Inhoud. Nog niet zo lang geleden konden inbrekers vrij. eenvoudig gebruik maken van de zorgeloosheid. van bewoners. Uiteraard gebeurt dit nu nog, maar

Transcriptie

1 INBRAAKbeveiliging in bestaande bouw

2 GELEGENHEID MAAKT DE DIEF Nog niet zo lang geleden konden inbrekers vrij eenvoudig gebruik maken van de zorgeloosheid van bewoners. Uiteraard gebeurt dit nu nog, maar in steeds mindere mate. De reden? Bewoners beseffen steeds meer dat de juiste beveiliging loont. Bij Mastermate kunt u terecht voor advies over regelgeving en producten. Inhoud Een veilig advies 3 Normen en eisen 4 NEN 5087, bereikbaarheid 6 Deurbeveiliging algemeen 7 Voordeuren met insteekslot 8 Voordeuren met oplegslot 10 Achterdeuren met insteekslot 12 Openslaande tuindeuren 14 Garagedeuren 18 Raambeveiliging algemeen 20 Draairamen naar binnen 21 Draairamen naar buiten 22 Val-, uitzet- en draai-kiepramen 23 Kelderramen, lichtkoepels en dakramen 24 Verlichting 25 Brandveiligheid en rookmelders 26 Schuifpuien 16 2

3 EEN VEILIG ADVIES Inbraak Gelegenheid maakt de dief: Meer en meer loont het om de door de politie genomen initiatieven voor een veiliger leefomgeving op te volgen. Er wordt dan ook steeds meer samengewerkt tussen politie, gemeente, woningbouwcorporaties en ontwikkelaars op het gebied van het Politiekeurmerk Veilig Wonen. Resultaten Enkele resultaten tot nu: In keurmerkwijken in Engeland bleek een terugloop in criminaliteit met zo n 40 %. Dit betrof voornamelijk minder overlast, minder vandalisme en minder inbraken. Bij bestaande bouw in ons land blijkt uit onderzoek dat zo n driekwart van de geadviseerde bewoners extra maatregelen treft om inbraak te voorkomen. In gemeenten die door zogenaamde preventieteams geheel zijn afgewerkt, blijkt het aantal inbraken in verhouding tot de nog niet geadviseerde gemeenten sterk terug te lopen. Mastermate helpt De Mastermate partners geven u graag onafhankelijk, nauwkeurig en op maat advies. In deze praktische brochure tonen wij u overzichtelijk de eisen per element zodat u eenvoudig kunt kiezen wat u in specifieke situaties nodig heeft. De aangegeven producten zijn slechts een greep uit het totaalaanbod van goedgekeurde artikelen t.b.v. het gebruik binnen Politiekeurmerk Veilig Wonen. Mastermate laat het echter niet bij het uitgeven van deze brochure, maar staat met zijn vakmensen voor u klaar om ook op het gebied van Veilig Wonen meer voor u te doen. Kortom, het Politiekeurmerk Veilig Wonen heeft inmiddels zijn plaats verworven en kan op een breed draagvlak rekenen. Doordat de beoordelingsrichtlijnen nog steeds in beweging zijn, is het belangrijk een betrouwbare partner voor een goed advies te hebben! 3

4 NORMEN EN EISEN Het Certificaat Veilige Woning Veel mensen denken dat ze veilig wonen. Tot ze het tegendeel ontdekken! Sinds kort is er echter een manier om met meer zekerheid te weten dat u veilig woont. U kunt uw huis, in overleg met uw verhuurder, als u in een huurhuis woont, aanpassen aan de eisen van het Certificaat Veilige Woning van het Politiekeurmerk Veilig Wonen. De kans op een geslaagde inbraak neemt dan met ongeveer 95% af! Veel verzekeraars geven u daarom ook korting tot wel 20% op de premie van uw inboedelverzekering. Woning krijgt. De Risicoklasse-indeling ledere woning loopt een bepaald inbraakrisico. U kunt bepalen of uw huis tot die 90% behoort die aan een standaard beveiliging voldoende heeft en in aanmerking komt voor het Certificaat Veilige Woning. Dat doet u aan de hand van de zogenaamde Risicoklasse-indeling. Met behulp van nevenstaand schema bepaalt u het aantal punten van uw woning en de inboedel. Om het Certificaat Veilige Woning te krijgen moet uw huis voldoen aan een aantal eisen op het gebied van inbraakpreventie. In het kort zijn die eisen: Alle bereikbare deuren die toegang geven tot de woning zijn voldoende inbraakwerend. Alle beweegbare en (eventueel via opklimming) reëel bereikbare ramen van de woning zijn voldoende inbraakwerend. Vanuit openbaar gebied of buurhuizen zichtbare en bereikbare zij- en achterdeuren zijn zodanig verlicht dat het inbrekers afschrikt en het de gebruiksvriendelijkheid/veiligheid voor bewoners verhoogt. Kelderramen, luiken en lichtkoepels die toegang tot de woning geven zijn voldoende inbraakwerend. De aan de woning gekoppelde bergingen, schuren of garages (voor zover ze dus direct toegang geven tot de woning) voldoen ook aan de eisen voor inbraakwerendheid. Deze brochure vertelt u hoe u uw huis zo kunt beveiligen dat u daarvoor het Certificaat Veilige KLASSE 1 OF HOGER Valt uw huis in klasse 1 (3 minuten inbraakwerend) dan kunt u het Certificaat Veilige Woning aanvragen. Heeft u veel contant geld, waardepapieren, klein antiek, dure elektronica, kunst, sieraden of andere waardevolle zaken in huis en is de gecombineerde waarde van inboedel en attractieve zaken zodanig dat u in klasse 2 (5 minuten inbraakwerend) of hoger uitkomt, dan wordt aangeraden contact op te nemen met uw verzekeraar. Waarschijnlijk eist de verzekeraar dan een zogenaamd Borgcertificaat dat garant staat voor een hoger niveau van inbraakpreventie. Meer informatie hierover kunt u krijgen bij uw verzekeringsmaatschappij of bij het Centrum voor Beveiliging en Veiligheid (CB&V) te Wageningen met het helpdesktelefoonnummer: 0800-BELPKVW ( ,50 p/min.). Deze helpdesk is tevens in staat om mensen te adviseren in klasse 2 (zwaar / 5 min.). 4

