding in Zwolle. Wat inspireert ons, vroegen zij zich af. En hoe werkt dat door in onze pedagogische relatie met de studenten? Oftewel: hoe inspireren we onze studenten vanuit onze eigen inspiratiebronnen? Het werd een interessante dag, herinnert bestuursvoorzitter Coby Zandbergen zich. We hadden voor een redelijk traditionele vorm gekozen, met een paar inleidingen en groepsgesprekken, je kent het wel. Dat was een bewuste keuze: we wilden niet al te gek doen, want het onderwerp zelf was al lastig genoeg. Het was niet de bedoeling om die dag elkaar de maat te nemen, wat in discussies over de christelijke signatuur al gauw gebeurt. Het moest gaan over de waarde die we toevoegen aan het onderwijs, zodra we zingeving serieus nemen. Iets minder klassiek was de vraag aan het personeel om een voorwerp mee te nemen dat iets over hun inspiratie duidelijk maakte. Schilderijen, foto s, muziekstukken, You Tube filmpjes, er kwam van alles voorbij. Zelf nam Zandbergen foto s van urban art uit Berlijn mee, waarop geportretteerde mensen vanaf stoepen en muren voorbijgangers recht aan kijken. Het deed haar denken aan Petrus opmerking in de richting van een verlamde man: Zie mij aan. Dat is voor mij wezenlijk in het christelijk onderwijs: contact maken, een relatie aangaan met de ander. Ook dit vonden veel collega s spannend, zegt Zandbergen. Je stelt je daarmee toch kwetsbaar op. Een beetje onwennig was het ook wel, want zo vaak zijn vragen over inspiratie en zingeving de laatste jaren nou ook weer niet gesteld. Lange tijd richtte Cibap, net als de andere christelijke mbo-instellingen in het land, zich vooral op de onderwijskwaliteit. De christelijke identiteit was daarbij steeds minder een relevante factor. De identiteit was versloft. Herkenbaar beleefbaar De zes christelijke roc s en vakscholen Cibap, A12, Alfa, Berechja, Landstede en Menso Alting willen daar verandering in brengen. Ze willen de christelijke identiteit van hun mbo-instellingen meer herkenbaar beleefbaar maken voor personeel en studenten. De opleidingen hebben daarvoor diverse activiteiten in gedachten, variërend van bijeenkomsten zoals in Zwolle tot Een dubbelportret van Roelof Smidt (rector Ichthus College Kampen, onderdeel van Landstede) met student Ties Eigenhuis.

15 15 Nieuwe wegen zoeken Een dubbelportret van Marijn Visser (leidster kinderopvang Mozaïek (onderdeel Landstede) met Sigrid Huisman, moeder van Pasquale. Zij maakt voor haar dochter gebruik van de kinderopvang Mozaïek. nieuwe belevingsgerichte zingevingsactiviteiten voor en met studenten. Voor de laatste categorie verwachten ze veel van de inzet van nieuwe media. Om het christelijk mbo hierbij te ondersteunen, heeft de Besturenraad het zogenoemde practoraat in het leven geroepen, een praktisch lectoraat. Het practoraat richt zich op innovatie en ontwikkeling van identiteit zoals het woord al zegt vooral op praktisch niveau. Taco Visser, adviseur Identiteit bij de Besturenraad, en Jelle Koolstra, creatief directeur van ROCmedia, bemensen het practoraat. Wij willen de christelijke identiteit opnieuw tevoorschijn halen, zegt Jelle Koolstra, die zich vooral op nieuwe initiatieven voor en met studenten richt. Omdat we geloven dat die identiteit perspectief biedt en een extra dimensie geeft aan het onderwijs. Ja, ik denk zelfs om in marketingtermen te spreken dat het voor de christelijke mbo-instellingen een unique selling point is. Maar de identiteit is geërodeerd en ondergesneeuwd. Billen bloot Koolstra was tien jaar leraar in het christelijk voortgezet onderwijs en