Petrus de Koning en Koningslust

Transcriptie

1 Henk Vaessen Petrus de Koning en Koningslust -Otgevallen van een inwoner van Utrecht en het ontstaan van een Limburgs dorp Petrus de Koning wordt op 28 februari 1754 in Utrecht geboren en overlijdt 72 jaar later in Helden Het kerkdorp Koningslust, deel uitmakend van (de gemeente) Helden, is naar hem vernoemd 1 -il éü* J» Petrus de Koning heeft dan een avontuurlijk leven achter de rug Hij vertrekt op 21-jarige leeftijd naar het huidige Indonesië, om acht jaar later, in 1783, als gefortuneerd militair weer naar zijn geboortestad Utrecht terug te keren Daar mengt hij zich volop in de patriottische woelingen, die uiteindelijk ertoe leiden dat hij in 1787 halsoverkop de stad moet ontvluchten Hij vlucht naar het zuiden, naar het huidige België, en vanuit zijn tijdelijke woonplaats Brussel neemt hij daar actief deel aan wat de geschiedenis is ingegaan als de Brabantse Omwenteling Ook deze plannen tot democratisering van het bestuur lijden schipbreuk en hij wordt gedwongen de wijk te nemen naar het huidige Nederland Na een aantal omzwervingen belandt hij in Helden en sticht daar het latere dorp Koningslust, 'Het Lust' van Petrus de Koning Petrus de Koning en zijn familie Petrus de Koning werd op 28 februari 1754 in Utrecht geboren en op 3 maart in hetzelfde jaar in de Buurkerk gedoopt als zoon van Leonard de Koning en Cornelia van Dijk Zijn vader was op 10 april 1722 in Dordrecht geboren als zoon van Leendert de Koning en Pieternella Bussels Zijn moeder werd op 2 januari 1727 te Utrecht geboren, als dochter van Willem Jan van Dijk en Maria van Bebber Zijn ouders trouwden op 13 september 1750 in Utrecht Het was een gemengd huwelijk, Leonard de Koning was van gereformeerde huize, Cornelia van Dijk was doopsgezind 1 Petrus was de tweede van vijf kinderen Zijn oudste broer Willem-Jan werd op 27 oktober 1751 in Utrecht geboren en overleed op 11 april 1826 te Amsterdam Na Petrus kreeg het echtpaar De Koning- Van Dijk nog dne kinderen: Maria, Leonard en Cornelis Maria en Leonard stierven allebei op jonge leeftijd: Maria werd één jaar oud, Leonard slechts twaalf dagen Zijn jongste broer Cornelis tenslotte, geboren op 10 februari 1760, overleed op 16 april 1809 in Amsterdam, op 49-jarige leeftijd 2 Op 8 september 1750 lieten Leonard de Koning en zijn toekomstige vrouw een notariële akte van huwelijkse voorwaarden opmaken In deze akte wordt Leonard 'praeceptor (hulpleraar - HV) van het vierde der Latynse schooien te Utrecht' genoemd Zijn broer Martinus, als getuige optredend in dezelfde akte, was conrector aan dezelfde Latijnse scholen' Leonard de Koning erfde, samen met zijn zwager Hendrik Eelsing, twee lakmoesfabrieken van zijn schoonvader Willem Jan van Dijk De lakmoesfabrieken waren gevestigd op het bastion Wolvenburg in de stad Utrecht en in Woerden Zijn schoonvader was koopman en solliciteur-militair (particulier die in opdracht de soldij voor militairen voorschoot) in de stad Utrecht en verrichtte veel werkzaamheden voor de toenmalige Utrechtse militaire overheid Hij was niet onbemiddeld, want naast de genoemde lakmoesfabrieken bezat hij een aantal huizen in de stad Utrecht, een tapperij annex woonhuis te Maarssen en boerderijen met bijbehorende landerijen in de directe omgeving, vooral in Vinkeveen en Demmerik 4 Na het overlijden van hun schoonvader, op 2 augustus 1766, deelden Leonard de Koning en Hendrik Eelsing als gevolmachtigden voor hun respectieve Het door Petrus de Koning eigenhandig geschreven scheepsjournaal van het compagnieschip De jonge Hellingman'zeylende uyt het Vaderland naar Batavia' in 1775 echtgenoten Catharina en Cornelia van Dijk bovengemelde goederen bij een boedelscheiding De lakmoesfabrieken bleven gezamenlijk bezit Leonard deed het zakelijk beheer van de goederen, zijn zwager was verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken 5 In juli 1766 werd Leonard de Koning door zijn zwager Hendrik Eelsing uitgekocht voor ƒ in contanten 6 Drie maanden later, op 7 november 1766, kocht Leonard een groot huis in Utrecht Het huis wordt in de koopakte omschreven als een voormalige brouwerij, genaamd De Witte Leeuw, met de hof erachter en gelegen aan de Oude Gracht, inclusief het goudbehang, de klok in de achtergevel, windwijzers en de bijbehorende ondergrondse kelders en voorraadruimtes 'onder drie huijsen in de breette springende' Dit voor een bedrag van 4600 carolusguldens 7 In dienst van de Verenigde Oost- Indische Compagnie Toen zijn vader dit grote pand aan de Oude Gracht kocht, was Petrus twaalf jaar oud Buiten zijn geboortedatum en 57

2 M' WILLEM ARNOLD A L T I ( OL'VFR NTUR C t N E R A AI, uvgent JeM SttM ikr verrtingdt Setter ImJes eu'de(ieimmüe Neiterimdj\ke Ouf-htfrbe Cmp^me m ini**: L-niHcxcrehiermededat PETRUS DS KONING VM Vnedt, diverfe nualiteiicn, cn Usft ak Sêm-Lmmmi «*r ttt -plaats weten we niets van zijn jeugd M a a r het feit dat zijn vader hulpleraar was aan de Latijnse scholen garandeerde waarschijnlijk een goede opleiding voor zijn zoon Als Petrus 2 1 jaar o u d is, in maart 1775, bevindt hij zich aan b o o r d van het compagnieschip De Jonge H e l l i n g man Het schip zeilt onder kapitein Pieter Verkerk vanuit de haven van Rotterdam naar Nederlands Oost-Indië Het scheepsjournaal w o r d t door Petrus de K o n i n g bijgehouden ^UecB vruum cii Ri-mio* (» cier toclbat ra 'hcuoim: En dewyl den voorgenoemden PE 1 RUS oe N'IVC tocrdt-an is wédcromnaar VeaW W tc vertrekken, mtt dt tttthcm Gum» leb ik,cpzyk verzoek, hemdec/e Attcftarie met willen wetgcrentrceomdundeerendehem dremk-jven aan alle hoope cn bage Staaoperionen, civile cn militaite, op 'c belle Geteevtn m't Kjftetl Bjtaviitp-i EilmJGrMjtvtin-lK^ïtJwr* «ier myngevom Zegel Jean etrfim OMr m dttt jttrt hr* zevm temlera drie en ttgtig ' ^ / / / / j y 8 Verklaring van gouverneur-generaal mr WA Alting dat Petrus de Koning wegens negen jaar trouwe dienst in de Oost-Indische Compagnie, laatstelijk als sous-luitenant onder het korps dragonder-lijfwacht, in de In het journaal lezen we dat De Jonge Hellingman op 18 maart vanuit Rotterdam het ruime sop kiest en koers zet naar Batavia Via de kusten van Frankr i j k, Spanje en Portugal zeilt het schip o m Madeira heen naar de Kaapverdische Eilanden, o m via de westkust van Brazilië naar Kaap de Goede H o o p te varen, waar opvarenden na drie maanden, op woensdag 12 j u n i, vanuit de top van de m a s t ' 't land van Africa sien, en den falsen