5 NORMEN EN EISEN InboedeIwaarde (exclusief de attractieve waarde): tot F punten F tot F punten F tot F punten meer dan F punten Attractievewaarde (voor een inbreker aantrekkelijke zaken zoals audio/video-apparatuur, waardepapieren, sieraden, geld, klein antiek enz.): tot F punten F tot F punten F tot F punten F tot F punten F tot F punten meer dan F punten Bij meer dan F aan attractieve waarde wordt u aangeraden een daarvoor goedgekeurde safe aan te schaffen. Puntentelling Risicoklasse 7-14 punten klasse 1, standaard punten klasse 2, zwaar of klasse 1 + elektronisch alarm punten klasse 3, extra zwaar of klasse 2 + elektronisch alarm + PAC (particuliere alarmcentrale)* 30 punten en meer klasse 4, maatwerk* * informeer hierover bij uw verzekeraar Voorbeeld 1: Uw inboedelwaarde bedraagt F en u heeft attractieve goederen in huis met een waarde van ongeveer F = 5+2 = 7 punten; dat wil zeggen klasse 1, dus 3 minuten inbraakwerendheid. Voorbeeld 2: Uw inboedelwaarde bedraagt F en u hebt attractieve waarden in huis met een waarde van ongeveer F = = 25 punten; dat wil zeggen klasse 2 (borgcertificaat) of klasse 1 + elektronisch alarm. Normen en eisen Op de volgende pagina s vindt u een groot aantal mogelijkheden om een woning te voorzien van inbraakvertragend hang- & sluitwerk, waarmee u kunt voldoen aan de eisen voor het Politiekeurmerk Veilig Wonen voor bestaande bouw. U dient te voldoen aan de eisen voor bestaande bouw indien u: Bestaande kozijnen met bestaande deuren, ramen of ventilatieopeningen voorzien van nieuwe inbraakvertragende producten. Bestaande kozijnen met nieuwe deuren, ramen of ventilatieopeningen voorziet van nieuwe inbraakvertragende producten (bij vervanging van complete gevelelementen dient u te voldoen aan de eisen voor Politiekeurmerk Veilig Wonen Nieuwbouw). Voor een eventuele klasse 2 (zwaar / 5 min.) verwijzen wij naar het Centrum voor Beveiliging en Veiligheid te Wageningen, voor telefoonnummers zie bladzijde 4. 5

6 NEN 5087, BEREIKBAARHEID BEREIKBAARHEID De NEN 5087 definieert de bereikbaarheid van gevelelementen. Alleen bereikbare deuren, ramen of ventilatieopeningen dienen te worden voorzien van inbraakvertragende producten. In de NEN 5087 wordt omschreven wanneer een deur, raam of ventilatieopening bereikbaar is. Zonder specifieke opklimmogelijkheden is volgens de norm een horizontaal vlak tot 3500 mm boven het maaiveld bereikbaar. Om als werkvlak van een inbreker te fungeren moet dit horizontale werkvlak minimaal 400 x 400 mm zijn, het werkvlak ligt horizontaal of binnen een hoek van -50 of +50 graden. Gerekend vanaf het werkvlak is een gevelelement -dus in het verticale vlak- tot een hoogte van 2400 mm bereikbaar voor een inbreker, in het horizontale vlak dient een gevelelement als bereikbaar beschouwd te worden als deze binnen 1000 mm, vanaf het werkvlak ligt. bereikbaar zijn hoeven in principe niet inbraakwerend te worden uitgevoerd. Het is goed op te letten dat insluiping geen gevaar vormt, bijvoorbeeld in de situatie van een raam op de eerste verdieping met daaronder slechts een smal randje van een zonneluifel. Er is geen werkvlak van 400 x 400 mm dus het gevelelement hoeft niet inbraakwerend te worden uitgevoerd -de inbreker kan vanaf het smalle randje niet genoeg kracht zetten om het raam te forceren- maar als het raam openstaat heeft de inbreker genoeg houvast om binnen te komen. Wanneer u onze handleiding volgt zult u voor de meest voorkomende situaties een geschikte oplossing vinden. Voor situaties welke niet aangegeven zijn, of situaties waar afwijkende maten van sloten en/of beslag nodig zijn kunnen wij u een passende oplossing bieden. Raadpleeg in deze gevallen een van onze Mastermate medewerkers. Tot besluit Wij hopen dat wij u met deze brochure op weg helpen bij de keuze van hang- en sluitwerk voor gebruik binnen het Politiekeurmerk Veilig Wonen Bestaande Bouw. Binnen al onze Mastermate vestigingen zijn specialisten werkzaam die u kunnen helpen bij het invullen van al uw wensen op het gebied van het Politiekeurmerk Veilig Wonen, schroom niet om met ons contact op te nemen. ADVIES / AANBEVELING Gevelelementen die volgens de NEN 5087 niet Samen met u zorgen wij voor een veilig sluitend geheel! 6

7 DEURBEVEILIGING ALGEMEEN Algemeen Deuren die volgens de definitie bereikbaarheid op pagina 6 toegang tot de woning kunnen geven, zijn tenminste 3 minuten inbraakwerend. Vanuit de woning kunnen bewoners zien wie er voor de voordeur staat. Er wordt een gevelelement toegepast: Dat door een erkend keuringsinstituut op basis van de NEN 5096 weerstandsklasse 2 is getest en goedgekeurd. Of dat een conformiteitverklaring heeft verkregen op basis van toetsing en goedkeuring door een erkend keuringsinstituut. Of dat is voorzien van goedgekeurd hang- en sluitwerk (SKG */ SKG **) conform de Richtlijn voor Beveiliging van het Politiekeurmerk Veilig Wonen. Alle aanbevolen en in deze brochure geadviseerd hang- en sluitwerk is goedgekeurd en vermeld binnen het Politiekeurmerk Veilig Wonen. De goedkeuring blijkt via certificering door SKG met een kwaliteitsaanduiding in één of twee sterren (SKG * / SKG **) Alle gecertificeerd hang- en sluitwerk dient te worden geleverd met een goedgekeurd montagevoorschrift. Raadpleeg het montagevoorschrift zorgvuldig. Bij deurruiten kleiner dan 1,2 m 2 is: Binnenbeglazing toegepast. Of buitenbeglazing toegepast met maatregelen tegen het verwijderen van glaslatten, bijvoorbeeld door bevestiging van glaslatten met kruiskopschroeven en/of met lijmende kit. Laatste nieuws is dat deze richtlijnen digitaal via internet en in de handboeken inzichtelijk worden en dus voor een ieder te raadplegen zijn. CB&V werkt aan een Productenwijzer voor beveiliging waarin de Richtlijn PKVW als toepassingsgebied en goedgekeurde producten worden opgenomen. 7

