Preek over Micha 5: 1-4a en Lukas 1: gehouden in de Westerkerk op 30 november 2014 door ds. A.A. van Berge

Transcriptie

1 Preek over Micha 5: 1-4a en Lukas 1: gehouden in de Westerkerk op 30 november 2014 door ds. A.A. van Berge Vooraf aan de lezingen: Vandaag is het de eerste zondag in de Adventstijd, vier weken waarin we in de kerk ons voorbereiden op de Komende, de mens naar Gods hart, de mensenzoon: Jezus. Vandaag staan twee vrouwen centraal, Maria en Elisabeth, Maria, moeder van Jezus en Elisabeth, moeder van Johannes de Doper, die voorloper en heraut van Jezus is. Twee vrouwen in verwachting, symbool voor leven in verwachting: verwachting dat het anders en beter zal worden Twee vrouwen, twee aanvankelijk onzekere, bange mensen die elkaar aan het zingen brengen, die dus vanuit hun ziel, vanuit hun hart, vanuit wat zij voelen en beleven elkaar aanspreken! En moed geven. Twee vrouwen die bevrijd zijn: Elisabeth is bevrijd van de vernedering in die dagen ernstiger nog dan nu - die haar onvruchtbaarheid met zich meebracht doordat ze zwanger werd. En Maria is bevrijd van de diepe vernedering dat zij als ondertrouwde maagd zwanger was Het is haar aangezegd dat haar vreemde zwangerschap een hoger doel dient! We lezen eerst een gedeelte van de profeet Micha en dan uit het evangelie naar Lukas het verhaal over Maria en Elisabeth. Gemeente van Jezus Christus, * * * * * * Wat Maria van haar leven verwachtte? We weten het niet, we weten weinig van de Maria van toen. Maar, dat haar leven zo ingrijpend zou veranderen, dat had zij niet verwacht. Maria was een jonge vrouw; zij zou met Jozef gaan trouwen, Jozef, een verre nakomeling van koning David. Samen zouden zij verder hun leven gaan leven zoals de meeste Joodse mensen in die dagen, aan het begin van de eerste eeuw, hun leven leefden. Zo goed en zo kwaad als dat ging in een bezet land, waar Romeinse machthebbers en militairen de dienst uitmaakten. Hopend op betere tijden. Verlangend naar een tijd waarin mensen vrij kunnen zijn, niet meer angstig en opgejaagd, niet meer doodsbang voor wie je het leven onmogelijk maken. 1

2 Wat Maria in ieder geval niet verwacht had, was dat zij op klaarlichte dag en zomaar in haar eigen huis, dromen zou dromen en met een engel zou spreken. En wat die engel zei, dat was al helemaal onverwacht: dat er uit haar een kind geboren wordt dat in eeuwigheid koning zal zijn en Hij zal het zijn die de betere tijden doet aanbreken. Jezus zal Hij heten en Zoon van God'. Hoe onbegrijpelijk die boodschap ook was, Maria ging geloven en accepteren dat wat haar overkwam, dat dat een bedoeling had, een bedoeling die God zelf bedacht had. Het had haar overrompeld, ze was er door van streek, maar toch, soms, u herkent dat misschien wel, soms, overkomt het je - en je weet niet hoe het komt - soms doe je dingen die je verstandelijk niet kunt verantwoorden, maar, bevangen door een geheimzinnig en heilig weten zeg je 'ja'! Maria zei 'ja'. Ze heeft zich beschikbaar gesteld. Ze heeft tegen de engel gezegd: 'zie de dienares van de Heer'. En ze had het bijna niet durven zeggen, want zij wist dat het een eretitel was in Israël: dienaar, dienares van God te zijn. Dienaren van God, dat waren Mozes en Jozua en Abraham en David en alle profeten en ook een vrouw als Hanna. Maar zij? 'De dienares van God', ja, en zij wordt de moeder van Hem, die pas werkelijk een dienaar, een knecht zal zijn, want Hij was in ons midden als één die dient. Wat Maria ook verwacht had, als zij zich ook maar iets van haar toekomst had voorgesteld: dit niet. En in haar verwarring krijgt zij een aanwijzing, ook uit de hemel, waar zij terecht kan met haar verwarring. 'En zie', heeft de engel Gabriël haar gezegd, toen hij haar de aankondiging van de geboorte van Jezus had gedaan, 'zie, Elisabeth, die familie van je is, die is ook zwanger van een zoon, terwijl zij al oud is.' 'Maria - vertelt Lukas reisde in grote haast naar het bergland, naar een stad in Juda'. Maria heeft dié boodschap meteen begrepen en zij vertrekt snel, de bergen in. Om zich te verbergen? Je kunt het je wel voorstellen: een jonge vrouw die op een onverwachte manier zwanger is, die daarover op z'n minst vervelende vragen verwacht, zoekt hulp en troost bij een ouder en wijzer familielid? Of heeft het (ook) een religieuze betekenis, dat gaan naar de bergen? Naar de eenzaamheid? Is het om dichter bij God te zijn? Om Hem te zoeken, om te bidden? Te bidden of God haar helpen wil bij datgene waar zij 'ja' tegen heeft gezegd? 2

