NH~ffe~LAND ~~14i.i4i;" i:i.'=' i;"'14i=" i:i., DUTCH MARITIME NETWORK

Transcriptie

1 NH~ffe~LAND ~~14i.i4i;" i:i.'=' i;"'14i=" i:i., DUTCH MARITIME NETWORK

2 DE NEDERLANDSE MARITIEME DIENSTVERLENING Economische betekenis en structuur in opdracht van STICHTING NEDERLAND MARITIEM LAND uitgevoerd door NEl TRANSPORTIMERC Drs. Marten van den Bossche Drs. Pauline van Donselaar Drs. Hein van Haselen Drs. Robert Piers Drs. Maaike van der Poel DELFT UNIVERSITY PRE SS 1999

3 NEDERLAND MARITIEM LAND serie 1. De Nederlandse Maritieme Cluster: Literatuuronderzoek en Plan van Aanpak Economische Impact Studies 2. De Maritieme Arbeidsmarkt: Vraag en Aanbod van Zeevaartkennis 3. De Nederlandse scheepsbouw- en toeleveringsindustrie: economische betekenis en structuur 4. De Nederlandse offshoresector: economische betekenis en structuur 5. De Nederlandse binnenvaartsector: economische betekenis en structuur 6. De Nederlandse waterbouwsector: economische betekenis en structuur 7. De Koninklijke Marine: economische betekenis en structuur 8. De Nederlandse visserij sector: economische betekenis en structuur 9. De Nederlandse watersportindustrie: economische betekenis en structuur 10. De Nederlandse maritieme dienstverlening: economische betekenis en structuur Stichting Nederland Maritiem Land De Stichting is op 27 juni 1997 opgericht teneinde de Nederlandse maritieme cluster te promoten en te versterken. Het bestuur van de Stichting bestaat uit N. Wijnolst (voorzitter), G.H. Bos (vice-voorzitter), Th.M. Oostinjen (secretaris/penningmeester) en verder, in alfabetische volgorde, K. Damen, C. van Duyvendijk, R. van Gelder, M. Harms, W. de Jong, GJ. Kramer, W.K. Scholten, R. Walthuis, H.W.H. Welters. De directeur van de Stichting is H.P.L.M. Janssens. Het adres van de Stichting Nederland Maritiem Land is Beurs-World Trade Center, Beursplein 37 (bezoekadres), Postbus 30145, 3001 DC. Tel.: , fax.:

4 DE NEDERLANDSE MARITIEME DIENSTVERLENING Economische betekenis en structuur in opdracht van STICHTING NEDERLAND MARITIEM LAND uitgevoerd door NEl TRANSPORTIMERC Drs. Marten van den Bossche Drs. Pauline van Donselaar Drs. Hein van Haselen Drs. Robert Piers Drs. Maaike van der Poel DELFT UNIVERSITY PRESS 1999

5 Gepubliceerd en gedistribueerd onder auspiciën van de Stichting Nederland Maritiem Land door: Delft University Press Prometheusplein I 2628 ZC Delft Tel.: Fax.: Studie uitgevoerd door: NEl TransportlMERC Postbus AD Tel.: Fax.: trasecr@nei.nl Internet: CIP-DA T A KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG M. van den Bossche, P. van Donselaar, H. van Haselen, R. Piers, M. van der Poel De Nederlandse Maritieme Dienstverlening: Economische betekenis en structuur/ M. van den Bossche, P. van Donselaar, H. van Haselen, R. Pi ers, M. van der Poel Delft: Delft University Press Lit. ISBN NUG! 834 Trefwoorden: Maritieme dienstverlening, maritieme cluster, economische impact studie Copyright 1999 Stichting Nederland Maritiem Land All rights reserved. No part ofthe material protected by this copyright may be reproduced or utilized in any form or by any means, electron ic or mechanical, including photocopying, recording or any information storage and retrieval system without written permission of the owner of this copyright. Permission may be obtained at the following address: Stichting Nederland Maritiem Land, Postbus 30145,3001 DC, The Netherlands; info@dutch-maritime-network.nl.