8 VOORDEUREN MET INSTEEKSLOT Naar binnen draaiende deur met insteekslot Hieronder vallen alle naar binnen draaiende stompe houten deuren. Indien er een oplegslot gemonteerd is en u wilt deze behouden, dan zijn de aanwijzingen op de volgende pagina van toepassing. De maatregelen om minimaal aan de 3 minuten eis te voldoen zijn de volgende : Eisen hangzijde Tenminste 3 deugdelijke scharnieren (dievenklauwen zijn niet verplicht). Eisen sluitzijde 1 hoofdinsteekslot SKG **. Of 1 hoofdinsteekslot zonder keur en 2 bijzetsloten SKG *. Of 1 hoofdinsteekslot zonder keur en 1 bijzetslot SKG **. Of 1 meerpuntssluiting SKG */ SKG **. - Allen met bijbehorende sluitkommen en veiligheidsbeslag. - Wanneer het slot sluit in een tussenstijl dient een slot met haakschoot te worden toegepast. Extra aandachtspunten De deur en het kozijn dienen in goede conditie en van een stevige kwaliteit te zijn. De afhangnaden mogen maximaal 3 mm zijn. De verticale glaslatten dienen bij buitenbeglazing met een glasoppervlak kleiner dan 1,2 m 2 te worden gelijmd, gekit en/of voorzien van rvs kruiskopschroeven, max. 60 mm vanuit de hoek en maximaal 200 mm hart op hart. In geval van buitenbeglazing mag er aan de binnenzijde rondom een kitafdichting (topafdichting) met lijmende kit van 4x6 mm worden aangebracht. Beweegbare openingen (brievenbus, praatluikje, kattenluikje, etc.) zijn zodanig beveiligd of geplaatst dat openhengelen van de deur via deze openingen onmogelijk is. De deurkruk aan de binnenzijde vervangen door een draaiknop kan ook een oplossing zijn. 8

9 VOORDEUREN MET INSTEEKSLOT Zichtbaarheid vanaf de openbare weg Het is van groot belang dat u vanuit uw woning de openbare weg kunt zien en dat eventuele inbrekers vanaf de straat te zien zijn, zorg er daarom voor dat uw woning niet onzichtbaar is door bomen, struiken, schuttingen en eventuele andere obstakels. Passanten kunnen zo bij goede verlichting onraad beter waarnemen. Glaslatschroeven Met een extra diepe Pozidrive- of Torxkop voor een betere grip van de schroefbit. De kop is versterkt zodat afbreken niet meer voorkomt. De spoed van de schroef is voorzien van golfsnedeprofiel tot in de punt; voor sneller en lichter indraaien. Zichtbaarheid Een bewoner moet alvorens de deur te openen de keuze kunnen maken of hij/zij degene die voor de deur staat binnen wil laten. Dit is te realiseren door een heldere glasruit in of naast de deur te plaatsen of de deur te voorzien van een deurspion. Voor de juiste combinatie hang- en sluitwerk dient gebruik gemaakt te worden van artikelen uit de productenlijst Politiekeurmerk Veilig Wonen Bestaande Bouw. Aanvullend Vanuit de woning kan de bewoner zien wie er voor de deur staat (bijvoorbeeld door een gunstige positie van de ramen of toepassing van een deurruit of deurspion). Bij een nis van meer dan 400 mm dient bij duisternis de nis te worden verlicht. De voorkeur gaat uit naar een lamp met een schemerschakelaar. Wanneer de openbare straatverlichting onvoldoende de bezoeker aanlicht dient er een lamp aanwezig te zijn. Het meest effectief is een vandalismebestendige lamp naast de sluitzijde van de deur. Deze is te herkennen aan het SKG logo en is ca mm vanaf de vloer gemonteerd. 9

10 VOORDEUREN MET OPLEGSLOT Naar binnen draaiende deur met oplegslot Hieronder worden naar binnen draaiende stompe houten deuren bedoeld. Deze situatie met oplegslot is bij veel woningvoordeuren van toepassing. De maatregelen om minimaal aan de 3 minuten eis te voldoen zijn de volgende: Extra aandachtspunten De deur en het kozijn dienen in goede conditie en van een stevige kwaliteit te zijn. De afhangnaden mogen maximaal 3 mm zijn. De verticale glaslatten dienen bij buitenbeglazing met een glasoppervlakte van 1,2 m 2 te worden gelijmd, gekit en/of voorzien van rvs kruiskopschroeven, max. 60 mm vanuit de hoek en maximaal 200 mm hart op hart. In geval van buitenbeglazing mag er aan de binnenzijde rondom een kitafdichting (topafdichting) met lijmende kit van 4x6 mm worden aangebracht. Beweegbare openingen (brievenbus, praatluikje. kattenluikje, etc.) zijn zodanig beveiligd of geplaatst dat openhengelen van de deur via deze openingen onmogelijk is. De deurkruk aan de binnenzijde vervangen door een draaiknop kan ook een oplossing zijn. Eisen hangzijde Tenminste 3 deugdelijke scharnieren (dievenklauwen zijn niet verplicht). Eisen sluitzijde 1 hoofdoplegslot SKG * en 1 bijzetslot SKG *. Of 1 hoofdoplegslot SKG ** met sluitkast en veiligheidsrozet. Of 1 hoofdoplegslot zonder SKG keur en 2 bijzetslot SKG * met sluitkommen. Of 1 hoofdoplegslot zonder SKG keur en 1 bijzetslot SKG ** met sluitkommen. Aanvullend Vanuit de woning kan de bewoner zien wie er voor de deur staat (bijvoorbeeld door een gunstige positie van de ramen of toepassing van een deurruit of deurspion). Als de voordeur in een nis ligt die dieper is dan 400 mm of als de voordeur niet door openbare straatverlichting wordt verlicht, moet deze deur bij duisternis verlicht worden. Het meest effectief is een vandalismebestendige lamp naast de sluitzijde van de deur (ca mm vanaf de vloer gemonteerd). 10

