BROCHURE JEU DE BOULES ACCOMMODATIES

Transcriptie

1 BROCHURE normen en richtlijnen voor JEU DE BOULES ACCOMMODATIES Versie 1.1 Juni 2012 Uitgevoerd door: ISA Sport Postbus AH Arnhem In opdracht van: Nederlandse Jeu de Boules Bond Huis van de Sport Wattbaan ML Nieuwegein Postbus GB Nieuwegein 1

2 INHOUDSOPGAVE DEEL I ALGEMEEN 1. INLEIDING ALGEMEEN JEU DE BOULES WAT IS JEU DE BOULES? HET SPELMATERIAAL SPEELVORMEN HET SPEELTERREIN PETANQUE..RECREATIE EN SPORT DE NJBB ORGANISATIE NJBB DEFINIËRING EN TYPOLOGIE ALGEMEEN STATUS EN TYPE... 6 DEEL II NORMEN EN RICHTLIJNEN 4. SITUERING EN INDELING SITUERING RUIMTELIJKE RELATIES PERSONEN MET EEN FUNCTIEBEPERKING SPORTVLOER JEU DE BOULES BANEN EIGENSCHAPPEN VAN JEU DE BOULES BANEN EIGENSCHAPPEN VAN JEU DE BOULES BANEN AFWERKINGEN ALGEMEEN ONDERVLOER WANDEN PLAFOND INSTALLATIES BOUWFYSISCHE ASPECTEN TECHNISCHE INSTALLATIES TEMPERATUUR VENTILATIE VERLICHTING AKOESTIEK INBRAAKPREVENTIES GELUIDSINSTALLATIE BRANDBEVEILIGING

3 8. ADDITIONELE RUIMTEN ENTREE BEHEERDERS-/ADMINISTRATIERUIMTE SANITAIRE VOORZIENINGEN TOESCHOUWERSRUIMTE TECHNISCHE RUIMTE WEDSTRIJDLEIDINGRUIMTE E.H.B.O.-RUIMTE BAR/RECEPTIE ONTMOETINGSRUIMTE KEUKEN OPSLAGRUIMTE BERGING WERKKAST DEEL III PLANREALISATIE 9. REALISATIE ALGEMEEN PROGRAMMA VAN EISEN UITWERKING PLAN OPDRACHTGUNNING DE OFFERTE VAN DE AANNEMER OPLEVERING ZELFWERKZAAMHEID ONDERSTEUNING ISA SPORT DEEL IV BIJLAGEN 34 BIJLAGE 1 Normen Outdoor Jeu de Boules 35 BIJLAGE 2 Normbladen akoestiek 46 BIJLAGE 3 Normblad verlichting 58 BIJLAGE 4 Normbladen baanmateriaal 61 BIJLAGE 5 Belangrijke adressen 92 3

4 Voorwoord De NJBB wil uitgroeien tot dé autoriteit op petanquegebied. Een van de tools daarbij is deze accommodatiebrochure. Deze brochure is een aangepaste versie van de eerder (in 2001) verschenen versie. Aanpassingen zijn er onder andere in de toegankelijkheid voor mindervalide personen. En aanpassingen zijn er in lichtsterkte en obstakelvrije hoogte. Tevens is er een striktere scheiding aangebracht in de normen voor de binnenaccommodatie en die voor een buitenaccommodatie. Jeu de boules wordt steeds meer een sport voor iedereen. Toch wil de NJBB vooral de wedstrijdsport laten plaatsvinden in goede accommodaties. De accommodatiebrochure is hiervoor een geschikte start. Het bestuur dankt ISA Sport voor hun medewerking bij de totstandkoming van deze wijziging. Wij wensen de bouwers van accommodaties veel succes! Bestuur NJBB Juni 2012

5 DEEL I ALGEMEEN Nederlandse jeu de boules bond 1 Versie 1.1

6 1. INLEIDING 1.1 Algemeen Jeu de Boules, wie heeft dit spel in zijn leven nog nooit gespeeld? Het is een sport die door iedereen, jong en oud, gespeeld kan worden. De echte kenners hebben het meestal over petanque. Dit is een onderdeel van het Jeu de Boules dat bij ons in Nederland, maar ook in andere landen, verreweg het meest wordt gespeeld. De laatste jaren is er een groeiende behoefte aan zowel indoor- als outdoor sportaccommodaties, die speciaal ten behoeve van Jeu de Boules zijn ingericht. Hierbij is tevens de trend waarneembaar dat deze accommodaties ten behoeve van de exploitatie een steeds multifunctioneler karakter krijgen, waarbij naast Jeu de Boules ook andere sportverenigingen worden ondergebracht. Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan de handboogsport, maar ook aan sporten als denksport, darts en biljart bij de aanwezigheid van een ontmoetingsruimte. Om initiatiefnemers de helpende hand te bieden bij de realisatie van een klantvriendelijke en sporttechnisch verantwoorde Jeu de Boules accommodatie, heeft de Nederlandse Jeu de Boules Bond (NJBB) in samenwerking met ISA Sport de voor u liggende brochure ontwikkeld. In deze brochure zijn normen en aanbevelingen opgenomen, zoals deze door de NJBB en NOC*NSF worden gehanteerd, om een zo goed mogelijke sporttechnische kwaliteit van de te realiseren accommodatie te kunnen waarborgen. Een optimale afstemming van de accommodatie op de gebruiker en op de reglementen komt onder andere neer op het stellen van eisen aan ruimteafmetingen, interieur, bouw-fysische aspecten, nevenruimten zoals ontmoetingsruimte, toegankelijkheid voor mindervaliden, etc. Daarnaast spelen veiligheid, ruimtelijke relaties tussen de sportruimten en de nevenruimten en als laatste en zeker niet de minste, de kwaliteit en eigenschappen van de toegepaste wanden, vloer en plafond een belangrijke rol. In deze brochure zijn naast een grote hoeveelheid algemene aspecten veel zaken weergegeven die specifiek voor Jeu de Boules accommodaties met de daarbij behorende nevenruimten, van toepassing zijn. Tijdens het lezen van de brochure komen diverse begrippen naar voren, zoals norm, richtlijn en aanbeveling. Om misverstanden of verwarring te voorkomen worden hieronder de definities van deze begrippen weergegeven: norm: de minimale waarde die voor een bepaalde variabele gebruikt dient te worden teneinde namens de NJBB en NOC*NSF goedkeuring op het betreffende aspect te kunnen verkrijgen; richtlijn: de onder richtlijn gegeven maatregelen, zijn die maatregelen waarmee zondermeer aan de gestelde norm kan worden voldaan; aanbeveling: een voorkeurswaarde die door de NJBB en NOC*NSF gehanteerd wordt, indien zij van mening is dat de gegeven norm slechts een minimale eis geeft en het de voorkeur verdient om bij het ontwerp niet de norm maar de aanbeveling te hanteren. In de volgende hoofdstukken worden alle normen en richtlijnen, die vanuit bovengenoemde uitgangspunten zijn geformuleerd voor de bouw van Jeu de Boules accommodaties beschreven. Belangrijk om hierbij te weten is dat in de brochure is uitgegaan van een binnenaccommodatie. Eventuele verschillen en/of aanvullingen voor buitenaccommodaties zijn weergegeven in de bijlage. Nederlandse jeu de boules bond 2 Versie 1.1

