Cijfers rond structurele bevolkingsdaling in chronologisch perspectief

Transcriptie

1 Cijfers rond structurele bevolkingsdaling in chronologisch perspectief Maart 2010 Als gevolg van de omvangrijke publiciteit rond het rapport Structurele bevolkingsdaling, Een urgente nieuwe invalshoek voor beleidsmakers (2006, Derks, Hovens, Klinkers) is het onderwerp bevolkingsdaling op de agenda gekomen. Er zijn inmiddels veel publicaties verschenen over dit onderwerp. In deze notitie wordt in chronologische volgorde informatie gegeven over structurele bevolkingsdaling en de gevolgen daarvan. Het betreft met name kwantitatieve ontwikkelingen. De informatie heeft betrekking op de wereld als geheel, Europa, Nederland, provincies, regio s en gemeenten. Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid Wim Derks Peter Hovens Leo Klinkers Maart

2 Inhoud 1 Demografische ontwikkeling in het verleden... 4 Naoorlogse geboortegolf: nu snelle vergrijzing... 4 Figuur 1 Bevolking naar leeftijd Nederland De jaren zestig: bevolkingsgroei wordt minder... 5 Figuur 2 Bevolkingsontwikkeling Wereld, Europa, Nederland, , procentuele verandering per jaar... 5 De jaren zeventig: aantal kinderen beneden vervangingsniveau; eerste gemeenten met structurele bevolkingsdaling... 6 Figuur 3 Aantal kinderen per vrouw Nederland De jaren tachtig: tijdelijke daling aantal jongeren; eerste regio s passeren top bevolkingsomvang... 7 Figuur 4 Ontwikkeling aantal jongeren (0-19 jaar) Nederland, , procentuele verandering per jaar... 7 Figuur 5 Bevolkingsontwikkeling Delfzijl e.o., Zuid-Limburg, Oost- Groningen en Zeeuwsch-VLaanderen, , 1970= De jaren negentig: eerste provincie met structurele daling potentiële beroepsbevolking; meerdere regio s en gemeenten met structurele bevolkingsdaling... 9 Figuur 6 Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking (20-64 jaar) in provincies met sterkste daling: Limburg, Zeeland en Drenthe, , 1990= Tabel 1 Gemeenten met bevolkingsdaling gemiddeld over 7 jaar sinds eind jaren negentig of eerder : eerste provincie met structurele bevolkingsdaling : doorbraak aandacht bevolkingsdaling Stand van zaken op dit moment Structurele bevolkingsdaling Tabel 2 Tempo bevolkingsdaling: gemiddelde procentuele daling per jaar Waarom begint bevolkingsdaling aan de randen van Nederland? Tabel 3 Componenten bevolkingsontwikkeling Nederland en dalende regio s, gemiddeld over 2006 t/m Begin structurele daling Tabel 4 Begin structurele daling Figuur 7 Verdeling van gemeenten in gemeenten met groeiend en gemeenten met dalend aantal inwoners gemiddeld over zeven jaar Afgelopen tien jaar en komende tien jaar Tabel 5 Bevolkingsontwikkeling in afgelopen en komende tien jaar per provincie en regio, in procenten Maart

3 Tabel 6 Bevolkingsontwikkeling in afgelopen en tien jaar en natuurlijke aanwas in de komende tien jaar per gemeente, in procenten, met rangnummer van laag naar hoog Verwachtingen voor de toekomst : begin daling potentiële beroepsbevolking Nederland Figuur 8 Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking (bevolking van jaar) en werkende beroepsbevolking Nederland, : einde groei aantal kinderen op de wereld : begin daling beroepsbevolking Nederland : begin daling aantal inwoners Nederland Maart

4 Leeftijd 1 Demografische ontwikkeling in het verleden Naoorlogse geboortegolf: nu snelle vergrijzing Als het gaat over bevolkingsontwikkeling spelen vergrijzing, ontgroening en bevolkingsdaling een belangrijke rol. De stijging van het aandeel van 65-plussers in de totale bevolking is geen nieuw verschijnsel. Als gevolg van de stijging van de levensverwachting neemt het aandeel van 65-plussers in Nederland al sinds 1924 toe. Deze toename versnelt zodra met ingang van 2011 de naoorlogse geboortegolf de leeftijd van 65 jaar gaat passeren. De komende snelle vergrijzing wordt dus veroorzaakt door de naoorlogse geboortegolf ( ) en het lage aantal kinderen na De top van het aandeel van 65-plussers wordt in 2038 bereikt. Daarna begint een langzame daling. De top van het aandeel van 75-plussers ligt in Vergrijzing treedt overal op in Nederland, in Europa en geleidelijk ook in de rest van de wereld. In de huidige leeftijdsopbouw komt de naoorlogse geboortegolf duidelijk tot uitdrukking (figuur 1). Figuur 1 Bevolking naar leeftijd Nederland e.o Bron: CBS, KcBB. Aantal inwoners per leeftijdsjaar Maart

5 De jaren zestig: bevolkingsgroei wordt minder In de jaren zestig van de vorige eeuw was er veel aandacht voor het doemscenario van overbevolking, omdat de bevolkingsgroei in de loop van de 20 ste eeuw sterk was gestegen. In de tweede helft van de jaren zestig bereikte de wereld als geheel de top van de bevolkingsgroei: een groei van 2,1% per jaar. De groei is daarna voordurend minder geworden (figuur 2). Tien jaar eerder, in de tweede helft van de jaren vijftig had Europa echter al de top van de bevolkingsgroei bereikt. Het aantal inwoners van Europa groeide toen met 1,0% per jaar. De groei is daarna geleidelijk minder geworden. Het aantal inwoners van Nederland groeide in de eerste helft van de jaren zestig met 1,4% per jaar. De groei is daarna trendmatig minder geworden. Figuur 2 Bevolkingsontwikkeling Wereld, Europa, Nederland, , procentuele verandering per jaar 2,5 Bron: UN, CBS, KcBB. 2,0 1,5 1,0 Wereld 0,5 Nederland 0,0 Europa -0,5 Maart

