Persdossier. Opening: 6 december Onder de Hoge Bescherming van Hunne Majesteiten de Koning en de Koningin

Transcriptie

1 Persdossier Opening: 6 december 2013 Onder de Hoge Bescherming van Hunne Majesteiten de Koning en de Koningin Persdienst MUSEE FIN-DE-SIECLE MUSEUM BE CULTURE General Manager: Séverine Provost Project Coordinators: Charlotte Materne (FR) charlotte@beculture.be (0) Lore Lambrechts (NL) lore@beculture.be (0) T: (0) info@beculture.be - Dienst communicatie & externe relaties KONINKLIJKE MUSEA VOOR SCHONE KUNSTEN VAN BELGIE Pers - Barbara Porteman barbara.porteman@fine-arts-museum.be (0)

2 INHOUD 1. VOORWOORD VAN MICHEL DRAGUET 3 2. PERSBERICHT 7 3. MUSÉE FIN-DE-SIÈCLE MUSEUM, PAREL VAN ONS ERFGOED 8 4. MUSÉE FIN-DE-SIÈCLE MUSEUM MET EDUCATEAM EEN TECHNISCHE UITDAGING BUITENGEWONE EN MULTIDISCIPLINAIRE SAMENWERKING MUSEE FIN-DE-SIECLE MUSEUM EN BASE DESIGN EUROPALIA INDIA PRAKTISCHE INFO 35 2

3 1. VOORWOORD DOOR MICHEL DRAGUET Talrijke actuele studies kennen aan cultuur, en in het bijzonder aan het patrimonium, een belangrijke rol toe bij de uitwerking van een economisch herstelbeleid in Europa. Nu Europa bestempeld wordt als onzichtbaar of oud, en men zich bewust is van de noodzaak om een economie uit te werken die gericht is op duurzame ontwikkeling, moet Europa levenskracht putten uit wat zijn historische kwaliteit uitmaakt: een kenniseconomie met wortels in een patrimonium dat in eenzelfde perspectief waardevolle landschappen koppelt aan weergaloze getuigenissen van het verleden. In 2009 legde het eerste Forum van Avignon het accent op deze dubbele inzet van territoriale ontwikkeling, waarbij duurzame ontwikkeling gekoppeld wordt aan de ontsluiting van het culturele erfgoed. In dit verband heeft de opening van het Musée Magritte Museum in juni 2009 bijgedragen tot het temperen van de impact van de economische crisis in Brussel. Verschillende detailstudies hebben het wervende effect van dit nieuwe initiatief aangetoond. Dit succes, dat tot een verdubbeling van ons bezoekersaantal leidde, ligt ook aan de basis van een andere uitdaging, met name de herschikking van de federale collecties in museale eenheden. Deze eenheden ontsluiten een patrimonium dat, van de prehistorie tot de hedendaagse kunst, van hier en uit de hele wereld, een beschermd erfgoed voor de komende generaties vormt. Onze richtlijnen zijn: uitstalraam van onze collecties in hun totaliteit, middel tot verdere ontwikkeling van het wetenschappelijk onderzoek, economische hefboom in tijden van crisis, en tot slot bijdrage tot de vorming van een Europese identiteit. Vandaag komen we samen om de tweede etappe van dit proces te ontdekken, het Musée Fin-de-Siècle Museum. Het nieuwe museum krijgt onderdak krijgt in het gebouw dat Philippe Roberts- Jones en Roger Bastin bouwden, een sobere constructie waarmee de publieke opinie, destijds niet erg geneigd om aan de moderne kunst haar volle uitstraling te geven, zich kon verzoenen. De sluiting van het Museum voor Moderne Kunst stelde ons in staat om vanaf februari 2010 een reeks werken uit te voeren met het oog op de herinrichting van de vier verdiepingen van niveau -5 tot -8. Deze werken waren hoogdringend en de instelling zou in grote problemen zijn gebracht als ze naar een latere datum waren uitgesteld. Het was immers sinds 1989 geleden dat aan het gebouw aandacht werd geschonken. De klimatisatie, de verwarming, de elektriciteit, de veiligheid en de vloerbekleding werden eveneens vernieuwd. Met de steun van de Regie der Gebouwen, de familie Gillion Crowet en de Vrienden van de Koninklijke Musea gebeurden niet alleen infrastructurele ingrepen en verbeteringen, maar was ook een nieuwe aanpak van de tentoonstellingsscenografie mogelijk. Het Musée Fin-de-Siècle Museum vormt niet langer een museum van de moderne kunst, maar van het modernisme in de betekenis waarin het in een laat 19 de -eeuws tijdschrift als L art moderne ontwikkeld werd. De 19 de eeuw wordt er belicht als een sleutelmoment in de geschiedenis van de Europese cultuur. Toen werd eveneens de basis gelegd van Brussel als centraal trefpunt en hoofdstad van het toekomstige Europa. Het museum werpt zich op als een parel van ons patrimonium. Wat houdt dat precies in? 3