7 De brochure is als volgt opgedeeld, te weten: Deel I: algemene informatie over onder andere het gebruik van deze brochure en achtergrondinformatie over Jeu de Boules; Deel II: normen en richtlijnen voor Jeu de Boules accommodaties; Deel III: informatie over planrealisatie; Deel IV: bijlagen, waarin een aantal zaken nader wordt toegelicht en waarin een aantal instanties en adressen wordt weergegeven. Nederlandse jeu de boules bond 3 Versie 1.1

8 2. JEU DE BOULES 2.1 Wat is Jeu de Boules? Jeu de Boules wordt al eeuwen lang beoefend. Reeds bij de Romeinen en de Grieken werd het spel met metalen kanonskogels gespeeld. In 1911 werden de eerste metalen boules gefabriceerd. Toen werden ook spelregels vastgesteld. In het begin van de 20 ste eeuw werd Jeu de Boules voornamelijk gespeeld in het zuiden van Frankrijk. Na 1945 verspreidde het spel zich snel over geheel Frankrijk. Daar is het tot op heden de derde sport, maar ook in andere landen zijn er veel enthousiaste beoefenaars. Eigenlijk is Jeu de Boules een verzamelnaam van een aantal verwante sporten, waarvan petanque de belangrijkste variant is. Veelal wordt gedacht dat het woord petanque een verbastering is van het Franse pieds-tanques, wat de voeten bijeenhouden betekent. Er zijn echter inzichten dat die aanname onjuist is, aangezien het werkwoord "tanquer" (of het daarvan afgeleide adjectief "tanqué") in het Frans niet bestaat. Het woord petanque komt volgens de laatste inzichten van het Provençaals "pétanco", wat een samenstelling is van pé (voet) en tanco (stutpaal) en opgevat dient te worden als "voeten die zo geplaatst zijn dat ze zo stevig staan als een stutpaal". Petanque leent zich uitstekend voor recreatieve beoefening, omdat het niet aan leeftijd gebonden is, het in principe op veel verschillende terreinen gespeeld kan worden en het benodigde spelmateriaal niet duur in de aanschaf is. Tevens staat petanque ook voor een serieuze wedstrijdsport, waarbij vaardigheid, concentratie en teamgeest centraal staan. Omdat partijen langdurig kunnen zijn en toernooi- of competitiedagen vaak meer dan vijf partijen beslaan, speelt hier de lichamelijke conditie ook een belangrijke rol. 2.2 Het spelmateriaal Petanque wordt gespeeld met een aantal metalen ballen (boules) en een klein houten balletje (het butje genoemd). Om aan wedstrijden mee te kunnen doen dient men over officieel goedgekeurde boules te beschikken. Het gewicht van de boules dient tussen de 650 en 800 gram te zijn, de diameter tussen de 70,5 en 80,0 mm. Het gewicht en het merkteken worden door de fabrikant in de boules gegraveerd. De bekendste merken, die in Nederland te koop zijn, zijn Obut, La Boule Noire en La Boule Bleue. Een set van drie boules kan al voor een prijs vanaf circa 50,-- worden aangeschaft. Het butje of cochonnet dient van hout te zijn vervaardigd en heeft een diameter van 30 mm. Geverfde butjes van hout (ongeacht de kleur), die men wil gebruiken omwille van een betere zichtbaarheid op het terrein, zijn toegestaan. Niet verplicht maar onontbeerlijk voor de petanquespeler zijn verder een meetlat of rolmaat (er bestaan ook telescoopstokjes en meetpassers), een tellertje voor de punten, een tasje of kistje om het materiaal in op te bergen en tenslotte een doekje om de boules schoon te maken. Speciale kleding is niet vereist. Makkelijk zittende kleding en soepele schoenen worden aanbevolen. Nederlandse jeu de boules bond 4 Versie 1.1

9 2.3 Speelvormen Het petanque kan in verschillende vormen worden gespeeld. Vrijwel altijd wordt het in teamvorm gespeeld. Dat wil zeggen een team van twee spelers, de zogenaamde doublette vorm, of een team van drie spelers, de zogenaamde triplette vorm. Ook wordt wel individueel gespeeld, de zogenaamde tête à tête vorm. Natuurlijk kan men, met name bij het recreatieve spel, zelf allerlei combinaties vormen. 2.4 Het speelterrein Petanque kan op zeer veel verschillende soorten terrein worden gespeeld, maar het beste oppervlak wordt gevormd door los gestort of licht aangewalst fijn grint of fijne steenslag. Gravel of fijn gebroken schelpen worden ook wel gebruikt, maar maken het spel minder interessant door een te grote regelmaat. Perfect vlak hoeft het terrein beslist niet te zijn. De onregelmatigheden van het terrein maken een essentieel onderdeel uit van de spelproblemen. Een goede drainage is echter, afhankelijk van de natuurlijke gesteldheid van de onderbouw, wel noodzakelijk. 2.5 Petanque..recreatie en sport Behalve het recreatieve petanque wordt op ruime schaal in wedstrijdverband gebould. Van april tot en met september zijn er, veelal in de weekenden, toernooien en wedstrijden waar honderden boulers aan deelnemen. De competitie wordt gespeeld in een landelijke ere- en hoofdklasse, een zonale eerste en tweede klasse, terwijl de derde, vierde en vijfde klasse op afdelingsniveau wordt gespeeld. De Nederlandse kampioenen nemen deel aan het wereldkampioenschap, dat jaarlijks wordt gehouden in één van de bij de internationale federatie aangesloten landen. 2.6 De NJBB De Nederlandse Jeu de Boules Bond (NJBB) is opgericht in 1972 te Amsterdam. De bond stelt zich ten doel zowel de wedstrijdsport als het recreatieve petanque te bevorderen en te stimuleren. De NJBB is aangesloten bij het Nederlands Olympisch Comité * Nederlandse Sport Federatie (NOC*NSF), de Fédération Internationale de Pétanque et Jeu Provençal (FIPJP) en de Confédération Européenne de Petanque (CEP). Bij de NJBB zijn begin 2012 ruim 200 verenigingen aangesloten en er zijn totaal circa geregistreerde leden. De NJBB helpt ook bij het verstrekken van informatie en documentatie, onder meer op het gebied van het oprichten van verenigingen, het aanleggen van speelterreinen en accommodaties, het organiseren van toernooien en wedstrijden en het aanvragen van subsidies. 2.7 Organisatie NJBB Het hoogste bestuurlijke orgaan binnen de NJBB is de Bondsvergadering. Het bondsbestuur is het centrale bestuurlijke orgaan. Organisatorisch is de bond verdeeld in 13 afdelingen. Iedere afdeling heeft een eigen afdelingsbestuur, dat de zaken binnen de eigen afdeling regelt. Zowel het bondsbestuur als de afdelingsbesturen worden bijgestaan door een aantal commissies. Nederlandse jeu de boules bond 5 Versie 1.1