werkte vervolgens twintig jaar bij de NCRV. Terug naar vroeger, naar de oude waarden wil hij absoluut niet. De traditie nieuw leven inblazen, dat is niet onze manier. We zullen nieuwe wegen moeten vinden. Daarbij gaan we ervan uit dat religie van alle tijden is. Ook jongeren van nu zijn daar gevoelig voor, al weten ze dat zelf misschien niet. We willen daarom hun verhalen naar boven halen. Via de sociale media is dat makkelijk te doen. Daar delen jongeren alles met elkaar, daar kun je vertellen dat je een broertje hebt gekregen of dat je vader is overleden. Daar is sprake van community-vorming, ongeveer het hoogst haalbare in het onderwijs. Maar op wonderlijke wijze maken scholen er nauwelijks gebruik van. Docenten zijn er angstig voor; jongeren weten immers veel meer over Twitter en Facebook. Jammer, want Facebook is volgens Koolstra het schoolplein van vandaag en Twitter is meer dan de letterdiarree waarvoor het vaak wordt aangezien. Ik vind dat het christelijk onderwijs de sociale media moet omarmen, omdat we daardoor beter in contact kunnen komen met elkaar, en met leerlingen. Vervolgens kunnen we het hebben over leven en dood of over wat de Veertigdagentijd voor jou betekent. Op Valentijnsdag staat Facebook vol met liefde en wat doet het christelijk onderwijs ermee? Helemaal niks. Dat vind ik zonde. Terwijl hij op Cibap samen met studenten een Twitterwall bedacht, waarop tijdens de kerstviering hun boodschappen waren te lezen, maakt Koolstra op Landstede video s met dubbelportretten van docenten en studenten. Dan laat ik zo n clipje aan de docenten zien en zeggen ze: leuk. Vraag ik vervolgens: ga je het ook delen, zet je het op de website of op de beeldschermen in school? Dan is de reactie vaak minder positief. Vervolgens gebeurt er niks. Waarom die angst om met de billen bloot te gaan? Je schaamt je toch niet voor wat je doet of zegt of denkt? Die verlegenheid zullen we voorbij moeten Zoek de bezieling Taco Visser, die ook zo n tien jaar leraar was in het voortgezet onderwijs en momenteel naast identiteitsadviseur universitair lerarenopleider godsdienst/ levensbeschouwing is, richt zich binnen het practoraat op de organisatie. Hij gaf samen met Coby Zandbergen en enkele docenten de studiedag op Cibap vorm. Ik verken de organisatorische kant. Hoe is het daar gesteld met de identiteit? Het zoeken naar nieuwe wegen is een langzaam en kwetsbaar proces. De meeste betrokkenen vinden het lastig, want identiteit is geen gewoon onderwerp meer. Visser wil op termijn ook de processen onderzoeksmatig in kaart brengen die zich afspelen als een christelijke school besluit haar identiteit te ontwikkelen. Hij stelt daarbij vier vragen. Hoe rijk is de identiteit verbonden met christelijke inspiratiebronnen? Is de identiteitsontwikkeling een gelaagd proces dat ook pedagogische en onderwijskundige dimensies kent? Is identiteit iets van de hele school of van enkele vrijwilligers? En is de identiteit adequaat: zegt die iets over hoe de school daadwerkelijk opereert of is er alleen een verhaal op papier? Ook wil Visser het effect onderzoeken van de studentenactiviteiten die Jelle Koolstra begeleidt. Net als Koolstra hoopt Visser dat het practoraat iets weet los te maken in het christelijk mbo. Mijn ideaal is dat er beweging komt. Ik zie daarvoor genoeg kansen. Ik geloof in christelijk onderwijs; wij hebben een mooie pedagogische en levensbeschouwelijke opdracht. Maar die moeten we wel uitstralen en hedendaags verwoorden. Dus: zoek met elkaar de bezieling, ga tegen het tij van economisering in.

