Manifest van rechters heeft boemerangeffect - nrc.nl

Transcriptie

1 Manifest van rechters heeft boemerangeffect - nrc.nl Recht en Bestuur Nieuws Blogs Columns In beeld Carrière NU IN HET NIEUWS: EINDEXAMEN IRAN PRISM SYRIË Manifest van rechters heeft boemerangeffect Moet ik het manifest van Leeuwarden serieus nemen, waarin rechters klagen over productiedwang, bevoogding en bureaucratisering? Zeker: schaalvergroting, anonieme bestuurders, vervreemding. Herkenbaar voor iedere professional, of je bij Shell, ING of een ministerie werkt. Maar bij het adres van de anonieme rechters kreeg ik toch de hik. Paucasedbona@gmail.com, stond eronder. Dat betekent weinig maar goed, of ook wel kwaliteit, in plaats van kwantiteit. Als de rechters vooral weinig willen produceren, wat daarom (?) goed is, protesteer ik. Produceren necesse est, beste togadragers. Wat kwaliteit is, wordt niet alleen door u bepaald. De burger wil tijdige, begrijpelijke uitspraken. Zijn uitspraken écht beter als ze meer pagina s omvatten en je er langer op mag wachten? Welk heimwee steekt er achter zo n gymnasiastenknipoog? De vorige voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak vertelde me ooit over die rechter die één keer per jaar uit de provincie aangereden kwam om de president te vertellen hoeveel vonnissen hij dit jaar wenste te schrijven. Ongeveer een handvol vond de man voldoende de president nam er kennis van. En zoiets kwam natuurlijk nooit meer voor. Doorlooptijden, outputfinanciering, collegiale intervisie de rechtspraak was allang niet meer een rustieke bezigheid voor bedaagde juristen die kalmpjes hun levenslange aanstelling uitzitten. Een juridisch l art pour l art, waar in geheimtaal louter voor vakgenoten aan nieuw recht werd geborduurd. Het is nu een moderne overheidsorganisatie, bevolkt door onafhankelijke professionals, met beide benen op de grond en oog voor de burger. Kwaliteit rechtspraak is ook ter beoordeling van burgers FOLKERT JENSMA Journalist en jurist Folkert Jensma (1957) werkt sinds 1985 voor NRC Handelsblad op de terreinen bestuur, justitie, politiek en Europa. Hij schreef over de Europese eenwording door de verdragen van Schengen in 1985 en van Maastricht in Vanuit Brussel beschreef hij de voorbereiding van de euro, de dood van koning Boudewijn en de desintegratie van Joegoslavië. Als hoofdredacteur, tot 2006, was hij mee verantwoordelijk voor de introductie van nrc.next, de bijlage Opinie & Debat, het magazine M en de introductie van Europa- en Wetenschapspagina's in de dagkrant. Sindsdien schrijft hij als commentator de juridische hoofdartikelen en achtergrondstukken in de NRC-kranten en op de site. RECHT EN BESTUUR Juridisch expertblog over recente ontwikkelingen in rechtspraak en openbaar bestuur door juridisch redacteur en commentator Folkert Jensma. Op 'De Uitspraak' geven experts van het Nederlands Juristenblad commentaar. Intussen wordt het rechterschap technocratischer en minder exclusief. Specialisatie vergroot onderling de afstand en van een ambt wordt het een (vrouwelijk) deeltijdberoep. De fiere autonomie wordt nog steeds beleden. Vorige maand sprak ik Egbert Myjer, die een levenlang rechter zijn afsloot in het mensenrechtenhof in Straatsburg. Zijn definitie van onafhankelijk rechterschap kwam in de vorm van een Engels citaat: A judge should perfom his role with wisdom, loyalty, humanity, courage, seriousness and prudence, while having the capacity to listen, communicate and work. En dat is tegelijk wat in dit manifest wringt als je onafhankelijk bént en dit allemaal in je mars hebt, dan laat je je toch niet koeioneren? Dan maak je toch geen onverantwoorde keuzes, waar het manifest over spreekt? En dan geef je toch zaken steeds de aandacht die ze verdienen, in plaats van te jammeren over het tegenovergestelde? Wie klaagt als productiemedewerker te worden bejegend, die is het ook. Noblesse oblige, zeg ik dan. En als die onverantwoorde keuzes dan kennelijk gemaakt worden, trek dan eens aan de bel, on the recordgraag. Waar ging het dan fout? Welke uitspraken zijn niet verantwoord? En vergeet ook niet de hand in eigen boezem te steken. In 2010 publiceerde raadsheer Rinus Otte, een ervaren leidinggevende, De nieuwe kleren van de rechter. Hij vond de gewraakte Raad voor de rechtspraak nog veel te lief. Een soort Sinterklaas die de zwakke broeders nooit aanpakt, maar achterstanden blijft financieren. Een bestuur dat door de gerechten naar believen buiten de deur wordt gehouden. Otte, hoogleraar rechtspleging, wilde in zijn boek de touwtjes juist aanhalen. Op het weblog ivorentoga.nl rekende oud-procureur-generaal Dato Steenhuis