10 3. DEFINIËRING EN TYPOLOGIE 3.1 Algemeen Door diverse sportbonden in Nederland worden de accommodaties onderverdeeld in A-, B-, C- of D-accommodaties. Dit is een onderverdeling naar grootte en voorzieningenniveau, om zo een verschil in status aan te kunnen geven. De A-accommodatie is daarbij de belangrijkste, omdat daar meestal de internationale wedstrijden en interlands worden gehouden. In B-accommodaties worden landelijke wedstrijden gehouden alsmede competitie op afdelingsniveau en in C- en D-accommodaties worden de overige competities gespeeld. 3.2 Status en type Naar de sporttechnische kwaliteit en de multifunctionaliteit van de accommodatie onderscheidt de NJBB een viertal accommodatiestatussen: A-accommodaties, ofwel de accommodaties die dusdanig zijn uitgerust dat de mogelijkheid bestaat om internationale toernooien te houden. B-accommodaties, ofwel de accommodaties die dusdanig zijn uitgerust dat de mogelijkheid bestaat om landelijke toernooien alsmede competitie op afdelingsniveau te houden; C-accommodaties, ofwel de accommodaties die voldoende zijn uitgerust ten behoeve van het beoefenen van Jeu de Boules; D-accommodaties, ofwel de accommodaties die minimaal zijn uitgerust ten behoeve van het beoefenen van Jeu de Boules; In A- en B-accommodaties vinden internationale en landelijke Jeu de Boules wedstrijden plaats. Alle NJBB-toernooien vanaf categorie 3 vinden plaats in alle vier accommodatietypen. In Nederland is momenteel geen Jeu de Boules accommodatie aanwezig die geschikt is voor het spelen van een Wereld Kampioenschap. Om een duidelijk overzicht te geven van de grote verschillen tussen de vier accommodatiestatussen is in de volgende tabel per accommodatietype weergegeven welke ruimtebehoefte bestaat. De genoemde aantallen en ruimteafmetingen zijn minimale waarden en kunnen worden aangepast, indien de situatie om aanvullende ruimte vraagt. In de volgende hoofdstukken wordt op dit voorzieningenniveau verder ingegaan. Nederlandse jeu de boules bond 6 Versie 1.1

11 Minimaal genormeerde voorzieningen per accommodatietype: ONDERWERP ONDERDEEL ACCOMMODATIETYPEN A B C D Wedstrijdruimte Aantal binnenbanen Afmeting banen [m] 15 x 4 15 x 4 13 x 3 13 x 3 Obstakelvrije hoogte [m] 5,5 in midden, 5 aan begin en einde baan 5 in midden, 4,5 aan begin en einde baan 4 in 4 in midden, 3,5 aan begin en einde baan Additionele Entree ja ja ja ja ruimten Beheerders-/administratieruimte 10 m² 10 m² - - Toelichting gebruikte codering: ja Sanitaire voorzieningen - 1 herentoilet, 1 urinoir - 2 damestoiletten, waarvan 1 mindervalidentoilet (1,65 x 2,20 m) ja ja ja ja Toeschouwersruimte ja ja - - Technische ruimte ja ja ja ja Wedstrijdleidingruimte 6 m² 6 m² - - E.H.B.O. ruimte 6 m² Bar/receptie ja ja ja - Ontmoetingsruimte 500 m² 250 m² - - Keuken 12 m² Opslagruimte ja Berging 10 m² 10 m² - - Werkkast 4 m² 2 m² 2 m² - = de ruimte dient aanwezig te zijn, de afmeting is afhankelijk van de situatie. - = de ruimte is niet noodzakelijk, maar kan afhankelijk van de situatie wenselijk zijn. midden, 3,5 aan begin en einde baan Nederlandse jeu de boules bond 7 Versie 1.1

12 DEEL II JEU DE BOUELS ACCOMMODATIES Nederlandse jeu de boules bond 8 Versie 1.1

13 4. SITUERING EN INDELING 4.1 Situering Of het uiteindelijke aantal bezoekers en gebruikers het vooraf geraamde aantal potentiële bezoekers c.q. gebruikers zal benaderen hangt, naast de aansluiting van de kwaliteit van de accommodatie op de wensen van de potentiële gebruikers, voor een belangrijk deel af van de wijze hoe de accommodatie is gesitueerd. Hierbij dient niet alleen de plaats waar de accommodatie komt te staan in beschouwing te worden genomen, maar ook de bereikbaarheid ervan. Om het daadwerkelijke gebruik door de beoogde doelgroep te stimuleren, dient de accommodatie zoveel mogelijk in of nabij de eigen woonomgeving van de potentiële beoefenaars van Jeu de Boules te worden gesitueerd. Indien de accommodatie een centrale ligging in een kern krijgt, dient wel te worden bedacht dat op bepaalde momenten de verkeerstoename ten gevolge van het gebruik van de accommodatie tot overlast in de omgeving kan leiden. Ook eventuele sportverlichting kan tot lichthinder in de wijk leiden. Er dient rekening te worden gehouden met eventuele bezwaarschriften, als de bouwplannen ter inzage bij de gemeente liggen. In elk geval dient de accommodatie bij voorkeur nabij een verkeersknooppunt gesitueerd te worden, waardoor voetgangers, fietsers, automobilisten en gebruikers van het openbaar vervoer de accommodatie gemakkelijk kunnen bereiken. Hiertoe dienen de juiste ontsluitingswegen en -paden aanwezig te zijn, maar ook de nabijheid van een halteplaats van het openbaar vervoer wordt aanbevolen. Het aantal parkeerplaatsen dat beschikbaar dient te zijn voor automobilisten is afhankelijk van het verwachte aantal bezoekers van de accommodatie, van het lokale en eigen beleid, etc. In de regel wordt als vuistregel gehanteerd dat er 1 parkeerplaats aanwezig is per 4 bezoekers/sporters. De benadering via voetpaden, fietspaden, maar ook vanaf de parkeerplaatsen en de halteplaatsen van het openbaar vervoer dient zodanig te zijn dat geen gevoel van onveiligheid kan ontstaan. Onverlichte en/of voor de omgeving aan het zicht onttrokken paden dienen te worden vermeden (geen hoge struiken langs het pad). Het verdient aanbeveling de stalling voor fietsen en bromfietsen zodanig te situeren dat deze zichtbaar is vanuit de accommodatie. Daarnaast dient te worden gekozen voor een duidelijk herkenbare entree. Hoewel het gebruik van ambulances hopelijk zo min mogelijk noodzakelijk zal zijn, dient de accommodatie hiervoor wel goed en direct bereikbaar te zijn. De voor de bezoekers en toeschouwers toegankelijke delen van de accommodatie dienen volledig toegankelijk te zijn voor brancards. Nederlandse jeu de boules bond 8 Versie 1.1