11 VOORDEUREN MET OPLEGSLOT GEEN EIS, WEL AANDACHTSPUNTEN Flipperen Flipperen is het terugdrukken van de dagschoot, bijvoorbeeld met een dun, soepel stukje plastic. Het nachtslot gebruiken (ook overdag) voorkomt deze eenvoudige inbraakmethode. Ook kan een hoofdslot met een dagschoot-vergrendeling SKG ** of een zelfsluitend hoofdslot SKG ** dit probleem oplossen. Mocht u voor de beveiliging er voor kiezen om het hoofdslot te vervangen, dan is een antiflippervoorziening als boven bedoeld een aanrader. Hengelen Met een haakje door de brievenbus of andere opening, kan een inbreker vaak de dagschoot of deurkruk van een slot bedienen. Het nachtslot gebruiken (ook overdag), een postzak of een afschermplaat aanbrengen of de brievenbus in de deur borgen en een buitenbrievenbus aanbrengen of de aanwezige deurkruk vervangen door een draaiknop, zijn mogelijk maatregelen. Voor de juiste combinatie hang- & sluitwerk dient gebruik gemaakt te worden van artikelen uit de productenlijst Politiekeurmerk Veilig Wonen Bestaande Bouw. 11

12 ACHTERDEUREN MET INSTEEKSLOT Achter- of zijdeur met insteekslot Het betreft hier naar buitendraaiende stompe houten deuren, zoals getoond op de afbeelding rechts. De maatregelen om minimaal aan de 3 minuten eis te voldoen zijn de volgende: Eisen hangzijde Tenminste 3 deugdelijke scharnieren met 3 aparte dievenklauwen SKG *. Of tenminste 3 inbraakwerende scharnieren SKG *. Eisen sluitzijde 1 hoofdinsteekslot SKG **. Of 1 hoofdinsteekslot SKG * en 1 bijzetslot SKG * met sluitkom. Of 1 hoofdinsteekslot zonder SKG-keur en 2 bijzetsloten SKG *. Of 1 meerpuntssluiting SKG **. Allen met bijbehorende sluitkommen en veiligheidsbeslag. De eventueel aanwezige cilinder mag worden overgezet. Mocht u besluiten deze te vervangen dan is een SKG ** een aanrader en tevens een mogelijkheid om alle deurcilinders gelijksluitend te maken. Extra aandachtspunten Wanneer het slot sluit in een tussenstijl dient een slot met haakstoot te worden toegepast. De deur en het kozijn dienen in goede conditie en van een stevige kwaliteit te zijn. De afhangnaden mogen maximaal 3 mm zijn. De verticale glaslatten dienen bij buitenbeglazing met een glasoppervlakte kleiner dan 1,2 m 2 te worden gelijmd, gekit en/of voorzien van rvs kruiskopschroeven, max. 60 mm vanuit de hoek en maximaal 200 mm hart op hart. In geval van buitenbeglazing mag er aan de binnenzijde rondom een kitafdichting (topafdichting) met lijmende kit van 4x6 mm worden aangebracht. Bij dit soort deuren -indien bereikbaar- dient bij aanwezigheid van sociale ogen (zichtbaar vanaf de straat of vanuit andere woningen e.d.) verlichting bij voorkeur op 2700 mm vanaf de vloer gemonteerd te worden. Glas Een glasruit in een deur met een oppervlak kleiner dan 1,2 m 2 is eenvoudig te verwijderen vanwege het geringe gewicht. Als glaslatten worden vastgeschroefd hoeven alleen de verticale glaslatten vastgezet te worden. Als een ruit aan één zijde kleiner is dan 15 cm hoeven de glaslatten niet vastgezet te worden. Wanneer deze ruit uitgenomen zou worden kan niemand door zo n kleine opening naar binnen. 12

13 ACHTERDEUREN MET INSTEEKSLOT Cilinders Het Politiekeurmerk Veilig Wonen stelt in de bestaande bouw geen speciale eisen aan cilinders. Wel dient het inbraakwerend bouwbeslag goed te zijn aangebracht, de cilinder mag maximaal 3mm doorsteken. Cilinders met SKG ** en SKG *** keur zijn bovendien voorzien van een boorbeveiliging. Voor de juiste combinatie hang- en sluitwerk dienst gebruik gemaakt te worden van artikelen uit de productenlijst Politiekeurmerk Veilig Wonen Bestaande Bouw. Veiligheidsbeslag Het goedgekeurde cilinderveiligheidsbeslag Secureflecta SKG ** is voorzien van een waterkerende afdichting en een fluoriserende ring rond de cilinder waardoor het sleutelgat ook bij duisternis eenvoudig te vinden is. Meerpuntssluitingen Zijn er in vele varianten, n.a.v. het opplussen van woningen naar levensloopbestendig wonen wordt steeds vaker de keuze gemaakt voor zgn. comfortfuncties. Het cilindergat boven de krukknop maakt de bediening stukken eenvoudiger maar ook het easy-exit principe dragen bij aan een stuk bedieningsgemak. Door middel van het naar boven bewegen van de kruk wordt de meerpuntssluiting op meerdere plaatsen vergrendeld, zonder dat hiervoor een sleutel nodig is. De inbraakwerende eigenschappen zijn ook aanzienlijk beter dan een enkel hoofdslot. (KERN) TREKBEVEILIGING Veiligheidsbeslag is ook verkrijgbaar met een voorziening welke voorkomt dat de cilinder hieruit getrokken kan worden, zo ontstaat een optimale bescherming. 13

14 OPENSLAANDE TUINDEUREN Naar buitendraaiende dubbele deur met insteekslot Hiermee worden twee naar buitendraaiende stompe houten deuren bedoeld welke in een kozijn zonder tussenstijl gemonteerd zijn. De sluitnaad van de deuren wordt meestal afgewerkt met een deurnaald van hout of aluminium. De maatregelen om minimaal aan de 3 minuten eis te voldoen zijn de volgende: Eisen op de passieve deur Eisen hangzijden Tenminste 3 deugdelijke scharnieren per deur met 3 toegevoegde dievenklauwen SKG *. Of tenminste 6 inbraakwerende scharnieren SKG * (3 per deur). Eisen op de actieve deur c.q. loopdeur 1 hoofdinsteekslot SKG **. Of 1 hoofdinsteekslot SKG *, SKG ** en 1 bijzetslot minimaal SKG *. Of 1 hoofdinsteekslot zonder SKG-keur en 2 bijzetsloten SKG *. Of 1 hoofdinsteekslot zonder SKG-keur en 1 bijzetslot SKG **. Of 1 meerpuntssluiting minimaal SKG *. Of 2x opleggrendel SKG *. Of 1 opbouwespagnolet minimaal SKG * incl. sluitplaten. 2 opleggrendels SKG * (1 boven- en 1 onder sluitend). Of 2 insteekbijzetsloten minimaal SKG *. Of 1 opbouwespagnolet minimaal SKG *. Of 1 deurnaald met grendels SKG ** i.c.m. meerpuntssluiting op de actieve deur. Extra aandachtspunten De deur en het kozijn dienen in goede conditie en van een stevige kwaliteit te zijn. De afhangnaden mogen maximaal 3 mm zijn. De verticale glaslatten dienen bij buitenbeglazing met een glasoppervlakte kleiner dan 1,2 m 2 te worden gelijmd, gekit en/of voorzien van rvs kruiskopschroeven, max. 60 mm vanuit de hoek en maximaal 200 mm hart op hart. In geval van buitenbeglazing mag er aan de binnenzijde rondom een kitafdichting (topafdichting) met lijmende kit van 4x6 mm worden aangebracht. Bij dit soort deuren -indien bereikbaar- dient bij aan- 14