2 Manifest van rechters heeft boemerangeffect - nrc.nl voor dat het rendement van de strafrechtspraak al jaren afneemt. Terwijl het aantal zaken afneemt, wordt er langer aan gewerkt, terwijl de zwaarte niet is toegenomen. Althans gezien de straffen die worden opgelegd. Steenhuis kreeg bijval van oud-procureur generaal Hulsenbek, die strafrechters omschrijft als zzp ers in loondienst die weinig gevoel voor het publieke belang van de rechtspraak kunnen opbrengen. Ik ken een rechter in het Hof van Leeuwarden, die er járenlang trots op was dat hij elk jaar twee keer zo veel arresten schreef als al zijn collega s. En had hij het druk? Nee, niet erg. Hij deed er nog veel naast. In zijn boek heeft Otte het over strafrechters die louter juridisch denken en zich niet met de organisatie van hun werk willen bemoeien. Er worden miljoenen verspild aan zittingscapaciteit, door uitstel en aanhouding van zaken. Met de sterk uitgebreide juridische ondersteuning door griffiers wordt te weinig gedaan. Otte schreef een onthutsend boek, dat in de rechtspraak slecht werd ontvangen en daarna verzwegen. Rechters komen eruit naar voren als verwend en onhanteerbaar voor de leiding. Ze willen wel verantwoordelijkheid dragen, maar geen verantwoording afleggen, was zijn conclusie. Ze zijn lijdelijk en organiseren hun eigen werkprocessen onvoldoende. In november stelde Otte op zijn blog de eenvoud en helderheid van Apple ten voorbeeld aan de rechtspraak. Karige zittingen, beknopte uitspraken, meer delegatie, hecht teamwork en meer energie in de voorbereiding, zo zou het moeten. Volgens hem is de Hoge Raad de remmer op de trein. Veel uitspraken staan vol loze zinnen en lege overwegingen als gevolg van de motiveringsdrift die de hoogste rechter verplicht stelt. Terwijl minder meer is. Of kan zijn. Ook dat is een kwaliteit. GEPLAATST IN: STAATSRECHT LEES MEER OVER: RAAD VOOR DE RECHTSPRAAK, RECHTERSAMBT, RECHTSSTAAT LEES MEER Het jaar waarin PVV zijn greep op rechtsstaat verloor en nationale politie werd opgericht De Uitspraak: Mag je Turkse voornaam inruilen voor Nederlandse vanwege pesterijen? 2 MRT 9 FEB Rechters, óók een gesloten bondgenootschap RECHT EN BESTUUR Inmenging door Raad voor de Rechtspraak zit rechters dwars BINNENLAND Tweeten 28 Aanbevelen FEB 21 JAN Hoogste rechter van Nederland luidt in brief noodklok over werkdruk BINNENLAND Een nieuw juridisch landschap CARRIÈRE 27 reacties op 'Manifest van rechters heeft boemerangeffect' 19 JAN Neurobiologie zet vraagtekens bij de vrije wil RECHT EN BESTUUR TOON ALLE GERELATEERDE ARTIKELEN Hans Hertoghs Een pittig stukje, dat een nuttige bijdrage kan leveren aan een debat, dat hoognodig moet worden gevoerd. Of dat ook effectief gaat gebeuren is de vraag. Terecht wordt immers gesignaleerd dat eerdere serieuse signalen tamelijk hooghartig werden genegeerd om niet te zeggen werden gehekeld. Daarom is het wel degelijk goed nieuws dat het nu leden van de rechterlijke macht zélf zijn die aan de bel trekken. ( Nemo suam allegans. ) De discussie moet worden ontdaan van vrijblijvendheid. Het kan geen kwaad daarbij ook de advocatuur te betrekken. Dóórpakken is de boodschap! #1 5 JANUARI OM 09:21 Vanessa de Graaf De beslissing van een politieman/vrouw om tot een aanhouding inzake een strafbaar feit over te gaan dient in slechts luttele seconden/minuten te worden genomen, op grond van feiten en/of omstandigheden. Een inverzekeringstelling geeft je slechts een paar dagen de mogelijkheid om de zaak inzichtelijk te maken. Een inbewaringstelling kan een aantal maanden duren, maar wat er dan volgt kan vele jaren duren. Zou het niet wenselijk en redelijk zijn om het laatste traject ook aan termijnen te binden? Dient er in het begin van het traject ook niet een kosten/baten analyse te worden gemaakt? Ik denk het wel. Emotie en emotionele schade is bij aanvang natuurlijk aanwezig, maar mag mijns inziens niet onbeperkt worden doorgevoerd ten gunste van studeerkamermentaliteit. RECENTE ARTIKELEN 15 JUNI 14 JUNI 8 JUNI 1 JUNI 30 MEI 25 MEI 18 MEI 16 MEI 4 MEI 2 MEI 27 APR Wie kan nog in Teeven en Opstelten geloven? De Uitspraak: Mag Justitie een vordering van 6 euro automatisch verhogen tot 711 euro? Lik op stuk, direct van beveiliger of portier Asielparadox: streng land kan best soepeler De Uitspraak: Kun je ook ongemerkt kinderporno downloaden? Internet niet langer immuun voor opsporing Als iedere hoop op vrijlating is ontnomen De Uitspraak: een seksfilmpje sturen naar je ex-vriendin, mag dat? 'Computer says no' en Dolmatov hangt zich op De Uitspraak: Mag een corporatie een huurder dwingen van een rechtszaak af te zien? Niet-uitzetbare vluchteling is niet rechteloos