6 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Blz. Executive Summary Samenvatting 1 Inleiding 1.1 Achtergrond 1.2 Doelstelling 1.3 Methodologie 1.4 Leeswijzer 2 Sectorbeschrijving 2.1 Sectordefinitie 2.2 De deelsectoren Bergings- & duikwerk Bunkering & scheepsleveranciers Keuring & controle Verzekeringen & schade-expertise Maritiem onderzoek & consultancy Overige zakelijke maritieme diensten Niet-zakelijke maritieme dienstverlening 3 Economische betekenis van de sector De Nederlandse maritieme dienstverlening in internationaal perspectief Directe economische betekenis Indirecte economische betekenis Relaties met andere (maritieme) sectoren Overheidsinkomsten 39 4 Overheidsbeleid 4.1 Nederlands overheidsbeleid voor maritieme dienstverleners 4.2 Het nieuwe Zeescheepvaartbeleid 4.3 Titelbescherming en beëdiging van makelaars 4.4 Overheidsbeleid voor bunkering & scheepsleveranciers 5 Trends en ontwikkelingen 5.1 Veranderingen in de sector maritieme dienstverlening 5.2 Cyclisch karakter van de scheepvaartmarkt 5.3 Toegenomen veiligheid van zeetransport 5.4 Diversificatie, internationalisatie en schaalvergroting 5.5 Toename gebruik informatietechnologie 5.6 Tekort aan nautisch personeel v Stichting Nederland Maritiem Land

7 Inhoudsopgave 6 Literatuurlijst Lijst van geïnterviewde personen Indeling van bedrijven in de maritieme dienstverlening Lijst van figuren Figuur 2.1: Figuur 3.1: Figuur 3.2: Figuur 3.3 Figuur 3.4: Figuur 3.5: Figuur 3.6: Figuur 3.7: De Nederlandse maritieme cluster Aantal ondernemingen in de maritieme dienstverlening Arbeidsvolume in mensjaren Relatieve aandeel deel sectoren in de directe economische betekenis van de maritieme dienstverlening Relatief belang van export Verdeling van maritieme leveringen Verhouding toegevoegde waarde en verbruik maritieme dienstverleners Verhouding nationale inkoop/import Lijst van Tabellen Tabel 2.1: Tabel3.! : Tabel 3.2: Tabel 3.3: Tabel 3.4: Tabel 3.5: Samenstelling van de sector maritieme dienstverlening 7 Directe economische betekenis Nederlandse maritieme dienstverlening 29 Toegevoegde waarde, uitgesplitst naar loonkosten en overig 31 Productiewaarde, toegevoegde waarde en intermediaire aankopen per deelsector 32 Directe en indirecte economische betekenis per deel sector 35 Directe overheidsinkomsten 40 Stichting Nederland Maritiem Land

8 Voorwoord Voorwoord Een veel gebezigde wijsheid in de scheepvaart luidt, dat het gemakkelijker is om aan de scheepvaart te verdienen dan in de scheepvaart. Het zijn veelal de maritieme dienstverleners die aan de scheepvaart leveren (en verdienen) en derhalve veel toegevoegde waarde en werkgelegenheid creëren. Wie behoort nu precies tot de categorie maritieme dienstverleners? Een goede definitie bestond niet en vandaar dat Nederland Maritiem Land in 1997 een sectordefinitiestudie heeft laten uitvoeren door het NEIIMERC. Op basis van deze studie is vervolgens een toewijzing geschied van de dienstverleners aan diverse maritieme sectoren, zoals de offshore en de havens. Wat overbleef is een groep van 730 dienstverleners die in zeven segmenten zijn onderverdeeld. NEIIMERC heeft een vervolg-opdracht gekregen om de economische structuur en betekenis van de Nederlandse maritieme dienstverleners te bepalen. Het onderhavige boek bevat het resultaat van dit werk. Het levert een uniek beeld op van deze sector. Het boek vormt een geheel met de studies van de overige tien sectoren die tot de maritieme cluster behoren, te weten: scheepvaart, scheepsbouw, maritieme toelevering, offshore, havens, binnenvaart, natte waterbouw, visserij, marine en watersportindustrie. De samenhang tussen de sectoren wordt in het Maritieme Cluster Boek, dat midden juni 1999 zal verschijnen, beschreven. De directe en indirecte economische betekenis kan in een aantal kengetallen worden samengevat: productiewaarde NLG 2,7 miljard, toegevoegde waarde NLG 1,6 miljard, werkgelegenheid personen en overheidsinkomsten NLG 384 miljoen. Deze cijfers tonen aan dat maritieme dienstverlening reeds een omvang van importantie heeft en dat het wellicht de basis kan zijn voor verdere groei van de hoogwaardige (kennis) dienstverlening in Nederland. Nederland kan bijvoorbeeld door verdere professionalisering een groter marktaandeel veroveren op het traditionele bolwerk van maritieme dienstverlening dat zich met name in Londen bevindt. Dat vereist dat Nederland haar maritieme centrumfunctie weet te profileren in het buitenland. Daar maakt Nederland Maritiem Land ook werk van en deze campagne zal verder geïntensifieerd worden na de internationale presentatie van de maritieme clusterstudie resultaten. Stichting Nederland Maritiem Land