14 4.2 Ruimtelijke relaties Bij het maken van een indelingsplan zal een optimale schikking van de ruimten dienen te worden verkregen, waarbij de gewenste routing in de accommodatie de beste leidraad geeft. Bij deze routing dienen drie soorten gebruikers onderscheiden te worden, te weten: de sporters, de bezoekers en het personeel. Het verdient aanbeveling om vanaf de entree, de bar/ontmoetingsruimte als centrale ruimte op te nemen van waaruit alle ruimten voor de drie hierboven genoemde gebruikersgroepen toegankelijk zijn. Daarnaast verdient het aanbeveling om vanaf de bar/ontmoetingsruimte uitzicht te hebben op zowel de indoor- als outdoorbanen. In deze centrale ruimte dient tevens een centrale toiletgroep en een garderobe te worden opgenomen ten behoeve van de horeca en eventuele overige gebruikers van het gebouw. De bar/ontmoetingsruimte dient gescheiden te zijn van de wedstrijdruimte, zodat de bar/ontmoetingsruimte onafhankelijk van de wedstrijdruimte kan worden geëxploiteerd. Dit heeft het bijkomende voordeel dat de ruimte zelfstandig kan worden verwarmd. Daarnaast worden eventuele etensluchten, maar ook ongewenste klanken (bv muziekinstallatie) die de concentratie van de sporter kunnen verstoren buiten de wedstrijdruimte gehouden. Verder verdient het aanbeveling de indeling en inrichting van de bar/ontmoetingsruimte zodanig te maken, dat een gedeelte van deze ruimte ook als vergaderruimte kan worden gebruikt (indien deze vergaderruimte niet apart is opgenomen). De beheerdersruimte dient zodanig in de hal te zijn gesitueerd, dat deze een goed overzicht heeft op de entree, de gangen en eventueel de wedstrijdruimte. Voor de wedstrijdruimte geldt dat de loopwegen voor de sporters zoveel mogelijk gescheiden dient te worden van die van de bezoekers en toeschouwers. Dit betekent dat de relatie tussen de sportruimten en de nevenruimten zodanig dient te zijn dat bezoekers en toeschouwers die geen gebruik maken van de sportruimten zich daar in principe niet in kunnen bewegen. De toeschouwers dienen de toeschouwerplaatsen te kunnen betreden zonder de sporter daarbij te hinderen in het spel. Bij de aanwezigheid van een wedstrijdleidingruimte dient deze zo te zijn geplaatst dat er vanuit de wedstrijdleidingruimte zicht is op alle banen in de wedstrijdruimte. Tevens dienen de sporters de ruimte eenvoudig te kunnen bereiken, om bijvoorbeeld over de uitslagen te communiceren. De EHBO-ruimte dient zowel vanuit de wedstrijdruimte, als voor de externe hulpdiensten eenvoudig bereikbaar te zijn. De werkkasten en de technische installatieruimte dienen op een logische plaats in het gebouw te worden ondergebracht. De installatieruimte dient zodanig te zijn gesitueerd, dat de leidingen van verwarmingstoestel naar tappunt binnen de accommodatie zo kort mogelijk zijn. Daarnaast dient de installatieruimte eenvoudig en goed bereikbaar te zijn voor de aan- en afvoer van de technische installatie(onderdelen). Hiertoe dient de installatieruimte aan de buitenzijde van het gebouw te worden gesitueerd, zodat deze ruimte altijd van buitenaf via een dubbele deur bereikbaar is in verband met onderhoudswerkzaamheden, etc. Voor de exploitatie kan het aantrekkelijk zijn om de ontmoetingsruimte afzonderlijk van de wedstrijdruimte te kunnen laten functioneren. Nederlandse jeu de boules bond 9 Versie 1.1

15 4.3 Personen met een functiebeperking De accommodatie dient toegankelijk en bruikbaar te zijn voor mensen met een functiebeperking. Hiermee dient rekening gehouden te worden bij onder andere de aanleg van parkeerplaatsen, breedte van de toegangswegen, niveauverschillen en mindervalidentoiletten. Aandacht dient uit te gaan naar de bereikbaarheid van de wedstrijdbaan voor rolstoelgebruikers. Wanneer deze baan op een ander niveau is gelegen dan de toegangspaden, dan dient er ter plaatse van de nooduitgangdeuren een mogelijkheid te bestaan om gebruik te maken van een hellingbaan, zodat een vluchtweg wordt geboden naar het buitenterrein. Voor het geschikt maken van de accommodatie voor mensen met een functiebeperking dienen de richtlijnen uit Iedereen is welkom, Sportgebouwen (uitgever Cliëntenbelang Utrecht) en uit het Handboek Toegankelijkheid (laatste editie, uitgever Reed Business bv) te worden gevolgd. Tevens zijn richtlijnen terug te vinden in het Handboek Sportaccommodaties van NOC*NSF en kan contact worden opgenomen met het kenniscentrum van de gehandicaptensport Gehandicaptensport Nederland via de website Nederlandse jeu de boules bond 10 Versie 1.1

16 5. SPORTVLOER 5.1 Jeu de Boules banen In samenwerking met de Nederlandse Jeu de Boules bond is bekeken waaraan Jeu de Boules banen zouden moeten voldoen teneinde de sport tot zijn recht te laten komen. Tot op heden werd de Jeu de Boules baan zeer summier beschreven en lagen de normen waaraan een Jeu de Boules baan zou moeten voldoen niet vast. Het gevolg is een ongewisheid omtrent de gewenste en de te behalen kwaliteit en daarmee een onbekendheid met de prijs kwaliteit verhouding. Dit werkt remmend op de ontwikkeling van Jeu de Boules accommodaties. Door de onbekendheid met de kwaliteit ontstaat een situatie van de aanleg van zogenaamde probeersels, welke een negatief effect kunnen hebben op de beleving van de spelers en daarmee op de ontwikkeling van de sport. Voorts kunnen financiële problemen ontstaan omdat overeenkomsten tussen opdrachtgevers van de aanleg en de aannemerij onvoldoende zijn te concretiseren. In geval van problemen met Jeu de Boules banen, ontbraken objectieve criteria om de problemen te analyseren en te beoordelen. Ook middelen om de problemen op te lossen waren niet voor handen. Teneinde deze problematiek op te lossen zijn er normen ontwikkeld voor Jeu de Boules banen zowel voor indoor als outdoor gebruik. Als uitgangspunt voor de normstelling is vanzelfsprekend de Jeu de Boules sport gehanteerd en is een onderzoek gedaan naar de kwaliteit van bestaande accommodaties. Verschillende accommodaties zijn aan een inspectie onderworpen en voorts zijn materialen van aanwezige toplagen, funderingen en onderbouwen bemonsterd en in het laboratorium geanalyseerd. Gekozen is om die materialen waarvan de Jeu de Boules ervaring heeft geleerd dat deze als zeer goed worden beoordeeld voor de sport als uitgangspunt voor de normering te hanteren. 5.2 Eigenschappen van Jeu de Boules banen Hoogteligging/vlakheid De banen liggen hoegenaamd niet onder afschot. Dit betreft de macroligging van de baan. De voorkomende en gewenste helling dient dan ook beperkt te zijn. Een geringe helling is geen bezwaar en kan het afstromen van oppervlaktewater bevorderen. Geadviseerd wordt een maximaal afschot te hanteren van 2%. De banen zijn niet vlak. De vlakheid betreft de microligging van de baan. Geringe oneffenheden komen de attractiviteit van de sport ten goede. Deze oneffenheden dienen wel vloeiend verlopend te zijn en onregelmatig over het gehele oppervlak voor te komen. Stabiliteit De banen zijn over het algemeen zeer stabiel en in sommige gevallen worden de banen zelfs als te stabiel (te hard) beoordeeld. Een goede (optimale) stabiliteit van de toplaag en de fundatie is noodzakelijk. In de norm is daarom de stabiliteit voor de toplaag en funderingslaag vastgelegd ter vermijding van te zachte dan wel te harde banen. Nederlandse jeu de boules bond 11 Versie 1.1