4 De nieuwe museale eenheid brengt het verhaal van een moderniteit die rond 1900 gevoelens en ideeën in vele gedaanten liet bloeien en gedijen. Wij hebben ernaar gestreefd de geest van het gebouw te eerbiedigen en voordeel te halen uit de architecturale keuzes van toen. De lichtput is een amfitheater geworden waar, in het hart van het Museumplein, de herinnering bewaard wordt aan een architectuur die in Brussel zo vaak stiefmoederlijk werd behandeld. De zalen werden gerenoveerd zonder toe te geven aan een modieuze trend die het moet hebben van kleureffecten en kitsch revival. Wij hebben ons integendeel willen houden aan de moderne principes die de ontwerpers van het gebouw beoogden. Dat de wanden niet helemaal wit zijn, ligt dan weer in de lijn van een modernistisch ideaal dat eigen is aan het fin de siècle. Met de organisatie van de salons van Les XX ( ) en van La Libre Esthétique ( ) in de zalen van ons eigen museum, is Brussel een unieke smeltkroes van creativiteit geweest. Niet de impressionistische vloedgolf was daarin het belangrijkste ingrediënt. Het symbolisme, het wagnerisme en de art nouveau vormden samen de elementen van een identiteit die in ruime mate het aanzicht van Brussel heeft bepaald. De uitdrukking Brussel, hoofdstad van de art nouveau heeft niet alleen betrekking op de architectuur, zij verwijst in de eerste plaats naar de sterke dynamiek die in alle vormen van kunst en creativiteit in de samenleving tot uiting kwam: literatuur, schilderkunst, opera, muziek, architectuur, fotografie en poëzie. Maeterlinck, Verhaeren, Ensor, Khnopff, Spilliaert, Maus, Horta, Van de Velde, Kufferath, Lekeu de lijst is ver van volledig belichamen een creativiteit waarvan de weerklank ver over onze grenzen reikte. De Europese en zelfs wereldwijde receptie van een Maeterlinck, die in 1911 de Nobelprijs ontving, vormt daarvan een schitterend bewijs. Dit museum ontleent zijn legitimiteit aan de eenendertig salons die in Brussel het beste van de Europese kunst en cultuur bijeenbrachten. Het is opgebouwd rond de kunstkringen die vanaf 1868 toen de Société Libre des Beaux-Arts werd opgericht in België het debat over de moderniteit op gang brachten waarvan Charles Baudelaire, enkele jaren eerder in Parijs, reeds de betekenis had uitgediept in zijn Petits poèmes en prose. Tegenover de moderniteit als modeverschijnsel stond immers een beweging die zich, binnen de moderne stroming zelf, kritisch opstelde tegen het illusoire van een al te dweperig modernisme. Excentrisch ten opzichte van Parijs, maar toch centraal door haar hoedanigheid van Europees kruispunt, is de Belgische kunstscène de vruchtbare bodem geweest waar die moderniteit, met haar avant-gardistische hartstocht zowel als haar kritische houding, in al haar facetten tot rijping kon komen. De geschiedenis van dat avontuur vertellen, vergde een multidisciplinaire aanpak die slechts mogelijk was dankzij een partnership van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten met de Koninklijke Bibliotheek, de Koninklijke Muntschouwburg, de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, de Bibliotheca Wittockiana, het Koninklijk Belgisch Filmarchief, de Koning Boudewijnstichting en Belfius Bank, waarvan de collecties de diepe verankering van deze fin-de-sièclecultuur in het Belgische landschap illustreren. Samen met die partners hebben we een verhaal kunnen samenstellen dat in zijn beknoptheid toch diepgravend is, en dat bovendien ronduit spectaculair wordt dankzij de buitengewone collectie Gillion Crowet die ons door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in bruikleen is gegeven. Het historische parcours komt tot leven via de meesterwerken die door een gepassioneerde verzamelaarster bijeen werden gebracht. Sommigen wilden dit ensemble, dat van de eenheid en creativiteit van een tijdperk getuigt, opsplitsen tussen sierkunsten en schone kunsten. Het was evenwel de uitdrukkelijke wens van Anne-Marie Crowet dat de pâtes de verre, schilderijen, meubelen en zilverwerk samen een luisterrijk spektakel zouden vormen, als evocatie van het gemeenschappelijke streven van kunstenaars en ambachtslieden naar een kunst die de werkelijkheid een ander aanzien geeft. 4

5 Ik wil mijn collega s bedanken die bereid waren, en de durf hadden, om dit partnership aan te gaan: dhr. Patrick Lefèvre, algemeen directeur van de Koninklijke Bibliotheek, dhr. Peter de Caluwe, directeur van de Koninklijke Muntschouwburg, dhr. Michel Wittock, voorzitter van de Bibliotheca Wittockiana, dhr. Nicola Mazzanti, directeur van het Koninklijk Belgisch Filmarchief, dhr. Dominique Allard, directeur bij de Koning Boudewijnstichting, en dhr. Jos Clijsters, voorzitter van het directiecomité van Belfius Bank. Ook aan dhr. Rudi Vervoort, minister-president van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, betuig ik mijn erkentelijkheid, evenals aan dhr. Guy Vanhengel, minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering bevoegd voor Financiën, Begroting, Ambtenarenzaken en Externe Betrekkingen, verantwoordelijk voor de inbewaringgeving van de collectie Gillion Crowet in deze nieuwe museale eenheid. Met amicale dankbaarheid vermeld ik hier ook dhr. Charles Piqué die deze schenking met veel overtuigingskracht heeft bepleit ik zou haast zeggen: opgedrongen. Aan deze art-nouveauliefhebber, die geen moeite heeft gespaard om het patrimoniale geheugen van Brussel te verrijken, verklaar ik mij gaarne schatplichtig. Ik wil ook de leden van het begeleidend comité van de schenking danken voor al het werk dat zij hebben verricht: Pierre Dejemeppe, Anne-Sophie Walazyc, Pieter De Keyser en Guy Conde-Reis van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Frederik Leen van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, René Delcourt van het Federaal Wetenschapsbeleid, dhr. Gillion Crowet, vertegenwoordiger van de familie, en de experten Françoise Aubry en Pascale Vandervellen. In verband met deze schenking wens ik ook hulde te brengen aan de heer Didier Reynders, viceeersteminister, die als minister van Financiën van bij het begin dit schenkingsproject, dat in 2006 tot een goed einde werd gebracht, heeft gesteund. Mijn dank gaat ook naar allen die, binnen het museum zelf, het project hebben begeleid. Inga Rossi-Schrimpf die als projectleidster belast was met de coördinatie; de conservatoren Francisca Vandepitte en Dominique Marechal; Sophie Van Vliet en Marie Decoodt, van de dienst tentoonstellingen; Peter Vanhopplinus, verantwoordelijk voor de technische teams en voor de controle van de werkzaamheden; Vinciane De Brouwer, hoofd van de financiële dienst; Anne Goffart, verantwoordelijke van de communicatie; Isabelle Vanhoonacker die ten behoeve van een steeds talrijker wordend publiek de educatieve dienst leidt, evenals Colette Janssens, verantwoordelijk voor de ondersteunende diensten. Via elk van deze verantwoordelijken wil ik hier mijn erkentelijkheid uitdrukken jegens hun teams die met toewijding en deskundigheid hebben gewerkt. Mijn dank gaat ook naar de collega s in de instellingen die deel uitmaken van het partnership; hun steun en medewerking heeft ons geholpen om van een droom werkelijkheid te maken. In mijn dank aan het personeel van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België betrek ik tevens met bijzonder genoegen de Vereniging van de Vrienden van de Koninklijke Musea die ons, onder het voorzitterschap van Philippe Delusinne, met enthousiasme en doeltreffendheid steunt. Behalve onze voorzitter dank ik ook de hele raad van bestuur, die het idee om dit Musée Fin-de- Siècle Museum op te richten als eerste etappe van de herstructurering van de collectie moderne kunst welwillend en belangstellend heeft onthaald. Ik vermeld hier in het bijzonder Christiane Berghmans-Waucquez die met zoveel inzet en plezier het project Become a Friend ontwikkelt, evenals Sylviane Van Droogenbroeck die op efficiënte wijze het werk van de vrijwilligers in goede banen leidt de vrijwilligers die onze familie zijn, en zonder wie de Musea niet zouden kunnen functioneren. Graag bedank ik ook, in de persoon van administrateur-generaal Laurent Vrijdaghs, de teams van de Regie der Gebouwen voor hun perfecte samenwerking. 5