9 Voorwoord Er is een aantal brancheorganisaties die actief zijn in de maritieme dienstverlening. Een aantal segmenten ontbeert echter een dergelijk bindend element. Nederland Maritiem Land is bereid deze laatste categorie te ondersteunen indien er een initiatief door hen genomen wordt om in deze leemte te voorzien. Immers zonder een krachtige brancheorganisatie wordt uw stem niet gehoord op beleidsniveau. Deze eerste studie van een complexe sector zal ongetwijfeld lacunes bevatten. Wij hopen dat bedrijven die zich ook tot de sector maritieme dienstverlening rekenen en die niet in de studie figureren zich bij ons zullen melden, zodat wij wellicht in de toekomst een nog beter beeld kunnen krijgen van de verrassende omvang van de sector die een bovengemiddelde toegevoegde waarde per werknemer realiseert., 8 april 1999 N. Wijnolst Voorzitter Stichting Nederland Maritiem Land

10 Executive Summary Executive summary Introduction NEIIMERC has been commissioned by the Dutch maritime network to assess the economic importance ofthe maritime services sector. The study is concemed with the calculation and interpretation of important economic indicators for the maritime services sector and the identification of economic relations with other (maritime ) sectors. As such, this study is similar to earlier economic research into other sectors ofthe maritime cluster (the so-called maritime cluster studies). Methodology In order to make comparison possible with other maritime cluster studies, the same methodology as that used in these previous studies has been followed. This methodology includes the use of input-output analysis in combination with administrative data on a company level. The quantitative data for this maritime cluster study have been collected by means of questionnaires (700 sent) and over 35 in-depth interviews with market parties and interest groups. Using a "bottomup" approach, economic information is first assembied on a company level and then aggregated to sub-sector level. The relationship of the maritime services sector with other (maritime) sectors is also determined by the use of input-output analysis. Definition of the sector The Dutch maritime services sector is characterised by a large diversity of different types of services. These different services are inter-related with each other only as a re sult of serving a mutuai customer group: the shipping sector and other maritime sectors. Because of a lack of clear common interests, however, there is no interest group that represents the whole maritime services sector. The maritime services sector covers those companies or parts of companies that supply important services (with the exception of port-related services) for the maritime sectors, for which specific knowledge of the maritime sector is required and which have not already been included in other studies of the maritime cluster such as for instance for the port sector. In this study seven sub-sectors have been defined: Ä Bunkering & ship suppliers. Ä Salvage- & divework. Ä Laboratories & sampling. Ä Maritime specific insurance services & surveys. Ä Maritime research & consultancy. Stichting Nederland Maritiem Land - i-

11 Executive Summary.. Other commercial mantjme services (legal assistance, brokerage, employment agencies, etc.)... Non-commercial maritime services. Economic importance of the maritime services sector On the basis of the above definition, the maritime services sector comprises approximately 730 entities, where these may be either enterprises or clearly nominated parts of enterprises (for example the department of maritime financing within a bank). The maritime services sector provides an important contribution to the Dutch economy. Direct and indirect value-added amount to 11,6 billion, of which 1 1,2 billion is direct value-added. The direct production value is about/l,8 billion. Aggregate employment (measured in man-years) amounts to approximately persons, of which persons are directly employed in the sector. The direct revenues (sodal security contributions, income taxes, corporate taxes) for the government amount to approximately 1384 million. In the table bel ow an overview is presented of the most important economic indicators for the Dutch maritime services sector. Direct Indirect Total Production value * Added value * Employment *In millions of guilders Exports Most sub-sectors have high export shares (above 60 percent). This is due to the fact that an important share of the services being delivered goes to foreign shipowners visiting the port of (for instance the deliverance of bunkerproducts and the supply of shipping provisions). Another explanation is for instance that a large number of clients are amongst foreign shippers who also purchase Dutch transport-commodity insurances. Compared to other maritime services, the percentage of exports of non-commercial maritime services (i.e. government related organisations) is extremely low (1 %). This is due to the fact that non-commercial maritime service mainly consists of consumption expenditures of the Dutch government. - ;;- Stichting Nederland Maritiem Land