Leeuwen k o p en de Tafel berg peijlden' Petrus de K o n i n g doet uitgebreid verslag van de gebeurtenissen tijdens deze reis Naast de gebruikelijke aantekeningen over w i n d en water, stand van zon en sterren, en de eentonigheid aan b o o r d die de bemanning bestrijdt met het opkalefateren van het schip en vernieuwen van de zeilen, lezen we o o k over menselijke tragedies Z o valt op zaterdag 15 a p r i l, terwijl ze voor de kust van Portugal zeilen, 'de jonge gen: Jan H a r t m a n van Rotterdam' overboord Ze zoeken tevergeefs urenlang naar hem o m uiteindelijk verder te zeilen; ze 'presumeerden dat hij gezonken zou z i j n ' En: 'op donderdag 18 meij k o r t na de m i d d : had den D o c t o r (: ziek in de k o o i j leggende) een mes weeten te k r i j gen, met het welk hij beezig was zijn hals af te snijden, doch door geroep van de jongens, wierden w i j het gewaar, ontwelgde (ontfutselden) hem het mes, maar het was te laat, en bevonden dat zijn strot meer als tweederde afgesneeden was' Wanneer ze tenslotte o p 16 juli 1775 in de baai van Kaap de Goede H o o p voor anker gaan, hebben ze gedurende het eerste deel van de zeereis 42 man verloren En op Kaap de Goede H o o p w o r d e n nog eens 54 man naar de ziekenboeg gebracht Een maand later, dinsdag 8 augustus, zeilt het schip vanuit Kaap de Goede 58 rang van kapitein naar Nederland terugkeert; afgegeven op het kasteel Batavia op Groot Java in het koninkrijk Jaccatra in 1783 Heeregragt, en elders, schooner paleizen, en breeder gragten, dan hier, heeft, geven zy nogtans dat genoegen, en dat voldoende aangenaam gezicht niet, dat deze gragt en andere hier geven' Een jaar na het h u w e l i j k van Petrus de K o n i n g en Theodora M a r i a T h o r n t o n w e r d op 16 maart 1781 op de Tijgersgracht een zoon geboren, die echter direct na de geboorte overleed Twaalf dagen later, op 28 maart , overleed ook de moeder Beiden werden in de Portugese binnenkerk te Batavia begraven 11 Dit stadsgezicht op de Tijgersgracht van Batavia behoort bij het rijk geïllustreerde reisverslag Zee- en Lont-Re/se door verschelde Gewesten van Oostindien van de Amsterdamse wereldreiziger johan Nieuhof uit 1682 De Tijgersgracht gold in het midden van de zeventiende eeuw als de fraaiste van de vijftien binnengrachten van Batavia Langs de gracht stonden de huizen en gebouwen van de aanzienlijke families van de stad H o o p naar Batavia Tijdens het tweede deel van de reis komen ze in een vliegende storm terecht, passeren ze op 23 september de steenbokskeerkring en slaan ze op donderdag 28 september de kwartiermeester H a r m e Gerrit Kroekke van Nieuwenberg in de boeijen 'op getuigenissen over begaane diefstal van randzoen in speek' N a stevig verhoord te zijn bekent de kwartiermeester schuld en k o m t hij er met een pak slaag nog genadig vanaf Tenslotte gaan ze op maandag 16 o k t o ber voor anker op de rede van Batavia De reis heeft zeven maanden geduurd en menig avontuur opgeleverd in zijn functie als h o o f d van de lijfwacht drie gouverneurs-generaal dienen, de hoogste gezagsdragers van de Verenigde Oost-Indische Compagnie ter plaatse: achtereenvolgens Jeremias van Riemsdijk, Rcinier de Klerk en W i l l e m A l t i n g Vooral onder het bewind van de eerste zal hij snel carrière maken I n 1780 t r o u w d e hij in Batavia met Theodora M a r i a T h o r n t o n Z i j was in 1765 reeds g e t r o u w d met Paulus H e l vetius, boekhouder in dienst van de V O C Paulus Helvetius was overleden in februari 1773 en zijn w e d u w e was achtergebleven met vier kinderen, onder wie een geestelijk gehandicapte z o o n, W i l l e m Vincent g e n a a m d H e t nieuwbakken echtpaar De K o n i n g T h o r n t o n woonde aan de Tijgersgracht, een van de mooiste grachten van het toenmalige Batavia In zijn wereldberoemd geworden standaardwerk over de geschiedenis van de V O C beschrijft Francois Valentyn de Tijgersgracht aldus: 'de Tygers-gragt, die van eenparige schoone gebouwen, en de heerlykste is, die ik in deze stad kenne H e t schoon gezicht van deze lynregte en zoo cierlyk beplante gragt overtreft alles, w a t ik oit in H o l l a n d gezien heb; w a n t schoon men te Amsterdam op de 12 Zes weken eerder, op 3 februari , hadden Petrus en Theodora M a r i a hun mutueel testament gemaakt In het testament had zij W i l l e m Vincent, de eerder genoemde zoon uit haar huwelijk met Paulus Helvetius, en zijn stiefvader Petrus de K o n i n g als erfgenamen aangewezen Twee jaar na het overlijden van zijn vrouw, op 6 november 1783, besluit Petrus weer naar Nederland terug te keren H i j heeft dan acht jaar in OostIndië doorgebracht Voordat hij vertrekt w o r d t hij officieel nog door gouverneur-generaal mr W i l l e m A r n o l d A l t i n g t o t kapitein van het korps dragonders b e v o r d e r d Z i j n stiefzoon W i l l e m Vincent Helvetius gaat met hem aan b o o r d D i t m a a l zeilen ze met het schip Schoonderloo van de Kamer Delft van de V O C, met Jakob van den Berg als kapitein O p 30 januari 1784 gaan ze bij Kaap de Goede H o o p op de rede v o o r anker, o m vervolgens op 20 februari verder te zeilen richting Nederland Vier maan Petrus de Koning, patriot N a de terugkeer in zijn geboortestad zal Petrus de K o n i n g zijn ogen hebben uitgekeken De stad Utrecht had gedurende zijn negenjarige afwezigheid een enorme politieke verandering doorgem a a k t De jaren 1780 kenden in de Republiek de krachtige democratiseringsbeweging van de p a t r i o t t e n, gericht tegen het autocratische b e w i n d van stadhouder W i l l e m V Utrecht werd een van de brandpunten van die beweg i n g De vroedschap n a m o p 20 december 1785 een democratisch regeringsreglement aan, v o o r a l o p initiatief en onder d r u k van het exercitiegenootschap Pro Patria et Libertate Daarna volgde een hevig politiek gevecht o m de invoering van dit reglement In dit steeds verder escalerend conflict speelden de officieren en burgergecommitteerden van de acht compagnieën van de stedelijke schutterij een sleutelrol V r i j snel nadat Petrus de K o n i n g in Utrecht is gearriveerd, volgt hij een opleiding tot landmeter In december 1785 w o r d t hij benoemd t o t landmeter van de provincie Utrecht U i t de benoemingsoorkonde b l i j k t 'dat hij suppliant de konst van de Geometrie geëxerceerd hadde en de vereischte bekwaamheid te hebben o m het landmeten te excerceren', waarna de provinciebestuurders den v o o r n Petrus de K