6 De jaren zeventig: aantal kinderen beneden vervangingsniveau; eerste gemeenten met structurele bevolkingsdaling Begin jaren zestig was het gemiddeld aantal kinderen per vrouw op de wereld als geheel gelijk aan ongeveer 5. Dat aantal is daarna voordurend gaan dalen en is nu ongeveer 2,5. In Europa is het gemiddeld aantal kinderen per vrouw in de tweede helft van de jaren zeventig onder het vervangingsniveau van 2,1 gezakt. Als het aantal kinderen per vrouw beneden het vervangingsniveau ligt, gaat het aantal inwoners op den duur (na tientallen jaren) dalen. Uitgaande migratie kan het tijdstip van overgang van groei naar daling vervroegen; inkomende migratie kan dat tijdstip uitstellen. In Europa is het aantal inwoners in 2007 gaan dalen. Begin jaren zestig kregen de Nederlandse vrouwen gemiddeld 3,2 kinderen. Dat aantal zakte in 1973 onder het vervangingsniveau van 2,1. Gecorrigeerd voor het effect van het uitstel van het krijgen van kinderen is het gemiddeld aantal kinderen per vrouw in Nederland sinds medio jaren zeventig ongeveer gelijk aan 1,7 (figuur 3). Als gevolg van dit lage aantal kinderen begint volgens de huidige bevolkingsprognose het aantal inwoners in Nederland rond 2038 te dalen (figuur 2). Figuur 3 Aantal kinderen per vrouw Nederland ,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Bron: CBS, KcBB. Op gemeentelijk niveau kan de bevolkingsontwikkeling schommelingen vertonen mede als gevolg van de ontwikkelingen van het aantal woningen. Om de meer structurele ontwikkeling in beeld te krijgen kan de gemiddelde verandering van het aantal inwoners over zeven jaar genomen worden. Dan blijkt dat in de tweede helft van de jaren zeventig de eerste gemeente verschijnt waar sprake is van blijvende bevolkingsdaling namelijk Renkum in de regio Arnhem/Nijmegen. Maart

7 De jaren tachtig: tijdelijke daling aantal jongeren; eerste regio s passeren top bevolkingsomvang In Nederland is als gevolg van de daling van het aantal kinderen per vrouw sinds het begin van de jaren zestig, het aantal jongeren van 0-19 jaar in de jaren zeventig en tachtig gedaald. Het aantal kinderen per vrouw bleef laag, maar toen de vrouwen van de naoorlogse geboortegolf kinderen begonnen te krijgen steeg het aantal geboorten weer, omdat er zoveel vrouwen in de vruchtbare leeftijdsgroep waren. Het aantal jongeren steeg weer tijdelijk in de jaren negentig, maar daalt weer met ingang van 2005 (figuur 4). Figuur 4 Ontwikkeling aantal jongeren (0-19 jaar) Nederland, , procentuele verandering per jaar 2,0 % 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5-2,0-2,5 Bron: CBS, KcBB. Maart

8 Een aantal regio s passeren in de jaren tachtig de top van de bevolkingsomvang (gecorrigeerd voor herindeling): Delfzijl e.o. (1981), Oost-Groningen (1982) en Zeeuwsch-Vlaanderen (1982). Na de top zijn er nog wel perioden met groei, maar voor Delfzijl e.o. kan gesteld worden dat de structurele bevolkingsdaling in 1981 is begonnen. De structurele, de blijvende bevolkingsdaling begint daarna in Zuid-Limburg (1997), Oost-Groningen (2003) en Zeeuwsch-Vlaanderen (2003). Figuur 5 Bevolkingsontwikkeling Delfzijl e.o., Zuid-Limburg, Oost- Groningen en Zeeuwsch-VLaanderen, , 1970= Zeeuwsch- Vlaanderen Oost- Groningen Zuid- Limburg Delfzijl en omgeving Bron: CBS, KcBB. Gemiddeld over zeven jaar heeft de gemeente Renkum sinds de jaren zeventig voortdurende bevolkingsdaling. In de jaren tachtig volgen Nuth, Delfzijl, Den Helder en Blaricum. Maart

9 De jaren negentig: eerste provincie met structurele daling potentiële beroepsbevolking; meerdere regio s en gemeenten met structurele bevolkingsdaling Jongeren, 0-19 jaar In Nederland komt er mogelijk nog een periode met een geringe stijging van het aantal jongeren, namelijk tussen 2025 en 2035 (figuur 4). Er zijn echter regio s, waar het aantal jongeren zeer waarschijnlijk structureel blijft dalen namelijk in Delfzijl e.o. met ingang van 1996, in Zuid-Limburg (1998) en in Zeeuwsch- Vlaanderen (2002) Potentiële beroepsbevolking, bevolking jaar Op provinciaal niveau is in Limburg in 1995 de structurele daling van de potentiële beroepsbevolking begonnen. Zeeland en Friesland volgen in 2005 en Drenthe in In Limburg is de omvang van de potentiële beroepsbevolking inmiddels al terug op het niveau van midden jaren tachtig. Regionaal was er eind jaren negentig sprake van structurele daling van de potentiële beroepsbevolking in Delfzijl e.o. (top in 1985), Zuid-Limburg (top in 1988) en Het Gooi en Vechtstreek (top in 1988). Direct na 2000 volgen diverse andere regio s: Midden-Limburg (2001), Zuidoost-Drenthe (2002), Oost-Zuid- Holland (2002) enz. Figuur 6 Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking (20-64 jaar) in provincies met sterkste daling: Limburg, Zeeland en Drenthe, , 1990= Drenthe Zeeland Limburg 70 Bron: CBS, KcBB. Maart