12 Executive Summary Relation with other maritime sectors An extremely important share of the activities of the maritime services sector is provided to other maritime sectors. In addition, there are also customers within the maritime services sector itself. There is, for example, an important relationship between the insurance companies that distribute transport-commodity insurances and surveyors who often deliver their maritime services exclusively to these companies. Conceming the purchases of the sector, it is less easy to find links to other maritime sectors. The majority of maritime service providers draw little input from other maritime sectors. Government injluences Unlike sectors such as shipbuilding and fishing industry, the govemment does not have a policy specifically designed for the maritime services sector. Some companies within the maritime service sector (for instance insurance agents, lawyers, shipping financiers) are not engaged exclusively in maritime activities, but also have non-maritime transport affairs and activities that are not related to transport at all. For instance, legislation for the insurance sector has its repercussions on shipping insurances and the maritime sector, but is not tailored to this specifically. Need for maritime personnel Within the maritime services sector there is a need for people with education, training or experience related to maritime activities. However, many small companies in the sector do not have the means to educate people within their organisations. Companies are therefore dependent on seafarers who want to work on shore again. With the current shortage of seafarers this number is decreasing, thus making it increasingly difficult for the maritime services sector to find the right personnel. Specific maritime education and training can be a solution for the shortage of personnel with the maritime services. Such education should, however, pro vide knowledge that is specifically needed in the maritime services sector. Impacts oftechnological innovation in the maritime services sector The safety of shipping has increased as a result of technological progress, the increased use of containers and regulation. This also has its effects on certain groups of maritime services, as is demonstrated in the following two examples. The number of incidences of damage during sea transport has decreased but, at the same time, the dimension of damages has increased. The value of container damage in particular is large because of the high value of goods transported. As a Stichting Nederland Maritiem Land - Ui-

13 Executive Summary result, although the number of small cases dealt with by damage-experts has decreased, the complexity of cases has increased. Containerisation has decreased the amount of work for sampling companies. There is less need for sampling because the risk of damage to the transported cargo has decreased. Moreover, containers are opened in the hinterland, resulting in Ie ss need for checks at the port. Diversification Many maritime services, such as lawyers and insurance companies, also have developed similar expertise in other links in the transport chain. This may make these companies less vulnerable to shifts in demand for their services. Another trend is the bundling of forces with other maritime services. For instance, due to the increased demand for insurance services in combination with financing, there is also a tendency towards concentration in this sub-sector. In response to this, and in order to facilitate "one-stop shopping" for insurance agents, commodity-experts offer an increasing range of services as weil. - iv- Stichting Nederland Maritiem Land