16 Mijn verhaal Mijn verhaal 16 Tekst Jan Haasjes Jan Haasjes Directeur CSG Het Streek Ede, locatie Zandlaan (vmbo/praktijkonderwijs) Ik doe een oproep tot bevlogenheid. Dat heeft te maken met hoe ik tegen onderwijs aankijk. Onderwijs draait om passie voor je vak, passie voor het onderwijs, passie voor onze pubers. Jonge mensen leren het meest van de meest bevlogen leraren. En dan gaat het niet alleen om vakkennis, maar ook om kennis van het volle leven, inclusief de levensvragen waar jonge mensen mee worstelen. Dat zijn de mensen die je een leven lang bijblijven. Ik weet nog goed dat ik helemaal enthousiast werd van mijn aardrijkskundeleraar op de pedagogische academie. Die man was zo gek als een cent, maar wist altijd te boeien. Door hem ben ik aardrijkskunde gaan studeren. Passie voor je vak is essentieel. Ik heb dat altijd gehad, en de mooiste beloning was het moment dat twee oud-leerlingen tegen me zeiden dat ze aardrijkskunde gingen studeren. Later kwam ik er een tegen in de trein naar Utrecht. Hij was op weg naar zijn werk: De Werkplaats in Bilthoven. Daar was hij al enkele jaren aardrijkskundeleraar! Dat zijn dingen die je goed doen. Datzelfde geldt voor je leerlingen. Als het je lukt om die beschadigde jongen of dat dwarse meisje toch aan een diploma te helpen, toekomstperspectief mee te geven, dan geeft dat een goed gevoel. Dan doe je meer dan alleen maar je werk! Dat heeft met betrokkenheid en passie te maken. Onze leerlingen hebben daar behoefte aan. Maar dan wel aan bevlogenheid die leidt tot betrokkenheid en niet tot chaos. Dit geldt natuurlijk ook voor het onderwijsondersteunend personeel. Hoeveel mensen weten nog uit hun eigen schooltijd hoe de conciërge heette? Soms is het de enige naam die je nog weet van een school Omdat hij altijd klaar stond voor de leerlingen, altijd vriendelijk was, streng doch rechtvaardig. Bevlogenheid geldt dus voor ons allemaal. Daarom haal ik de spiegel er weer bij. Kijk er eens in. Ben jij die docent waarvan de leerlingen later zeggen: die meneer of mevrouw X, daar was het fijn in de les. Die hield van zijn vak. Ik vond het vak niet leuk, maar zij wist er altijd iets boeiends van te maken. Die man had echte aandacht voor ons, was belangstellend, nam de tijd. Ben jij nog enthousiast voor je vak? Hoe merken leerlingen dat? En hoe merk jij dat leerlingen daardoor worden geraakt? Kun jij nog enthousiasme opbrengen voor onze doelgroep: pubers van het vmbo en het praktijkonderwijs! Ben jij nog in staat contact te leggen met jonge mensen? Breng je het op om goed naar hen te luisteren? Neem je hen serieus? Snap je hun wereld? Doe je daar moeite voor? Kun je het opbrengen om nieuwe ontwikkelingen in het onderwijs te volgen en om daar een rol in te spelen? En hoe zit het met het OOP? Weet jij hoe je overkomt bij leerlingen? Inspireer een generatie Passie!