10 Totaal aantal inwoners Op regionaal niveau is de structurele daling van het totaal aantal inwoners in 1981 in Delfzijl e.o. begonnen. In 1997 volgt Zuid-Limburg. Sinds eind jaren negentig hebben inmiddels ruim 30 gemeenten gemiddeld over 7 jaar voortdurend bevolkingsdaling. Tabel 1 Gemeenten met bevolkingsdaling gemiddeld over 7 jaar sinds eind jaren negentig of eerder Gemeente in volgorde van procentuele daling per jaar Gelegen in Procentuele daling per jaar gemiddeld over 1995 t/m 2001 Blaricum HetGooi en Vechtstreek -1,09 Rozenburg Groot-Rijnmond -0,84 Delfzijl Delfzijl en omgeving -0,82 Simpelveld Zuid-Limburg -0,63 Waterland Groot-Amsterdam -0,56 Kerkrade Zuid-Limburg -0,54 Schinnen Zuid-Limburg -0,39 Vaals Zuid-Limburg -0,34 Meerssen Zuid-Limburg -0,33 Nieuwkoop Oost-Zuid-Holland -0,30 Maarssen Utrecht -0,29 Landgraaf Zuid-Limburg -0,28 Rijnwoude Oost-Zuid-Holland -0,28 Zwijndrecht Zuidoost-Zuid-Holland -0,28 Bergen (NH.) Alkmaarenomgeving -0,20 Valkenburg aan de Geul Zuid-Limburg -0,19 Heerlen Zuid-Limburg -0,19 Muiden Het Gooi en Vechtstreek -0,18 Den Helder Kop van Noord-Holland -0,18 Nuth Zuid-Limburg -0,17 Gulpen-Wittem Zuid-Limburg -0,17 Margraten Zuid-Limburg -0,15 Ridderkerk Groot-Rijnmond -0,15 Brunssum Zuid-Limburg -0,14 Renkum Arnhem/Nijmegen -0,13 Epe Veluwe -0,11 Maasgouw Midden-Limburg -0,10 Maassluis Groot-Rijnmond -0,08 Weesp Het Gooi en Vechtstreek -0,07 Landsmeer Groot-Amsterdam -0,06 Beek (L.) Zuid-Limburg -0,05 Voerendaal Zuid-Limburg -0,04 Veendam Oost-Groningen -0,004 Onderbanken Zuid-Limburg -0,001 Bron: CBS, KcBB. Maart

11 Begin aandacht voor structurele bevolkingsdaling In 1996 werd het eerste congres in Nederland georganiseerd rond het thema bevolkingsdaling: Een teruglopende bevolking: ramp of remedie? Het was een congres van de Nederlandse Vereniging voor Demografie, dat te vroeg kwam, omdat het onderwerp nog niet leefde. Derks had eerder in dat jaar in Limburg geprobeerd het onderwerp bevolkingsdaling op de agenda te krijgen met de boodschap: over ongeveer tien jaar gaat in Limburg het aantal inwoners dalen. De boodschap was echter ongewenst : eerste provincie met structurele bevolkingsdaling Totaal aantal inwoners Eerder dan verwacht is in 2002 in Limburg de structurele daling van het aantal inwoners begonnen. Incidenteel kan er nog wel een jaar volgen met groei, maar trendmatig (gemiddeld over meerdere jaren) is er daling. Huishoudens In het begin van de huidige eeuw zijn er ook al enkele gemeenten met structurele daling van het aantal huishoudens. Cijfers van het aantal huishoudens zijn veel minder hard dan cijfers van het aantal inwoners, waardoor op gemeentelijk niveau het begin van de structurele daling minder duidelijk is. De volgende gemeenten hebben inmiddels vrijwel zeker te maken met structurele daling van het aantal huishoudens: Vaals, Delfzijl, Vlaardingen, Rozenburg en Heerlen : doorbraak aandacht bevolkingsdaling Totaal aantal inwoners Aan de randen van Nederland is de structurele bevolkingsdaling begonnen: Zuid- Limburg (1997), Noordoost-Groningen (2003) en Zeeuwsch-Vlaanderen (2003). In 2009 volgt de Achterhoek. Beroepsbevolking In 2009 is waarschijnlijk in meer dan een kwart van de regio s de structurele daling van de beroepsbevolking. In de komende jaren zal blijken dat 2008 voor diverse regio s ook de top was van het aantal werkenden. Als na het huidige economisch dal de werkgelegenheid weer gaat groeien, wordt in regio s met daling van beroepsbevolking waarschijnlijk niet meer het niveau gehaald van 2008 wat betreft het aantal werkenden. Doorbraak aandacht structurele bevolkingsdaling Begin 2006 kwam het CBS met het bericht dat in 2005 in meer dan de helft van de gemeenten het aantal inwoners was gedaald. De tijd was rijp voor het onderwerp bevolkingsdaling. Het rapport Structurele bevolkingsdaling, Een urgente nieuwe invalshoek voor beleidsmakers (Derks, Hovens en Klinkers) kreeg medio maart 2006 enorme aandacht in de media. Hiermee was het onderwerp op de kaart gezet. Woningcorporaties, provincies (Limburg als eerste), regio s en gemeenten pakte het onderwerp op. Maart

12 In 2009 heeft minister van de Laan (WWI) het onderwerp bij het Kabinet op de agenda geplaatst. In november 2009 is de eerste nota verschenen over landelijk beleid voor de gevolgen van bevolkingsdaling verschenen: Krimpen met kwaliteit, Interbestuurlijk actieplan bevolkingsdaling, Rijk, VNG en IPO. Op 17 februari 2010 is het onderwerp voor het eerst in de Tweede Kamer behandeld (Algemeen Overleg in de Algemene commissie voor Wonen, Wijken en Integratie). 2 Stand van zaken op dit moment Structurele bevolkingsdaling Structurele bevolkingsdaling is nu actueel in de provincie Limburg (2002), in de regio s Zuid-Limburg (1997), Noordoost-Groningen (2003), Zeeuwsch- Vlaanderen (2003) en Achterhoek (2009) en in ongeveer een derde van de gemeenten (ongeveer 150 van de 431 gemeenten). Tabel 2 Tempo bevolkingsdaling: gemiddelde procentuele daling per jaar Bevolkingsdaling Natuurlijke aanwas Migratiesaldo Gemiddeld over 2005 t/m 2009 Limburg -0,2% -0,1% -0,2% Zuid-Limburg -0,5% -0,2% -0,3% Noordoost-Groningen -0,5% -0,1% -0,3% Zeeuwsch-Vlaanderen -0,2% -0,2% -0,0% Achterhoek -0,0% +0,1% -0,1% Gemiddeld over 2003 t/m 2009 Delfzijl -1,2% Vaals -1,0% Vlieland -0,9% Loppersum -0,9% De Marne -0,9% Schiermonnikoog -0,9% Westervoort -0,8% Rozenburg -0,8% Zoeterwoude -0,8% Nuenen, Gerwen en -0,8% Nederwetten Kerkrade -0,8% Waddinxveen -0,8% Vlaardingen -0,7% Nederlek -0,7% Heerlen -0,7% Bron: CBS, KcBB. Maart

