Kwalitatieve analyse van pijnstillers met behulp van dunnelaagchromatografie

Transcriptie

1 Kwalitatieve analyse van pijnstillers met behulp van dunnelaagchromatografie Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Dick Naafs 07 October 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Bronvermelding Inleiding Voorbereidingen Benodigdheden Chemicaliën Bereiding loopvloeistof Bereiding suspensie Uitvoering analyse Literatuur Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Bronvermelding Instituut voor Didactiek en Onderwijsontwikkeling Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen is de beheerder van de rechten van dit arrangement. Nijenborgh 9, 9747 AG Groningen tel / fax Dit voorschrift is eerder gepubliceerd als RIS-publicatie XXIII. RIS = Research Instituut Schoolscheikunde, didactiek scheikunde, R.U. Groningen. Pagina 2

4 Inleiding Pijnstillers komen onder allerlei merknamen in de handel voor (zie tabel 1). De pijnstillende (analgetische) werking is toe te schrijven aan aspirine (acetosal = acetylsalicylzuur), fenacetine (4-ethoxy-aceetanilide) of paracetamol (4-hydroxy-aceetanilide of 4-acetylaminofenol). Waarschijnlijk inactiveren deze stoffen de enzymen die nodig zijn voor de vorming van prostaglandines. Te hoge concentraties van prostaglandines in de cellen geeft een gevoel van pijn. Behalve de pijnstillende werking hebben deze stoffen een koortsverlagend (antipyretische) werking en soms ook nog een ontstekingsremmende (anti-inflammatoire) werking. De pijnstillende middelen, die vrij in de handel verkrijgbaar zijn, bestaan meestal uit één van de bovengenoemde stoffen of uit een mengsel daarvan. Door te mengen kan met lagere doseringen worden volstaan, waardoor in het algemeen minder kans bestaat op bijwerkingen. Vaak zijn aan deze preparaten nog stoffen toegevoegd, die op zichzelf geen pijnstillende werking hebben, maar de werking van de pijnstillende stoffen kunnen versterken, zoals cafeïne, dat bovendien de sufheid tegengaat. Verder bevatten de tabletten vaak een bindmiddel, bijvoorbeeld zetmeel of aluminiumhydroxide en soms ascorbinezuur (vitamine C). De aanwezigheid van acetylsalicylzuur, paracetamol, cafeïne en fenacetine kan worden vastgesteld door een dunnelaagchromatogram te maken. Tabel 1 Samenstelling van enkele pijnstillers (in mg per tablet) APC 250 mg acetylsalicylzuur 250 mg fenacetine 50 mg cafeïne Aspirine Aspro Chefarine mg acetylsalicylzuur 320 mg acetylsalicylzuur 200 mg acetylsalicylzuur 200 mg fenacetine 25 mg cafeïne 200 mg aluminiumhydroxide Coldrex 250 mg acetylsalicylzuur 5 mg fenylefrine-hcl 50 mg ascorbinezuur Finimal 500 mg paracetamol 50 mg cafeïne Saridon 150 mg (2-propyl)fenazon 250 mg fenacetine 50 mg cafeïne Sinaspril 80 mg acetylsalicylzuur Pagina 3

5 Witte-kruispoeders 250 mg fenazon ( antipyrine) 250 mg fenacetine 50 mg cafeïne 20 mg kinine 70 mg lactose Pagina 4

6 Voorbereidingen De belangrijkste stoffen in de tabletten kunnen we identificeren als we van een suspensie van de gepoederde tabletten in methanol een dunnelaagchromatogram maken, waarbij we als loopvloeistof een met ammoniak verzadigde oplossing van chloroform, ethylacetaat en methanol in de volumeverhouding 30:60:8 gebruiken. Pagina 5

7 Benodigdheden mortier met stamper trechter ontwikkelbak met deksel smeltpuntbuisjes of micropipetten fijnschrijvend potlood doorzichtige liniaal (20 cm) UV-lamp (eventueel hoogtezon) föhn of oven grafiekenpapier scheitrechter 100 ml maatcilinder 100 ml maatcilinder 25 ml Pagina 6

8 Chemicaliën chloroform ammonia (geconcentreerd) ethylacetaat methanol natriumsulfaat (watervrij, gedroogd) kiezelplaat (DC Alufolie kiezelgel 60 / kiezelgur F 254) tabletten van pijnstillers acetylsalicylzuur paracetamol fenacetine cafeïne Pagina 7