14 Samenvatting Samenvatting Introductie NEIIMERC heeft in opdracht van de Stichting Nederland Maritiem Land onderzoek verricht naar de economische betekenis van de maritieme dienstverlening. In dit onderzoek worden belangrijke economische indicatoren voor de maritieme dienstverlening en relaties met andere (maritieme) sectoren in kaart gebracht. Dit onderzoek is onderdeel van een reeks van gelijksoortige onderzoeken in verschillende sectoren binnen de maritieme cluster. Methodologie Om de vergelijking van uitkomsten met andere maritieme clusterstudies mogelijk te maken is de aanpak van het onderzoek gelijk aan de in een eerder stadium uitgevoerde onderzoeken voor andere maritieme sectoren. Dit betreft het gebruik van input-output analyse in combinatie met financiële informatie op bedrijfsniveau. Het cijfermateriaal voor deze maritieme clusterstudie is verzameld door middel van 700 verstuurde enquêtes en ruim 35 diepte-interviews met marktpartijen en belangenverenigingen. Via deze 'bottom-up' methode zijn op bedrijfsniveau de economische indicatoren (balansgegevens) voor de input-output studie vastgesteld. Met behulp van deze analyse wordt een overzicht gegeven van de verwevenheid van de sector maritieme dienstverlening met andere (maritieme) sectoren. Afbakening van de sector De Nederlandse maritieme dienstverlening.kenmerkt zich door een grote verscheidenheid aan verschillende diensten. Deze zijn vooral met elkaar verbonden door de dienstverlenende functie voor de zeevaart en andere maritieme sectoren. Vanwege het ontbreken van duidelijke gezamenlijke belangen bestaat er voor deze sector geen gezamenlijke branchevereniging en zijn de contacten onderling beperkt. De sector maritieme dienstverlening omvat (onderdelen van) ondernemingen die voor de maritieme kernsectoren belangrijke niet-havengebonden diensten leveren, waarbij specifieke kennis van de maritieme sector benodigd is. Rekening houdend met deelsectoren die al in andere maritieme clusterstudies aan de orde zijn gekomen zijn in de studie uiteindelijk zeven deelsectoren afgebakend:... Bunkering & scheepsleveranciers.... Bergings- & duikwerk.... Keuring & controle.... Maritiem specifieke verzekeringsdiensten. Stichting Nederland Maritiem Land -v-

15 Samenvatting Maritiem onderzoek & consultancy. Overige maritieme diensten (rechtshulp, makelaardij, uitzendorganisatie's, etc.). Niet-zakelijke maritieme dienstverlening. Economische betekenis van de Nederlandse Maritieme dienstverlening De sector maritieme dienstverlening telt op basis van deze afbakening circa 730 ondernemingen, of duidelijk benoembare onderdelen daarvan (bijvoorbeeld de afdeling maritieme financiering binnen een bank). De maritieme dienstverleners leveren een belangrijke bijdrage aan de Nederlandse economie. Directe en indirecte toegevoegde waarde bedragen gezamenlijk circa fi,6 miljard, waarvanfi,2 miljard directe toegevoegde waarde. De directe productiewaarde bedraagtfi,8 miljard. De totale werkgelegenheid (gemeten in mensjaren) bedraagt ongeveer personen, waarvan circa werknemers direct. De directe "terugvloei" van inkomsten (sociale premies, inkomstenbelasting, vennootschapsbelasting) voor de overheid bedraagt naar schattingf384 miljoen. In de onderstaande tabel wordt een overzicht gepresenteerd van de belangrijkste economische indicatoren. Direct Indirect Totaal Omzet in termen van productie * Toegevoegde waarde * Werkgelegenheid in miljoenen guldens Export Het merendeel van de deelsectoren levert voor meer dan 60 procent aan het buitenland omdat een belangrijk deel van de diensten aan buitenlandse reders wordt geleverd die de se haven aandoen. Hierbij kan worden gedacht aan het leveren van bunkerproducten en de supply van scheepsprovisie. Een andere verklaring is dat een groot aantal leveringen plaats vindt naar buitenlandse verladers, zoals het afsluiten van de transport-goederenpolis. Het percentage export van nietzakelijke maritieme dienstverleners, de overheidsgerelateerde organisaties, is in vergelijking met de andere maritieme dienstverlening zeer laag (1 %) omdat er - vi- Stichting Nederland Maritiem Land