6 Het personeel van de Koninklijke Musea kon rekenen op de deskundigheid van de bedrijven die aan de renovatie van de installaties meewerkten en deze met de meest vernieuwende technologie hebben bedacht. Om te eindigen vermeld ik graag Editions Hazan, die de productie van de bezoekersgids in alle stadia hebben gevolgd en begeleid. Niet zonder ontroering dank ik ten slotte onze mecenassen. Roland en Anne-Marie Gillion Crowet en ik betrek hierbij ook graag hun familie hebben een collectie samengebracht die uniek is in de wereld. Bij hun schenking hebben zij blijk gegeven van een buitengewone gulheid opdat niet alleen de collectie, maar ook haar kader behouden zou blijven: een schrijn dat, van hun appartement naar de museumzalen, van wat Mallarmé een grotte d intimité noemde naar de transparantie van een publieke plek, niets van zijn pracht en rijkdom heeft verloren. Het einde van een eeuw is geen synoniem van uitputting. Het is een feest van de geest die boven de hardheid van de tijd is uitgestegen. Het inwijden van een dergelijke plek op 6 december 2013 is symbolisch. Een eeuw geleden immers legde de Koninklijke Muntschouwburg de laatste hand aan zijn Parsifal die een maand later in première zou gaan. 2 januari 1914 vormde het hoogtepunt van een veelomvattende beweging die dertig jaar eerder was begonnen. Wij weten wat erop is gevolgd, en daarom heeft die datum voor ons een tragische weerklank. Dit museum brengt een deel van ons verleden tot leven en helpt ons inzicht verwerven in wie en wat we zijn. Het is het levendige geheugen van een fascinerend, met schaduw en licht doorweven tijdperk, dat zijn toekomst droomde terwijl het zich een oorsprong bedacht. Een blijvende les en tegelijk een spektakel in het hart van een Europese hoofdstad waar nu vrede heerst. Michel Draguet Algemeen Directeur Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België 6

7 2. PERSBERICHT 05/12/2013 Op 6 december 2013 opent het Musée Fin-de-Siècle Museum de deuren en kan het publiek kennismaken met een uitzonderlijke verzameling werken van Belgische kunstenaars als James Ensor, Fernand Khnopff, Léon Spilliaert, Victor Horta, Henry Van de Velde en Philippe Wolfers, maar ook van buitenlandse kunstenaars als Paul Gauguin, Auguste Rodin, Pierre Bonnard, Emile Gallé, Louis Majorelle en Alphonse Mucha. Vier jaar na de opening van het Musée Magritte Museum - de eerste stap in de reorganisatie van de federale kunstcollecties ronden de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België een tweede etappe in dat proces af. Met de komst van het Musée Fin-de-Siècle Museum krijgt het Belgische kunstpatrimonium meer dan ooit internationale weerklank. Het Musée Fin-de-Siècle Museum presenteert Brussel als een uniek Europees artistiek knooppunt ten tijde van de eeuwwisseling. In de salons van Les XX ( ) en van La Libre Esthétique ( ) ontmoetten de grootste kunstenaars elkaar en creëerden ze schilderijen en voorwerpen die tot op vandaag van een buitengewone artistieke rijkdom getuigen. De artistieke dynamiek van het fin de siècle herleeft ten volle in de aantrekkelijke, moderne inrichting van het museum. Het publiek wordt volledig in de sfeer van de jaren 1900 ondergedompeld dankzij een gevarieerde artistieke collectie die balanceert tussen filosofie en poëzie, architectuur en schilderkunst, fotografie en literatuur. Het kantelmoment tussen de 19 e en de 20 e eeuw deed een reeks nieuwe kunststromingen ontstaan: impressionisme, realisme, neo-impressionisme, postimpressionisme en symbolisme. Naast die grote inhoudelijke rijkdom getuigt de collectie ook van een uitgesproken Belgisch karakter, met kunstenaars als Jean Delville, Henri Evenepoel, Constantin Meunier, Emile Claus, Théo Van Rysselberghe, Félicien Rops en Léon Spilliaert. Om de vele uitingen van de artistieke creativiteit rond de eeuwwisseling te kunnen overspannen, hanteren de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België een multidisciplinaire aanpak en werken ze samen met de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, de Koninklijke Bibliotheek, Belfius, de Koninklijke Muntschouwburg, Cinematek, de Université Libre de Bruxelles, de Bibliotheca Wittockiana en de Koning Boudewijnstichting. Een andere partner is het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, dat de schitterende collectie Gillion Crowet in bewaring geeft. Ongetwijfeld wordt die collectie een van de hoogtepunten van het nieuwe museum. Ook de Nationale Loterij, de Regie der Gebouwen en de bedrijven Petercam, Tevean en Perrier-Jouët hebben in het project geïnvesteerd. De Koninklijke Musea voor Schone Kunsten willen in het bijzonder de familie Gillion Crowet danken om haar bijdrage tot de totstandkoming van het museum. De vele multidisciplinaire en zintuiglijke ervaringen, creatieve ontdekkingen en moderne technologische toepassingen die het museum te bieden heeft, zullen zeker bij het publiek in de smaak vallen. Het Musée Fin-de-Siècle Museum wil voor iedereen toegankelijk zijn en is daarom ook aangepast aan mindervalide personen. Een open publieke ruimte en een aangepast onthaal voor specifieke doelgroepen, maken dat iedereen kan meegenieten van deze unieke ervaring. Op 6 december 2013 is het zover. Vanaf dan kan het publiek een duik nemen in de vele schitteringen van het fin de siècle. 7

8 3. MUSÉE FIN-DE-SIÈCLE MUSEUM, PAREL VAN ONS ERFGOED Een nieuwe kijk Ontdekking van de materie HET REALISME De Société Libre des Beaux- Arts DE FOTOGRAFIE HET SOCIAAL - REALISME De economische crisis en de sociale problemen Het betoverend licht Uitbarsting van de kleur JAMES ENSOR LES XX LA LIBRE ESTHÉTIQUE HET NEO - IMPRESSIONISME HET POST - IMPRESSIONISME EN LES NABIS Een totaalkunst Nieuwe uitdrukkingswijzen DE ARCHITECTUUR ART NOUVEAU FERNAND KHNOPFF DE OPERA HET SYMBOLISME DE COLLECTIE GILLION CROWET Op naar de moderniteit Lijnen en vormen LEON SPILLIAERT DE LATEMSE KUNSTENAARS GEORGES MINNE 8