15 OPENSLAANDE TUINDEUREN wezigheid van sociale ogen (zichtbaar vanaf de straat of vanuit andere woningen e.d.) verlichting op bij voorkeur 2700 mm vanaf de vloer gemonteerd te worden. Balkon- en tuindeuren Balkon- en tuindeuren welke niet als toegang naar de woning worden gebruikt worden bij voorkeur voorzien van een slot met een halve cilinder en bijbehorend blind veiligheidsbeslag aan de buitenzijde. Wel kan de deur uitgevoerd worden met een deurkruk aan beide zijden. DIEVENKLAUWEN Dievenklauwen beveiligen de deur aan de scharnierzijde. In plaats van dievenklauwen toe te voegen kan er ook voor gekozen worden de bestaande scharnieren te vervangen door veiligheidsscharnieren SKG **. De hoeveelheid te monteren dievenklauwen dient altijd gelijk te zijn aan het aantal aanwezige scharnieren, minimaal 3. Voor de juiste combinatie hang- en sluitwerk dient gebruik gemaakt te worden van artikelen uit de producten-lijst Politiekeurmerk Veilig Wonen Bestaande Bouw. INBRAAKWERENDE DEURNAALD Voor dubbele deuren van 38, 40, 54 of 56 mm dik. inclusief geïntegreerde NEMEF meerpuntssluiting. maximum lengte is 2400 mm (conform PKVW). vaste krukhoogte 1050 mm. mat satijn geannodiseerd. met voorgemonteerde borstelstrippen. 15

16 SCHUIFPUIEN De eisen zijn afgestemd op houten en aluminium puien. De maatregelen om minimaal aan de 3 minuten eis te voldoen zijn de volgende: Schuifpui, binnenschuivend In deze situatie is het vaste element aan de buitenzijde geplaatst en het schuivende element aan de binnenzijde. Eisen 2 uittilblokkeringen(**). En 1 hoofdslot + sluiting SKG **. Of 2 schuifpuisloten SKG *. Of 2 opleggrendels SKG *. Extra aandachtspunten De deur en het kozijn dienen in goede conditie en van een stevige kwaliteit te zijn. Deugdelijke montage van het vaste deel. Veelal zijn de ruiten in de schuifpui groter dan 1,2 m 2 en dan zijn er geen extra maatregelen noodzakelijk. Mocht u toch een ruit / ruiten hebben die kleiner zijn dan 1,2 m 2, overleg dan met uw Mastermate adviseur. Schuifpui, buitenschuivend In deze situatie is het vaste element aan de binnenzijde geplaatst en het schuivende element aan de buitenzijde. Eisen 2 uittilblokkeringen(**). 2 opleggrendels met haakschoten SKG * (deze dienen op het schuivende deel gemonteerd te worden, waarbij 1 in de onderdorpel en 1 in de bovendorpel sluitend). Of goedgekeurde schuifpuibalk SKG ** Informeer bij uw Mastermate adviseur. ** deze dient zelf geconstrueerd te worden en minimaal op twee punten boven het schuivende gedeelte gemonteerd te zijn, zodanig dat de deur in gesloten toestand niet opgelicht kan worden. 16

17 SCHUIFPUIEN Bij dit soort deuren -indien bereikbaar- dient bij aanwezigheid van sociale ogen (zichtbaar vanaf de straat of vanuit andere woningen e.d.) verlichting op bij voorkeur 2700 mm vanaf de vloer gemonteerd te worden. Voor de juiste combinatie hang- en sluitwerk dient gebruik gemaakt te worden van artikelen uit de productenlijst Politiekeurmerk Veilig Wonen Bestaande Bouw. AXA3012 Oplegsluiting, afsluitbaar middels sleutel SKG * goedgekeurd, gelijksluitend leverbaar in wit, antraciet en zilverkleur. SECU SCHUIFPUI- EN SCHUIFRAAMBEVEILIGER BASIC Voor schuifpuien én schuiframen. De Basic is een balkslot met een geïntegreerde vergrendeling. De breedte is slechts 20 mm.: hij past dus bijna altijd. Universeel toepasbaar en SKG * goedgekeurd. Leverbaar tot 143 mm voor schuifpuien en tot 193 mm voor schuiframen. ABUS FTS 96 Zware opleggrendel met twee haakschoten, afsluitbaar middels een sleutel, voldoet als hoofdsluiting bij plaatsing van 1 stuks, ook geschikt voor schuiframen. SKG ** goedgekeurd, geschikt voor hout, kunststof en metaal, leverbaar in wit en bruin. 17