3 Lukas vertelt het niet expliciet. Wat hij wel vertelt: dat is de ontmoeting met Elisabeth. Elisabeth? Wat had zij van het leven verwacht? We weten ook van haar weinig. Ze was uit de dochters van Aäron, een geschikte vrouw voor Zacharia die priester was en ook uit dezelfde stam. Zij droeg zelfs de naam van de vrouw van die eerste priester Aäron: 'Eliseba' (Ex.6, 22), 'God houdt zich aan zijn woord', betekent die naam. En was dat niet veelbelovend? Beiden, Elisabeth en haar man Zacharia waren rechtvaardig voor God en leefden naar alle geboden, onberispelijk. Je ziet ze voor je: trouwe, vrome mensen die hun leven hebben ingericht om God en de naaste te dienen. Je kunt geen kwaad woord over ze zeggen. Maar, ze leven met een groot verdriet in hun hart, want zij zijn kinderloos. Ze hebben gebeden, ze hebben gewacht en gehoopt. Maar deze zegen, dit geluk is hen niet gegeven. En Elisabeth, de jaren waren verstreken, het leven was voorbijgegaan zonder dat waarop zij zo innig gehoopt had, was gebeurd en zij voelde het niet alleen als een gemis, maar ook als een smaad, een vernedering. En toen, toen was dat totaal onverwachte gebeurd: Toen was Zacharia zo anders dan anders thuisgekomen van zijn dienst in de tempel en zij, zij was zich daardoor ook anders gaan voelen en toen is dat wonder gebeurd dat zij in verwachting raakte. In verwachting van een zoon, waarvan de engel Gabriël had gezegd dat hij vervuld zou zijn van de geest van God en dat hij veel mensen tot God zou bekeren. 'Johannes' moest deze zoon heten: 'God is genadig' betekent dat en dat was wel een heel passende naam. Toen zij niets meer verwachtte, toen begon er voor haar, iets nieuws door God gegeven. Elisabeth: 5 maanden hield ze zich stil, verborgen in haar huis, maar toen, toen Maria kwam, toen heeft ze het uitgeroepen. Ja, die twee vrouwen, de éen is jong en de ander is al een oudere vrouw; het heeft dus niets met leeftijd te maken. Het kan je altijd overkomen, of je nu oud of jong bent: iets goeds, iets onverwachts, iets waar je niet meer op rekende, als een geschenk uit de hemel: die twee vrouwen, zij omarmen elkaar en zij brengen elkaar tot een lied, zij maken elkaar aan het zingen! Elisabeth zij roept het uit wat Maria in haar hart al wist, maar waar ze nog geen kant mee op kon. Elisabeth bevestigt het: jij, Maria, jij bent 3

4 een gezegende en ook je kind is gezegend. Jij bent gelukkig te prijzen omdat je gelooft, vertrouwt op wat uit de hemel komt, op wat boven onze verwachting uitgaat, op wat uitstijgt boven ons denken en doen, op dat wat groter is dan ons hart! De twee vrouwen: Maria en Elisabeth, zij maken elkaar aan het zingen! En zingen is een uiting van emoties, in een lied kun je al je gevoelens uiten, je vreugde maar ook je verdriet en je wanhoop. En het is zo indroevig als iemand van zichzelf zegt: Ik kan niet meer zingen... Zoals ik kortgeleden over iemand las die zóveel honger en pijn en vernedering had doorstaan dat ze schreef: hierna kon ik niet meer zingen... Daar tegenin, tegen de honger en de pijn, tegen de vernedering en de stom geslagen mond, daartegen in klinkt nu het lied van Maria vol vertrouwen dat de hemel, dat God aan de kant staat van hen die lijden en dat de hemel, dat God zich verzet tegen de machthebbers en hun geweld. Het is een lied, dat alle moeders in Israël hebben gezongen en dat alle moeders tot in lengte van dagen zullen zingen. 'Moeders', want het zijn in ieder geval moeders die weten wat 'verwachten' is. Niet alleen die 9 maanden, zij blijven verwachten. Zij blijven hun lied van hoop en verwachting zingen: het lied van de verdrukten in Israël, het lied van alle verdrukten en achtergestelden en minderwaardig geachten, waar ook ter wereld tot nu aan toe... De 'dwaze moeders' in Argentinië inmiddels de dwaze grootmoeders - en de Japanse moeders die sluiting eisen van de kerncentrales in Fukushima, sinds de ramp in Elisabeth hoorde de woorden die Maria als een profetes zong. Elisabeth hoorde de woorden die Maria zong over de God waarop zij vertrouwde. En een Zwitserse dichter heeft het, door mij vrij vertaald, als volgt weergegeven: En Maria zong tot haar ongeboren zoon: Mijn ziel verheft de Heer, ik juich tot God mijn redder. Ik, een onbetekenende vrouw. En Maria kon nauwelijks lezen en Maria kon nauwelijks schrijven en Maria mocht niet zingen 4