9 Een nieuwe kijk Ontdekking van de materie HET REALISME De Société Libre des Beaux-Arts Het realisme is de dominante stroming in de kunst en de literatuur tijdens de tweede helft van de 19 de eeuw waarvan de opkomst samenvalt met diepgaande politieke en maatschappelijke veranderingen. In navolging van de Franse kunstschilder Gustave Courbet, maar ook van Belgen als Charles De Groux of Alfred Stevens, verenigen zich een groot aantal kunstenaars in de Société Libre des Beaux-Arts die te Brussel wordt opgericht in Hun streven wordt gekenmerkt door een uitgesproken drang naar vrijheid, oprechtheid en realisme. Om die reden keren ze zich af van het door regels ingesnoerde academisme en van de historieschilderkunst die enkel belangstelling heeft voor een geïdealiseerd verleden. In plaats van deze conventionele en in hun ogen ouderwetse kijk op de geschiedenis leggen ze de nadruk op de eigen en eigentijdse omgeving en de natuur. Voorwaarde voor deze op de echte wereld gerichte blik is de noodzaak om hun onderwerpen nauwkeurig te observeren. Charles HERMANS ( ), Bij dageraad, 1875, olieverf op doek Brussel, MRBAB/KMSKB Uit de collectie: Charles De Groux, Félicien Rops, Jean-François Portaels, Edouard Agneessens, Camille Van Camp, Alfred Stevens, Alfred Cluysenaar, Charles Hermans, Émile Wauters. Louis Artan, Adrien-Joseph Heymans, Alfred Verwee, Louis Dubois, Joseph Coosemans DE FOTOGRAFIE In de 19 de eeuw ontstaan met de fotografie en de film nieuwe beeldtechnieken. Beide kennen tot in 1914 een snelle evolutie. Terwijl de fotografie al zeer snel uitgroeit tot een democratisch medium en zich aldus vanaf de jaren 1880 populariseert, kaapt ze ook hoewel niet onbetwist - de aandacht weg van kunstenaars en fotografen-kunstenaars. In de discussie omtrent de vraag of fotografie een kunst is, verlegt de focus zich in de jaren 1890 naar een esthetische benadering. Alexandre is de bekendste Belgische fotograaf uit die periode. Hij maakte deel uit van de picturalistische beweging die in Engeland ontstond - deze fotografen concentreerden zich op de esthetiek van het beeld - maar hij werkte evenzeer met Fernand Khnopff aan picturaal bewerkte foto s. Het afspraakje van Max, Max Linder, Pathé Frères, 1913, Zwart-Wit Cinematek In 1895 ontstonden de eerste cinematografische projecties. Dit medium maakte een nog snellere evolutie door dan de fotografie: al voor 1914 werden de eerste langspeelfilms gerealiseerd. Sedertdien beïnvloeden fotografie en film de blik van de kunstenaars en bijgevolg ook de evolutie van de schone kunsten waarin deze nieuwe artistieke expressiemiddelen zich in de loop van de 20 ste eeuw volledig zouden gaan integreren. 9

10 HET SOCIAAL- REALISME De economische crisis en de sociale problemen In het midden van de 19 de eeuw groeit België uit tot één van de meest toonaangevende industriemachten van West- Europa. Vanaf 1882 brengt de realistische schilder en beeldhouwer Constantin Meunier ( ) de harde wereld van de industriearbeider in beeld. Met het unieke observatievermogen van een reporter geeft hij de activiteiten weer in de hoogovens, staal- en glasfabrieken, op de kades en in de steenkoolmijnen, en getuigt hij van de lastige levensomstandigheden van het proletariaat. Hij onderscheidt zich met dit oeuvre in 1886, niet toevallig één jaar na de oprichting van de Belgische Werkliedenpartij. Hij ontpopt zich tot internationaal erkend boegbeeld van de culturele milieus rond het progressieve tijdschrift L Art moderne. Constantin MEUNIER ( ), De puddelaar, 1884/ , Zittend beeld, brons 145,5 x 81,5 x 87,5 Brussel, MRBAB/KMSKB In het verlengde van het realisme en in de lijn van de filosofie en letterkunde van het naturalisme vertonen Belgische kunstenaars een grotere gevoeligheid voor de sociaalhistorische werkelijkheid dan voorheen het geval was. In navolging van de miserabilistische taferelen van Charles De Groux, willen ze de gevolgen van de industriële omwentelingen weergeven in hun werk. Daarin beelden ze de volksmens af tijdens zijn labeur en in zijn dagelijks leven. Hun bekommernis is niettemin in eerste instantie beeldend van aard, een zoeken naar authentieke artistieke en menselijke expressie. Elke kunstenaar probeert in zijn eigen stijl het anekdotische te overstijgen om het leven van de volksmens weer te geven, even heroïsch en episch als ellendig en berustend. Eugène LAERMANS ( ), Een stakingsavond, 1894, olieverf op doek, 150 x 211 Brussel, MRBAB/KMSKB Uit de collectie: Josué Dupon, Léon Frederic, Eugène Laermans, Charles Van der Stappen, Vincent van Gogh 10

11 Het betoverend licht Uitbarsting van de kleur JAMES ENSOR In het België van de jaren wordt de vernieuwer James Ensor door zijn tijdgenoten niet goed begrepen. Vandaag ontsnapt zijn geniale en visionaire kijk nog steeds aan elke classificatie en wordt hij beschouwd als de voorloper van de moderne kunst. Eerst teert de kunstenaar op het realisme, maar vrij snel begint hij mysterie en innerlijkheid te evoceren in donkere burgerinterieurs en experimenteert hij met verfmaterie en kleur. Vanaf 1883 kent zijn uitbundige creativiteit een nieuwe wending, waarin de werkelijkheid, het fantastische of de ironie door elkaar gaan vloeien. Masker en skelet verschijnen als hoofdmotief. Hij voelt zich miskend en eenzaam en aan de hand van spot en karikatuur zet hij zich af tegen de gevestigde maatschappij. Zijn originaliteit ligt in het invoeren van een carnavaleske en macabere iconografie die getuigt van een expressionisme avant la lettre. Enkele voorbeelden illustreren zijn al dan niet tegenstrijdige banden met generatiegenoten. James ENSOR ( ), Skeletten bekvechten om een bokking, 1891, olieverf op doek, 16 x 21,5 SABAM Belgium Uit de collectie: Willy Finch en Fernand Khnopff LES XX LA LIBRE ESTHETIQUE Tussen 1883 en 1893 fungeert de kunstkring Les XX, onder leiding van secretaris Octave Maus, als invloedrijkste forum van de avant-garde in België en als draaischijf in de internationale verspreiding. Door de open tentoonstellingspolitiek, de democratische werkingsstructuur en de originele opzet van hun evenementen onderscheiden de Vingtisten zich binnen de bestaande artistieke scène. In de marge van het salon presenteert de kring ook een omkaderingsprogramma van lezingen over eigentijdse kunst en literatuur, alsook concerten van hedendaagse muziek. Spreekbuis van de kring is het in 1881 door Edmond Picard en Octave Maus opgerichte tijdschrift L Art moderne, dat niet alleen wekelijks verslag brengt van hun activiteiten maar ook in kritieken en opiniestukken de progressieve doelstellingen van kring en redactie propageert. De jaarlijkse salons, die aanvankelijk in de lokalen van het Paleis voor Schone Kunsten en vanaf 1887 in het Museum voor Schilderkunst doorgingen (beiden vandaag KMSKB), kenden een groeiend succes. Na de ontbinding van Les XX in 1893 worden de activiteiten ten dele verder gezet binnen La Libre Esthétique, met meer aandacht voor de decoratieve kunst van de art nouveau en thematentoonstellingen. Ansichtkaart van Théo van Rysselberghe, ( ) aan Octave Maus met ontwerp van de affiche voor het zesde salon van La Libre Esthétique, Brussel, 24 januari ,2 9,1 Brussel, AACB Uit de collectie: Archiefdocumenten van het Octave Maus Fonds, Rembrandt Bugatti, Gisbert Combaz, Fernand Khnopff, Théo van Rysselberghe 11