3 Joep Lindeman #2 5 JANUARI OM 11:31 De oproep aan rechters om op hun onafhankelijke strepen te gaan staan verdraagt zich moeilijk met de eis dat zij hun werk op een bepaalde manier moeten doen. Het is juist de spagaat tussen onafhankelijkheid en het deel uitmaken van een steeds complexer wordende organisatie die het werk van rechters zo moeilijk maakt. Daarbij komt dat de juridische realiteit óók steeds complexer wordt. Het verband dat Steenhuis legt tussen de zwaarte van de strafzaak en de hoogte van de straffen volg ik dan ook niet helemaal. Ook flutzaken die op hele lage straffen uitkomen kunnen soms tot juridisch monstrum worden. Denk bijvoorbeeld aan het rookverbod in de horeca, dat tot ingewikkelde jurisprudentie leidde toen kleine café s vonden dat er voor hen een uitzondering gold. Dit was niet de schuld van haarklovende rechters, maar van de overheid die slechte regelgeving had gemaakt. Waarom een vrouwelijke deeltijdrechter niet een ambt bekleedt ontgaat mij overigens. Egbert Myjer werkte overigens ook geruime tijd voor het OM, wellicht dat de kwalificatie: een leven lang magistraat hem beter past. #3 5 JANUARI OM 11:32 Reinier Bakels Volgens mij zijn veruit de meeste rechters gewetensvolle mensen die zich wel degelijk bewust zijn van hun verantwoordelijkheid productie te leveren. Het verhaal van Jensma heeft mij een iets te groot borreltafelgehalte. Het zou een kwaliteitskwant sieren meer feitelijke gegevens te presenteren. Zou het kunnen dat het beleid om zo min mogelijk zaken aan de rechter voor te leggen (door allerlei maatregelen, van OM afdoening tot alternatieve geschillenbeslechting d.m.v. mediation) zo succesvol is dat de overblijvende zaken onvermijdelijk heel ingewikkeld zijn? Verder heb ik ook wel eens gelezen dat slordig haastwerk aan de basis zo vaak leidt tot hoger beroep dat de overall efficiëntie er ernstig onder te lijden heeft. Nederlandse vonnissen en arresten kunnen wel simpeler, als je ze vergelijkt met bijv. Duitse en Amerikaanse rechterlijke uitspraken. Een woord als geïntimeerde zou verboden moeten worden. De Hoge Raad durft zijn arresten niet zelf samen te vatten uit vrees dat een nuance verloren gaat, maar het Duitse BGH geeft zijn eigen Leitsätze zonder koudwatervrees. 20 APR ONDERWERPEN Overheid ziet burger als aspirant profiteur BESTUURSRECHT CIVIEL RECHT EUROPEES RECHT OPINIE OVERIGE RECHTSGEBIEDEN PERSONEN- EN FAMILIERECHT STAATSRECHT STRAFRECHT TUCHTRECHT VENNOOTSCHAPSRECHT VOLKENRECHT VREEMDELINGENRECHT ARCHIEF JUNI (4) MEI (6) APRIL (6) MAART (7) FEBRUARI (5) JANUARI (7) #4 5 JANUARI OM 15:44 Hein van Maarschalkerwaart Interessant betoog. Hier op Curacao is het zo dat er nog steeds rechters uit NL worden aangesteld met een minimum aan kennis t.a.v de taal, de historie en wat er nu eigenlijk onder de heffe des volks leeft. Zij mogen dan juridisch onderlegd zijn voor wat betreft de bovenomschreven zaken worden ze niet gehinderd door veel voorkennis. Nu is het wel zo dat men dat on the job kan leren. Usus magister est optimus! Echter op het moment dat die kennis groeit en verworven is keert men veelal in patria terug. #5 5 JANUARI OM 17:12 Paul Kirchhoff Nee Vanessa de Graaf geen termijnen maar een forse inspanning om het stuwmeer van zaken die nu te lang blijven liggen weg te werken. Daarnaast kan het geen kwaad de instroom van nieuwe zaken te beperken door flutzaken te seponeren of middels een transactie buiten de rechtsgang te houden. Maakt de betrokkene bezwaar dan staat de gang naar de rechter voor hem of haar altijd nog open. Maak daarnaast een eind aan de smet op de rechtsspraak door het verlofstelsel voor beroep bij zaken waarbij de sanctie minder dan 500 euro bedraagt af te schaffen. Iedere veroordeelde heeft het recht zijn zaak aan een tweede rechter voor te leggen wat daarvoor ook de reden is. Naast de sanctie kunnen voorwaarden opgelegd worden die het bedrag van 500 euro ver te boven gaan. Daar is bij de beperking die het verlofstelsel meebrengt geen rekening gehouden. #6 5 JANUARI OM 18:00 Jop Rosenberg Polak Ik denk dat de heer Jensma de samenleving en dus de burger te kort doet die belang heeft bij kwaliteit van de rechtspraak.