17 17 Mijn verhaal Ik vind het van groot belang dat we een school zijn met passie! En ik heb erover nagedacht hoe je dat kunt meten Ik wil de komende periode een begin maken met het bezoeken van de afdelingen. Dan wil ik ook aanschuiven bij lessen om te ontdekken hoe die eruit zien. Na verloop van tijd zal ik een dagdeel per week besteden aan die bezoeken. Wat ik dan onder andere wil voelen, ervaren is die passie! Daarvoor is dan nodig een passiemeter Als je een schaal neemt van 0 tot 10, schat dan eens in hoe hoog jij zou scoren? Wat zouden de leerlingen invullen? Dat is meteen een goede kapstok voor gesprekken. Ik ben er heilig van overtuigd dat juist passie ervoor zorgt dat er goede lessen worden gegeven. Want dan werk je vanzelf aan de relatie, dan zorg je ervoor dat je leerlingen motiveert door de toepassing van activerende didactische werkvormen. Dan houd je zichtbaar rekening met verschillen in de klas, heb je aandacht voor taal en ga je altijd voor kwaliteit, waarbij de prestatie beslist niet mag ontbreken. En vergeet de humor niet! Laat 2013 het jaar zijn van de passie! En niet alleen met Pasen! Pasen Oeroude thema s rond dood en leven zijn nog steeds volop aanwezig in onze cultuur. Wat is het mooi om met jonge mensen na te denken en te spreken over de betekenis van dood en opstanding. Op Goede Vrijdag gedenken we de kruisiging. De dood lijkt dan aan de winnende hand. Alsof het zaadje dood in de grond ligt. Maar dan volgt Pasen! Het leven ontkiemt; uitbundig vieren we de opstanding van onze Heer Jezus Christus. Wat een geweldig feest. Symbolen van vruchtbaarheid en nieuw leven omringen ons in deze dagen: de eieren, de kuikentjes, het paasbrood in de vorm van kippen of haantjes of lammetjes. En niet te vergeten: de paashaas die spreekt mij natuurlijk aan Ik noem het symbolen van hoop. Hoop op een goede toekomst, hoop op een beter leven voor alle mensen en dieren op deze wereld. Hoop die doet leven. Dat is Pasen ten voeten uit. Maar dat is nog te gemakkelijk. Het is niet alleen gedenken en vieren, maar ook een opdracht aan ons allemaal. Jezus heeft ons voorgeleefd hoe het leven bedoeld is. Dát uitdragen en voorleven, elke dag weer, is een ontzettend moeilijke opdracht in een gebroken wereld. Gelukkig heeft Hij het voor ons volbracht. En daarmee weten we ons gedragen naar de eeuwigheid... Mijn verhaal Op deze pagina s bieden we ruimte aan het verhaal dat schoolleiders, bestuurders en toezichthouders vertellen over wat hen drijft en welke betekenis de school heeft voor leerlingen en studenten, leraren, ouders en andere betrokkenen. Heeft u een verhaal verteld bijvoorbeeld tijdens een jaaropening of in een nieuwjaarstoespraak dat u wilt delen, dan kunt u dat mailen aan Guido de Bruin, gdebruin@besturenraad.nl.

18 Band tussen school en bibliotheek steeds inniger 18 Tekst Marijke Nijboer Fotografie Esther Meisel/De Cirkel Band tussen school en bibliotheek steeds inniger Het is een trend aan het worden: een hechte samenwerking tussen scholen en bibliotheken. Op veel plaatsen wordt geëxperimenteerd met bibliotheken op basisscholen en schoolactiviteiten in de bibliotheek. Een belangrijke impuls hiervoor is de wens van het ministerie van OCW om het taalniveau van kinderen een extra impuls te geven. Daarnaast maken de steeds krapper wordende financiën van scholen en bibliotheken een samenwerking alleen maar aantrekkelijker. Op cbs De Cirkel in Den Bosch is de populariteit van het boeken lezen de laatste twee jaar behoorlijk omhoog geschoten. Dat heeft veel, zo niet alles, te maken met de radicaal vernieuwde inhoud van de boekenkasten op de school. Vóór die tijd hadden wij voornamelijk oude boeken in huis, vertelt Wilma Dolmans, leescoördinator en leerkracht van groep 