12 HET NEO - IMPRESSIONISME De introductie van het pointillisme is het persoonlijke antwoord van de Franse kunstenaar Georges Seurat op de problematiek van licht, vorm en kleur die de impressionisten tot dan toe bezighield. Vanaf 1886 ontwikkelt hij een stippeltechniek die stoelt op de wetenschappelijke verdeling van kleuren door de natuurkundige Chevreul. Ongemengde kleurstipjes worden systematisch naast elkaar gezet, zodat de optische menging zich bij waarneming op afstand voltrekt, in het oog van de toeschouwer. Het resultaat is een levendig vibrerend schouwspel van lichtweerkaatsingen en een verfijnde weergave van wisselende atmosferische gewaarwordingen. Vrij vlug kent deze schilderkunstige vernieuwing internationale weerklank, mede door de aanwezigheid van Seurat en Signac op de salons van Les XX en La Libre Esthétique. In België geldt de jonge Henry Van de Velde als belangrijkste vertegenwoordiger van deze stroming. Georges SEURAT ( ), De Seine bij La Grande-Jatte,1888, olieverf op doek 65 x 82, Brussel, MRBAB/KMSKB Uit de collectie: Georges Seurat, Paul Signac, Théo Van Rysselberghe, Henry Van de Velde, Willy Finch, Auguste Rodin Théo VAN RYSSELBERGHE ( ), De wandeling, 1901, olieverf op doek, 97x 130 Brussel, MRBAB/KMSKB HET POST - IMPRESSIONISME EN LES NABIS Daar waar de impressionisten het vluchtige licht buitenshuis weergeven en zodoende de soliditeit van het beeld ondergraven, gaan de post-impressionistische Nabis (Hebreeuws voor de Profeten ) op zoek naar goed leesbare synthetische vormen. Zij beogen niet langer een directe weergave van de werkelijkheid, maar een evocatieve transpositie ervan tot een weloverwogen esthetische orde. Vernieuwend autonoom lijn -en kleurgebruik, met een voorkeur voor platte vlakken en krachtige decoratieve contouren, biedt de kunstenaars de mogelijkheid om hun persoonlijke belevingswereld tot uitdrukking te brengen. Deze zoektocht naar artistieke herbronning en zucht naar primitivisme hebben Paul Gauguin, de inspirator van deze Franse kunstenaarsgroep, van Parijs over Bretagne tot in de Markiezeneilanden gebracht. Anderen trokken zich terug in een mentale wereld van religiositeit en mystiek, verwant aan deze van het opkomende idealisme. Paul GAUGUIN ( ), Bretonse kruisweg, of De groene Christus, 1889, olieverf op doek, 92 x 73,5 Brussel, MRBAB/KMSKB Uit de collectie: Paul Gauguin, Édouard Vuillard, Pierre Bonnard 12

13 HET BELGISCHE IMPRESSIONISME Omstreeks 1880 komt er in België een inheems impressionisme op dat voordeel haalt uit de vernieuwingen van de realisten. Zo geven realistische landschapschilders in de open lucht de lichtschakeringen weer of leggen ze nadruk op heldere kleuren. Een belangrijke stap wordt gezet wanneer Ensor in zijn burgerinterieurs een zeer tastbare poëzie van het licht invoert. Ook Henri De Braekeleer experimenteert iets later in dezelfde zin. Het Belgische impressionisme kent echter vooral een doorbraak als Franse kunstenaars vanaf 1886 te Brussel gaan tentoonstellen bij de groep Les XX. Er volgt een stroomversnelling wanneer reeds het jaar nadien Un dimanche à la Grande Jatte van Georges Seurat te Brussel wordt getoond. Dankzij dit manifest van het neoimpressionisme wordt de techniek van het pointillisme hier al vroeg geïntroduceerd. Het duurt echter nog tot 1904 wanneer de triomf van het Franse impressionisme bevestigd wordt tijdens een tentoonstelling van La Libre Esthétique. België wordt er vertegenwoordigd door de kring Vie et Lumière die in 1904 is opgericht en die het luminisme ingang doet vinden als (een late) Belgische strekking in het impressionisme. Emile CLAUS ( ), Koeien bij het oversteken van de Leie Brussel, MRBAB/KMSKB Uit de collectie: Émile Claus, Anna Boch, Jenny Montigny, Adrien-Joseph Heymans In Tervuren en elders schildert Boulenger direct naar de natuur en wordt hij de centrale figuur van een kleine kunstenaarskolonie. Zélf lanceert hij op het salon van 1866 de benaming School van Tervuren, alluderend op de school van Barbizon die hem en zijn medekunstenaars diepgaand heeft beïnvloed. Zijn verfbehandeling is vrij en onstuimig en op die manier geeft hij op krachtige wijze uiting van zijn getourmenteerde persoonlijkheid. Hij heeft invloed op een hele kunstenaarsgeneratie wat het ontstaan van een autochtoon impressionisme bewerkstelligt. Hier worden impressies van bos, stad of zee, soms in slechte weersomstandigheden, met directe en losse schriftuur en gevoelig kleurgebruik op het doek geschilderd. Zo had de vrije en soms ongecontroleerde borstel- en paletmestechniek van Vogels, alsook zijn schetsmatige en rijke matière behandeling invloed op Ensor. Hippolyte BOULENGER ( ), De oude Haagbeukdreef Tervueren, , olieverf op doek 130,5 x 93 Brussel, MRBAB/KMSKB Uit de collectie: Hippolyte Boulenger, Guillaume Vogels, Willy Finch, Félicien Rops, Pericles Pantazis 13