4 Manifest van rechters heeft boemerangeffect - nrc.nl Kwaliteit lijdt zeker onder de produktie-normen die de rechters worden opgelegd. Kwaliteit heeft immers niet alleen betrekking op de snelheid waarmee uitspraak wordt gedaan of op de begrijpelijkheid daarvan, maar ook op de juridische aanvaardbaarheid van een uitspraak. Hoe minder juridisch aanvaardbaar uitspraken worden, des te meer zal er hoger beroep worden ingesteld. Moeten in dat geval de produktie-normen nog scherper worden gesteld om de kosten in de hand te houden? Dan komen we in een vicieuze cirkel terecht, wordt de kwaliteit steeds slechter en daarmee de aanvaardbaarheid van rechterlijke uitspraken ook. Dan ondermijn je het gezag dat kleeft aan kwalitatief goede rechtspraak en dat lijkt me pas echt een ramp voor de samenleving en haar burgers. Het lijkt me daarom verstandig om de (juridische) kwaliteit van de rechtspraak te waarborgen, dat is een pijler van onze rechtsstaat. Meneer Jensma, graag zoals we van u gewend zijn uw steun daarbij! Laat de afbraakpogingen maar aan anderen over. #7 5 JANUARI OM 18:02 a.zecha Een leuk artikel vermits het diverse ingangen biedt tot gedachten- en meningsvorming. Bijvoorbeeld door de mening dat de Kwaliteit rechtspraak is ook ter beoordeling van burgers. Hierop wordt op deze plaats later kort ingegaan. Mijns inziens kan het manifest-van-rechters (niet geheel onterecht) worden gezien als een mild protest tegen de partijpolitieke taakverzwaring en kwaliteitsverbetering om de nog onafhankelijke derde staatsmacht geleidelijk onder partijpolitieke controle te brengen. I.e. een zgn. unitas politica of anders gezegd een politieke rechtsstaat ter vervanging van de democratie die op drie krakende pijlers zou rusten. M.i. is er sprake van partijpolitieke ondermijning van de drie democratische pijlers. Het is bemerkenswaard dat hierover weinig wordt gesproken. Het is mijns inziens een goede zaak dat burgers indien zij er prijs op stellen zich meer op de hoogte willen stellen over onze politieke wetgevingsprocessen, rechtshandhaving, rechtsspraak en andere juridische zaken. Zoals de medische wereld in de wereld van niet-medici is doorgedrongen (m.i. kan het nog verder verbeterd worden met respectering van de feitelijke weerstand om hierover meer te weten). De media hebben ondanks hun respectievelijke marktgerichte motieven uiteindelijk een steentje bijgedragen aan des burgers (medische) emancipatie. a.zecha #8 5 JANUARI OM 19:05 Bastiaan von Stapelberg Prima stuk zeg. Het legt simpel de vinger op een mentaliteit die niet meer past in deze sector. Nog heel netjes geformuleerd trouwens. Laten we eerlijk blijven over vrouwelijke deeltijd werkers, ook rechters, feit ligt er in de praktijk dat ze heel makkelijk weg komen met de het werk wat ze moeten doen. Maar dat is in alle sectoren een probleem. #9 6 JANUARI OM 13:20 Hugo Arlman Ruim zes jaar geleden schreef ik voor Vrij Nederland een artikel over de financiering van de rechtspraak ( /RechtalsProduct.pdf). Bij verschijning van het Leeuwardens Manifest herlas ik het en constateerde dat de klachten van heren en dames rechters vrijwel hetzelfde waren als in Inmiddels er ook nog een kwaliteitscommissie Deetman die man is van alle markten thuis overheen gegaan. Voor een belangrijk deel komt dat omdat men de Raad voor de Rechtspraak, Justitie, de Kamer de kern van het probleem, nl. het absurde financieringssysteem, onveranderd heeft gelaten. Absurd omdat er geen enkele door de overheid betaalde instantie in Nederland is die op stuks-productie wordt afgerekend, en je dat nu juist bij de rechtelijke macht niet zou moeten willen; absurd omdat weinigen in de rechterlijke macht, bij de Raad voor de Rechtspraak of op het ministerie van Justitie bij invoering het systeem begrepen, laat staan de consequenties overzagen. En zo werden, geholpen door allerlei organisatiedeskundigen, diverse nuttige gewoontes er uit gekieperd meelezen, meepraten, meedenken, er was geen tijd meer voor terwijl ze jaren later, toen het zelfs tot mr Bert van Delden was doorgedrongen dat de kwaliteit achteruit

5 Manifest van rechters heeft boemerangeffect - nrc.nl 5 liep, weer als intervisie en intercollegiale intervisie werden binnengereden. Natuurlijk zijn er schilderachtige anecdotes op te diepen wie enige decennia terug een beslagrekest bij de president in Groningen wilde indienen, moest eerst de portier een tientje in de hand drukken. Maar wie de rechters daarop beoordeeld maakt dezelfde blunder als Uri Rosenthal bij entrée in de Apenrots dat is hem slecht bekomen. Een organisatie van professionals moet je samen met professionals runnen, als manager moet je je taak als dienstverlener zien; jij bent er voor de rechters, je moet ervoor zorgen dat zij hun werk zo goed mogelijk kunnen doen. Daar hoort geen stuksgewijze afrekening van de productie bij. #10 6 JANUARI OM 15:34 Alfred Mol Mijn instemming voor het stuk van Jensma. Jarenlang heeft de RM zich laten kennen als een zelfgenoegzaam clubje, dat het allemaal beter wist en geen enkele behoefte aan commentaar had. Die houding is natuurlijk niet langer vol te houden gezien het aantal en de ernst van de rechterlijke dwalingen alsmede de groeiende kritiek. Vooralsnog lijkt het manifest vooral bedoeld om de