9 Bereiding loopvloeistof De bereiding van de loopvloeistof moet in de zuurkast worden uitgevoerd, bij voorkeur door de docent of technisch onderwijs assistent. Schud in een scheitrechter 80 ml chloroform krachtig met 20 ml geconcentreerde ammonia. Laat staan tot de lagen volledig gescheiden zijn en filtreer de (onderste) chloroformlaag door filtreerpapier over gedroogd watervrij natriumsulfaat. Meng de met ammoniak verzadigde chloroform met ethylacetaat en methanol in de volumeverhouding 30:60:8 onmiddellijk vóór het chromatograferen; giet het mengsel in de ontwikkelbak tot de vloeistof 0,5 cm hoog staat. Pagina 8

10 Bereiding suspensie Poeder in een mortier één tablet en meng het poeder met de aangegeven hoeveelheid methanol (tabel II). De hoeveelheden zijn zo gekozen dat, indien aanwezig, per 25 methanol 250 mg acetylsalicylzuur voorkomt. Meng voor de vergelijkingsoplossingen 500 mg acetylsalicylzuur, 100 mg cafeïne, 500 mg fenacetine en 500 mg paracetamol met 50 ml methanol. Tabel II APC Aspirine Aspro Chefarine 4 Coldrex Finimal Saridon Sinaspril Witte Kruis 1 tablet in 25 ml methanol 1 tablet in 50 ml methanol 1 tablet in 33 ml methanol 1 tablet in 20 ml methanol 1 tablet in 25 ml methanol 1 tablet in 25 ml methanol 1 tablet in 25 ml methanol 1 tablet in 8 ml methanol 1 tablet in 25 ml methanol Pagina 9

11 Uitvoering analyse Schud de suspensie en breng met een micropipet of smeltpuntbuisje 5?L (= 0,005 ml) op 2 cm van de onderkant van de plaat. De middellijn van de vlekjes mag niet groter zijn dan ca. 6 mm; de onderlinge afstand tussen de middelpunten moet minstens 1 cm zijn. De plaats van de middelpunten van de vlekjes kan aangestreept worden op de doorzichtige liniaal, waarop de vlekjes worden genummerd. Op dezelfde wijze breng je de vergelijkingsoplossingen op de plaat aan. Plaats de plaat in de ontwikkelbak met de loopvloeistof en sluit hem af. Ontwikkel ongeveer 1 uur het vloeistoffront moet ongeveer 11 cm afleggen. Droog de plaat 15 minuten bij 100 o C. Bekijk de plaat in een redelijk verduisterde ruimte onder een UV-lamp van 254 nm (eventueel onder een hoogtezon). Omlijn de vlekken met een dunne viltstift of potlood en geef het middelpunt der vlekken aan. Teken de vlekken over op grafiekenpapier en bereken de R f -waarden. Vergelijk de R f -waarden met de standaardsuspensies met die van de onbekenden en stel vast welke pijnstillers in de tabletten aanwezig waren. De R f -waarden van acetylsalicylzuur, paracetamol, cafeïne en fenacetine in de literatuur zijn respectievelijk: 0,05; 0,6; 0,8 en 0,9. Structuurformules van stoffen die voorkomen in pijnstillers Pagina 10

12 Literatuur 1 H. Timmerman, E.J. Christ, Chemisch Weekblad, augustus 1978, nr. 503, 507. J.Chem. Educ 56, nr. 5, mei 1979, 331 P.J. de Rijke en W. v.d. Veer RIS-publicatie XXIII.? Pagina 11

13 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur Dick Naafs Laatst gewijzigd 07 October 2015 om 18:54 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau MBO, Niveau 2: Basisberoepsopleiding; VO; Volwasseneneducatie, Niveau 1; MBO, Niveau 3: Vakopleiding; Volwasseneneducatie, Niveau 4; VWO 6; MBO, Niveau 4: Middenkaderopleiding; MBO, Niveau 1: Assistentenopleiding; HBO; Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie; HAVO 5; Volwasseneneducatie, Niveau 3; HBO - Master; Volwasseneneducatie, Niveau 2; VWO 5; HBO - Bachelor; Leerinhoud en Scheikunde; doelen Eindgebruiker leraar Moeilijkheidsgraad gemiddeld Trefwoorden acetylsalicylzuur, analysetechnieken, cafeine, dunnelaagchromatografie, dunnelaagchromatogram, fenacetine, onderzoeksvaardigheden, paracetamol, pijnstiller, ris-publicatie, ris-publicatie xxiii, technisch-instrumentele vaardigheden Pagina 12