18 GARAGEDEUREN Veel garagedeuren geven via een tussendeur ook toegang tot de woning, in deze gevallen is de garagedeur onderdeel van de buitenschil en dient inbraakwerend uitgevoerd te worden. Het beveiligen van de tussendeuren wordt niet meer geaccepteerd. De maatregelen om minimaal aan de 3 minuten eis te voldoen zijn de volgende: Metalen kanteldeur of sectionaaldeur Eisen 1 garagedeurbijzetslot SKG * / SKG **. De standaard loopdeur in de kanteldeur is met bovenstaand slot nog niet 3 minuten inbraakwerend. Voor deze deur gelden de eisen van een naar buitendraaiende deur met insteekslot. Naar buitendraaiende houten dubbele deuren Eisen hangzijden Tenminste 4 deugdelijke scharnieren per deurmet 4 apart toegevoegde dievenklauwen SKG *. Of tenminste 8 inbraakwerende scharnieren SKG ** (4 per deur). Op de actieve deur 1 meerpuntssluiting SKG ** met haakschoten met bijbehorende sluitkommen en veiligheidsbeslag. Of 1 hoofdinsteekslot zonder SKG-keur en 1 bijzetslot SKG **. Of 1 meerpuntssluiting minimaal SKG *. Of 2x opleggrendel SKG *. Of 1 opbouwespagnolet minimaal SKG * incl. sluitplaten. Op de passieve deur: 1 espagnolet SKG **. De actieve deur dient tevens voorzien te zijn van een deugdelijk gemonteerde afdeknaald (bijvoorbeeld een geschroefde houten lat of T-naald). Extra aandachtspunten Goede verlichting wordt belangrijker, naarmate de garage verder van de woning en minder in het zicht ligt. Ligt de garage aan de achterkant van het huis, geeft deze toegang tot de woning en is deze zichtbaar vanuit andere huizen dan dient u de garagedeur te verlichten als een achterdeur. De deur en het kozijn dienen in goede conditie en van een stevige kwaliteit te zijn. De afhangnaden mogen maximaal 3 mm zijn. 18

19 GARAGEDEUREN De verticale glaslatten dienen bij buitenbeglazing met een glasoppervlakte kleiner dan 1,2 m 2 te worden gelijmd, gekit en/of voorzien van rvs kruiskopschroeven, max. 60 mm vanuit de hoek en maximaal 200 mm hart op hart. In geval van buitenbeglazing mag er aan de binnenzijde rondom een kitafdichting (topafdichting) met lijmende kit van 4x6 mm worden aangebracht. Voor de juiste combinatie hang- & sluitwerk dienst gebruik Eenvoudige montage. Compleet met alle bevestigingsmaterialen en 3 cross key sleutels. SECUMAX P3 GARAGEDEURBEVEILIGER Eenvoudige, maar zeer effectieve vergrendeling van alle garages, voorzien van rails/rolletjes. Deze uitschuifbare stang wordt bevestigd in het bestaande gat in de rails. Hierdoor is de montage (bijv. met boormachine ) niet nodig. Voordeligste manier op deur op te plussen naar Politiekeurmerk Veilig Wonen. gemaakt te worden van artikelen uit de productenlijst Politiekeurmerk Veilig Wonen Bestaande Bouw. SECUMAXPLUS GARAGEDEURBEVEILIGER Het slot kan zowel aan de binnen als aan de buitenkant bediend worden. De verschroeving vindt plaats in de welving van de deur, zodat deze aan de buitenkant niet zichtbaar is. Aan de buitenkant zit alleen een klein sleutelringetje. Bediening van zowel buitenaf als van binnenuit. Standaard geschikt voor deuren tot 2780 mm breed. Optioneel maximaal 5380 mm breed. Past op vrijwel alle garagekanteldeuren. Verdere eigenschappen: uitschuifbare barrièrestang bevestiging in rails garagedeur bediening - binnenkant garage montage niet nodig - eenvoudig te bedienen 19

20 RAAMBEVEILIGING ALGEMEEN Ramen algemeen Ramen en ventilatieopeningen die volgens de definitie bereikbaarheid van pagina 4 toegang tot de woning kunnen geven, zijn tenminste 3 minuten inbraakwerend. Aan ramen of ventilatieopeningen met een dagmaat kleiner dan 15 cm, stelt het Politiekeurmerk Veilig Wonen geen eisen. Er wordt een gevelelement (een raam of ventilatieopening) toegepast: Dat door een erkend keuringsinstituut op basis van de NEN 5096 weerstandsklasse 2 is getest en goedgekeurd. Of dat een conformiteitverklaring heeft verkregen op basis van toetsing en goedkeuring door een erkend keuringsinstituut. Of dat is voorzien van goedgekeurd hang- en sluitwerk (SKG */ SKG **) conform de Richtlijn voor Beveiliging van het Politiekeurmerk Veilig Wonen. Of waarvan de beweegbaarheid is opgeheven, door het vastschroeven van het raam in het kozijn. Of waarvan het raam is vervangen door een vast (isolatie)glas, eventueel met een aan bevolen ventilatierooster. Bij beweegbare en vaste ramen met een dagmaat van 15 cm of meer en een glasoppervlak van 1,2 m 2 is: Binnenbeglazing toegepast. Of buitenbeglazing toegepast met maatregelen tegen het verwijderen van glaslatten, bijvoorbeeld door bevestiging van glaslatten met kruiskopschroeven en/of met hechtende kit. Of buitenbeglazing toegepast indien de ruit op de juiste wijze in het kozijn is vast/gezet waarbij gebruik gemaakt is van lijmende kit. Alle bovengenoemde voorzieningen zijn toegepast en gemonteerd volgends de montagevoorschriften in de productenlijst Politiekeurmerk Veilig Wonen Bestaande Bouw. Voor de juiste combinatie hangen sluitwerk dienst gebruik gemaakt te worden van artikelen uit de productenlijst Politiekeurmerk Veilig Wonen Bestaande Bouw. 20

21 DRAAIRAMEN NAAR BINNEN Standaard eisen voor naar binnen draaiend raam Tenminste 2 deugdelijke scharnieren. 2 raamboompjes SKG * met sluithaak. Of 2 raambijzetsloten SKG *. Of 1 raam espagnoletsluiting minimaal SKG *. Extra aandachtspunten Het raam en het kozijn dienen in goede conditie en van een stevige kwaliteit te zijn. De afhangnaden mogen maximaal 3 mm zijn. De glaslatten dienen bij buitenbeglazing te worden gelijmd, gekit en/of voorzien van anti-inbraakschroeven. Voor de juiste combinatie hang- en sluitwerk dienst gebruik gemaakt te worden van artikelen uit de productenlijst Politiekeurmerk Veilig Wonen Bestaande Bouw. De Axa-beveiligingsproducten worden met identieke sleutel geleverd en zijn dus met dezelfde sleutel af te sluiten. Dat biedt, naast extra reservesleutels, verhoogd gebruiksgemak. Gebruiksvriendelijkheid Ramen voorzien van gebruiksvriendelijk hang- & sluitwerk nodigen uit tot gebruik hiervan. Ramen zijn makkelijk te bedienen als: De sloten te bedienen zijn middels dezelfde sleutel. Grendels en sluitingen eenvoudig en licht te bedienen zijn. Bedieningspunten tussen 900 en 1400 mm vanaf de vloer zijn aangebracht. Bediening plaatsvindt met bijvoorbeeld een afstandsbediening. 21