5/6. We konden ons niet veroorloven om steeds nieuwe boeken te kopen. Maar nu hebben we een práchtige collectie. Dat is te danken aan het project schoolbieb. De Bossche openbare bibliotheek gooide enkele jaren geleden het roer helemaal om en sloot vier wijkfilialen. Met het geld dat zo vrijkwam, zijn op De Cirkel en 49 andere scholen schoolbibliotheken geopend. Sindsdien worden ook de kinderen bereikt uit gezinnen die nooit in een bibliotheek komen. Met minder geld meer kinderen bereiken De betrokkenen bij schoolbieb verzekeren dat deze omslag niet werd ingegeven door gedwongen bezuinigingen. De gemeente deed zelfs een forse eenmalige investering om de schoolbibliotheken te kunnen realiseren. Maar het feit dat zo met minder geld meer kinderen worden bereikt, vormt wel degelijk een van de charmes van het concept. De scholen krijgen per leerling acht boeken. De collectie bestrijkt het hele terrein: prentenboeken voor de kleintjes, informatieve boeken en leesboeken voor alle niveaus. Dolmans: En de bibliotheek plaatst er standaard nieuwe boeken bij. Dus onze collectie breidt zich steeds uit. Kinderen kunnen onbeperkt boeken bestellen via de computer. Wekelijks komt het busje van de bibliotheek langs om bestellingen te brengen. Op De Cirkel begeleidt een moeder het uitleenen inneemproces. Per keer mag elke leerling drie leesboeken meenemen; twee voor thuis en één voor in de klas. Wekelijks begeleidt een bibliothecaresse de school een dagdeel bij de inzet van de boeken voor allerlei onderwijsactiviteiten. Dolmans: Zij draagt bijvoorbeeld bij aan de nationale voorleesdagen en de Kinderboekenweek. En ze helpt kinderen bij het zoeken van geschikt informatiemateriaal voor werkstukken. In onze weekbrief geeft ze regelmatig leestips aan ouders over actuele onderwerpen zoals carnaval of dierendag. De leescoördinator: De kinderen zijn absoluut meer gaan lezen. Veel van onze gezinnen kwamen nooit in de bibliotheek. Nu halen ouders hun kind van school en lopen ze samen meteen door naar de bibliotheek. Wat ook vaak gebeurt: kinderen zien in de klas dat een ander kind een leuk boek heeft. Na afloop gaan ze samen naar de bibliotheek zodat de ander het kan krijgen. Het project schoolbieb verzorgt een cursus tot leescoördinator. Van elke participerende school moet tenminste één leerkracht deze volgen. Wilma Dolmans. We hebben veel geleerd over hoe je een kind enthousiast kunt maken voor lezen en wat je kunt met boeken in de klas.

19 19 Band tussen school en bibliotheek steeds inniger 'Let's Learn in de Bieb'; leerlingen van groep 7/8 werken in het digitale klaslokaal van de bibliotheek in Zoetermeer. Op cbs De Cirkel in Den Bosch lenen kinderen boeken van het project SchoolBIEB Mediawijsheid Ook scholen voor voortgezet onderwijs en roc s werken samen met bibliotheken. Bij het project Biebsearch ontwikkelen deze drie partijen nieuwe manieren om leerlingen te ondersteunen bij hun studie. Een belangrijk speerpunt is mediawijsheid. Docenten worden getraind met behulp van 23 Onderwijsdingen, een online programma waarin zij kennismaken met weblogs, online fotobewerking, wiki s, Twitter, Hyves en Facebook. Dit programma besteedt ook aandacht aan veiligheid en auteursrecht. Het Ichthus College Kampen doet al vier jaar mee aan Biebsearch. Rector Germien Kamphorst: Onze docenten weten nu hoe ze kunnen zoeken in Wikiwijs en hoe ze een wiki, een digitale omgeving, kunnen gebruiken in hun lessen. Dat zijn belangrijke vaardigheden op het digitaal goed uitgeruste Ichthus, waar elke leerling werkt met een eigen laptop. Scholen kunnen bij Biebsearch verschillende abonnementen nemen. Kamphorst: Wij hebben toegang tot de krantenbank, literaire banken, een universiteitsbibliotheek en het Archief voor