o n i n g t o t de exercitie van het landmeter-ampt geauthoriseerd en gepromoveerd hebben' In februari 1786 w o r d t hij d o o r de burgerkrijgsraad van de stad Utrecht benoemd t o t luitenant in de schutterijcompagnie De Pekstokken, o p een moment dat er een grote zuivering plaatsvindt in de stedelijke schutterscompagnieën Zestien maanden later, in j u n i 1787, toen de stad Utrecht het middelpunt van een burgeroorlog dreigde te w o r d e n, zou Petrus de K o n i n g d o o r dezelfde burgerkrijgsraad t o t kapitein bevorderd w o r d e n en daarmee een van de leidende officieren in de compagnie De Pekstokken w o r d e n N a zijn benoeming tot luitenant van De Pekstokken w o r d t Petrus de K o n i n g steeds meer genoemd in officiële stedelijke plakkaten en andere documenten Batavia In Batavia maakt Petrus de K o n i n g voorspoedig carrière in het m i l i t a i r bestuur Wanneer h i j, bijna 23 jaar o u d, op 14 januari 1777 benoemd w o r d t tot kornet in het korps dragonders, de lijfwacht van de gouverneur-generaal van Nederlands Oost-Indië, zijn er slechts anderhalf jaar verstreken sinds hij in Batavia van b o o r d is gegaan Weer anderhalf jaar later, in september 1778, w o r d t hij benoemd t o t sous-luitenant van hetzelfde k o r p s Gedurende zijn verblijf in Nederlands Oost-Indië zal hij den later, o p 17 j u n i , k o m e n ze aan in de haven van R o t t e r d a m en reist Petrus de K o n i n g samen met zijn stiefzoon door naar Utrecht, waar ze tenslotte op 25 j u n i 1784 a a n k o m e n 17 Oorkonde tot aanstelling van Petrus de Koning tot landmeter door Gedeputeerde Staten van Utrecht 59

3 »r S' By den BURCEB-KRYGSRAAD der Stad UTRECHT is tot ^ tj'tfa&fioau jn dc Compagnie de Perfoon van aangefteld en beëedigd <6- ^OHt*^ is tot C L /, * * * * vnn dc j C * * * Compacriic van bet j Z v i & i BataUlonbyhet ^SMa^Rcgimcnt Mngcftdd en beisdigd de Perfoon vyi Lallende een iegelyk, die zulks zoude mogen tangtan, denzelven in die qualiteic te erkennen Aftum Utrecht den J*jÉfuï»ty B y den BÜRCER-KRYCWAAD djr Stad UTRECHT Liftende een iegelyk, die zulks zoud?'mogen ian gun, denzelven in die qualiteic te erkennen Aftum Utrecht den f/pt J^^rfLty / f S? ' - TVr Orionrutmit tw» is» Ttr OrdmniMU van im Barpr-Kryg""" 1, i j fa fikt' Aanstelling tot luitenant en kapitein bij de Burgerkrijgsraad der Stad Utrecht f 7//',,/,)ilf/ IIII ), -?//> '),,// X,'KuX l;n :ii l Z/ïirtJJ-, 't, f / y y ^ ^ U-ei* Afbeelding van de parade van de schutterij en hulptroepen op de Neude te Utrecht op 2 september 1787 Anonieme opticaprent uitgegeven door Georg Balthasar Probst te Augsburg en schuift hij steeds nadrukkelijker naar voren in het escalerend conflict tussen de patriotse en oranjegezinde facties in de vroedschap O p 6 april 1786 is hij een van de ondertekenaars van een adres waarin dertig officieren uit de acht burgercompagnieën aandringen op ontslag van officieren en onderofficieren die weigeren het nieuwe regeringsreglement te ondertekenen Nadat de patriotten eigenmachtig c o n f o r m dit nog niet in werking getreden reglement een 'gequalificeerd Collegie van Gecomitteerden uit de Burgery' hebben gekozen, probeert een delegatie de twee bur- gemeesters te dwingen deze gecommitteerden te beëdigen De K o n i n g maakt deel uit van deze delegatie en heeft in die hoedanigheid een heftige w o o r d e n wisseling met burgemeester L o t e n Uiteindelijk d r u k k e n de patriotten de invoering van hun regeringsreglement door en worden er nieuwe vroedschapsleden benoemd via een ingewikkeld systeem van loten en verkiezingen Petrus de K o n i n g dingt een aantal keren mee naar een vroedschapszetel, maar steeds is het lot hem ongunstig gezind De plechtige beëdiging van de nieuw gekozen vroedschapsleden v o n d op augustus 1786 op de Neude plaats N a de beëdiging begaf een commissie van vier officieren, onder wie Petrus de K o n i n g, zich met een afdeling schutters, deurwaarders en boden naar het stadhuis Ze riepen de daar verzamelde vroedschapsleden op ook naar de Neude te k o m e n o m aldaar de nieuw verkozen raadsleden de 'eed tegen de corruptele' af te nemen (de belofte bij ede zich niet te laten o m k o p e n ) Eind september 1786 w e r d duidelijk dat de Staten van Utrecht het nieuw verkozen stadsbestuur niet erkenden Veelzeggend was hun besluit de Statenvergaderingen te verleggen naar Amersf o o r t In Utrecht w e r d men bevreesd v o o r een aanval van het krijgsvolk uit Amersfoort en de stad w e r d in staat van verdediging gebracht De Staten van H o l l a n d w e r d o m hulptroepen gevraagd, die vrij snel naar de grens van de provincie Utrecht o p t r o k k e n O o k stroomden uit de gehele Republiek vele vrijwilligers toe o m de patriotten in de stad Utrecht te ondersteunen O p voorstel van de Utrechtse commandant van de stedelijke wacht G o r d o n werd besloten een korps scherpschutters en een korps kanonniers in dienst van de stad op te richten Petrus de K o n i n g kreeg de leiding over het korps scherpschutters O p 16 maart 1787 diende De Koning samen met Van L i d t de Jeude en namens het college van gecommitteerden een adres in bij de vroedschap, waarbij zij protesteerden tegen het feit dat de Staten van Utrecht nog steeds overleg pleegden met de uit hun ambt verwijderde Utrechtse vroedschapsleden, vooral met de oud-burgemeesters Loten en Van Bronckhorst Daarom deden ze aan de vroedschap het dringend verzoek tot inbeslagname van alle roerende en onroerende bezittingen van de afgezette burgemeesters en vroedschapsleden binnen het grondgebied van de stad 21 Gevechtshandelingen De Staten van Utrecht namen daarentegen maatregelen om de provincie Utrecht van H o l l a n d af te snijden Daartoe gaven ze aan het infanterie-regiment van de graaf Van Efferen opdracht o m met het eerste bataljon op te trekken naar Jutphaas en Vreeswijk (in die t i j d De Vaart genaamd; beide nu onderdeel van Nieuwegein), o m de belangrijke sluizen aan de Lek te bezetten '''*/-<*jrv j * r, * t t : G è t è c n t W Yreesw-vl: aan Vaart, dien sf Mai 1787 Afbeelding van het gevecht bij Vreeswijk waar de stadhouderlijke troepen op de vlucht slaan Gravure van Cornelis Brouwer uit 1787 De vroedschap van Utrecht kreeg lucht van deze troepenbewegingen en d i r i geerde ogenblikkelijk 200 a 300 burgers, gerekruteerd uit twee schutterscompagnieën, richting Jutphaas en Vreeswijk De beide compagnieën werden aangevuld met auxiliaren (hulptroepen) en een peloton