17 Verbrijzeling De impact van de boules zorgt voor een verbrijzeling van het toplaagmateriaal en/of afstrooimateriaal. Door deze verbrijzeling neemt het percentage fijn materiaal in de toplaag toe hetgeen leidt tot stofvorming, verhoging van de stabiliteit (hardheid) en tot afname van de waterdoorlatendheid. Een onevenredig grote verbrijzeling dient zoveel mogelijk te worden voorkomen. De toplaag dient daarom te zijn voorzien van een afstrooimateriaal met een hoge verbrijzelingsresistentie, waarbij in de regel wordt afgestrooid met los materiaal. 5.3 Eigenschappen van Jeu de Boules banen Opbouw banen De opbouw van de Jeu de Boules baan is als volgt schematisch weer te geven: 4-16 mm afstrooimateriaal grint of split mm toplaag kalksteen of puin 100 mm funderingslaag puin of lava 500 mm diep, bestaande ondergrond/ onderbouwzand bestaande ondergrond Afstrooimateriaal Een geschikt afstrooimateriaal is grint. Door verschillende afstrooimaterialen in korrelverdeling te hanteren, zijn banen aan te leggen welke variëren in spelbeeld en moeilijkheidsgraad. Hoe grover het afstrooi materiaal hoe hoger de moeilijkheidsgraad, zo is de ervaring. Het is wenselijk om binnen één accommodatie verschillende banen aan te leggen welke zich met name onderscheiden door afstrooimateriaal van verschillende korrelafmeting. Het afstrooimateriaal dient echt ter afstrooiing. Het materiaal komt niet als laag maar als in te onderscheiden afzonderlijke korrels op de toplaag voor. Ten gevolge van de bespeling zal onvermijdelijk plaatselijk ophoping plaatsvinden. Middels gericht onderhoud dient op gezette tijden het materiaal weer egaal over het gehele baanoppervlak te worden verspreid. Dit onderhoud wordt doorgaans uitgevoerd door middel van slepen met een sleepnet. Het afstrooimateriaal zal plaatselijk ook in de toplaag dringen waardoor toevoeging wenselijk kan zijn. Het indringen van het afstrooimateriaal leidt tot een enigszins verbreking van de harde oppervlakte structuur, hetgeen de kwaliteit van de banen ten goede komt. Zoals gesteld beïnvloedt de grofheid van het afstrooimateriaal de moeilijkheidsgraad. Het fijne grint heeft een korrelafmeting tot maximaal 4 mm. Het middel soort kenmerkt zich door een maximale korrelafmeting van 8 mm, terwijl de grove soort korrels een afmeting tot maximaal 16 mm bevatten. Een combinatie van deze gradaties is mogelijk. Nederlandse jeu de boules bond 12 Versie 1.1

18 Toplaagmateriaal Toplaagmaterialen welke in aanmerking komen zijn kalksteen en puin. Kalksteen is uitsluitend indoor toe te passen. De samenstelling van het materiaal zorgt voor een waterondoorlatende toplaag. De toplaag, die een dikte kent van 30 tot 50 mm, dient aangebracht te worden op een zogenaamde funderingslaag. Funderingsmateriaal De funderingslaag heeft een dikte van minimaal 100 mm. Als materiaal voor de fundering kan puin ofwel lava worden toegepast. Onderbouwmateriaal De opbouw van een Jeu de Boules baan kan volstaan met afstrooimateriaal, een toplaag en een fundering. Deze opbouw kan op de bestaande ondergrond worden gerealiseerd. In sommige gevallen kan het aanbrengen van specifieke zandonderbouw wenselijk zijn. De keuze hiervoor is afhankelijk van de natuurlijke grondslag. Overige materialen Uit diverse baanonderzoeken is gebleken dat de toepassing van de materialen als in de normen omschreven (zie onderstaande tabel), tot op heden de beste baaneigenschappen voor het Jeu de Boules creëren. Deze normen zijn daarom maatgevend bij de realisatie van een Jeu de Boulesaccommodatie. De NJBB houdt de ontwikkelingen op de markt echter in de gaten en wil materialen die niet zijn genormeerd niet bij voorbaat uitsluiten. Andere halfverhardingsmaterialen zijn eveneens geschikt als toplaagmateriaal. De stabiliteit en de waterdoorlatendheid zijn belangrijke eigenschappen die conform norm moeten zijn. De NJBB adviseert nadrukkelijk om, voordat voor een afwijkende toepassing wordt gekozen, hierover in contact te treden met ISA Sport. Samenvatting Het in beeld brengen van de kwaliteit van Jeu de Boules banen heeft geleid tot de volgende normen voor indoor Jeu de Boules banen: Verwerkingslaag Norm Code Norm Toelichting Afstrooimateriaal Grint NOCNSF-M19.b fijn 0 4 mm Grint NOCNSF-M19.c middel 0 8 mm Grint NOCNSF-M19.d grof 0 16 mm Toplaag Kalksteen NOCNSF-NJBB1-15.a indoor Puin NOCNSF-NJBB1-15.b indoor Fundering Puin NOCNSF-M38.a indoor/outdoor Lava NOCNSF-M2.a indoor/outdoor Lava NOCNSF-M2.b indoor/outdoor Nederlandse jeu de boules bond 13 Versie 1.1

19 Opmerking: Deze NOC*NSF normen kunnen worden gehanteerd bij de aanleg van Jeu de Boules banen. In de aanvraag kan worden gesteld dat de banen aan de NOC*NSF normen dienen te voldoen. Met de normering ligt de minimale kwaliteit van de Jeu de Boules banen vast. Tijdens en na de aanleg kunnen de afzonderlijke lagen en de totale opbouw in de praktijk aan de normen worden getoetst middels objectieve onderzoeksmethodes. Tijdens de aanleg kunnen de afzonderlijke toe te passen ofwel toegepaste materialen worden bemonsterd en in het laboratorium worden geanalyseerd, waarbij ze tevens aan de normen worden getoetst. Deze keuringen kunnen zowel in de praktijk als in het laboratorium door ISA Sport worden verzorgd. Indien uit de keuringen blijkt dat een baan/banen aan alle normen voldoen, ontvangt de opdrachtgever een certificaat van ISA Sport tezamen met het onderzoeksrapport dat de resultaten van alle keuringen omvat. Ook in de ontwerpfase kan men al inzicht krijgen in de status van de accommodatie. Hiervoor adviseert de NJBB om het ontwerp op de sporttechnische normen te laten toetsen door ISA Sport. De kosten die hiervoor in rekening worden gebracht zijn op te vragen bij de NJBB. In de bijlage zijn de afzonderlijke normen weergegeven. Nederlandse jeu de boules bond 14 Versie 1.1