schuld voor onvoldoende kwaliteit aftewijzen, de schuld zou komen door de organisatie en mn de werkdruk. Maw de rechters voelen zich niet verantwoordelijk voor de vele dwalingen.. Tja, het is natuurlijk bedenkelijk, dat zovele rechters zich achter dergelijke redenering pogen te verschuilen. Immers de rechters zijn uiteraard zelf verantwoordelijk voor de door hen geredigeerde vonnissen. En wat te denken van de persrechter die een brief in het NRC (mbt Chipsholaffaire) liet publiceren, en bij verhoor moest toegeven, dat hij de brief in het NRC wel had laten publiceren, maar die brief niet gelezen had. NB De inhoud van die brief was volstrekt incorrect, maar werd wel gepubliceerd door persrechter mr EJ Numann. Jensma verwijst heel relevant naar het onthutsende boek van Rinus Otte, dat in de rechtspraak slecht werd ontvangen en daarna verzwegen. Zelf heb ik meer dan 20 (civiele) nogal onzinnige procedures moeten voeren vanwege duidelijke vooringenomenheid van de betrokken rechters, die graag de Auteurswet zouden willen oprekken. Time and again zie ik dat ARb en Hof Den Haag welbewust voorbijgaan aan de essentiele bewijsstukken, zodat ik steeds weer in appel moet gaan. Ook werd ik en passant 128 dagen gegijzeld, zodat ook daar weer KG en spoedappel, alsmede aparte bodemprocedure met (weer!) appel nodig is. Uiteindelijk wordt dan bij eindarrest beslist dat de gijzeling ab initio onrechtmatig is geweest. Kortom nogmaals, ausser Spesen nichts gewesen.. De gijzeling, jaren procederen, allerlei vonnissen. waren niet nodig geweest als de KG rechter bereid was geweest naar mij te luisteren. Echter de KG rechter mevr Dil-Stork vond het nodig om mij te gebieden mijn mond te houden, zij wist het blijkbaar beter. Mbt de hoofdzaak verbazen diverse hoogleraren zich ook over de interimvonnissen. Als het Hof blijkbaar de bui ziet hangen, dat ze fout zit, dan gaat het Hof Den Haag de zaak vele jaren vertragen. Bijgevolg moeten er weer KG s en wrakingen worden georganiseerd om het Hof tot enige spoed aantezetten. In Juni 2009 veroordeelt het Europees Hof de Staat mbt de lange duur v/d procedure. URL: De conclusie is, dat de betrokken rechters er een zootje van gemaakt hebben, zodat uiteindelijk vertragen de meest aangewezen weg leek voor het Hof. Igv direct correcte rechtspraak dan waren er niet zoveel procedures geweest. Kortom, door vooringenomen optreden van de verantwoordelijke rechters is het aantal procedures (dwz werkdruk) fors opgelopen. Hetzelfde zie je bij de Chipshol-zaak ook een uitdijend geheel van procedures tgv vooringenomen rechters. Ook hier stijging van de werkdruk door eigen toedoen. Mijn conclusie is dan ook dat mbt kwaliteit ook dat de rechters in eerste instantie de hand in eigen boezem moeten steken. Nmm is de selectie van rechters aan herziening toe. De kwaliteit van de rechters moet omhoog. Het zij zo, ook rechters zijn in zekere mate produktie-medewerkers. Het is bekend dat sommige advocaten veel meer tijd nodig hebebn dan anderen. Daarom zou er een strengere selectie van rechters moeten zijn.

6 4 Reinier Bakels #11 6 JANUARI OM 16:56 Probleem met dit onderwerp is volgens mij dat het vooral een gevoelskwestie is. Dat zie je al aan het manifest, dat alle feitelijke onderbouwing mist. Dan vind ik persoonlijk dat Folkert beduidend meer op NRC-niveau presteert met concrete argumenten en zakelijke verwijzingen. Probleem is ook dat er meerdere vragen door elkaar heen spelen. Als het gaat om kwaliteit: wie stelt de kwaliteitscriteria waaraan de rechters moeten voldoen? Ik denk dat dat de politiek is, maar ook de samenleving; procesdeelnemers bij de rechter (bijvoorbeeld advocaten); de rechtswetenschap en wat mij betreft op dit punt met een tamelijk ondergeschikte rol: de rechter, die zich in dit opzicht vooral dienstbaar moet opstellen. Andere vraag is: wie bepaalt nu of feitelijk aan de criteria wordt voldaan? Als het gaat om individuele zaken zou ik zeggen: de rechter. Dat kan moeilijk anders. Maar als het gaat om de grote lijn en de grotere aantallen ligt dat anders. Daar heeft de politiek en de Raad voor de rechtspraak een grote rol. Rechters zijn in dit opzicht evenmin als bijv. artsen of verpleegkundigen gevrijwaard van een kritische tegendruk. Die druk is ook verantwoord omdat al die beroepsgroepen en hun functioneren wordt bekostigd uit de algemene middelen. Dat dat voor de rechters een probleem is bleek al bij de onzalige griffierechtplannen van het vorige kabinet. Dat die van tafel zijn wil niet zeggen dat het onderliggende probleem is verdwenen. Ik vind het spijtig dat het manifest van al deze punten weinig blijk geeft, maar vooral uit lijkt te gaan van een te onbegrensde autonomie van de rechter. De discussie in de toekomst zou wat mij betreft juist dienen te gaan over die grenzen en de invulling daarvan. #12 6 JANUARI OM 22:40 c wildschut Die klagende rechters laten zich ook niet koeioneren, zoals wordt aangetoond door het manifest. En ja, iedere zaak krijgt de uren die die verdient, ook als dat betekent dat die uren na 20:00 uur s avonds liggen, zoals de praktijk i.i.g. in het strafproces is. Maar het is niet bepaald bevorderlijk als onder die omstandigheden het bestuur van een gerecht rechters om de oren komt slaan met (met de Raad voor de