14 Een totaalkunst Nieuwe uitdrukkingswijzen DE ARCHITECTUUR ART NOUVEAU Aan het einde van de 19 de eeuw onderging de architectuur, zowel op het vlak van ruimtelijke opvatting als interieurdecoratie, een grondige transformatie. Drie namen overheersten in wat de Belgische art nouveau-architectuur zou worden: Victor Horta, Paul Hankar en Henry Van de Velde. Zij waren zowel de wegbereiders als de theoretici van deze stroming. Victor Horta ontwikkelde een eigen visie waarbij hij de rechte lijn ten voordele van de gebogen lijn afwees. Als een van de eersten begreep hij bovendien dat ijzer een ornamentele functie kon hebben en beschouwde hij glas als een wezenlijk architecturaal element. Zijn eerste opdrachtgevers Emile Tassel, universiteitsprofessor, en Eugène Autrique, een beroemd advocaat, introduceerden hem bij de Brusselse hoge burgerij waar hij een omvangrijk clientèle zou vinden. Tot zijn bekendste realisaties in Brussel behoren het Volkshuis ( , gesloopt in 1965), het Paleis voor Schone Kunsten en het Centraal Station, dat hij door zijn overlijden niet zou kunnen afwerken. De praktijk van Paul Hankar werd gevormd door zijn theoretische reflectie over de kunsten en zijn politiek engagement ten voordele van sociale architectuur. Hoewel Hankar eveneens voorstander was van asymmetrie en gebogen lijnen, onderscheidde hij zich door zijn voorliefde voor polychromie en een zeer gevarieerde materiaalbehandeling. Een van zijn meesterwerken is het huis van de symbolistische schilder Albert Ciamberlani in Elsene waar de met sgraffito versierde gevel de metalen structuur zichtbaar laat. Kunstschilder Henri Van de Velde wilde het onderscheid tussen de schone en toegepaste kunsten uitwissen en pleitte voor een nieuwe kunst ( art nouveau ), gebaseerd op de moraal en op de eenheid van de kunsten. Hij legde ook de nadruk op het belang van de lijn. In 1895, vijf jaar voor zijn vertrek naar Berlijn, zette hij als autodidact de stap naar de architectuur met het ontwerp van zijn eigen woning in Ukkel (Bloemenwerf). Het gebouw draagt kenmerken die verwant zijn aan die van Engelse cottages. De art nouveau-architectuur die door deze drie grote persoonlijkheden ontwikkeld werd, zou worden voortgezet door navolgers die wel de vormentaal maar niet de diepere structurele logica overnamen. De esthetiek ging de progressieve burgerij langzamerhand vervelen. Deze desinteresse veralgemeende zich met als gevolg dat een groot deel van dit patrimonium mettertijd verloren ging. HENRY VAN DE VELDE, Bloemenwerf, het huis van de architect, Vanderaeylaan in Ukkel (Brussel), Archieven moderne architecteur Brussel Archieven moderne architecteur 14

15 FERNAND KHNOPFF De technisch veelzijdige kunstenaar Fernand Khnopff is één van de belangrijkste vertegenwoordigers van het symbolisme in België. Zijn Brugge de stad waar hij zijn prille kinderjaren heeft doorgebracht - en Fosset het familiale vakantieverblijf in de Ardennen - zijn hoofdthema s in zijn werk, zijn zuster Marguerite is zijn lievelingsmodel en muze. Als literatuurfreak, anglofiel, medestichter van Les XX en later van de Libre Esthétique, ontwerper van decors en kostuums voor de opera, zoekt hij steeds naar het schoonheidsideaal. Hij doet zich gelden als de schilder van DE vrouw: engel, vamp of duivel. Vanaf 1900 spitst hij zich toe op de bouw van zijn huis, de tempel van het ik (ondertussen is dit gebouw afgebroken). Fernand KHNOPFF ( ), Over de stilte, 1890, Pastel op papier, 878 x 443mm Brussel, MRBAB/KMSKB Fernand KHNOPFF ( ), Liefkozingen, 1896, olieverf op doek, 50.5 x151 Collectie Gillion Crowet, schenking van M. en Mevr. Gillion Crowet aan het Brussels hoofdstedelijk gewest, in depot KMSKB DE OPERA Tijdens het fin-de-siècle evolueert de Brusselse Muntschouwburg tot internationaal centrum van symbolistische cultuur, wegens haar centrale rol in België én in Frankrijk bij de receptie van de opera s van de Duitse componist Richard Wagner. Het fenomeen van het Wagnerisme en de esthetiek van het Gesamtkunstwerk groeide uit tot een ware hype in Brussel en ligt mede aan de basis van de eigenlijke symbolistische opera. In beide gevallen zien we een intense samenwerking tussen componisten, muzikanten, theatermakers, literatoren en beeldende kunstenaars, zoals Fernand Khnopff in het culturele milieu rond het vooruitstrevende operahuis van directeur Maurice Kufferath. De Germaanse sagen en mythen over dreigende ondergang, fatale vrouwen en de nodige heroïek vormen de sleutelthema s voor deze creaties. Henry DE GROUX ( ), De Walkurenrit, 1890, Pastel op papier, gekleefd op dik karton 79,4 x 112,2 Brussel, MRBAB/KMSKB Mariette Charles- Mazarin in de rol van Salomé van Richard Strauss, uitgevoerd in De Munt, 25/03/1907 De Munt/ La Monnaie Uit de collectie: Schaalmodellen operadecors, Henry de Groux, Godefroid De Vreese, Juliaan Dillens, Fernand Khnopff, Constantin Meunier, Charles Samuel 15

16 HET SYMBOLISME Het symbolisme is een stroming in de literatuur en de beeldende kunsten die in 1886 te Parijs wordt gedefinieerd. Het beschouwt het impressionisme als een door fysische indrukken beheerst materialisme en moedigt daarom het idealisme en een meer poëtische gevoeligheid aan. De kunst zou opnieuw een ontdekkingsreis worden naar de mysteries van de ziel en de wereld van de symbolen, door de droom, de erotiek, de angst en zelfs esoterische doctrines. Het symbolisme heeft zijn wortels in het diepste aanvoelen van het bestaan en het onderbewustzijn, nog voor dat dit laatste door Freud is geanalyseerd. De beweging komt in Parijs onder Sâr Péladan te staan die in 1892 de Salons de la Rose + Croix sticht, tentoonstellingen waaraan ook Belgische kunstenaars deelnemen. Sommige kunstenaars zoeken een sfeer die diepe verinnerlijking uitstraalt, anderen verzinken in meer oppervlakkiger decoratieve effecten. Uit de collectie: Jean Delville, William Degouve de Nuncques, Émile Fabry, Albert Ciamberlani, Willy Schlobach, Léon Frederic, Constant Montald, Henry De Groux, Edward Burne- Jones, Henri Le Sidaner, Jan Toorop Sir Edward COLEY BURNE-JONES ( ), Bruidsstoet van Psyché, Psyche's Wedding, 1895, olieverf op doek, 119,5 x 215,5 Brussel, MRBAB/KMSKB In het spoor van de literatuur uit de donkere romantiek, ontwikkelt zich tijdens het fin-de-siècle een voorkeur voor in duisternis gehulde taferelen van schemering en nacht. Evocatieve scènes, waarvan de ware betekenis niet met de rede gekend kan worden, maar enkel met hart en gevoel. Het nachtelijk duister omfloerst alle contouren, nodigt uit tot metamorfose en reveleert een inerte wereld van poëzie, slaap, droom, onderbewustzijn, hartstochten, duistere driften en dood. Uit de collectie: William Degouve de Nuncques, Jean Delville, Juliaan Dillens, Xavier Mellery, Félicien Rops, Odilon Redon, Willy Schlobach Félicien ROPS ( ), Le Vice suprême, 1884, Potlood, Oost-Indische inkt, gehoogd met witte gouache op papier, 23,8 x 16 Brussel MRBAB/KMSKB 16