13 Waarom begint bevolkingsdaling aan de randen van Nederland? De wezenlijke oorzaak van structurele bevolkingsdaling is het geringe aantal kinderen per vrouw. Omdat het aantal kinderen gezakt is beneden het vervangingsniveau van 2,1 gaat het aantal inwoners op den duur dalen. Waarom begint de bevolkingsdaling dan aan de randen van Nederland? Krijgen de vrouwen daar minder kinderen? Nee, alleen in Zuid-Limburg krijgen de vrouwen minder kinderen dan het landelijke gemiddelde (tabel 3: 1,43 t.o.v. 1,74). In de andere regio s met structurele bevolkingsdaling krijgen de vrouwen minstens evenveel kinderen als het landelijke gemiddelde. (Zie tabel 3) In verhouding tot het totaal aantal inwoners worden in die regio s wel minder kinderen geboren (geboorte in % bevolking). Dat is het geval omdat daar relatief minder vrouwen in de vruchtbare leeftijd wonen. Jongeren trekken daar weg om elders te studeren en blijven dan voor een deel elders werken. Vrouwen in de vruchtbare leeftijd zijn in die regio s ondervertegenwoordigd. In verhouding tot het totaal aantal inwoners sterven in de regio s bovendien meer mensen omdat daar relatief veel ouderen wonen. Minder geboorte en meer sterfte geeft in die regio s een natuurlijke aanwas die kleiner is dan nul. Landelijk is de natuurlijke aanwas de komende tientallen jaren groter dan nul. Dit geboortetekort/sterfteoverschot geeft een structurele bevolkingsdaling, die in een aantal regio s versterkt wordt door een uitgaand migratiesaldo. Tabel 3 Componenten bevolkingsontwikkeling Nederland en dalende regio s, gemiddeld over 2006 t/m 2008 Gemiddeld aantal kinderen per vrouw Geboorte in % bevolking Natuurlijke aanwas in % bevolking Migratiesaldo in % bevolking Bevolkingsontwikkeling in % Aantal NL= % NL= % % % Nederland 1, ,12% ,30% +0,01% +0,31% Zuid-Limburg 1, ,80% 70-0,24% -0,33% -0,57% Noordoost- 1, ,96% 85-0,13% -0,51% -0,64% Groningen Zeeuwsch- 1, ,89% 79-0,17% +0,02% -0,15% Vlaanderen Achterhoek 1, ,00% 89 +0,10% -0,14% -0,04% Bron: CBS, KcBB. Maart

14 Begin structurele daling In de afgelopen jaren is in diverse gebieden de structurele daling begonnen van het aantal jongeren, van de potentiële beroepsbevolking (bevolking jaar), van het totaal aantal inwoners en zelfs ook van de feitelijke beroepsbevolking. Tabel 4 Begin structurele daling jarigen jarigen Totaal aantal inwoners Beroepsbevolking Aantal huishoudens Jaartal heeft betrekking op top en/of beginjaar van (bijna) voortdurende daling Nederland 2011 Provincies Limburg Zeeland Friesland Drenthe Regio's Zuid-Limburg Zeeuwsch-Vlaanderen Noordoost-Groningen Achterhoek Midden-Limburg Zuidoost-Drenthe Oost-Zuid-Holland Noord-Limburg Overig Zeeland Zuidwest-Friesland Noord-Friesland Zuidoost-Friesland Kop van Noord-Holland Het Gooi en Vechtstreek Gemeenten 25% van de gemeenten 2005 Bron: CBS, KcBB. Maart

15 Figuur 7 Verdeling van gemeenten in gemeenten met groeiend en gemeenten met dalend aantal inwoners gemiddeld over zeven jaar % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Dalend Groeiend Bron: CBS, KcBB. Maart

16 Afgelopen tien jaar en komende tien jaar In tabel 5 wordt een overzicht gegeven van de bevolkingsontwikkeling per provincie en regio naar leeftijd in de afgelopen tien jaar en naar verwachting in de komende tien jaar. De gebieden staan daarbij in volgorde van de bevolkingsontwikkeling in de afgelopen tien jaar van laag naar hoog. Tabel 5 Bevolkingsontwikkeling in afgelopen en komende tien jaar per provincie en regio, in procenten Totaal aantal inwoners jarigen jarigen 65- plussers 2000 tot tot tot tot tot tot tot tot 2020 % % % % % % % % NEDERLAND Provincies in volgorde bevolkingsontwikkeling 2000 tot 2010 LIMBURG GRONINGEN ZEELAND FRIESLAND ZUID-HOLLAND NOORD-BRABANT GELDERLAND DRENTHE OVERIJSSEL NOORD-HOLLAND UTRECHT FLEVOLAND Regio s in volgorde bevolkingsontwikkeling 2000 tot 2010 ZUID-LIMBURG NOORDOOST-GRONINGEN ZEEUWSCH-VLAANDEREN OOST-ZUID-HOLLAND HET GOOI EN VECHTSTREEK AGGLOMERATIE HAARLEM MIDDEN-LIMBURG ACHTERHOEK ZUIDOOST-ZUID-HOLLAND AGGL. LEIDEN EN BOLLENSTREEK GROOT RIJNMOND NOORD-LIMBURG NOORD-FRIESLAND ZUIDOOST-DRENTHE TWENTE NOORDOOST-NOORD- BRABANT DELFT EN WESTLAND Maart

17 ZUIDOOST-NOORD-BRABANT OVERIG ZEELAND ZUIDWEST-FRIESLAND WEST-NOORD-BRABANT MIDDEN-NOORD-BRABANT ZUIDWEST-DRENTHE VELUWE IJMOND ZUIDOOST-FRIESLAND KOP VAN NOORD-HOLLAND ARNHEM/NIJMEGEN OVERIG GRONINGEN ZUIDWEST-GELDERLAND ALKMAAR EN OMGEVING NOORD-DRENTHE ZAANSTREEK NOORD-OVERIJSSEL ZUIDWEST-OVERIJSSEL GROOT AMSTERDAM AGGL. 's-gravenhage UTRECHT FLEVOLAND Bron: CBS, KcBB. In tabel 6 wordt een overzicht gegeven van de bevolkingsontwikkeling per gemeente, waarbij ook aangegeven wordt hoe de ontwikkeling in een gemeente zich verhoudt tot de andere 431 gemeenten. Bij de kolommen staat een rangnummer van laag naar hoog. Maart