20 6. AFWERKINGEN 6.1 Algemeen De grootte van het beschikbare budget en de investeringsmogelijkheden zullen gewoonlijk doorslaggevend zijn voor de keuze van veel materialen in de sportruimten en de overige ruimten in de accommodatie. Toch dient op dit vlak niet te snel bezuinigd te worden, maar eerst een zo ideaal mogelijk plan te worden gemaakt, rekening houdend met o.a.: onderhoudsvrije materialen; vandalismebestendigheid van materialen; energiezuinige constructies van wanden en daken; toegankelijkheid voor mindervaliden en bejaarden; sfeerbepalende materialen; energiezuinige installaties; duurzame materialen; multifunctionaliteit. 6.2 Ondervloer De vloer bestaat uit een toplaag met ingewalst grint of split, grof zand met gemalen mergel, een halfverhardings toplaagmateriaal of een andere toplaag. Een en ander is omschreven in hoofdstuk 5. Bij voorkeur worden 6 tot 8 banen gegroepeerd tot een wedstrijdterrein. De afmetingen hiervan zijn afhankelijk van de minimale baanafmeting maal het aantal banen. Dit wedstrijdterrein dient te worden omgeven door paden zodat publiek en spelers zich tussen de diverse wedstrijdterreinen kunnen begeven. Daarnaast dienen deze wedstrijdterreinen te worden afgezet met schokabsorberend materiaal, bijvoorbeeld houten balken. Hierdoor wordt het aanwezige publiek niet verwond door wegschietende boules. 6.3 Wanden De wanden dienen over de gehele hoogte in een stootvast, vlak en niet korrelend materiaal te worden uitgevoerd (dus bijvoorbeeld geen bezande stenen). In verband met stofvorming geen textielbekleding op de wand. Het onderste gedeelte van de wanden raakt snel beschadigd door wegschietende boules. Het verdient derhalve de voorkeur om de onderste meter te bekleden met een schokabsorberend materiaal. Daarbij kan gedacht worden aan hout (gemakkelijk vervangbaar) of aan rubber matten. De keuze van de kleur op de wanden is vrij en is derhalve afhankelijk van de gewenste uitstraling. Indien de wedstrijdbaan grenst aan de wand dan dient er rekening mee te worden gehouden dat boven de baan geen obstakels mogen voorkomen. Brandslanghaspels e.d. kunnen bijvoorbeeld verdiept in de wand worden aangebracht. Nederlandse jeu de boules bond 15 Versie 1.1

21 6.4 Plafond De kleurreflectiefactor van het plafond in de wedstrijdruimte dient tussen de 0,60 en 0,80 te liggen. Het plafond dient te worden voorzien van akoestische voorzieningen, zeker als deze nog niet aan de wanden of op de vloer zijn aangebracht. Nederlandse jeu de boules bond 16 Versie 1.1

22 7. INSTALLATIES 7.1 Bouwfysische aspecten Een indoor sportaccommodatie (vloer, wanden en dak) dient de sporters een zo constant en behaaglijk mogelijk binnenklimaat te bieden. De mate van behaaglijkheid wordt bepaald door een groot aantal factoren, te weten: de luchttemperatuur; de gemiddelde temperatuur van de omringende wanden (de zogeheten stralingstemperatuur ); het verticale temperatuurverloop; de mate van kleding (lichaamsisolatie); de warmteproductie van de mens (metabolisme, afhankelijk van mate van inspanning); de luchtsnelheid; de luchtvochtigheid; de kwaliteit en kwantiteit van de verlichting; de ruimteakoestiek; het geluidsniveau. Deze eisen zijn samen te vatten in een viertal hoofdfactoren, te weten; a. temperatuur; b. ventilatie; c. verlichting; d. akoestiek. Voor een verklaring van A-, B-, C- en D-accommodaties zie paragraaf Technische installaties Er dient een centraal distributiesysteem voor warm tapwater, verwarming en elektra te worden opgenomen, met aparte registratie van gebruikshoeveelheden voor de horeca en de rest van de accommodatie. Voor het warm tapwater dient gebruik te worden gemaakt van een boilersysteem. Voor de ruimteverwarming dient gebruik te worden gemaakt van VR- of HR-ketels in cascade, ofwel één ketel die vrijwel continu gebruikt wordt voor de dekking van de basisbehoefte in het stookseizoen en eventueel overige ketel(s) voor de dekking van de extra behoeften. Voor de gehele accommodatie dient voor de ruimteverwarming te worden uitgegaan van radiatoren of vloer(/wand-)verwarming. De sportruimten kunnen eventueel worden voorzien van stralingsunits of stralingspanelen, die in het plafond van deze ruimten zijn opgenomen. Er dient te worden uitgegaan van een ventilatie-/luchtbehandelingsysteem die in de accommodatie zorg draagt voor het afvoeren van overtollige warmte en voor voldoende verversing van de lucht. Voor de installatietechnische regelingen in het gebouw verdient het de aanbeveling gebruik te maken van een GebouwBeheerSysteem (GBS). Dit gebouwbeheersysteem is een geautomatiseerd systeem, waarmee de belangrijkste installaties in het gebouw automatisch worden geregeld. Nederlandse jeu de boules bond 17 Versie 1.1

23 Voor het gebruik van water (tapkranen, toiletten, douches, etc.) dient gebruik te worden gemaakt van waterbesparende systemen. De verlichting binnen en buiten dient in energie-efficiënte uitvoeringen te worden aangebracht (hoogfrequente TL-verlichting of spaarlampen). De verlichting dient, waar dit rendabel is, te worden voorzien van aanwezigheidsschakelaars (minimaal in de sportruimten). Om besparingen in de accommodatie te realiseren op het warmteverbruik, is het aan te bevelen om in de accommodatie het principe van warmteterugwinning toe te passen. Hierdoor kan de vrijgekomen warmte van de afgezogen ventilatielucht via een warmtewisselaar worden aangewend voor ruimteverwarming of verwarming van het tapwater. Denk bijvoorbeeld ook aan toepassing van een warmtepomp die bij de verwarming van de accommodatie gebruik maakt van warmte uit bijvoorbeeld een ondergrondse waterhoudende laag. Een en ander is uiteraard afhankelijk van de situatie ter plaatse. Informeer voor de verschillende mogelijkheden bij de bouwer/installateur. 7.3 Temperatuur De thermische behaaglijkheid wordt zoals gezegd bepaald door de luchttemperatuur, de gemiddelde stralingstemperatuur, de luchtsnelheid, de kleding van de sporter en de mate van inspanning. Voor het vertalen van de thermische behaaglijkheid in een aan de accommodatie te stellen eis, wordt meestal alleen uitgegaan van de gewenste luchttemperatuur. Om dit te kunnen realiseren dienen voor de overige factoren dus bepaalde veronderstellingen te worden gedaan. Zo wordt voor de gemiddelde stralingstemperatuur, welke afhankelijk is van de mate van isolatie van de wanden, vloer en plafond, meestal gemakshalve aangenomen dat deze gelijk is aan de heersende luchttemperatuur. De in de wedstrijdruimte tot ca. 3 meter hoog optredende luchtsnelheid dient om tochtverschijnselen te vermijden, beperkt te blijven tot een maximum van 0,5 m/s. De mate van inspanning van de sporter is bij de beoefening van Jeu de Boules redelijk laag. Belangrijk is dat de kleding geen belemmering is voor de bewegingsvrijheid bij het sporten. Veelal wordt gebruikt gemaakt van makkelijk zittende en soepele vrijetijdskleding. Met deze gegevens is de isolatie van de kleding in het algemeen redelijk te bepalen. Op grond van deze gegevens kan gesteld worden dat de temperatuur in een Jeu de Boules accommodatie regelbaar dient te zijn van minimaal 15 tot maximaal 21 C. Het aanbrengen van koelmogelijkheden behoort tot de mogelijkheden, maar wordt gezien de toename in energieverbruik niet verplicht gesteld. De thermische isolatie van het gebouw als geheel dient minimaal te voldoen aan de eisen in het Bouwbesluit (Energieprestatienormering). Nederlandse jeu de boules bond 18 Versie 1.1