22 DRAAIRAMEN NAAR BUITEN Standaard eisen houten raam naar buiten draaiend De standaardeisen voor een enkel raam van minimaal 500 x 500 mm zijn: 2 deugdelijke scharnieren en 2 dievenklauwen. Of 2 inbraakwerende scharnieren SKG **. 1 espagnoletsluiting SKG */SKG **. Of 2 raamoplegbijzetslot SKG *. Of 2 raamboompjes SKG *. Bij ramen kleiner dan 500 x 500 mm is één goedgekeurde sluiting van minimaal SKG * voldoende. Voor dubbele ramen dient ieder raam beveiligd te worden. Gelet op de vele varianten vraag advies aan uw Mastermate adviseur. Voor de juiste combinatie hang- en sluitwerk dient gebruik gemaakt te worden van artikelen uit de productenlijst Politiekeurmerk Veilig Wonen Bestaande Bouw. Extra aandachtspunten Het raam en het kozijn dienen in goede conditie en van een stevige kwaliteit te zijn. De afhangnaden mogen maximaal 3 mm zijn. De glaslatten dienen bij buitenbeglazing tot 1,2 m 2 te worden gelijmd, gekit en/of de verticale glaslatten te voorzien van RVS-schroeven (zie ook pagina 9). Op de bovenstaande afbeelding staat de Axaflex 3400, voor naar buiten draaiende ramen. Er zijn twee uitvoeringen. Standaard geschikt voor ramen van 90 tot 150 cm hoogte. Inclusief afdekkapjes voor de schroefgaten. 22

23 VAL-, UITZET- en DRAAI-KIEPRAMEN Standaard eisen uitzet ramen Voor houten uitzetramen gelden de navolgende minimum eisen: 2 deugdelijke scharnieren + 2 dievenklauwen SKG *. Of 2 inbraakwerende scharnieren minimaal SKG *. 1 bovenraamsluiting (raamcombi) SKG * of oplegsluiting met afstandbediening SKG * (zie afbeelding) toepasbaar tot een raambreedte van 1000 mm. Of 2 raamopleggrendels SKG *. Of 2 raamboompjes SKG *. Of een aantal barrièrestangen SKG * met een maximale tussenmaat van 149 mm. Of een goedgekeurd rekwerk minmaal SKG *. Er kan ook een oplegsluiting met afstandbediening zoals op pag.22 afgebeeld gemonteerd worden. Voor houten draai-kiepramen gelden de navolgende eisen: Goedgekeurd inbraakwerend samengesteld inbouwbeslag SKG * met afsluitbare greep (Opm: dit is overigens een variant die in de bestaande bouw zelden wordt toegepast. Advies: verschuiven naar onder.) Of scharnierzijde 1 hangnaadbeveiliger SKG ** of 2 hangnaadbeveiligers / opleggrendels SKG *. Of sluitzijde 1 oplegslot SKG **. Of 2 opleggrendels SKG *. (Hier kan niet allen de Fuhr-grendels worden toegepast maar ook bijv. de AXA De Fuhr-grendel mag enkel alleen worden toegepast op kunststof zonder metaal in de stijlen.) Bij ramen hoger dan 1600 mm dienen er 2 hangnaadbeveiligers en 2 oplegsloten te worden aangebracht. Voor houten valramen gelden de navolgende minimum eisen: Beveiligen als een naar binnen draaiend raam. Extra aandachtspunten De raam en het kozijn dienen in goede conditie en van een stevige kwaliteit te zijn. De afhangnaden mogen maximaal 3 mm zijn. De glaslatten dienen bij buitenbeglazing te worden gelijmd, gekit en/of voorzien van anti-inbraakschroeven. Voor de juiste combinatie hang- & sluitwerk dient gebruik gemaakt te worden van artikelen uit de productenlijst Politiekeurmerk Veilig Wonen Bestaande Bouw. Doorklimbeveiliging Ramen die in verband met ventilatie vaak open staan zoals toilet- en badkamerramen kunnen effectief worden beveiligd met een goedgekeurde doorklimbeveiliging minimaal SKG *. 23

24 KELDERRAMEN, LICHTKOEPELS EN DAKRAMEN Norm Bereikbare kelderramen, luiken, lichtkoepels en dakramen die toegang tot de woning kunnen geven zijn minimaal 3 minuten inbraakwerend. Eisen Kelderramen en luiken beneden het grondoppervlak zijn onbereikbaar gemaakt met afsluitbare roosters. Kelderramen en luiken boven het grondoppervlak worden als bereikbaar beschouwd en moeten volgens de norm beveiligd zijn. Niet beweegbare lichtkoepels zijn bevestigd met beveiligde schroeven en/of moeren of zijn beveiligd conform beweegbare lichtkoepels. Beweegbare lichtkoepels zijn voorzien van een goedgekeurde doorklimbeveiliging, zoals een barrièrestang of rekwerk minimaal SKG *. Dakramen zijn voorzien van deugdelijke scharnieren/draaipinnen aan de binnenzijde en 2 opleggrendels SKG *. Kelderramen, luiken, lichtkoepels en dakramen Aan kelderramen, lichtkoepels of dakramen met een dagmaat kleiner dan 150 mm stelt het Politiekeurmerk Veilig Wonen geen eisen. Kelderramen en luiken lager dan het grondoppervlak zijn onbereikbaar gemaakt met afsluitbare roosters. Roosters kunnen bijvoorbeeld voorzien worden van een hangslot onder het rooster of beugels in de lichtschacht. Kelderramen en/of luiken op of boven het grondoppervlak beschouwt het Politiekeurmerk Veilig Wonen als bereikbaar en moeten daarom beveiligd worden conform de omschreven eisen. Dakramen welke bereikbaar zijn volgens de NEN 5087 moeten beveiligd worden conform de omschreven eisen. Beweegbare en niet-beweegbare lichtkoepels zijn; Door een erkend keuringsinstituut conform NEN 5096, weerstandsklasse 2 getest en goedgekeurd of hebben een conformiteitverklaring verkregen op basis van toetsing en goedkeuring van een erkend keuringsinstituut. Zijn voorzien van een goedgekeurde doorklimbeveiliging, zoals barrièrestangen of rekwerk minimaal SKG *. Indien een niet-beweegbare lichtkoepel is gemaakt van slagvast materiaal (polycarbonaat bijv.) dan is deze bevestigd met beveiligde schroeven en/of moeren. 24