18 Tabel 6 Bevolkingsontwikkeling in afgelopen en tien jaar en natuurlijke aanwas in de komende tien jaar per gemeente, in procenten, met rangnummer van laag naar hoog Kolom 1 De 431 gemeenten in alfabetische volgorde Kolom 2 Procentuele verandering aantal inwoners van naar Kolom 3 Rangnummer van laag naar hoog van kolom 2: nr 1 (Vaals) de snelste daler, nr 431 (Barendrecht) de snelste groeier; daling in 97 van de 431 gemeenten; dat is in 23% van de gemeenten. Kolom 4 Natuurlijke aanwas, geboorteoverschot, 2000 t/m 2009, in procenten bevolking Kolom 5 Rangnummer van laag naar hoog van kolom 4: nr 1 (Laren NH) hoogste sterfteoverschot, nr 431 (Urk) hoogste geboorteoverschot; sterfteoverschot in 62 van de 431 gemeenten; dat is in 14% van de gemeenten. Kolom 6 Migratiesaldo, inkomende min uitgaande migratie, binnenlands plus buitenlands, 2000 t/m 2009, in procenten bevolking Kolom 7 Rangnummer van laag naar hoog van kolom 6: nr 1 (Waddinxveen) hoogste uitgaand migratiesaldo, nr 431 (Barendrecht) hoogste inkomend migratiesaldo; uitgaand migratiesaldo in 233 van de 431 gemeenten; dat is in 54% van de gemeenten. Kolom 8 Aantal inwoners per Kolom 9 Rangnummer van laag naar hoog van kolom 8: nr 1 (Schiermonnikoog) de gemeente met de minste inwoners, nr 431 (Amsterdam) de gemeente met de meeste inwoners. Kolom 10 Natuurlijke aanwas, geboorteoverschot, 2010 t/m 2019, in procenten bevolking, prognose Kolom 11 Rangnummer van laag naar hoog van kolom 5: nr 1 (Valkenburg aan de Geul) hoogste sterfteoverschot, nr 431 (Urk) hoogste geboorteoverschot; sterfteoverschot in 126 van de 431 gemeenten; dat is in 29% van de gemeenten. Bron: CBS, KcBB. Ontwikkeling Nr Inwoners Natuurlijke aanwas Nr Migratiesaldo Inwoners Ontwikkeling Nr Aantal Nr Natuurlijke aanwas Nederland 5,2 3,5 1, ,0 Aa en Hunze 3, ,8 85 2, ,5 62 Aalburg 8, , , ,9 346 Aalsmeer 29, , , ,4 366 Aalten 0, , , ,2 206 Abcoude 3, , , ,2 211 Achtkarspelen 0, , , ,5 311 Alblasserdam 5, , , ,0 384 Albrandswaard 50, , , ,8 342 Alkmaar 1, , , ,9 350 Almelo 4, , , ,3 292 Almere 36, , , ,6 426 Alphen aan den Rijn 4, , , ,3 364 Alphen-Chaam 0, , , ,5 98 Ameland 0, , , ,1 203 Amersfoort 17, , , ,8 413 Amstelveen 3, ,2 53 4, ,6 327 Amsterdam 5, , , ,1 404 Andijk 1, , , ,6 323 Nr Maart

19 Anna Paulowna 4, , , ,9 352 Apeldoorn 1, , , ,1 129 Appingedam -1,5 54-0,5 46-1, ,1 37 Arnhem 7, , , ,9 348 Assen 16, , , ,6 328 Asten 3, , , ,0 277 Baarle-Nassau 9, , , ,8 23 Baarn 0,0 96-1,1 33 1, ,7 92 Barendrecht 69, , , ,2 407 Barneveld 10, , , ,2 417 Bedum -2,0 46 3, , ,2 142 Beek (L.) -3,3 29 0,5 75-3, ,2 36 Beemster 2, , , ,8 190 Beesel 5, , , ,9 194 Bellingwedde -2,4 43-3,3 13 0, ,6 27 Bergambacht 5, , , ,4 396 Bergeijk 1, , , ,8 187 Bergen (L.) 0, , , ,1 124 Bergen (NH.) -2,6 36-3,6 10 1, ,8 24 Bergen op Zoom 1, , , ,1 76 Berkelland 1, , , ,3 70 Bernheze 4, , , ,0 273 Bernisse -2,6 37 3, , ,2 75 Best 13, , , ,7 337 Beuningen 2, , , ,6 246 Beverwijk 8, , , ,7 257 Binnenmaas 4, , , ,6 247 Bladel 1, , , ,8 183 Blaricum -7,1 6-0,7 41-6, ,9 17 Bloemendaal 0, ,7 5 5, ,6 56 Boarnsterhim 6, , , ,2 287 Bodegraven -0,3 85 7, , ,1 385 Boekel 7, , , ,4 367 Bolsward 6, ,4 29 7, ,4 154 Borger-Odoorn 0,0 95 1,0 96-1, ,7 90 Borne 3, , , ,6 326 Borsele 3, , , ,9 344 Boskoop 0, , , ,3 360 Boxmeer -0,1 91 2, , ,7 177 Boxtel 3, , , ,2 210 Breda 9, , , ,4 365 Breukelen 3, , , ,2 288 Brielle -0,3 87 1, , ,2 140 Bronckhorst 1, ,8 84 0, ,2 34 Brummen -1,2 60 0,8 86-2, ,7 88 Brunssum -2,7 35-3,2 14 0, ,6 6 Bunnik 3, , , ,1 282 Bunschoten 4, , , ,9 415 Buren 4, , , ,3 220 Bussum 3, ,0 62 3, ,3 110 Capelle aan den IJssel 2, , , ,6 318 Castricum 1, , , ,8 83 Coevorden 4, , , ,1 119 Cranendonck 0, , , ,2 139 Maart