17 DE COLLECTIE GILLION CROWET In 2006 is het Brussels Hoofdstedelijk Gewest dankzij de schenking Gillion Crowet eigenaar geworden van de belangrijkste art nouveau-collectie ter wereld. Om deze voor het publiek toegankelijk te maken, werd zij in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België ondergebracht. De collectie biedt een schitterend overzicht van een uiterst belangrijke periode uit de geschiedenis van de sierkunsten. Deze werden van oudsher als minderwaardig ten opzichte van de zogenaamde schone kunsten beschouwd, maar in de jaren 1900 stonden zij op gelijke voet ten dienste van een esthetisch en spiritueel ideaal, namelijk het ontwerpen van een interieur als totaalkunstwerk, als een symbolistisch decor zoals Emile Gallé, de meester van de art nouveau in Nancy, het omschreef. De ongeveer tweehonderd kunstwerken uit de collectie Gillion Crowet die in het museum worden tentoongesteld glaswerk, juwelen, beeldhouwwerk, meubelen, schilderijen vormen een schitterend getuigenis van dat streven, dat in het Europa van het fin de siècle zo actueel was. Émile GALLE ( ), De zeepaardjes, ca , Meerlagig geblazen glas met ingesmolten metaaldeeltjes, en opgelegd glas; geëtst en gepatineerd met oxidedampen, H.18,5 cm, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in bruikleen in de KMSKB De art nouveau gooide de oude canons overboord en gaf op een heel eigen wijze vorm aan volkomen nieuwe thema s. Met haar barokke fantasie vertegenwoordigde zij een tijdlang de moderniteit. Maar dat duurde slechts enkele decennia: zij viel in ongenade, werd als maniëristisch, decadent en decoratief gebrandmerkt en verdween gedurende een groot deel van de 20 ste eeuw uit de belangstelling. Toen ze uiteindelijk herontdekt en in ere hersteld werd, was een groot deel van haar architecturale patrimonium vernield en waren ontelbare decoratieve elementen en kunstvoorwerpen verloren gegaan. Bij het begin van de jaren 1960 raakten twee jonge verzamelaars, Anne-Marie Crowet en haar echtgenoot Roland Gillion, in de ban van de art nouveau, waar niemand nog belangstelling voor had in 1965 werd zelfs het Volkshuis van Victor Horta gesloopt. Gedurende dertig jaar heeft Anne- Marie Crowet, wier vader ook een groot verzamelaar was, veilingzalen, antiquariaten en de Parijse markten afgeschuimd, uitdragerijen en zelfs huizen van particulieren bezocht om stukken aan te kopen, weer te verkopen of te ruilen, om uiteindelijk alleen het mooiste en het beste over te houden. Tegen het einde van de jaren 80 omvatte de collectie van het echtpaar prestigieuze namen als Gallé, Lalique, Majorelle, Cros, Horta en Mucha, en wat de schilderkunst betreft, Khnopff, Delville, Schwabe en Mossa. Om te vermijden dat de collectie verspreid zou raken of naar het buitenland zou verdwijnen, stelde de familie Gillion Crowet een schenkingsprocedure in gang met de bedoeling de successierechten te regelen en een kostbaar patrimonium, dat wezenlijk verbonden is met de geschiedenis en de identiteit van België, voor het publiek te ontsluiten. Om dit te realiseren werd een comité samengesteld waarin drie partijen vertegenwoordigd waren: de familie Gillion Crowet, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de federale staat. Voor de revalorisatie van het ensemble werd een beroep gedaan op Belgische en buitenlandse experts, in het kader van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België die zich ertoe verbonden de collectie voor eenieder open te stellen. Na een lange procedure werd de schenking ten gunste van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest uiteindelijk bekrachtigd. De familie Gillion Crowet schonk bovendien nog een aantal bijkomende stukken, opdat het ensemble in het Musée Fin-de-Siècle Museum de samenhang zou behouden die deze collectie zo uitzonderlijk maakt. Door die gemeenschappelijke inspanning zijn deze meesterwerken van de art nouveau voor de toekomstige generaties bewaard gebleven, en is een patrimonium openbaar en toegankelijk gemaakt. Georges DESPRET ( ) Masker van Cléo de Mérode, 29 x 20 x 8,5 Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in bruikleen in de KMSKB 17

18 Wat bij al deze kostbaarheden in de eerste plaats opvalt, is hun uiterste verfijning. Alle traditionele materialen van het kunstambacht, zoals aardewerk, glas, hout en metaal, werden aangewend maar vaak op een nieuwe en originele manier bewerkt en samengesteld de scheikunde die men in die tijd beter onder de knie kreeg, maakte volstrekt nieuwe experimenten mogelijk en op een nooit eerder geziene wijze met elkaar gecombineerd. Dankzij hun buitengewone vaardigheid konden de glasbewerkers, edelsmeden en beeldhouwers van de jaren 1900 kunstwerken met een ongeëvenaarde verfijning verwezenlijken. Onder de mooiste stukken moeten zeker de werken van Emile Gallé worden vermeld, wiens prachtige glazen objecten het resultaat zijn van een doorgedreven bewerking van het materiaal, of de impressionistische beelden van Henri Cros, die in glaspasta gezichten creëerde. Ook De natuur is een van de topwerken van de collectie. Dit beeld, ontworpen door Alphonse Mucha en uitgevoerd door de bronskunstenaar Emile Pinedo, is van een uitzonderlijke kwaliteit. De gulden glans die over het bronzen gelaat hangt, wekt deze mysterieuze jonge vrouw met gesloten ogen als het ware tot leven. Ook in De verre prinses, een eveneens door Mucha ontworpen wandlamp, wordt een vrouwengelaat omgeven door een ingewikkeld spel van plooien en curven. Maar de figuur van de vrouw, die bij de symbolisten zo vaak voorkomt, leende zich ook tot meer verontrustende interpretaties, zoals men ziet in Medusa van Fernand Khnopff, of in Maleficia van de edelsmid Philippe Wolfers. Alphonse MUCHA, ( ), De natuur. Heidense godheid, , Verguld brons, sieraden in malachiet; uitgevoerd door Emile Pinedo, H. 70 Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in bruikleen in de Koninklijke Musea Men kan niet over de art nouveau spreken zonder een fenomeen te vermelden dat in belangrijke mate heeft bijgedragen tot haar ontstaan: de belangstelling voor de Japanse kunst die in de jaren 1870 begon en die tot een ware rage zou uitgroeien. Dit japonisme had een grote invloed op de stijl van de jaren 1900 en beïnvloedde kunstenaars over heel Europa. Aan de Japanse kunstenaars, wier werken zij nauwlettend bestudeerden, ontleenden zij de voorliefde voor de lijn, de aandacht voor de materialen, voor de reliëfs, voor de kleurverhoudingen. Ook hun thema s namen zij over, en naar het voorbeeld van het rijk van de Rijzende Zon, waar de natuur de bron van alle schoonheid is, verwerkten zij bloemen en vogels, vegetale motieven en insecten tot decoratieve elementen, met een repertoire dat steeds rijker en geraffineerder werd. Zo ontwierp Louis Majorelle het meubilair Nénuphar (waterlelie) en creëerde hij samen met Antonin Daum de lamp Magnolia; Emile Gallé, een groot natuurkenner en virtuoos beeldsnijder, ontwierp een pronktafeltje met poten in de vorm van libellen. De belangstelling voor het kunstambacht werd niet alleen beïnvloed door de Japanse kunstenaars en door de zorg die zij besteedden aan het nederigste huishoudelijke voorwerp. Zij sloot ook aan bij een oudere traditie, die van de Engelse Arts & Crafts, een beweging die in de jaren 1860 de kunst van de middeleeuwen had herontdekt en de toegepaste kunsten in ere had hersteld. Veertig jaar later streefden kunstenaars in Londen, in Parijs in de Ecole des Arts Décoratifs, in de Münchener en de Wiener Secession, in Darmstadt, een van de brandpunten van de jugendstil, en in Brussel er op hun beurt naar om het Schone weer zijn plaats te geven in het dagelijkse leven, waarbij ze met de meest uiteenlopende materialen werkten. In die nieuwe omgeving vonden de symbolistische schilderijen, die evenzeer een uitzicht op de droom boden, als vanzelfsprekend hun plaats. 18