5 noch spreken in het gebedshuis waar de mannen de toon aangaven. En daarom zong zij tot haar oudste zoon en daarom zong zij tot haar dochters, haar andere zonen, over de grote genade, de heilige omkeer. Later, veel later blikte Maria radeloos neer van de altaren waarop zij geplaatst was en het moest wel een vergissing zijn toen zij - de veelvoudige moeder - als maagd geprezen werd.. Het diepst griefde haar echter de blasfemische knieval van potentaten en beulen tegen wie ze toch ooit had gezongen vol hoop. En Maria kwam uit haar schilderijen vandaan en klom van haar altaren af en zij kwam terug in al die vrouwen die, door de eeuwen heen, zich beriepen op haar en op haar God in hun protest en verzet tegen onrecht tegen het lijden, tegen onderdrukkers en geweldenaars, de trotsen en hoogmoedigen, tegen machthebbers die hun macht misbruikten - ook in de kerk - ze kwam terug in miljoenen vrouwen die daarom als heksen werden verbrand; in vrouwen die zich verzetten tegen slavernij en tegen uitroeiing van de inheemse volken van Amerika; Maria kwam terug in de socialistische en marxistische filosofes en politica s die zich verzetten tegen het fascisme; 5

6 ze kwam terug in vele heilige vrouwen in de kerk En zij was en zij is veelvoudig, veelstemmig de subversieve hoop van hun gezang. (naar Kurt Marti, geciteerd door Nico ter Linden in Het verhaal gaat. deel 6. p.22 en 23) Elisabeth hoorde het lied dat haar jongere zuster zong, en ze begon mee te zingen! Het lied weerkaatste door de bergen en een kind hoorde het en vroeg aan zijn vader: 'Wat zijn trotsen?' 'Dat zijn mensen die, omdat zij niet opkijken naar God, neerkijken op gewone mensen.' 'En, waarom zingen zij zo hard?' 'Ze willen misschien dat wij meezingen'... En, zo waar, de man en het kind ze beginnen mee te neuriën, en wij, wij moeten het vandaag ook zingen! U, wat had u, wat had jij eigenlijk verwacht van het leven? En, hoe is het gegaan? Of: hoe gaat het? Wat is er van de verwachtingen uitgekomen? Verwacht u misschien niets meer? Denk je: 'het is zo wel goed, wel genoeg?' Hoeft er niets meer te komen? Of: geef je het op? Terwijl er altijd, zo maar onverwacht iets nieuws, iets anders gebeuren kan: een stem, een gebaar, een droom op klaarlichte dag; een mens kan, als een engel van God, plotseling iets tegen je zeggen, waardoor je leven totaal kan veranderen: een excuus, een woord van vergeving, een woord van liefde, een woord dat je leven uitlegt/verklaart, een woord dat je inspireert. Leven zonder nog iets te verwachten dat is eigenlijk geen leven, dat is vreugdeloos en dodelijk. En daarom is het ook dat we elk jaar advent vieren in de kerk. Om te leren 'verwachten'. Om aan te geven dat we mensen zijn die willen leven 'in verwachting'. 'Verwachten' als een geloofshouding. Een houding die wil zeggen: dat we geen mensen zijn die ons neerleggen bij de zgn. onherroepelijke dingen, maar mensen zijn die blijven verwachten, blijven hopen, blijven uitzien naar het heil dat God heeft toegezegd. Zoals de wachters in de nacht wachten op de morgen. 'Hoever is de nacht? De morgen komt maar nog is het nacht.' En de wachters wachten niet vergeefs: aan elke nacht is een einde gekomen, nooit is er niet een morgen geweest. En vandaag, de 1e zondag van Advent, krijgen wij iets mee van die twee vrouwen: Maria en Elisabeth. Vrouwen die op een totaal onverwachte 6

7 manier 'in verwachting' raken, in verwachting van een geheim, van kinderen die de wereld zullen veranderen: Johannes de Doper en Jezus 'God met ons'. Namen als wachtwoorden doorgegeven. De twee vrouwen zijn in 'gezegende omstandigheden' - de zegen die zij van hogerhand gekregen hebben, daar hebben zij elkaar van overtuigd, aan elkaar doorgegeven om weer doorgegeven te worden van vader en moeder op hun kinderen. Want zegen is alleen maar zegen als die wordt doorgegeven. Amen. 7