20 Cromstrijen 0, , , ,8 49 Cuijk 3, , , ,2 205 Culemborg 12, , , ,0 354 Dalfsen 7, , , ,7 333 Dantumadiel -2,8 33 1, , ,2 212 De Bilt -0,7 79-1,3 32 0, ,8 189 De Marne -3,0 32 2, , ,4 150 De Ronde Venen 1, , , ,2 209 De Wolden 0, , , ,4 66 Delft 1, , , ,1 386 Delfzijl -10,2 2-0,8 39-9, ,8 85 Den Helder -3,6 28 1,0 98-4, ,3 105 Deurne -1,2 62 3, , ,1 131 Deventer 12, , , ,8 339 Diemen 3, , , ,8 401 Dinkelland 1, , , ,6 167 Dirksland 3, , , ,7 378 Doesburg 2, , , ,3 108 Doetinchem 5, , , ,6 172 Dongen 1, , , ,6 165 Dongeradeel -0,2 89 4, , ,4 300 Dordrecht -0,7 76 3, , ,2 213 Drechterland 11, , , ,2 285 Drimmelen 0,0 92 1, , ,9 81 Dronten 14, , , ,3 408 Druten 10, , , ,5 242 Duiven 4, , , ,3 298 Echt-Susteren 0, ,8 40 1, ,4 8 Edam-Volendam 5, , , ,9 347 Ede 6, , , ,2 390 Eemnes 5, , , ,5 315 Eemsmond 0, , , ,0 271 Eersel -0,3 84 2, , ,7 178 Eijsden -4,9 21 0,7 81-5, ,2 35 Eindhoven 7, , , ,3 295 Elburg 3, , , ,7 375 Emmen 3, , , ,4 104 Enkhuizen 8, , , ,7 335 Enschede 5, , , ,8 260 Epe -1,0 65 0,5 74-1, ,9 45 Ermelo -1,9 47 0,1 65-2, ,6 176 Etten-Leur 14, , , ,4 228 Ferwerderadiel 1, , , ,9 380 Franekeradeel 2, , , ,6 329 Gaasterlân-Sleat 3, , , ,6 168 Geertruidenberg 0, , , ,1 133 Geldermalsen 9, , , ,1 356 Geldrop-Mierlo 1, , , ,5 161 Gemert-Bakel 5, , , ,4 233 Gennep 2, , , ,3 112 Giessenlanden 2, , , ,3 293 Gilze en Rijen 8, , , ,7 336 Goedereede 2, , , ,7 251 Goes 3, ,4 31 4, ,4 67 Maart

21 Goirle 2, , , ,4 303 Gorinchem 4, , , ,5 243 Gouda -0,6 81 5, , ,2 388 Graafstroom 2, , , ,2 416 Graft-De Rijp 4, , , ,6 173 Grave 2, , , ,0 272 Groesbeek -1,9 49-3,5 12 1, ,0 13 Groningen (gemeente) 9, , , ,6 372 Grootegast 4, , , ,6 319 Gulpen-Wittem -6,1 9-0,6 45-5, ,7 26 Haaksbergen 3, , , ,1 136 Haaren -2,4 44 2, , ,0 78 Haarlem 0, , , ,3 296 Haarlemmerliede en Spaarnwoude 3, , , ,5 99 Haarlemmermeer 30, , , ,4 409 Halderberge -1,0 66 1, , ,7 91 Hardenberg 4, , , ,2 284 Harderwijk 12, , , ,6 373 Hardinxveld- Giessendam -1,1 64 6, , ,0 403 Haren -0,3 86-5,5 2 5, ,3 69 Harenkarspel 8, , , ,5 236 Harlingen 2, ,2 52 2, ,6 169 Hattem 1, , , ,9 268 Heemskerk 8, ,9 90 8, ,8 185 Heemstede 0, ,8 17 3, ,6 28 Heerde 1, , , ,0 80 Heerenveen 7, , , ,6 174 Heerhugowaard 18, , , ,3 391 Heerlen -6,4 7-2,2 20-4, ,2 12 Heeze-Leende -0,2 90 1, , ,1 38 Heiloo 4, , , ,7 86 Hellendoorn 0, , , ,3 221 Hellevoetsluis 5, , , ,1 204 Helmond 11, , , ,7 338 Hendrik-Ido- Ambacht 28, , , ,9 423 Hengelo (O.) 2, , , ,9 351 het Bildt 7, , , ,2 286 Heumen 4, , , ,1 132 Heusden 1, , , ,5 237 Hillegom -0,9 67 0,2 68-1, ,8 186 Hilvarenbeek 3, , , ,6 166 Hilversum 2, , , ,3 219 Hof van Twente 1, ,6 80 1, ,0 79 Hoogeveen 3, , , ,7 255 Hoogezand- Sappemeer 5, , , ,4 156 Hoorn 10, , , ,5 304 Horst aan de Maas 5, , , ,4 157 Houten 44, , , ,2 425 Huizen 0,0 98 3, , ,9 195 Hulst 1, ,6 44 2, ,0 44 IJsselstein 24, , , ,4 393 Maart

22 Kaag en Brassem 1, , , ,5 310 Kampen 6, , , ,2 406 Kapelle 11, , , ,6 317 Katwijk 5, , , ,1 405 Kerkrade -7,9 3-5,2 3-2, ,5 3 Koggenland 11, , , ,3 361 Kollumerland en Nieuwkruisland 0,0 94 4, , ,3 299 Korendijk 4, , , ,6 324 Krimpen aan den IJssel 1, , , ,6 245 Laarbeek 0, , , ,5 241 Landerd 4, ,8 87 3, ,2 114 Landgraaf -7,2 5-1,1 34-6, ,4 32 Landsmeer -0,8 71 1, , ,5 58 Langedijk 14, , , ,3 363 Lansingerland 36, , , ,7 412 Laren (NH.) -1, ,2 1 9, ,9 20 Leek 3, , , ,9 267 Leerdam 0,0 97 2, , ,1 278 Leeuwarden 6, , , ,6 322 Leeuwarderadeel 0, , , ,0 197 Leiden 0,0 93 4, , ,5 314 Leiderdorp 6, , , ,0 274 Leidschendam- Voorburg 6, ,0 63 6, ,4 232 Lelystad 20, , , ,9 414 Lemsterland 9, , , ,6 371 Leudal 1, , , ,5 61 Leusden 1, , , ,5 309 Liesveld 1, , , ,5 418 Lingewaal 2, , , ,7 250 Lingewaard 13, , , ,4 231 Lisse 1, , , ,8 184 Lith 0, , , ,4 227 Littenseradiel 4, , , ,9 349 Lochem 4, ,7 26 5, ,1 40 Loenen -0,6 80 3, , ,9 82 Loon op Zand 1, , , ,4 155 Lopik 6, , , ,7 377 Loppersum -5,7 12 2, , ,3 218 Losser 0, , , ,4 152 Maarssen -2,5 40 4, , ,6 400 Maasdonk -1,5 55 3, , ,8 259 Maasdriel 3, , , ,1 202 Maasgouw -1,3 59-0,1 56-1, ,9 16 Maassluis -4,7 22 2, , ,3 217 Maastricht -2,4 42-2,1 22-0, ,3 68 Margraten -2,8 34 0,9 92-3, ,8 47 Marum 8, , , ,0 200 Medemblik 6, , , ,5 312 Meerssen -3,7 27 0,6 78-4, ,0 42 Menaldumadeel -0,2 88 5, , ,5 238 Menterwolde -0,7 78 2, , ,4 65 Meppel 10, , , ,7 332 Maart