Rechtspraak gemaakte, vandaar de twijfel aan de vraag of de RvdR echt de rechtspraak helpt, of meer de minister) productieafspraken die gehaald moeten worden. Rechters kunnen dat onder verwijzing naar hun verantwoordelijkheid t.o.v. individuele zaken van zich af laten glijden natuurlijk, maar zo n gebrek aan betrokkenheid heb ik (gelukkig) nog nooit bespeurd. #13 7 JANUARI OM 10:40 Bastiaan von Stapelberg Lees ondermeer in de ingezonden stukken dat er een stijging van werkdruk is door eigen toedoen. Dit klopt als een zwerende vinger. Bij de rechtbank Rotterdam meegemaakt dat een verdachte maandag over een auto sprak en een dag laten over een wagen, de rechter raakte helemaal de weg kwijt, wat was het nou- een auto of een wagen? Is geen gevoelskwestie te noemen #14 7 JANUARI OM 19:30 Paul Lyngbakken, Bij het lezen van uw commentaar viel mij een treffende overeenkomst op tussen rechters en medici. Beide beroepsgroepen beroepen zich op een monopolie waar het betreft hun functioneren. Artsen en rechters wensen zich door niets en niemand te laten leiden bij de uitoefening van hun vak. Neem alleen de manier waarop de rechterlijke macht nu al tientallen jaren iedere vorm van automatisering bij de werkprocessen tegenhoudt. Gewoon bespottelijk dat men niet toestaat de administratieve gang van zaken te standariseren. Hier wordt enorm veel geld verkwist. Die middelen zouden kunnen worden aangewend om de werkdruk te verlichten zo daar al sprake van is. Ik heb ernstige twijfels over die zogenaamde werkdruk. #15 7 JANUARI OM 22:18

7 c dhr. Mol: u draait oorzaak en gevolg een beetje om in uw reactie. De gerechtelijke dwalingen, althans het blijken daarvan, komen voort uit een grotere transparantie en openstelling voor Lyngbakken: het manifest lijkt mij inderdaad in belangrijke mate een gevoelskwestie. Ik weet niet welk gevoel de raadsheren van het manifest hebben, maar ik kan me voorstellen dat het te maken heeft met het volgende. De Raad voor de Rechtspraak is gecreëerd om een buffer te vormen tussen rechtspraak en de politieke waan van de dag. Belangrijker is dat de RvdR het budget voor de Rechtspraak verdeelt over de gerechten en dus over het geld gaat. Als zodanig treedt de RvdR al jarenlang op als boodschapper (van de Minister, die bufferfunctie geldt voor politieke inmenging in rechterlijke zaken) met als enige boodschap volgend jaar moet u meer doen, maar wel met x% minder geld. Deze boodschap wordt vervolgens herhaald door de gerechtsbesturen. Terecht natuurlijk, want het is niet anders, maar het geeft (denk ik) niet bepaald het gevoel dat de RvdR de belangen van hen en de rechtspraak in zijn geheel dient. Daarbij laadt de RvdR extra verdenking op zich omdat -met reden overigens- de helft van de RvdR niet uit (oud-)rechters bestaat, en bij wie mogelijk minder besef bestaat van het uitgangspunt dat iedere zaak de tijd en aandacht (en dus: geld) behoort te krijgen die nodig is voor een degelijk vonnis, ook als dat betekent dat daarmee ruim de gemiddeld benodigde hoeveelheid geld aan zo n vonnis besteed wordt. Vervolgens is lastig dat, wanneer een vonnis extra tijd en dus geld kost, het aan de rechtbank zelf is om dat geld ergens anders te vinden. Met andere woorden, voor ieder vonnis dat extra tijd kost t.o.v. de daarvoor gestelde normen, en waarop de financiële vergoeding vanuit de RvdR is gebaseerd, moeten binnen de rechtbank andere zaken mínder tijd krijgen om e.e.a. financieel rond te breien. Dat soort afwegingen is op managementniveau heel begrijpelijk en uit oogpunt van kostenbeheersing ook best goed. Maar voor een professional die zich eigenlijk alleen wil bezig houden met het rechtspreken in de individuele zaken die hem voorgelegd worden, is het een gotspe dat hij aan sommige zaken minder tijd dan nodig zou moeten gaan besteden vanwege die paar ingewikkelde zaken. Dat doet hij dan ook niet, maar daarmee loopt de werkdruk flink op. Alternatief is dat er zaken op de plank blijven liggen, wat toch alom als onacceptabel wordt beschouwd. Dat die werkdruk er is, wordt vervolgens al een tijdje erkend, maar van enige actie op dat punt is weer niet zoveel te merken. In plaats daarvan volgen het jaar erop weer nieuwe budgettaire beperkingen. Al met al een redelijk frustrerende situatie, als je je daar niet overheen kunt zetten. Het manifest is denk ik te lezen als kreet om échte aandacht voor de problemen waarmee de rechtspraak kampt, d.w.z. aandacht waar ook oplossingen uit voortvloeien, naast de nodige uitleg van de RvdR richting gerechten over haar bezigheden en behaalde resultaten. #16 8 JANUARI OM 09:57 Martinus de Borst Klagende rechters, die wellicht duidelijk willen maken, dat ze zelf geen nieuwe oplossing voor hun probleem kunnen vinden. Maar wat ís rechtspraak? Waar verschilt het van bijvoorbeeld gecompliceerde technische en financiële kwesties? Waarom wordt in de laatst genoemde gebieden heel veel gebruik gemaakt van de allerlaatste stand van de wetenschap en techniek en niet binnen de rechtspraak? Zouden vonnissen dramatisch slechter worden als er in de voorbereiding algoritmen zouden worden toegepast, of worden ze misschien wel beter? Sneller in ieder geval, dat bewijzen de sectoren buiten de rechtspraak. Naar mijn mening moet rechtspreken naar de 21-ste