scherpschutters uit de compagnie De Pekstokken, geleid door Petrus de K o n i n g Beide partijen troffen elkaar in het avonddonker op de dijk tussen Jutphaas en Vreeswijk De scherpschutters liepen v o o r u i t o m de weg te verkennen en Petrus de K o n i n g sprak hen toe: ' M a n n e n, dat gaat nu regt op den vyand aan, die nu niet d u r f t, die gaat nog na huis Ik zal aan uwe zyde u opleiden, als ik mijn pligt niet doe, schiet my dan voor den k o p, maar ik zweer dat den eersten van u, die my niet v o l g d, en zyn rugt keerd, door m y zal overhoop gestoken w o r d e n, en zo i k mogt sneuvelen, dan verzoek i k, dat de bekwaamste van u het c o m m a n d o o p n e e m t ' Er volgden enige militaire schermutselingen, w a a r b i j over en weer doden vielen V r i j snel sloegen echter de manschappen van de graaf Van Efferen op de vlucht, met achterlating van een g r o o t aantal wapens en ƒ De volgende dag keerden de uitgerukte compagniën weer terug naar Utrecht, waar ze op grootse wijze werden onthaald Petrus de K o n i n g, gezeten te paard, vormde samen met zijn scherpschutters het h o o f d van de stoet M a a r de dreiging van een aanval bleef, zeker na het incident bij Goejanverwellesluis, eind juni 1787 Prinses W i l h e l mina van Pruisen, echtgenote van stadhouder W i l l e m V, w e r d toen op haar doorreis van Nijmegen naar Den H a a g door een patriots v r i j k o r p s tegengehouden Ze schreef een boze brief naar haar broer, k o n i n g Frederik W i l l e m I I van Pruisen Deze was uiterst verontwaardigd omdat de patriotten zijn zuster hadden tegengehouden en eiste hiervoor genoegdoening, vooral van de Staten van H o l l a n d In de maanden j u l i en augustus n a m de spanning aan het front toe U i t verschillende steden en stadjes van de Republiek k w a m e n groepen patriottische vrijkorpsen naar de stad Utrecht, en een burgeroorlog leek aanstaande Gedurende deze periode v o n d er in de omgeving van Utrecht, oa bij B u n n i k, De Bilt en Soestdijk, een aantal schermutselingen plaats tussen enerzijds stadhouderlijke troepen en anderzijds patriottische troepen uit de stad Utrecht O o k i n deze confrontaties op kleine schaal speelden Petrus de K o n i n g en zijn korps scherpschutters een actieve r o l Z o was hij betrokken bij de overval op de stadhouderlijke troepen bij Soestdijk en t r o k hij met een detachement scherpschutters via Groenekan naar De Bilt, waar ze naar de buitenplaats van het afgezette vroedschapslid mr Paulus H e n d r i k Justus d'yvoy gingen en hem in zijn w o n i n g belaagden Begin september 1787 werden aan de oostgrens van de Republiek Pruisische troepen samengetrokken onder leiding van de hertog van B r u n s w i j k - L ü n e b u r g O p 13 september staken deze bij N i j megen de Waal over Vandaar trok het grootste deel van de troepen naar het westen o p Een ander deel t r o k via Barneveld en A m e r s f o o r t het G o o i binnen Utrecht w e r d nu aan twee kanten door Pruisische troepen ingesloten De Utrechtse bevelhebber t r o k zich daarop met zijn troepen terug op H o l l a n d Paniek maakte zich nu van de stad meester en er volgde een chaotische uittocht van vroedschapsleden, burgerofficieren en andere vooraanstaande patriotten O p 16 september 's morgens o m zeven uur trokken stadhouderlijke huzaren de stad binnen Daarmee eindigde de patriottentijd in de stad Utrecht Vlucht en verbanning In heel de Republiek werden de oude gezagsstructuren hersteld Eind 1789, begin 1790 werden juridische procedures aangespannen tegen een aantal van de voornaamste patriotse leiders I n september 1790 w e r d over Petrus de K o n i n g, P M a r e t, O W D G o r d o n, PPJ Ondaatje, BF v o n Liebeherr, A Hoevenaar, A Kruis en J van L i d t de Jeude jr een zwaar vonnis geveld wegens hun aandeel 'in de troubles, welke in de laatste jaaren voor de omwendinge van zaaken hebben plaats gehad', en verder wegens 'zeer zwaare en atroce delicten, in het algemeen begaan tegen de H o o g h e i d en wettige Regeering van deze Stad en Provincie' _ " f l/'w/w/iv, ONTVLrcilTKX J, Stadia ' UTRECHT Jen i f i Sm»l» hp ^ S T I f r ;1 Anonieme afbeelding van patriotten en militairen die de stad Utrecht verlaten op 16 september 1787

4 y^/l^isltnijc? Wegens deze misdaden werden genoemde personen 'infaam en inhabiel, en geduurende hun leven lang gebannen uit de Stad en Jurisdictie van dezelve, mitsgaders de Vaart; voorts hunne goederen ten behoeve van den Lande verbeurd verklaard' Hoeveel patriotten de stad Utrecht ontvluchtten, is niet duidelijk, maar Petrus de Koning was een van hen, samen met zijn verloofde Petronella van Zail Petronella was ook afkomstig van Utrecht; hij had haar in Utrecht leren kennen Het aanstaande echtpaar zou eerst naar Amsterdam zijn gevlucht, wat niet onwaarschijnlijk is Amsterdam was het laatste patriottisch bolwerk tegen de oprukkende Pruisische en stadhouderlijke troepen In Amsterdam zouden Petrus de Koning en Petronella van Zail 'civiel en kerkelijk' (voor de gereformeerde kerk? zie Een katholiek huwelijk hierna) zijn getrouwd Veel patriotten vluchtten uiteindelijk naar de Zuidelijke Nederlanden In verschillende Belgische steden ontstonden kolonies van Noord-Nederlandse vluchtelingen De belangrijkste kolonies waren die in Brussel, Antwerpen en Gent Petrus de Koning en zijn verloofde (of echtgenote?) vestigden zich in Brussel De Brabantse Omwenteling De Zuidelijke Nederlanden waren vanaf de Vrede van Utrecht (1713) in het bezit van de Oostenrijkse dynastie De regerend aartshertog van Oostenrijk was heer van de Nederlanden en tevens keizer van het Duitse rijk Van 1780 tot aan zijn overlijden in 1790 was dit Jozef I I, een verlicht despoot Jozef II wilde een groot aantal hervormingen op het gebied van bestuur, religie en rechtspraak doorvoeren De geestelijkheid, de rechterlijke macht en de politieke bestuurders in de gewestelijke Statenvergaderingen keerden zich tegen deze hervormingspolitiek, bang voor verlies van hun eigen positie, en wisten zich te organiseren onder leiding van de Brabantse Staten en de Brusselse advocaat Hendrik van der Noot Zij werden de Statisten genoemd, vanwege hun vasthouden aan de macht en samenstelling van de Staten van de provincies zoals deze van oudsher functioneerden Zij keerden zich nadrukkelijk tegen de verlichte hervormingen van de keizer en pleitten voor de instandhouding van hun eigen tradities en een sterk conservatief katholicisme Tegelijkertijd