23 Middelburg (Z.) 7, , , ,1 279 Middelharnis 9, ,1 57 9, ,3 106 Midden-Delfland 7, , , ,3 362 Midden-Drenthe 4, , , ,4 102 Mill en Sint Hubert 0, , , ,2 143 Millingen aan de Rijn 0, , , ,7 180 Moerdijk 0, , , ,7 87 Montferland 1, , , ,0 43 Montfoort 1, , , ,4 394 Mook en Middelaar 6, , , ,5 97 Muiden -5,0 20 3, , ,4 234 Naarden 1, , , ,0 275 Neder-Betuwe 3, , , ,6 419 Nederlek -5,1 18 2, , ,1 130 Nederweert 3, , , ,1 121 Neerijnen 7, , , ,9 402 Niedorp 7, , , ,9 382 Nieuwegein -2,6 39 5, , ,2 389 Nieuwkoop -0,7 77 5, , ,2 283 Nieuw-Lekkerland 1, , , ,7 428 Nijefurd 2, , , ,3 223 Nijkerk 10, , , ,3 359 Nijmegen 7, , , ,7 252 Noord-Beveland 7, ,2 69 7, ,5 60 Noordenveld 0,0 99 1, , ,1 137 Noordoostpolder 9, , , ,6 411 Noordwijk 1, , , ,1 122 Noordwijkerhout 0, , , ,3 111 Nuenen, Gerwen en Nederwetten -5,7 11 3, , ,0 128 Nunspeet 2, , , ,2 289 Nuth -5,8 10-1,9 23-3, ,3 10 Oegstgeest 11, , , ,3 294 Oirschot 0, , , ,0 199 Oisterwijk 2, , , ,2 141 Oldambt -1,4 56-1,7 25 0, ,1 41 Oldebroek 2, , , ,5 397 Oldenzaal 2, , , ,4 158 Olst-Wijhe 4, , , ,4 225 Ommen 5, , , ,0 276 Onderbanken -5,0 19-0,1 60-4, ,8 22 Oost Gelre/Groenlo 1, , , ,1 120 Oosterhout 4, , , ,3 149 Oostflakkee 3, , , ,5 164 Ooststellingwerf 2, ,9 94 1, ,6 175 Oostzaan 4, , , ,3 113 Opmeer 5, , , ,4 302 Opsterland 4, , , ,9 192 Oss 5, , , ,0 201 Oud-Beijerland 5, , , ,4 226 Oude IJsselstreek -1,4 57 0,5 76-2, ,8 48 Ouder-Amstel 5, , , ,3 222 Ouderkerk 0, , , ,5 370 Maart

24 Oudewater 0, , , ,5 240 Overbetuwe 18, , , ,9 345 Papendrecht 8, , , ,8 258 Peel en Maas 2, , , ,8 182 Pekela -1,8 50-1,0 35-0, ,4 9 Pijnacker-Nootdorp 58, , , ,9 424 Purmerend 15, , , ,7 181 Putten 5, , , ,9 266 Raalte 1, , , ,8 188 Reeuwijk 1, , , ,6 249 Reimerswaal 5, , , ,8 429 Renkum -1,2 61-3,6 11 2, ,8 84 Renswoude 15, , , ,8 420 Reusel-De Mierden 1, , , ,2 357 Rheden -1,4 58-3,6 9 2, ,6 29 Rhenen 7, , , ,5 369 Ridderkerk -4,2 26 0,1 64-4, ,8 46 Rijnwaarden 0, , , ,1 118 Rijnwoude -4,2 25 5, , ,2 358 Rijssen-Holten 5, , , ,3 392 Rijswijk (ZH.) 3, ,8 16 6, ,0 127 Roerdalen -0,8 73 0,8 88-1, ,4 31 Roermond 3, , , ,4 103 Roosendaal 4, , , ,1 135 Rotterdam -0,4 83 2, , ,8 343 Rozenburg -7,4 4 2, , ,5 95 Rozendaal 16, , , ,7 2 Rucphen 0, ,9 36 1, ,3 11 Schagen 9, ,5 72 8, ,4 151 Schermer 9, , , ,4 229 Scherpenzeel 3, , , ,5 398 Schiedam 0, , , ,3 215 Schiermonnikoog -6,3 8 0,4 70-6, ,1 77 Schijndel 2, , , ,1 134 Schinnen -1,9 48-0,3 50-1, ,9 15 Schoonhoven 1, , , ,8 341 Schouwen- Duiveland 2, ,7 42 3, ,2 33 s-gravenhage 7, , , ,0 383 's-hertogenbosch 9, , , ,6 330 Simpelveld -5,4 16-2,2 21-3, ,6 5 Sint Anthonis 3, , , ,0 126 Sint-Michielsgestel 2, , , ,4 153 Sint-Oedenrode 4, , , ,9 265 Sittard-Geleen -3,1 31-0,8 38-2, ,7 25 Skarsterlân 3, , , ,3 216 Sliedrecht 1, , , ,6 320 Slochteren 6, , , ,5 244 Sluis -0,5 82-4,0 7 3, ,0 4 Smallingerland 6, , , ,8 262 Sneek 7, , , ,4 159 Soest 3, , , ,9 193 Someren 1, , , ,3 148 Son en Breugel 6, , , ,3 147 Spijkenisse 0, , , ,5 235 Maart