eeuw worden getransformeerd. Misschien is een dialoog met de wetenschap en techniek wel een gezonde eerste stap. #17 8 JANUARI OM 09:58 Hvan Lynden Rechtspraak als snelle hap in plaats van haute cuisine maaltijd is natuurlijk mogelijk. Dan moet je eerst het recht zelf vulgariseren, de regels drastisch vereenvoudigen, de nuances eruit halen en vooral ook de doctrine grondig versimpelen, het aantal leerstukken terugbrengen en hele stukken theorie overboord gooien. Dan kan je ook met minder goed opgeleide juristen toe, kunnen de studies korter, dat levert nog een bijkomend aanzienlijk besparingsvoordeel op. Ik meen dat in veel landen, ook binnen de westerse wereld, in vergelijking met Nederland het recht al op een veel elementairdere manier wordt beoefend, dus waarom zouden wij ons niveau niet neerwaarts

8 bijstellen. Als jurist zie ik onmiddellijk één groot bezwaar: de arbeidsvreugde voor juristen gaat verloren. Maar dat is een l art pour l art bezwaar en nu er toch op de kunsten wordt bezuinigd, waarom niet op de kunst van het billijke en het goede. Dan zullen we op zekere dag ontdekken dat het recht, net als alle kunsten, onderdeel uitmaakt van onze cultuur en beschaving en dat je door het recht te banaliseren, je ook je beschaving in de uitverkoop zet. Dat is volgens mij uiteindelijk het wezenlijke bezwaar tegen de technocratische wind die nu het rechterlijke bedrijf tart. #18 8 JANUARI OM 11:36 Gallus Vindex 1. Er is sprake van minstens deze spagaat: enerzijds zo veel mogelijk produceren, anderzijds op kwaliteit werken. Die zaken zijn niet zonder meer te verenigen. Het is evident dat het huidige financieringssysteem aan het ontstaan van dit probleem en het voortbestaan ervan in hoge mate schuld was en is. 2. Zoals zo dikwijls in dit land vervalt men van het ene uiterste in het andere: niet heel lang geleden konden rechters zich veroorloven zoveel te produ-\ ceren als ze wilden. Nu is er productiedwang. Gevolg is nonchalance bij het schrijven van vonnissen en arresten, en die nonchalance verraadt gewoonlijk een onvoldoende doordacht hebben van de wijze waarop de in een zaak aan de orde komende vragen behoren te worden beslist. Het gebeurt nog steeds met een zekere regelmaat dat gerechtshoven fouten maken die rechters van dit niveau niet mogen mogen: in het oog springende motiveringsgebreken, rechtsregels waarvan evident is dat ze toepasselijk zijn niet toepassen (een week of wat terug vernietigde de Hoge Raad een arrest van Hof Amsterdam dat bij de uitleg niet de al sedert decennia door de HR gehanteerde uitlegregels had gehanteerd), etc.. F. Jensma lijkt het belang van een goede motivering (ik spreek nu over civiele zaken, van strafzaken heb ik helaas niet veel kaas gegeten) zwaar te onderschatten. Kortheidshalve verwijs ik naar Veegens, Korthals Altes en Groen, Cassatie in burgerlijke zaken, no. 120 (Kluwer, 2005)een werk geschreven niet door rechters maar door advocaten dus geen oratio pro domo. Zonder behoorlijke motivering is er geen sprake van recht doen, maar van machtsuitoefening. Het geeft te denken dat iemand als Jensma die het rechterlijk bedrijf al een aantal jaren volgt hier nog op gewezen moet worden. 4. De oplossing: enerzijds de rechters voldoende tijd laten voor het beoordelen van een zaak en het redigeren van de uitspraak, anderzijds voorkomen dat er, laten we het beestje maar bij de naam noemen, geluierd wordt, springt niet in het oog. Terugkeer naar het vroegere financieringssysteem zou een eerste stap zijn. Uitbreiding van het aantal rechters een tweede stap (duitse vonnissen en arres- ten vallen op door hun zeer grondige motivering, het grote aantal rechters gemeten naar de omvang van de bevolking in vergelijking met Nederland valt

9 Manifest van rechters heeft boemerangeffect - nrc.nl eveneens op). Om lijntrekken te voorkomen zouden de kamervoorzitters de productie van elk lid van de kamer in de gaten moeten houden en de president de productie van de kamervoorzitters. Op gezette tijden zouden er functioneringsgeprekken gehouden dienen te worden. 5. Ik deel de mening van een van de andere personen die gereageerd hebben dat F. Jensma in zijn artikel flink te kort uis geschoten en blijkbaar het gezag van D. Steenhuis en R. Otte voldoende vindt om eigen met onderzoek en reflectie achterwege te laten. Gallus Vindex #19 8 JANUARI OM 14:00 Gerrit de Jonge Dat procedures vereenvoudigd moeten worden en dat systematisering en automatisering een grotere rol moeten krijgen spreekt vanzelf en is op dit forum al eerder betoogd, ook door mij. Als minder vaak besproken element vraag ik aandacht voor de vervanging van veel meer straffen door het laten betalen van schadevergoeding. Uiteindelijk kent niemand het effect van (gevangenis) straffen, zodat rechters zich ook niet kunnen aanmatigen dat juist zij nodig zijn voor de bepaling van de strafmaat. Als ik getroffen zou worden door een misdrijf dan ben ik veel meer geïnteresseerd in de vergoeding van de schade dan in de hoeveelheid papiertjes die de dader als taakstraf moet opprikken. Schade kan zeer ruim genomen worden zodat ook het effect van straf er wel degelijk mee bereikt wordt. Er is niet alleen de veroorzaakte schade, maar ook de kosten van bewaking, opsporing, ambtelijke kosten, proceskosten