richtte in Brussel een aantal verlichte intellectuelen onder aanvoering van de advocaat Jan-Frans Vonck het geheim genootschap Pro Aris et Focis op Zij werden naar hun politieke voorman de Vonckisten genoemd Z i j beoogden net als de groepering van Van der Noot een omwenteling van het politiek gezag In tegenstelling tot de Statisten, die een terugkeer wilden naar oude machtsstructuren, streefden de Vonckisten naar democratisering van het bestuur Ze waren politiek nauw verwant aan de gevluchte Noord-Nederlandse patriotten Ondanks aanmerkelijke ideologische tegenstellingen tussen beide groeperingen sloegen ze de handen ineen in hun poging de in de Zuidelijke Nederlanden gelegerde Oostenrijkse troepen te verdrijven Onder leiding van de latere Vonckist generaal Van der Meersch wisten ze in de slag bij Turnhout in oktober 1789 de Oostenrijkse troepen uit Vlaanderen en Brabant te verdrijven Als gevolg van deze overwinning braken in de daaropvolgende weken overal opstanden uit tegen het Oostenrijks gezag en konden de opstandelingen nog in december van het jaar in triomf Brussel binnentrekken De slag bij Turnhout was een belangrijk politiek-militair moment in de Brabantse Omwenteling Nadat Statisten en Vonckisten gezamenlijk de Oostenrijkse troepen verdreven hadden, riepen ze op 11 januari 1790 de Republiek der Verenigde Nederlandse Staten uit Vrij snel daarna kwamen de Vonckisten tot de teleurstellende conclusie dat ze in de nieuwe republiek politiek volledig buitenspel waren gezet en ontstonden er tussen de twee facties politieke spanningen In februari en maart 1790 kwam het in Brussel dan ook tot rellen, waarbij de huizen van Vonckisten werden bestormd door knokploegen van Van der Noot en zijn Statisten Samen met generaal Van der Meersch vluchtten veel Vonckisten naar Namen Van der Meersch werd in Namen gearresteerd en beschuldigd van muiterij De arrestatie van Van der Meersch markeerde de overwinning van de Statisten en de restauratie van de oude politieke macht van clerus en burgerij Actief in de Zuidelijke Nederlanden Er zijn aanwijzingen dat Petrus de Koning vanaf de slag bij Turnhout tot half maart 1790 actief is geweest in het leger van generaal Van der Meersch Een aantal keren kreeg hij, hetzij van de generaal persoonlijk, hetzij van een van zijn adjudanten, orders om militaire opdrachten uit te voeren De daarbij verstrekte vrijgeleiden garandeerden hem vrije doorgang door gebied in handen van de opstandelingen Nadat Van der Meersch Turnhout had ingenomen, wist hij gebruik te maken van de verwarring bij de Oostenrijkers en bezette hij een aantal stadjes en steden Zo maakte hij zich eind november meester van Namen en Diest In Diest benoemde hij Petrus de Koning op 10 december 1789 tot kapitein in het opstandelingenleger Petrus kreeg de opdracht in de Ardennen een vooruitgeschoven post te bemannen bij Marche-en-Famenne, in de buurt van Luxemburg De Oostenrijkse troepen hadden zich teruggetrokken op Luxemburg Was dat een opdracht om de achtervolging in te zetten? Vervolgens kreeg hij op 7 januari 1790 van generaal Van der Meersch een vrijgeleide vanuit Namen naar Roermond Roermond was de hoofdplaats van het Overkwartier van Gelderland, dat zich dens de uitvoering van militaire opdrachten in Een katholiek huwelijk De jaren waren voor Petrus de Koning traumatisch H i j werd niet alleen voor eeuwig uit zijn geboortestad Utrecht verbannen, ook moest hij na het echec in de Zuidelijke Nederlanden voor de tweede keer in zijn leven tot de conclusie komen dat zijn democratischpolitieke ambities schipbreuk leden Gelukkig kende zijn privéleven in deze jaren vooral hoogtepunten Terwijl hij nog volop militair actief was in het leger van generaal Van der Meersch trouwde hij op 3 februari 1790 in Maaseik (voor de tweede keer?) met Petronella van Zail, met wie hij samen uit Utrecht naar Brussel was gevlucht' Petronella was op 23 januari 1765 in Utrecht geboren als dochter van Stefanus van Zijl en Gosewina Oostveen, en was katholiek gedoopt Het was dan ook een katholiek huwelijk dat in Maaseik gesloten werd Om dat mogelijk te maken liet Petrus de Koning zich dc dag daarvoor dopen Tevens werd met het huwelijk hun dochter Petronella Jacoba gewettigd, die een jaar eerder, op 11 januari 1789, in Thorn was geboren Petrus' doopakte luidt als volgt: 'Petrus de Koning van Utrecht, van godsdienst calvinist, heeft deze 31 andere documenten voor kapitein R de Koning tij- * 'LATin navolging van de andere Oostenrijkse provincies, op 1 januari 1790 onafhankelijk had verklaard Wat Petrus in Roermond deed, is onduidelijk Drie weken later, op 1 februari 1790, kreeg hij van dezelfde generaal Van der Meersch een vrijgeleide vanuit Namen naar Brussel Op 10 februari gaf de generaal hem bovendien een aanbeveling voor zijn verzoek aan het oorlogscomité van de Verenigde Nederlandse Staten om in een hogere rang te worden benoemd bij een korps jagers te voet Met goed gevolg, want op 23 februari werd hij bevorderd tot capi-taine d'escadron (majoor) Op 2 maart 1790 verleende GJJ Vanlangendonck, adjudant van baron Van der Haegen en plaatselijke vertegenwoordiger van generaal Van der Meersch, hem een vrijgeleide naar Maaseik Daar werd hij op 19 maart door luitenant-kolonel J Janssen gefeliciteerd met het commando over een bataljon jagers te voet en gesmeekt zo spoedig mogelijk naar Brussel te komen Maar Petrus de Koning kwam niet meer terug en keerde het krijgsgewoel de rug toe 0 Geautoriseerde kopie uit 1794 van vrijgeleiden en Si', s**^ 63 taf MA» Jtyyefu aam^m*" LI-**? ' Am /><* > Akte van pastoor L de Borman te Maaseik, waarin R de Koning het calvinisme afzweert en zich katholiek verklaart sekte, door hem reeds lang verfoeid, eindelijk op het feest van Onze Lieve Vrouw Lichtmis van dit jaar in onze parochiekerk voor God en de wereld afgezworen Het is ongelooflijk hoeveel leed deze nieuwe strijder van Christus geleden heeft, vóór hij tot dit heilzaam doel heeft kunnen komen en zich openlijk als een rooms-katholiek heeft kunnen voordoen Inderdaad, lof aan God, met een standvastig gemoed, zich niets aantrekkend van alle bedreigingen door zijn ouders, overwon hij al zijn tegenstanders, en zich met alle godsvrucht en nederigheid aan de gehoorzaamheid der katholieke kerk onderwerpend omhelsde hij deze goede moeder met kinderlijke liefde en vond met haar de zo vurig verlangde vrede, en heeft hij onder ede bevestigd het heilig rooms-katholieke geloof tot aan het