25 Stadskanaal 1, ,9 37 2, ,6 55 Staphorst 6, , , ,3 430 Stede Broec 0, , , ,6 248 Steenbergen 0, ,9 91-0, ,2 74 Steenwijkerland 6, , , ,6 171 Stein (L.) -2,4 41 0,9 93-3, ,5 64 Strijen -5,5 15 1, , ,7 54 Ten Boer 2, , , ,3 224 Terneuzen -0,9 68-0,2 51-0, ,3 71 Terschelling -0,8 72-0,1 55-0, ,3 290 Texel 3, ,6 79 2, ,3 145 Teylingen 9, , , ,9 264 Tholen 7, , , ,9 379 Tiel 9, , , ,5 307 Tilburg 7, , , ,3 291 Tubbergen 6, , , ,0 198 Twenterand 1, , , ,9 263 Tynaarlo 2, ,4 30 4, ,7 51 Tytsjerksteradiel 3, , , ,6 170 Ubbergen 0, ,4 18 2, ,9 19 Uden 3, , , ,8 261 Uitgeest 13, , , ,7 331 Uithoorn 8, , , ,5 308 Urk 17, , , ,1 431 Utrecht (gemeente) 21, , , ,7 427 Utrechtse Heuvelrug 0, ,8 24 2, ,1 123 Vaals -10,2 1-4,9 4-5, ,5 7 Valkenburg aan de Geul -4,5 23-3,6 8-0, ,8 1 Valkenswaard -1,1 63 0,7 83-1, ,2 73 Veendam -0,7 75-0,4 47-0, ,3 72 Veenendaal 4, , , ,4 395 Veere -0,7 74-0,1 59-0, ,2 116 Veghel 4, , , ,5 313 Veldhoven 3, , , ,9 191 Velsen 1, ,0 99 0, ,3 109 Venlo 1, , , ,2 115 Venray 4, , , ,5 162 Vianen 2, , , ,5 316 Vlaardingen -4,3 24-0,1 61-4, ,2 144 Vlagtwedde 0, ,3 19 2, ,9 18 Vlieland 0, , , ,5 96 Vlissingen 0, ,0 97-0, ,3 107 Vlist -0,8 70 3, , ,4 230 Voerendaal -2,6 38 0,7 82-3, ,5 30 Voorschoten 3, , , ,6 321 Voorst 0, ,1 67 0, ,8 50 Vught 1, ,1 54 1, ,0 125 Waalre 2, , , ,5 160 Waalwijk 1, , , ,2 208 Waddinxveen -5,2 17 5, , ,5 306 Wageningen 11, , , ,7 179 Wassenaar -0,9 69-4,5 6 3, ,0 14 Waterland -2,2 45 2, , ,1 117 Maart

26 Weert 1, , , ,6 93 Weesp -3,2 30 0,6 77-3, ,5 163 Werkendam 1, , , ,7 334 Wervershoof 5, , , ,7 376 West Maas en Waal 2, , , ,7 53 Westerveld 3, ,7 43 4, ,5 63 Westervoort -5,5 14 4, , ,1 280 Westland 5, , , ,0 355 Weststellingwerf 3, ,1 58 4, ,2 138 Westvoorne 1, ,5 28 2, ,7 52 Wierden 1, , , ,1 281 Wieringen 3, , , ,3 146 Wieringermeer 3, , , ,5 305 Wijchen 6, , , ,0 269 Wijdemeren 0, ,5 71 0, ,5 59 Wijk bij Duurstede 0, , , ,8 340 Winsum 1, , , ,0 270 Winterswijk 1, ,1 66 1, ,6 94 Woensdrecht 3, ,5 73 3, ,5 57 Woerden 8, , , ,9 381 Wormerland 6, , , ,0 196 Woudenberg 9, , , ,5 368 Woudrichem 3, , , ,7 254 Wûnseradiel 0, , , ,7 253 Wymbritseradiel 3, , , ,0 353 Zaanstad 7, , , ,7 256 Zaltbommel 4, , , ,2 387 Zandvoort 6, ,1 15 9, ,8 21 Zederik -1,8 51 4, , ,4 301 Zeevang 1, , , ,2 207 Zeewolde 25, , , ,9 422 Zeist 0, ,4 48 1, ,3 297 Zevenaar 1, , , ,4 101 Zijpe 3, , , ,5 239 Zoetermeer 11, , , ,7 374 Zoeterwoude -5,6 13 2, , ,7 89 Zuidhorn 3, , , ,6 325 Zuidplas 5, , , ,6 399 Zundert 5, ,9 95 4, ,1 39 Zutphen 7, , , ,2 214 Zwartewaterland 4, , , ,8 421 Zwijndrecht -1,6 53 1, , ,5 100 Zwolle 13, , , ,5 410 Maart

27 Verwachtingen voor de toekomst : begin daling potentiële beroepsbevolking Nederland In 2011 komt er een einde aan de groei van de potentiële beroepsbevolking (de bevolking van jaar) in Nederland. Omdat de stijging van de beroepsdeelneming nog wat door gaat, komt er niet meteen een einde aan de groei van de feitelijke beroepsbevolking in Nederland als geheel. In een aantal provincies en regio s is de beroepsbevolking inmiddels al wel aan het dalen. (Zie tabel 4 in het onderdeel Stand van zaken op dit moment.) Als de beroepsbevolking daalt en het de werkloosheid laag geworden is, kan het aantal werkenden niet meer groeien. In het komend decennium wordt structurele daling van het aantal werkenden een steeds algemener verschijnsel binnen Nederland. Dat heeft invloed op de behoefte aan ruimte voor werken (bedrijventerreinen en kantoren) en op de omvang van het woon-werkverkeer. Figuur 8 Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking (bevolking van jaar) en werkende beroepsbevolking Nederland, Bron: CBS, KcBB. 0 Potentiële beroepsbevolking Werkende beroepsbevolking : einde groei aantal kinderen op de wereld Naar verwachting komt er binnen tien jaar een einde aan de groei van het aantal kinderen dat jaarlijks op de wereld geboren wordt. Volgens de huidige prognose (midden-variant) komt er echter voorlopig nog geen duidelijke daling. Maart

28 : begin daling beroepsbevolking Nederland Structurele bevolkingsdaling per gemeente Rond 2030 heeft al meer dan de helft van de helft van het aantal gemeenten te maken met structurele bevolkingsdaling. Beroepsbevolking Rond 2025 komt er naar verwachting een einde aan de groei van de beroepsbevolking en van het aantal werkenden in Nederland : begin daling aantal inwoners Nederland Aantal kinderen per vrouw Het gemiddeld aantal kinderen per vrouw op de wereld als geheel is gezakt van bijna 5 in de eerste helft van de jaren zestig naar ongeveer 2,6 nu en zakt naar verwachting rond 2040 beneden het vervangingsniveau van 2,1. De omvang van de bevolking beneden de 65 jaar gaat naar verwachting rond 2050 dalen. De daling van het totaal aantal mensen op de wereld volgt zo n tien jaar later. Structurele daling in Nederland Naar verwachting is er na 2040 in Nederland sprake van structurele daling van aantal inwoners en aantal huishoudens. Het aantal werkenden en woonwerkverkeer is al eerder gaan dalen. Maart