24 Bij toepassing van grotere glasvlakken is zonwering gewenst. RUIMTE TEMPERATUUR Wedstrijdruimte ºC Toeschouwersruimte (grenzend aan wedstrijdruimte) ºC EHBO-ruimte 20 ºC Beheerders-/administratieruimte 20 ºC Wedstrijdleidingruimte 20 ºC Verwarmingscapaciteit (berekend door een warmteverliesberekening conform NEN normen en ISSO publicaties, laatste versie) 7.4 Ventilatie De hoeveelheid verse lucht die toegevoerd wordt naar de accommodatie (= ventilatie), is bepalend voor de luchtkwaliteit en daarmee voor de behaaglijkheid. De ventilatie dient om schadelijke stoffen en geurtjes op adequate wijze af te voeren. Vanuit behaaglijkheideisen dient de relatieve vochtigheid in de accommodatie tussen de 30% en 70% te liggen. Een hogere luchtvochtigheid leidt tot klachten over een benauwde atmosfeer'. Op grond van ervaringen kan worden gesteld dat het voor een behaaglijk binnenklimaat zeer belangrijk is om voldoende verse lucht in te brengen en vervuilde lucht af te zuigen. Voor de Jeu de Boulesruimte geldt daarom een minimum ventilatievoud van eenmaal de ruimte-inhoud per uur. Om de temperatuur in de wedstrijdruimte ook in de zomermaanden acceptabel te doen zijn, kan het wenselijk zijn om extra te ventileren (uitsluitend als het buiten minstens 4 C koeler is dan binnen). Als stelregel kan worden aangehouden dat het wenselijk is om een ventilatiecapaciteit te installeren die in maximale stand een ventilatievoud van driemaal de ruimte-inhoud per uur kan realiseren, echter instelbaar vanaf eenmaal per uur. Ook het Bouwbesluit geeft eisen over de aan te houden ventilatiehoeveelheid. Geadviseerd wordt de zwaarste van de twee berekeningsmethoden toe te passen. RUIMTE Wedstrijdruimte Toeschouwersruimte (grenzend aan wedstrijdruimte) EHBO-ruimte Beheerders-/administratieruimte Wedstrijdleidingruimte Ventilatiecapaciteit VENTILATIEVOUD RUIMTEINHOUD/ UUR 1 x 1 x Conform Bouwbesluit Conform Bouwbesluit Conform Bouwbesluit Nederlandse jeu de boules bond 19 Versie 1.1

25 7.5 Verlichting De te stellen eisen aan de kwaliteit van de verlichting zijn per niveau verschillend. De spelers en de wedstrijdleiding kunnen volstaan met een relatief gering lichtniveau. Voor de toeschouwers zal het lichtniveau hoger dienen te zijn, gezien hun afstand tot het speelveld. Naarmate de afstand van de toeschouwers tot het speelveld groter is, zal een hoger lichtniveau noodzakelijk zijn om het spel goed te kunnen volgen. In de wedstrijdruimte kan sprake zijn van daglichttoetreding. Wanneer dit door de gebruiker van de wedstrijdruimte als hinderlijk wordt ervaren dienen voorzieningen te worden getroffen om de hinder weg te nemen. Hiertoe kan bijvoorbeeld zonwering in de vorm van screens worden toegepast. Hieronder volgen de tabellen voor indoor banen conform de NJBB, waarmee tevens wordt voldaan aan de Nederlands-Europese Verlichtingsnorm NEN-EN Dit zijn overzichten van de vereiste minimale verlichtingssterkten aan het einde van de onderhoudsperiode, gelijkmatigheden en kleurweergave. Indoor accommodatieklasse A B C D minimaal vereiste gemiddelde horizontale verlichtingssterkte 400 lux 300 lux 300 lux 300 lux (EH,gem, einde) gelijkmatigheid (EH,min:EH,gem) 0,7 0,7 0,7 0,5 verblindingswaarde VW kleurweergave (Ra) Verlichtingsnorm wedstrijdruimte indoor Het verdient aanbeveling om in de wedstrijdruimte van een indooraccommodatie gescheiden verlichting aan te brengen. Het is niet altijd noodzakelijk (bijvoorbeeld tijdens trainingen, schoonmaak of onderhoud) om alle verlichting gelijktijdig te laten branden. Op deze wijze kan energie bespaard worden. In bijna alle gemeenten wordt een noodverlichtingsinstallatie vereist. Deze dient dan te voldoen aan de Nederlandse norm NEN 1010 (verlichtingsniveau van 1 lux op vloerniveau). Voor het in stand houden van een goed verlichtingsniveau is goed onderhoud (onder andere schoonmaken armaturen) en regelmatig vervangen van lampen noodzakelijk. Uitgebreide informatie over hoe verlichtingsniveaus bepaald worden teneinde vast te stellen of aan de richtlijnen wordt voldaan, alsmede over kleurtemperatuur, soorten lichtbronnen, soorten armaturen e.d. is te vinden in de brochures Verlichting voor sportaccommodaties, Algemene grondslagen en Verlichting voor Sportaccommodaties, Binnensporten, samengesteld en uitgegeven door de Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde (NSVV) in samenwerking met ISA Sport. Nederlandse jeu de boules bond 20 Versie 1.1