Beeld en Geluid. Dat kost een behoorlijk bedrag, maar vroeger waren we ongeveer datzelfde geld kwijt aan één mediatheek, waarvan vier vestigingen gebruik moesten maken. Voor dat geld krijgen we nu meer terug. De rector: Het is belangrijk dat je kunt bepalen wat goede informatiebronnen zijn. Google is bijvoorbeeld een heel arme informatiebron. Met behulp van Biebsearch leer je om goede zoekvragen te stellen en goede bronnen te vinden. Dat is nuttig voor leerlingen én docenten. Ik merk dat docenten digitale geletterdheid en informatievaardigheid nog niet echt meekrijgen in hun opleiding. Ook om die reden heeft Biebsearch voor ons een duidelijke meerwaarde. Samen optrekken Scholen en bibliotheken werken al lang samen, maar de manier waarop is sterk veranderd. Gertruud Kemna, accountmanager bij de bibliotheek van Zoetermeer: Tot zo n tien jaar geleden werkten bibliotheken aanbodgericht. Nu luisteren we naar de wensen van scholen en stemmen we ons aanbod daar op af. Kemna: Op bibliotheken wordt bezuinigd, maar ook scholen zitten vaak krap. We richten ons op dezelfde doelgroep, en hebben een aantal gemeenschappelijke doelen. Dan kun je het beste samen optrekken. Onze core business is leesbevordering. Dat delen we met scholen. Zij leren kinderen lezen, wij bevorderen het leesplezier. En we vinden elkaar ook in het belang van mediawijsheid. Het partnerschap leidde in Zoetermeer tot een waslijst van gezamenlijke activiteiten. Zo organiseert de bibliotheek voorafgaand aan de Kinderboekenweek een inspiratieavond voor leerkrachten, met workshops en een markt met allerlei aanbieders die zich richten op het betreffende thema. De bibliotheek geeft workshops over interactief voorlezen in de ouderkamers op VVEbasisscholen en gaat basisscholen helpen om de zaakvakken te verlevendigen, bijvoorbeeld door jeugdliteratuur en dramalessen te koppelen aan de cultuurhistorische canon. Let s Learn in de Bieb is de naam van een digitaal klaslokaal in de bibliotheek, waar de groepen 7 en 8 en straks ook het vo kennismaken met allerlei digitale mogelijkheden. Diverse marktpartijen sponsoren dit project. Via de VoorleesExpress worden vrijwilligers getraind in interactief voorlezen, waarna zij twintig weken lang wekelijks een uur voorlezen in een gezin met een kleuter dat is voorgedragen door een lokale VVE-instelling. Skoolzone biedt kinderen op woensdagmiddag een plek om te werken aan hun spreekbeurt of werkstuk, eventueel met ondersteuning. En zo zijn er nog meer activiteiten. Kemna: Daar waar het onderwijs onze deskundigheid kan gebruiken, geven wij een extra steun in de rug. Ze vindt het niet meer dan logisch dat de bibliotheek dit oppakt: Informatie en advies geven is onze hoofdtaak. Als je dit niet doet, word je een uitleenfabriek zonder toegevoegde waarde. Ze verwacht dat de samenwerking met het onderwijs alleen maar nauwer zal worden. Dat willen de politiek, het onderwijs, en wij zelf. Wij zijn blij om in samenwerking met het onderwijs een bijdrage te kunnen leveren aan de ontwikkeling van kinderen. Met dit soort activiteiten kunnen wij het onderwijs helpen versterken. Meer informatie:

20 In debat Het hele maaiveld omhoog 20 Tekst Bert van der Kruk Fotografie Ruben Schipper In debat over excellente scholen Het hele maaiveld omhoog Sinds begin februari telt Nederland 52 excellente scholen. Negentig andere scholen die zich hadden aangemeld bij de Jury Excellente Scholen, ontvingen het begeerde predicaat niet. Is het een goede ontwikkeling dat zeer goed presterende scholen een pluim krijgen? Of is het allemaal een beetje hijgerig? Schoolleiders gaan erover in debat, met elkaar en met juryvoorzitter Fons van Wieringen. Je weet net zo goed als ik dat een schouderklopje meer helpt dan een sneer.