19 Op naar de moderniteit Lijnen en vormen LEON SPILLIAERT Ingebed in een symbolistische context, weet Léon Spilliaert met zijn Japans geïnspireerd werk met abstraherende lijnen en kleuren een sfeer van mysterie en vervreemding op te roepen. Duizelingwekkende perspectieven en beklemmende afwezigheid verraden zijn meest intieme angsten. Omwille van het bevreemdende karakter van zijn oeuvre wordt hij wel eens als voorloper van het surrealisme beschouwd. Léon SPILLIAERT ( ), De baadster, 1910, Chinese inkt, penseel, pastel op papier, 649 x 504 mm Brussel, MRBAB/KMSKB DE LATEMSE KUNSTENAARS GEORGES MINNE Beeldhouwer George Minne daarentegen vond inspiratie in een expressief primitivisme. De jonge kunstenaar oogstte al gauw bijval bij de symbolistische schrijvers, die hem introduceerden bij de groep Les XX. Minne, die door Maeterlinck de grote uitbeelder van de smart genoemd werd, wordt later in Sint-Martens-Latem erkend als de vader van het expressionisme. George MINNE ( )? De kleine reliekdrager, 1897, marmer, 67 x 18,5 x 38 Brussel, MRBAB/KMSKB 19

20 4. MUSÉE FIN-DE-SIÈCLE MUSEUM MET EDUCATEAM Educateam, de educatieve dienst die al meer dan 40 jaar actief is binnen de Koninklijke Musea, stelt u graag het panorama van de artistieke disciplines uit de 19de eeuw voor. De gidsen, allen kunsthistorici, nemen u mee op een passionele ontdekkingsreis doorheen deze periode. Educateam heeft een belangrijke rol in de sensibilisering van het publiek en het overbrengen van kennis inzake kunst en cultuur. U bent welkom op onze lezingen, creatieve circuits, stages en rondleidingen. Surf naar en maak kennis met ons programma. Je vindt er films, foto s, nieuws, spelletjes, pedagogische dossiers, creatieve denksporen Deze tools zijn bedoeld voor iedereen, onze expertise staat in functie van een breed publiek: volwassenen, jongeren, kinderen maar ook specifieke doelgroepen. De cel Museum op Maat bestaat uit vier programma s : Komeet (voor kwetsbare groepen), Sesam (voor socioculturele verenigingen), Gebarentaal (voor doven en slechthorenden) en Equinox (voor blinden en slechtzienden). Deze programma s omvatten gevarieerde activiteiten : «Audiodescriptie en akoestische rondleidingen», «Atelier rondleiding» en vele andere verrassingen! Op naar de Belle époque en haar fin-de-siècle-gevoel! Volg de gids! Afspraak: Forum Museum Oude Kunst Regentschapsstraat 3, 1000 Brussel 20

21 Rondleidingen - Groepen Lager onderwijs Smaakmaker Stel je eigen thema voor Secundair hoger onderwijs Smaakmaker Stel je eigen thema voor Groepen > Volwassenen Kennismaking met de verzameling Broodje brussel Rondleidingen in samenwerking met Broodje Brussel : Kennismaking met het nieuwe Fin-desiècle Museum : Kennismaking met het nieuwe Fin-desiècle Museum : Sculptuur tijdens het Fin de siècle : De wereld van Fernand Khnopff : Avant-garde kunst in België telkens op donderdag van 13:00 tot 14:00 reserveren verplicht: reserva e@fine arts museum.be T +32(0) Voor meer info: (klik: Programma) duur: 1u30 prijs: Schoolgroepen : 45/max. 15 (W.E.: 65) + 2 inkom/p.p. gratis voor begeleiders (1 begeleider per groep) Groepen volwassenen : 65/max. 15 (W.E.: 80) + 5 inkom/p.p. vreemde talen: + 12,50/gids reservation@fine-arts-museum.be Online reservatie T +32 (0) Rondleidingen bezoekers Individueel Rondleidingen op zondag 14:00 Een kennismaking met de hoogtepunten van de museumverzameling: realisme, symbolisme, impressionisme en stromingen uit het begin van de 20ste eeuw , 23.02, 30.03, 27.04, / /6 p.p. reserva e@fine arts museum.be Stages Kinderen: 6 >12 jaar Het atelier van de kunstenaar Hoe word je kunstenaar? Hoe maak je een kunstwerk? Wat hebben een schilder, een beeldhouwer en een tekenaar nodig? Hoe ziet hun atelier er uit? Pasen: 09, 10, 11 april 2014 Onthaal vanaf 09:00 Museumstraat 9 / Opvang tot 17:00 Regentschapsstraat 3 / Picknick meebrengen Inschrijving via reserva e@fine arts museum.be 21

22 Museum op Maat In het nieuwe Fin-de-Siècle Museum zijn voor blinden en slechtzienden visuele wegmarke-ringen aangebracht die ervoor zorgen dat zij zelfstandig het parcours kunnen volgen. Voor doven en gebarentaalgebruikers ontwikkelden we de visiogids, een tablet vol filmpjes met uitleg over de werken in gebarentaal. Equinox: voor blinden en slechtzienden Themawandeling in het Fin-de-Siècle Museum: Gebarentaal: voor doven, slechthorenden en gebarentaalgebruikers In het museum: Rondleidingen in Vlaamse gebarentaal Extra muros: Een museumgids komt met een koffer vol materiaal naar je school voor een activiteit rond kunst. Sesam: voor personen in economische, sociale of culturele moeilijkheden Smaakmaker Een smaakmaker die je laat kennismaken met de meesterwerken uit het Fin-de-Siècle Museum Komeet Interactieve rondleiding Ontdek de meesterwerken van het Fin-de-Siècle Museum tijdens een interactieve rondleiding Henri EVENEPOEL ( ), Henriette met de grote hoed,1899, 72 x 58 Brussel, MRBAB/ KMSKB 22