einde van zijn leven met Gods hulp geheel en al te zullen onderhouden, te belijden en te verdedigen' 32 Het lijkt er veel op dat Petrus, terwijl hij zelf gedurende deze periode in de Zuidelijke Nederlanden actief was in het leger van Van der Meersch en in Brussel verbleef, ervoor zorgde dat zijn vrouw haar verblijfplaats buiten het krijgsgewoel had Immers, ze trouwden in Maaseik en hun dochter werd in Thorn geboren Zowel Thorn als Maaseik lagen niet in de Zuidelijke (Oostenrijkse) Nederlanden Thorn was een vrije rijksheerlijkheid binnen het Duitse rijk en Maaseik lag in het vanuit het prinsbisdom Luik geregeerde Land van Loon Het gezin De Koning Na hun eerste dochter Petronella Jacoba zou het echtpaar nog negen kinderen krijgen Drie kinderen overleden vrij snel na de geboorte Zeven kinderen, vier meisjes en drie jongens, bereikten de volwassen leeftijd De oudste zoon, Johannes Petrus, werd op 8 augustus 1792 in Helden geboren en trad al op jonge leeftijd in de voetsporen van zijn vader H i j nam (hoogstwaarschijnlijk in 1809) als vrijwilliger dienst in het Franse leger en werd in 1812 opgeroepen om zijn dienstplicht te vervullen als sous-luitenant bij een bataljon dat op Walcheren gestationeerd was In 1815 duikt hij weer op in de archieven Uit het brievenboek van de Heidense burgemeester Engels blijkt dat Johannes Petrus nog recent in Helden is geweest, dat hij eerste luitenant is in het 75e régiment d'infanterie de ligne, en dat hij recent naar Rocroi vertrokken is Dan is het stil rond zijn persoon De ouders horen niets meer van hun zoon en op 20 oktober 1815 verschijnt Petrus de Koning voor notaris Milliard te Roermond en geeft opdracht aan zijn schoonzoon Pierre Adrien Louette, officier in ruste en wonende te Beauvais (Departement van de Loire), alles in het werk te stellen om te achterhalen wat er met zijn zoon Jean Pierre de Koning, dan luitenant in het 88e Franse linieregiment infanterie, gebeurd is Het slechte nieuws komt weldra binnen: zijn zoon is op 16 juni 1815 gesneu-

5 veld in de slag bij Ligny tegen de Pruisen, twee dagen voor de slag bij Waterioo De twee andere zonen, Leonardus en Stephanus Napoleon, volgden een religieuze carrière Leonardus werd op 28 oktober 1798 in Helden geboren, 23 jaar later, in maart 1822, in Münster (Westfalen) tot priester gewijd en in hetzelfde jaar tot pastoor in Geijsteren benoemd In 1856 werd hij geroepen tot het ambt in Haelen, waar hij op 23 juni 1868 overleed Zijn broer Stephanus Napoleon werd op 30 september 1802 in Helden geboren In november 1825 werd ook hij in Münster tot priester gewijd en direct na zijn priesterwijding tot kapelaan aangesteld in Helden Daarna was hij tot aan zijn dood in 1855 pastoor te Ell De vier dochters gingen een huwelijk aan met hoogwaardigheidsbekleders, grootgrondbezitters en ondernemers uit de regio De op 11 januari 1789 in Thorn geboren oudste dochter Petronella Jacoba trouwde op 22 januari 1812 in Helden met de reeds genoemde Pierre Adrien Louette Ten tijde van zijn huwelijk was hij belastinginspecteur Pierre Adrien Louette werd geboren in Parijs en overleed februari 1839 in Toulouse Petronella Jacoba stierf op 26 april 1844 in Helden Haar zus Martine Helena werd op 11 december 1796 te Helden geboren en trouwde op 19 oktober 1818 in dezelfde plaats met Franciscus Ludovicus Meijer, eigenaar van Huize Haegenbroek in Thorn Haar echtgenoot was op 6 december 1776 in Thorn geboren en overleed aldaar augustus 1855 op Huize Haegenbroek Martine Helena overleed op 23 september 1860, ook op Haegenbroek 33 Afbeeldingen van Petronella van Zail en Petrus de Koning, afkomstig uit het privé-bezit van de familie Braun te Ahaus, Duitsland GKMEliXTK H K I D K X PROVISCIÏ LIMBVR6, Hot:GEL ' Schaal van 175,0 0 0 l f v,rf < ^? ^ Lf I ' O i S httndefm, T/7J /, De gemeente Helden in J Kuypers' Gemeente At/as van de provincie Umburg uit De Maasgouw I 34, 20 I 5-2 Hun beider zus Theodora Maria werd op 10 september 1800 in Helden geboren en trouwde daar op 23 september 1822 met Gerardus Johannes de Rijk, grootgrondbezitter, koopman, burgemeester van Tegelen van 1848 tot 1852, lid van de Eerste Kamer en woonachtig te Steyl H i j was op 11 april 1795 in Duisburg geboren en overleed evenals zijn vrouw in Steyl; hij op 2 mei 1875, zij op 24 februari 1878 Cornelia Christina tenslotte werd op 8 februari 1805 te Helden geboren en trouwde daar op 28 augustus 1823 met de op 25 juli 1800 te Maashees geboren Carolus Jacobus Bovens, groot- grondbezitter en wasbleker Cornelia Christina overleed in Maashees 29 augustus 1880, haar man aldaar op 1 januari 1888 Tenslotte had Petrus de Koning nog de eerder genoemde stiefzoon Willem Vincent Helvetius, het kind van zijn eerste echtgenote en Paulus Helvetius Toen hij in 1784 vanuit Batavia was teruggekeerd naar Utrecht had hij hem meegenomen aan boord en blijkens de familiepapieren ook naar Helden, want daar overleed Willem Vincent op 13 december 1834 H i j was gereformeerd (gebleven) en werd derhalve op het gereformeerde gedeelte van het kerkhof van Helden begraven 34 Een nadere kennismaking met Helden(-Dorp) Met een oppervlakte van bijna 6900 ha was Helden een middelgrote gemeente in Noord-Limburg In het noorden werd Helden begrensd door Deurne en Sevenum, in het westen door Meijel, in het oosten door Maasbree en in het zuiden door Kessel, Roggel en Neer Op 1 januari 2010 fuseerde Helden met de buurgemeenten Maasbree, Kessel en Meijel tot de gemeente Peel en Maas De voormalige gemeente Helden bestond uit zes kerkdorpen: naast Koningslust waren dat Helden-Dorp, Panningen, Beringe, Egchel en Grashoek Koningslust ligt vier kilometer ten noorden van het dorp Helden Dit dorp was met Panningen rond 1800 de enige kern van huizen en boerderijen in de omgeving die de benaming dorp verdiende Het bestond uit een redelijk aantal huizen en boerderijen, ongeveer 400 stuks, en een kerk De huizen van de meest welvarende inwoners lagen aan het centrale kerkplein, en hadden stenen muren en pannendaken Maar voor het grootste deel hadden de huizen en boerderijen nog een strooien dak en de straten waren ongeplaveid Verder lagen in het gebied verspreid hert- of buurtschappen, die in de loop van de negentiende en twintigste eeuw aaneen zouden groeien, en zo, naast Koningslust, de overige kerkdorpen zouden vormen Volgens de gemeentebegroting van 1802 woonden er in dat jaar 1936 mensen in Helden Het dorp dat de naam van Petrus de Koning zou gaan dragen, was