26 RUIMTE Toeschouwersruimte (grenzend aan wedstrijdruimte) EHBO-ruimte Beheerders-/administratieruimte Wedstrijdleidingruimte Verlichtingsopbrengst nevenruimten op vloerniveau VERLICHTINGSOPBRENGST (EH,gem, einde) 150 lux 150 lux 150 lux 150 lux 7.6 Akoestiek Ten behoeve van de verstaanbaarheid is het noodzakelijk in de wedstrijdruimte gebruik te maken van geluidsabsorberende afwerkingen. In juni 2005 is de norm NOCNSF-US1-BF1 Nagalmtijd en achtergrondgeluidniveau van kracht geworden. Deze norm geeft de nagalmtijd en het geluidniveau weer als akoestische parameters in overdekte multidisciplinaire sportaccommodaties op basis van het totale omsloten volume van de wedstrijdruimte en is van toepassing op de Jeu de Boulesruimte. Tevens is de norm NOCNSF-N/A1.1 Testmethode nagalmtijd en achtergrondgeluidniveau ontwikkeld om de nagalmtijd en het achtergrondgeluidniveau in de wedstrijdruimte te testen. Beide normen zijn als bijlage bij de brochure gevoegd. Het geluidsniveau ten gevolge van de installaties, of andere niet met de sport in de betreffende ruimte verwante geluidsbronnen, mag niet meer bedragen dan 40 db(a). 7.7 Inbraakpreventies Helaas is het tegenwoordig maar al te noodzakelijk dat aandacht wordt geschonken aan beveiliging van de accommodatie. Daarbij speelt een aantal aspecten een belangrijke rol, te weten: gebruik van goed hang- en sluitwerk op de bewegende delen van de accommodatie (scharnieren met dievenklauwen, goede kwaliteit cilindersloten met braakvrije sluitplaten, etc.); zo weinig mogelijk bewegende delen; gebruik van zogenaamde binnenbeglazing, waarbij de glaslatten zich aan de binnenzijde bevinden; buitenverlichting; telefoonaansluiting. Voorts verdient het aanbeveling om zo veel mogelijk gebruik te maken van een van de vele mogelijke elektronische beveiligingssystemen, al dan niet gecombineerd met een aansluiting op een meldadres. De investering daarvan dient te worden afgezet tegen de risico's van braak- en diefstalschade en tegen de premiehoogte van verzekering tegen braak (dit is mede afhankelijk van de regio waarin de accommodatie gesitueerd wordt). Het gebruik van afsluitbare kastjes (lockers) voor het opbergen van waardevolle spullen van gebruikers van de accommodatie, wordt in alle typen accommodaties sterk aanbevolen en is in A-accommodaties verplicht. Nederlandse jeu de boules bond 21 Versie 1.1

27 Tenslotte verdient het aanbeveling slechts een zeer beperkt aantal personen in het bezit te stellen van de sleutels van de accommodatie, een en ander ter verhoging van de veiligheid. Hiertoe kan bijvoorbeeld een sleutelplan worden ontwikkeld, waarmee per sleutel de toegang tot een vooraf bepaald aantal ruimten in de accommodatie kan worden verkregen. 7.8 Geluidsinstallatie Het wordt aanbevolen een geluidsinstallatie op te nemen, waarvan het geluid op meerdere plaatsen in het gebouw hoorbaar is. Hierbij dient het geluid per gebruikszone regelbaar te zijn. De installatie kan tijdens wedstrijden of evenementen worden gebruikt als omroepinstallatie, maar kan ook worden gebruikt om muziek ten gehore te brengen. Houdt er daarbij rekening mee dat op muziek auteursrechten kunnen rusten. Meer informatie hierover vindt u op de website De geluidsinstallatie wordt bij voorkeur bediend in de beheerders-/administratieruimte en/of in de wedstrijdleidingruimte. 7.9 Brandbeveiliging Het Bouwbesluit en eventuele (plaatselijke) additionele voorschriften van de brandweer dienen aangehouden te worden. De plaatselijke brandweer kan informatie verstrekken over o.a. nooduitgangen en het aantal brandslanghaspels. Als richtlijn kan in deze brochure aangereikt worden dat: boven de nooduitgangen een vluchtwegaanduiding met noodverlichting aangebracht dient te worden. de noodverlichting dient een gemiddelde verlichtingssterkte te hebben van 1 lux, gemeten op het horizontale vlak; per 50 bezoekers één eenheid uitgangsbreedte van 0,55 meter aanwezig dient te zijn; minimaal één brandslanghaspel in de entree, of de nabijheid daarvan, en minimaal één brandslanghaspel in de sportruimten aangebracht dient te worden. De haspel bij voorkeur in een nis installeren. De slanglengte is afhankelijk van de afstanden in de accommodatie. Het verdient aanbeveling in de kantine (en indien aanwezig in de keuken) een BCF handblusser te plaatsen. Dit blusmiddel veroorzaakt minder schade dan water. Tegenwoordig zijn er elektronische systemen op de markt die een brandmeldende functie combineren met een inbraakdetecterende functie. Nederlandse jeu de boules bond 22 Versie 1.1

28 8. ADDITIONELE RUIMTEN 8.1 Entree Voor een goede controle op het bezoek en gebruik van de accommodatie is één centrale ingang gewenst. De entree dient zodanig te zijn gesitueerd dat er geen tochtverschijnselen in de aangrenzende ruimten kunnen ontstaan. Bij voorkeur dient er een tochtportaal aanwezig te zijn, zodat ook de luchtvochtigheid en -snelheid in de hand gehouden kunnen worden. Vanuit de entree dient men in een centrale ruimte te komen, bij voorkeur de bar/ontmoetingsruimte met daarbij de receptie, van waaruit men zich naar de overige ruimten, bijvoorbeeld de wedstrijdruimte, kan begeven. 8.2 Beheerders-/administratieruimte Ten behoeve van het uitvoeren van het beheer, de administratie en het toezicht in de accommodatie verdient het aanbeveling hiervoor een ruimte op te nemen. De grootte van een beheerdersruimte dient minimaal 10 m 2 te bedragen en dient te zijn voorzien van: een schakelpaneel voor de technische installaties (o.a. intercom, geluid en licht); een telefoon; een bergkastje voor het bewaren van persoonlijke eigendommen; een bureau/schrijftafel; diverse randgeaarde contactdozen (voor elektrische apparatuur). De beheerder-/administratieruimte is een afsluitbare ruimte, die in principe niet toegankelijk is voor de sporters. Afhankelijk van de situatie en de benodigde capaciteit kan men vaststellen of deze ruimte ook als vergaderkamer gebruikt kan worden en hoe groot deze ruimte in dat geval dient te zijn. De ruimte kan worden verwarmd tot minimaal 20ºC, berekend door een warmteverliesberekening conform NEN normen en ISSO publicaties, laatste versie. Er dient voldoende verlichting aanwezig te zijn om administratieve handelingen te kunnen verrichten, waarvoor dient te worden uitgegaan van een minimale verlichtingsopbrengst van 150 lux op vloerniveau. 8.3 Sanitaire voorzieningen Het aantal toiletten in de accommodatie dient afgestemd te worden op de grootte van de accommodatie. Hierbij dient minimaal te worden voorzien in de volgende sanitaire voorzieningen: - een privaat met voorportaal waarin opgenomen een wastafel, een herentoilet en een urinoir; - een privaat met voorportaal waarin opgenomen een wastafel en twee damestoiletten; - een mindervalidentoilet met een minimale afmeting van 1,65 x 2,20 meter, uitgevoerd volgens het Handboek Toegankelijkheid. Nederlandse jeu de boules bond 23 Versie 1.1