16 Samenvatting sprake is van met name consumptieve bestedingen van de overheid (uit de algemene middelen). Relatie met andere maritieme sectoren Een belangrijk deel van de leveringen van maritieme dienstverleners zijn leveringen aan andere maritieme sectoren. Daamaast zijn er leveringen die plaats vinden binnen de sector maritieme dienstverlening. Er bestaat bijvoorbeeld een belangrijke relatie tussen de verzekeringsmaatschappijen die goederen-transportpolissen verstrekken en de schade-experts die hun maritieme diensten vaak uitsluitend aan deze maatschappijen leveren. Wat betreft de aankopen van de sector is het minder eenvoudig om de relatie met andere maritieme sectoren te leggen. De meeste maritieme dienstverleners betrekken weinig inputs uit andere maritieme sectoren. Overheidsinvloeden De overheid voert geen beleid dat specifiek gericht is op de sector als geheel, zoals dat bij scheepsbouw, visserij of andere maritieme sectoren wel het geval is. Bovendien geldt voor de verzekeraars, de advocaten en de scheepsfinanciers, dat zij zich niet uitsluitend met maritieme activiteiten bezig houden, maar ook met niet-maritieme transportzaken en met activiteiten die geheel niet verwant zijn aan het transport. Wetgeving gericht op bijvoorbeeld de verzekeringsbranche heeft zijn weerslag op de scheepsverzekeringen en de maritieme sector, maar is daar niet specifiek op toegesneden. Behoefte aan nautisch personeel Er is bij de maritieme dienstverleners behoefte aan goed opgeleide mensen. De vele kleine bedrijven in deze sector hebben echter niet de middelen om mensen intem op te leiden. Bedrijven zijn mede afhankelijk van zeevarenden die weer aan wal willen komen werken. Met het huidige tekort aan zeevarenden neemt ook dit aantal af, waardoor het moeilijker wordt om het juiste personeel te vinden. Centrale maritieme scholing en opleiding kan een oplossing bieden voor het personeelstekort bij de maritieme dienstverleners. In deze opleiding zou ook aandacht moeten komen voor de kennis die specifiek benodigd is in de sector maritieme dienstverlening. Zo is er onder andere in Nederland geen opleiding voor makelaars in de zeevaart of voor nautische surveyors. Invloeden van technologische innovatie werken door in de maritieme dienstverlening Door technologische vooruitgang, het gebruik van containers en verscherpte regelgeving ten aanzien van veiligheid is de kwaliteit van zeetransport toegenomen. Dit heeft zoals uit de volgende twee voorbeelden blijkt ook zijn weerslag op bepaalde groepen maritieme dienstverleners. Stichting Nederland Maritiem Land - vii-

17 Samenvatting Het aantal schades tijdens het zeetransport is afgenomen, de omvang van de schades is daarentegen sterk toegenomen. Met name bij containers is de waarde van een schadegeval hoog, door de vaak waardevolle goederen die in containers worden vervoerd. Dit houdt voor de schade-expert in dat het aantal kleine zaken is afgenomen maar dat de andere zaken complexer zijn geworden. Door containerisatie is het werk voor de controlebedrijven afgenomen. Er is minder noodzaak toe omdat de kans op schade van de vervoerde lading is afgenomen. Bovendien worden de containers pas in het achterland geopend, zodat er geen behoefte is aan controles in de haven. Diversificatie Veel maritieme dienstverleners, zoals advocaten en experts, richten zich ook op andere schakels van de transportketen. Het verminderde aantal schades aan scheepsladingen bijvoorbeeld wordt op deze wijze gecompenseerd door de ontwikkeling van andere velden van expertise. Ook verzekeraars bieden hun verzekeringen aan op een groot aantal verschillende terreinen. Vanwege een behoefte aan aanbod van verzekeringen in combinatie met financiering is er ook duidelijk sprake van concentratie van verzekeraars. Als reactie hierop proberen ook de goederen-experts een breed scala aan expertise aan te bieden. Het is voor de verzekeraars immers eenvoudiger om één expertisebureau in de arm te nemen dat een heleboel zaken op diverse vlakken kan behandelen. - viii- Stichting Nederland Maritiem Land