rond 1800 slechts een natuurlijk landschap, gedomineerd door heidevelden, zand- c ysr/zs ^ * f / t ^ r Koningslust en omgeving op het kadastrale minuutplan van 1832 Koningslust op het kadastrale minuutplan van 1850 verstuivingen, moerassen en uitgestrekte dennenbossen Hier en daar in het landschap waren weliswaar sporen van menselijke beschaving te zien, in de vorm van enkele (schamele) boerderijen, maar voor het overige was het gebied het domein van jager en schaapherder 22 maanden na hun trouwdag op 3 februari 1790 komen we het gezin De Koning in Helden tegen Waar Petrus en zijn vrouw in de tussentijd verbleven, is ongewis Maar op 24 december 1791 machtigt hij zijn vader Leonard de Koning vanuit Helden om namens hem een tweetal assignaties te innen of te verkopen De assignaties heeft hij verworven in zijn hoedanigheid als testamentaire uitvoerder van de boedel van Maria d'rosaijro, de moeder van Paulus Helvetius en grootmoeder van zijn stiefzoon Willem Vincent Helvetius Twee maanden later koopt hij voor ƒ 2900 twee naast elkaar gelegen huizen in het dorp Helden met moeshof en verdere aangehorigheden, ongeveer anderhalve morgen groot Aanpalend ligt een kleiner derde huis Dit laatste koopt hij in 1794 voor ƒ 265 In een van deze drie huizen worden hun kinderen geboren De huizen zullen tot het midden van de negentiende eeuw in de familie blijven

6 Koningslust Na de aankoop van deze drie huizen in het dorp Helden op het einde van de achttiende eeuw zouden nog vele aankopen volgen: boerderijen, huizen en vele bunders land, zowel in cultuur gebracht als woest De cultuurgronden bestonden hoofdzakelijk uit bouw- en weilanden De woeste gronden werden door het bestuur van Helden in grote stukken ter ontginning aan particulieren verkocht Onder invloed van uit de Verlichting voortkomende wetenschappelijke landbouwmethoden vonden er in de regio op grote schaal ontginningen plaats van hoger gelegen zandgronden met heidevelden en dennenbossen en lager gelegen moerassen Petrus de Koning en zijn vrouw zouden gedurende hun verdere leven daaraan een belangrijke bijdrage leveren Daar waar het natuurlijk landschap van heidevelden, afgewisseld met vooral dennenbossen en moerassen, eeuwenlang de fysieke leefwereld had gedomineerd, creëerde De Koning zijn eigen leefwereld, zijn eigen lusthof Hij kocht en bouwde daar voor zichzelf en zijn gezin een drietal boerderijen, waarvan de grootste werd aangeduid als Koningslust In het begin zal, zeker in de zomermaanden, het gezin De Koning-Van Zail vaak op Het Lust verbleven zijn De eerste aanzet tot wat zou gaan uitgroeien tot Koningslust was de aankoop van een groot stuk heide ten noordoosten van het latere dorp In mei 1795 koopt Petrus de Koning 'twee en twintig morgen nieuwe erven heijde () "aen de reemer" voor 50 gulden kleefs' en 'twee en negentig dito guldens voor oncosten van wallen om t zelve nieuwe erf te maeken' Negen maanden later, op 21 maart 1796, koopt Petrus aan de zuidzijde van het huidige dorp zijn eerste boerderijtje De verkopers hadden de grond in 1786 als nieuwe erven van de gemeente aangekocht en laten opmeten teneinde deze 'te betimmeren met een huijs' De eerste keer dat we de naam Koningslust in documenten tegenkomen, is in november 1800 Petrus de Koning koopt dan zijn tweede boerderij, gelegen naast de voornoemde, ongeveer 14 morgen groot en gelegen 'bij 't soogenoemde Koningslust', voor een bedrag van ƒ 600 ' Acht jaar eerder was dit stuk grond voor het eerst uitgemeten De eerste keer dat Koningslust op een Éf^,^- r ^^«ï rf'- - --^j* 'tri ; rf*-4i ^ ^ f t, ^ ^ : x l - 7 s -, '? ' - t lagen weiden, jonge dennen, heide, bouwland en jonghout, alles bij elkaar 39 bunder, 63 roeden en 30 ellen Op 30 augustus 1828 leverden Petrus' vrouw en zes kinderen de memorie van successie in van hun twee jaar tevoren overleden man en vader Deze geeft hetzelfde beeld van de staat van Koningslust Toen zijn vrouw op 3 juni 1842 overleed, bleek hieraan nog een vierde boerderij te zijn toegevoegd 43, ft 'arf «, J V <* -rf; - 3" rf - r f ^» " i " ^ " November 1800 wordt Koningslust voor de eerste keer genoemd, hier in een koopakte, verleden voor notaris Mooren, standplaats Horst kaart wordt ingetekend is rond 1805, op de zogenaamde Tranchot-kaart Daaruit blijkt dat De Koning tegenover de twee boerderijen nog een derde aankocht of bijbouwde De drie bij elkaar gelegen boerderijen vormden de kern van zijn lusthof Later werd er nog een vierde boerderij aan toegevoegd door zijn weduwe Na de inlijving in 1798 van Pruisisch Opper-Gelre bij Frankrijk werden de bestaande Franse wetten en bestuurlijke maatregelen ook in Helden en omgeving van kracht Een van die maatregelen was dat er in 1811 een begin werd gemaakt van een kadaster naar Franse snit, waarbij het gebied tussen Maas en Rijn in kaart diende te worden gebracht Primair voor de heffing van een uniforme grondbelasting, maar een sterk bijkomend argument was de juridische vastlegging van onroerend eigendom De aanzet werd in 1811 gegeven en leidde in 1832 uiteindelijk tot de oprichting van het Nederlandse Kadaster (in Limburg ingevoerd vanaf 1840) In 1820 was de kadastrale kaart van de gemeente Helden gereed Ook hierop zijn de drie boerderijen te zien De grootste boerderij werd aan beide zijde geflankeerd door twee kleinere en omgeven door een tuin, een moestuin, ccn boomgaard en daaraan vastliggend een boomkwekerij De boerderij was te bereiken via een oprijlaan Daaromheen 44 De Pomologia Het geheel vormde een groot vierkant complex met een grote binnenplaats annex tuin Rondom de boerderijen werden groentetuinen en perziken- en pruimenboomgaarden aangelegd, evenals een glazen teeltkas waarin exotische groente- en fruitgewassen werden geteeld Daaromheen lagen grote appelen perenboomgaarden Iets verder van de boerderijen waren de wei- en bouwlanden gelegen In 1824 nodigde Petrus de Koning zijn Utrechtse mede-patriot van het eerste uur Jan Carel Pronckert uit om bij hem te komen logeren: 'Ik wensche dat Ued de proef eens kwaam neeme hoe gezond dat het hier is, ik geloof zeeker dat de drooge lugtstreeke Uede zeer BEKNOPTE HUISHOUDELVKE HOVENIER INIIOUDKKDI KKNB V E R H A N D E L I N G t M MEERNAAMIGF IYSTEN «AB ALLI OOATin VIR OOFT-VRUGTEN, S O B cr, L1MOKNAPPELEN, en veel» jnjcicn V M ê t U IOOH n HiESTEHAOTlOE Pl «T A a i ï - o f t F l f SIS, m a t M t m u r m \ ( l i g w n Tuiwn M U S T Cdyk ook WWMW p, SS ty M 3 3 M t f 1*^ * mmm «kit* wnrli unecwezen