25 Verlichting Tegenwoordig is veiligheid en langer zelfstandig blijven wonen een item dat binnen de Nederlandse samenleving steeds belangrijker wordt. Door de volgende instanties wordt hieraan veel aandacht besteed; o.a. media, Politiek Den Haag (VROM, SEV), Politie maar ook woningbouwverenigingen en ouderenbonden. De voorgenoemde instanties zullen de komende tijd steeds meer aandacht gaan besteden aan het opplussen van bestaande woningen om zo het langer zelfstandig blijven wonen te bevorderen, en natuurlijk wordt hierbij ook veel aandacht geschonken aan nieuwbouw woningen. uitvoeringen, kan men in geval van nood melding maken voor eerste hulp of voor hulpverleners. VOOR WIE is de HomeSafetyLight bedoeld? Het systeem is bedoeld voor iedereen die waarde hecht aan een gevoel van veiligheid, waarbij de woning in geval van nood goed bereikbaar is voor hulpverlening. Met name voor alleenwonende, senioren en gezinnen met kinderen is het product een uitkomst. NOODSITUATIES Wanneer mensen in noodsituaties brandweer, ambulance, huisarts of politie bellen, en de hulpverlenende instanties onderweg zijn naar de locaties, blijkt vaak dat zij veel moeite hebben om het juiste adres te vinden. Zeker s avonds en s nachts zijn de huisnummers zeer slecht tot niet te vinden of dat in paniek het verkeerde huisnummer wordt doorgegeven. Hierdoor gaan seconden verloren die van levensbelang kunnen zijn! HOME-SAFETY-LIGHT De HomeSafetyLight brengt hierin verandering. Door middel van verlichte alarmhuisnummers en met een alarmeringsysteem verkrijgbaar in diverse VOORDELEN van de HomeSafetyLight: Uit onderzoek is gebleken dat hulpverlenende instanties (waaronder ambulance personeel, brandweer en politie) zeer enthousiast op de komst van HomeSafetyLight hebben gereageerd. Met behulp van dit product kunnen zij sneller en adequater hulp verlenen. In levensbedreigende situaties is dit van zeer groot belang! 25

26 BRANDVEILIGHEID EN ROOKMELDERS Brandveiligheid Het beveiliging van uw huis heeft twee kanten. Inbrekers komen niet zo gemakkelijk binnen, maar u heeft soms meer tijd nodig voor u naar buiten kunt. In geval van brand kan dat heel vervelend zijn. Bij inbraakbeveiliging horen daarom ook maatregelen om de brandveiligheid te vergroten. Een rookmelder op een centrale plaats op iedere verdieping met slaapkamers is verplicht voor het Certificaat Veilige Woning. Deze slaat tijdig alarm bij rook en plotseling oplopende warmte. Zo n tijdig alarmsignaal geeft u voldoende tijd en gelegenheid om uw slot(en) te openen. Rookmelders moeten voorzien zijn van het Goedmerk van de Stichting Keurmerk of KOMO-merk. Een rookmelder die is aangesloten op het lichtnet wordt aanbevolen. Tips Zorg dat iedereen weet wat de snelste en veiligste route is om het huis te verlaten. Maak hier van te voren goede afspraken over en wacht niet tot het te laat is. Vlucht bij voorkeur naar beneden. Per 1 juli 2008 is het bij nieuwbouw van PKVWwoningen verplicht om minimaal 1 deur van de woning zodanig uit te voeren dat deze van binnenuit zonder sleutel is te openen. Dit om meer aansluiting te krijgen met de gedachte van de brandveiligheid, uiteraard is het raadzaam dit ook in de bestaande bouw te realiseren. Toepassing van een draaiknopcilinder als afgebeeld, of een slot welke zonder sleutel ontkoppelbaar is zijn alleen toegestaan wanneer de vlakvulling van deur en/of raam geheel beveiligd is, bijvoorbeeld met hout of inbraakvertragend glas of een polycarbonaatplaat in een solide frame. Aanbeveling Brandblussers en blusdekens zijn niet verplicht op grond van het keurmerk, maar eigenlijk zou iedereen er een in huis moeten hebben. Er zijn verschillende typen. Laat u goed informeren welk type voor u het meest geschikt is. 26

27 BRANDVEILIGHEID EN ROOKMELDERS Rookmelder Elk jaar vallen er honderden gewonden en diverse doden door brand, in het bijzonder door branden die s nachts uitbreken. De belangrijkste doodsoorzaak is in 80 procent van alle gevallen rookvergiftiging. Daarnaast wordt door de politie en brandweer het installeren van een rookmelder op elke verdieping, met een stahoogte van minimaal 1900 mm, verplicht gesteld voor het verkrijgen van Koolmonoxidemelder Koolmonoxide is een onzichtbaar giftig reukloos gas veroorzaakt door een onvolledige verbranding van koolstof bevattende brandstof, deze rookgassen veroorzaken een tekort aan zuurstof in de lucht, waardoor je eerst flauw valt en in het ergste geval overlijdt. De verschijnselen van een dergelijke vergiftiging zijn hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid en bewusteloosheid. Dit zijn vage klachten en daarom is een koolmonoxidemelder nodig, die tijdig waarschuwt. Blusdekens Blusdekens zijn speciaal geschikt om in brand geraakte personen te kunnen blussen. Ze kunnen echter ook toegepast worden bij kleinere brandjes, zoals een frituurpan die vlam heeft gevat. Blusdekens zijn leverbaar in diverse afmetingen. het Politiekeurmerk Veilig Wonen. Plaats geen rookmelders waar waterdamp of dampen van bakken of braden kunnen hangen, zoals nabij de deur van een douche, badkamer of keuken of in de nabijheid van een kooktoestel en waar de temperatuur boven 40 C of onder 5 C kan komen. Gebruik in deze situatie een hittemelder. Voor druk- en zetfouten en tussentijdse wijzigingen in de regelgeving kunnen wij niet aansprakelijk worden gesteld. Wij danken onze leveranciers die hebben meegewerkt aan de totstandkoming van deze brochure en in het bijzonder SECU voor het beschikbaar stellen van het beeldmateriaal. 27

28 MASTERMATE