18 Inleiding 1 Inleiding 1.1 Achtergrond In 1997 is de Stichting Nederland Maritiem Land opgericht. Dit betekende de uitvoering van één van de aanbevelingen uit het rapport De toekomst van de Nederlandse zeevaartsector uit Eerder waren met de implementatie van de nota Zeescheepvaartbeleid van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat en het Ministerie van Financiën per 1 januari 1996 al veranderingen aangebracht in onder andere de fiscale behandeling van rederijen en de bemanningsregels voor schepen onder Nederlandse vlag. Kortom, de oprichting van Nederland Maritiem Land vormde een volgende stap op de weg van creatie van duurzame toegevoegde waarde (en werkgelegenheid) door het behoud en de uitbreiding van de maritieme activiteiten in Nederland. In het eerste jaar van haar bestaan heeft Nederland Maritiem Land diverse activiteiten uitgevoerd, die gericht waren op het vergroten en verankeren van de toegevoegde waarde van de maritieme sector in de Nederlandse economie. Een belangrijk onderdeel hiervan vormen de beleidsstudies die worden uitgevoerd in de zogenaamde maritieme cluster voor verschillende maritieme sectoren, zoals scheepsbouw, binnenvaart, natte waterbouw, offshore toeleveranciers en havens. Deze maritieme c1usterstudies leveren in de eerste plaats een inschatting van het directe en indirecte economische belang van deze sectoren, met behulp van de traditionele input-output analyse (I-O analyse) en bottom-up analyse van bedrijfsgegevens. Daarnaast leveren deze studies tevens voorstellen voor beleidsmaatregelen gericht op stimulering van deze sectoren. Met behulp van 1-0 analyse worden deze voorstellen op hun effecten beoordeeld voor de toegevoegde waarde (i.e. het totaal van lonen, rente, pacht en winsten) van de sectoren, alsmede voor de overheidsinkomsten (belastingopbrengsten). Hierdoor is in deze studies vooral ook sprake van een beleidsvormings- en voorbereidingsproces. Aan het NEIIMERC is opdracht verleend voor het uitvoeren van het eerste gedeelte van deze onderzoeken voor de sectoren maritieme dienstverlening, watersportindustrie en de visserij, te weten de bepaling van het economische belang. Aan deze deeltrajecten van de beleidsstudies is de passende naam los (input-output studie) meegegeven. De beleidsanalyse vormt geen officieel onderdeel van de los studie. Stichting Nederland Maritiem Land -1 -

19 Inleiding 1.2 Doelstelling In deze maritieme cluster studie wordt toegelicht welke deelsectoren deel uitmaken van de sector maritieme dienstverlening. Er wordt ingegaan op de voornaamste taken van de maritieme dienstverleners, de ontwikkelingen binnen de sector en de rol die deze sector speelt binnen de maritieme cluster. Vervolgens is met name aandacht besteed aan de economische betekenis van de sector maritieme dienstverlening. Het primaire doel van deze studie is dan ook het in kaart brengen van belangrijke economische indicatoren voor de sector maritieme dienstverlening en van haar relaties met andere economische sectoren. 1.3 Methodologie Om de vergelijking van uitkomsten met andere maritieme clusterstudies mogelijk te maken volgt de aanpak van het onderzoek de eerder door Policy Research Corporation N.V. uitgevoerde Economische Impact Studies voor onder meer de scheepsbouw, offshore en binnenvaart. Dit betreft het gebruik van input-output analyse in combinatie met financiële informatie op bedrijfsniveau. De input-outputanalyse berekent de onderlinge verbanden tussen productiesectoren en geeft deze weer in de vorm van economische kengetallen. Binnen het stelsel van de Nationale Rekeningen wordt de samenhang tussen de verschillende actoren in het economisch systeem weergegeven in de vorm van de jaarlijks door het CBS opgestelde input-output tabel. Met name het 'intermediaire' blok waarin de onderlinge verwevenheid van de onderscheiden productiesectoren wordt weergegeven, is van groot belang voor de in dit onderzoek uitgevoerde analyse. Voorafgaand aan de input-outputanalyse heeft definiëring van de sector plaatsgevonden aan de hand van een aantal criteria die in paragraaf 2.1 nader worden toegelicht. Het cijfermateriaal voor deze studie is verzameld door middel van 700 verstuurde enquêtes en ruim 35 diepte-interviews met marktpartijen en belangenverenigingen. Via deze 'bottom-up' methode zijn op bedrijfsniveau de economische indicatoren (balansgegevens) voor de input-output analyse vastgesteld. De belangenverenigingen zijn vervolgens actief betrokken bij het beoordelen van cijfers over de totale werkgelegenheid, gemiddelde omzet en aantal ondernemingen in de sector Stichting Nederland Maritiem Land

20 Inleiding 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 is een beschrijving gegeven van de deel sectoren van de sector maritieme dienstverlening. Eveneens is aangegeven waarom deze tot de maritieme cluster kunnen worden gerekend. De economische betekenis van de sector maritieme dienstverlening wordt in hoofdstuk 3 geanalyseerd. Hoofdstuk 4 geeft een overzicht van beleidsmaatregelen, die momenteel een belangrijke rol spelen in de sector. De ontwikkelingen en het toekomstperspectief in de sector maritieme dienstverlening worden beschreven in hoofdstuk 5. Stichting Nederland Maritiem Land -3-