M M tige l a a f i j a a n g t i DOOK JOH A N N HEHAIANN TWBKDK DKOC J T< j l M S T E R D J U t By M A R T I N U S P E B R V t f t, fa 4c K^aftMC, by A Titelpagina van het boek Beknopte huishoudelyke hovenier met de naam van P de Koning genoemd) een van zijn belangrijkste aankopen Deze goederen werden op gelijke wijze geëxploiteerd als Koningslust Dekeshorst wordt al in 1326 beschreven in het oudste leenaktenboek van het graafschap Gelre In dat jaar wordt vermeld: 'een wilde hoeve, die heyt Dekenshorst, tot Helden, helt Diedrick Bolte' Een kleine vijfhonderd jaar later, op 24 februari 1807, koopt Petrus de Koning Dekeshorst, dat dan bestaat uit twee boerderijen, 'den voorsten hof'en 'den agtersten hof', groot samen ongeveer 32 hectaren, voor Franse francs Bij de grootste boerderij hoorden een tuin en een boomkwekerij Ook de tweede boerderij had een tuin Daarnaast bezat Petrus hier nog zeven bunder en vijftig roeden aan weiland en negentien bunder bouwland Verder bezit Petrus vlak bij het dorp Helden nog zestig roeden bouwland, 145 roeden schaarland (beplant met schaarhout oftewel jonghout) en tenslotte twee percelen genaamd de Kuil en de Kerkeberg Een andere grote aankoop betrof twee boerderijen aan de Zandberg, tezamen 10 bunder groot, waaronder anderhalve bunder jonge dennen en twee bunder heide Hierop stonden twee boerderijen, waarvan een met tuin en boomgaard In de gemeente Maasbree, in de Smaalbemden en aan het Langhout bezat Petrus nog eens negen bunder 50 Dekeshorst en andere aankopen Naast Koningslust was Dekeshorst (in de bronnen soms ook Duikershorst Keizerbosch Mede om een oplossing te zoeken voor de benarde financiële situatie van het land legde de Franse Assemblée Nationale bij wet van 2 november 1789 beslag op de kerkelijke goederen De geestelijken werden ambtenaren en moesten een eed van trouw afleggen De kloostergeloften werden afgeschaft De kerkelijke goederen werden in het openbaar verkocht aan de meestbiedende Na de verovering van de Zuidelijke Nederlanden gebeurde dat ook met de voormalige katholieke priorij Keizerbosch van de zusters norbertinessen Keizerbosch, in de gemeente Neer gelegen, werd met de bijbehorende acht hoeven en landerijen op vrijdag 1 juni 1798 in twee verschillende loten aangeboden aan de meestbiedende Hierbij werd oa de Keizerboschhoeve voor een bedrag van Franse francs KNOOP Vm eer menigte Fouten gefuiwerd ^ helpe zoude tot herstelling en Ued beloone voor de moijelijkheid van de rijs, die ook zo moijelijk niet is als men ze maer begind' Een op het eerste gezicht onbeduidend archiefstuk vormt een interessante verwijzing naar De Konings lusthof Het betreft de titelpagina van een boekwerk van Johann Hermann Knoop, een beroemd hovenier uit de achttiende eeuw, getiteld De Pomologia oftewel beknopte huishoudelyke Hovenier, inhoudende een verhandeling en meernaamige lysten van alle soorten van Ooft-vrugten etc Op het titelblad staat met keurige letters P de Koning geschreven De Pomologia is een belangrijk standaardwerk uit de achttiende eeuw over de hovenierskunst: de aanplant en onderhoud van bomen, heesters, groenten en fruit In 1766, Petrus was toen twaalf jaar oud, had zijn vader een groot pand in Utrecht gekocht met een grote aangrenzende moestuin Hier had hij alle mogelijkheid om het tuinieren te beoefenen Wellicht heeft Petrus daar onder leiding van zijn vader, praeceptor aan de Latijnse school, zijn eerste educatie ontvangen in dc aanleg, kweek en onderhoud van groenten en fruit, planten en bomen Maar meer nog dan vanwege zijn eigen ervaringen met botanie en de teelt van gewassen wordt dit archiefstuk interessant vanwege zijn vrouw Petronella van Zail was een dochter van Stefanus van Z i j l, een Utrechts hovenier, destijds 'warmoessier' genoemd: een groente- en fruitteler op grote schaal Stefanus van Zijl stamde uit een katholiek hoveniersgeslacht De Van Zijlstraat in de van oudsher om zijn groentetuinen bekend staande hoveniersbuurt Ondiep in het noorden van de stad Utrecht verwijst naar het belang van de familie in de aanbouw en levering van voedsel voor de stad Hoveniers voorzagen de stadsbevolking van de noodzakelijke groenten en f r u i t Petrus de Koning en zijn vrouw legden zich in Helden eveneens toe op de teelt van groenten en fruit en werden een belangrijke werkgever voor de boerenknechts die zich steeds meer in de omgeving van Koningslust gingen vestigen verkocht aan Arnold Jean Baptist DeRaet, die belast was met de verkoop van de domeingoederen, Antoine Guillaume van Mulbracht te Nederkruchten en Petrus de Koning, elk voor een derde deel Op 16 juli 1798 werden diezelfde Arnold Jean Baptist DeRaet en André Michel Hendrix, notaris te Helden, eigenaar van het klooster met al zijn gebouwen en bijgebouwen en landerijen Dit voor een bedrag van Franse francs Op 6 december 1802 verkochten De Koning en notaris Hendrix hun aandelen in Keizerbosch met bijbehorende hoeven aan Theodore DeRaet, zoon van Arnold Jean Baptist DeRaet Op 26 november 1804 en 14 september 1805 verkochten De Koning en Hendrix tenslotte hun aandelen in de aangekochte landerijen Weer was de nieuwe eigenaar Theodore DeRaet Naast de Keizerboschhoeve bezat Petrus de Koning ook nog de hoeve Dijkerhof, behorend aan het voormalig klooster Keizerbosch Op 24 april 1817 verpachtte Petrus deze voor twaalf volle jaren tegen een jaarlijkse pacht van ƒ 1039,50 Bij zijn overlijden bezat Petrus in Neer nog deze 'Diekerhoff', met aangrenzende drie tuinpercelen en 94 bunder cultuurgrond De goederen waren alle gelegen in het Zwaarveld, behalve 17 roeden gras gelegen 'aan Aldengoor' 53 Tenslotte bezat hij nog in Buggenum anderhalve bunder Maasgrind Alles bij elkaar genomen liet hij bij zijn overlijden aan zijn vrouw en kinderen 180 bunder land na, bouw- en weiland, woeste gronden en dennenbossen, drie woonhuizen in Helden-Dorp en negen boerderijen 54 Inwoner van Helden Negen jaar nadat het gezin De Koning zich gevestigd had in Helden, trad Petrus toe tot het lokale bestuur Uit de Heidense gemeenterekening van het jaar VIII (1799/1800) blijkt dat hij toen lid was van de gemeenteraad Dat zou hij tot 1808 blijven In juni 1820 keerde hij weer terug als raadslid; dat bleef hij tot 1825 In die periode werd hij in 1822 ook nog benoemd tot schepen Daarnaast bekleedde hij nog een aantal openbare functies Zo maakte hij in 1822 deel uit van de plaatselijke commissie voor het schoolwezen, die erop moest toezien dat eerder gemaakte