etc. In het geval van lichamelijke schade zijn er de medische kosten en de inkomensderving van het slachtoffer. Zelfs in het geval van moord kan de schade in geld worden uitgedrukt zoals het inkomen dat het slachtoffer nog had kunnen verdienen, de kosten van het onderhoud van kinderen en weduwe die zijn achtergelaten. Natuurlijk kan er nog lang over gebrainstormd worden hoe e.e.a. ingevuld moet worden. Vermoedelijk moet ook het taboe op collectieve straffen doorbroken worden; in veel gevallen van straatterreur is het glashelder dat de groep gezamenlijk optreedt en dus ook gezamenlijk verantwoordelijk is voor de schade. Natuurlijk is er het probleem dat je van een kale kikker niet kunt plukken. Maar inhouden van uitkeringen en kinderbijslag zijn heel wel denkbaar. Laten die ouders die hun kinderen niet wensen op te voeden daar zelf maar opdraaien. Als schuld en/of opzet of grove nalatigheid van de dader vaststaan dan is er geen rechter nodig, maar alleen een schade-expert. We zouden ook nog kunnen discussiëren over de vraag wie de schadevergoeding moet gaan incasseren; mij lijkt de aangewezen weg dat de overheid de schade of een voorschot betaalt en dat verhaalt op de dader. #20 8 JANUARI OM 15:39 Hvan Lynden U schrijft: Als jurist zie ik onmiddellijk één groot bezwaar: de arbeidsvreugde voor juristen gaat verloren. Maar dat is een l art pour l art bezwaar en nu er toch op de kunsten wordt bezuinigd, waarom niet op de kunst van het billijke en het goede. Dan zullen we op zekere dag ontdekken dat het recht, net als alle kunsten, onderdeel uitmaakt van onze cultuur en beschaving en dat je door het recht te banaliseren, je ook je beschaving in de uitverkoop zet. Dat is volgens mij uiteindelijk het wezenlijke bezwaar tegen de technocratische wind die nu het rechterlijke bedrijf tart. Volgens mij doelt u niet op een technocratische wind, maar een democratische wind, gelet op de andere voorbeelden die u geeft. En dan zitten we bij de vraag: hoe democratisch moet het recht zijn in een democratische rechtsstaat.

10 0 Ik denk dat het Nederlands rechtsbedrijf daar nog een slag kan maken. En wat mij betreft zou het juist een uitdaging moeten zijn (ook) voor juristen om te proberen daaraan vorm te geven, in samenspraak met de samenleving. Het recht is uiteindelijk niet van juristen, maar van en voor ons allemaal. #21 12 JANUARI OM 08:15 Hvan lyngbakken In deze tijd waarin iedere burger niet alleen een mening over alles heeft, maar ook meent een oordeel over alles te moeten hebben, valt het misschien moeilijk te verdedigen dat rechten niet alleen een studie is, maar ook een vak, en zelfs een heel moeilijk vak. Een vak dat zich in de loop van eeuwen heeft ontwikkeld en verfijnd. Sommige verfijningen, vaak van procedurele aard, dateren uit het verleden, waren toen zinvol en zijn vandaag folklore en kunnen direct bij het oud vuil worden gezet. Maar die fransjes betreffen niet de kern van ons rechtsstelsel. Je kunt de natuurkunde niet vereenvoudigen om tegemoet te komen aan de wens van de burger om de voordelen en gevaren van kernenergie beter te begrijpen. Wel kun je meer voorlichting geven over de werking en gevaren van kernenergie. De geïnteresseerde burger zal daar wat aan hebben. Het recht kan je anders dan de natuurkunde wel vereenvoudigen, want het is een door ons mensen ontwikkeld systeem. Je kunt het recht zo eenvoudig maken dat iedereen het kan begrijpen. Maar daarmee gooi je het kind met het badwater weg, want dan gooi je de ontwikkeling van vele eeuwen overboord, dan laat je de kwaliteit schieten ten behoeve van de eenvoud. Om het recht democratischer te maken in een rechtstaat, hoef je naar mijn mening niet het recht vereenvoudigen, maar moet de burger beter opgeleid worden. Daar is een mooie taak weggelegd niet alleen voor ons algemene onderwijs, maar ook voor de media. Laat bijvoorbeeld Bram Moskowicz een programma presenteren over hoe de rechtsspraak werkt. Hoge kijkcijfers verzekerd. #22 14 JANUARI OM 11:14 Hvan Lynden Volgens mij ziet het recht er vandaag de dag heel anders uit dan honderd of 1000 jaar geleden (in het Oostromeinse rijk). Wij hebben bijna oneindig veel meer wetten, met daarin een zeer grote overheidsbemoeienis. Dat terwijl het aantal natuurwetten niet is gewijzigd (alleen onze kennis daarvan). Veel van de nieuwe wetten die wij hebben vooral tot doel burgers en sociaaleconomisch zwakkeren te beschermen. Ook dat is anders dan 100 of 1000 jaar geleden; toen was de wet veel neutraler. De burger roept de wet ook in ter bescherming, en ook nog eens veel meer dan vroeger. Zo is het aantal rechtszaken (mede als gevolg van die nieuwe wetten) sedert de jaren 70 van de vorige eeuw geëxplodeerd. Ook in het procederen voor de rechter heeft daardoor feitelijk een democratisering plaatsgevonden, met alle voor-, maar ook alle nadelen van dien. Staan blijft daarnaast dat veel burgers vandaag verdrinken in het recht, onder meer omdat wetten en regeling zo onoverzichtelijk en technisch zijn of omdat er vooral op een formele technische manier mee wordt omgegaan, onder aanvoering of begeleiding van juristen. Ik kies dan voor een ontwikkeling die het mogelijk maakt dat de wet ook weer echt doet waarvoor hij is, in belangrijke mate het beschermen van de burger. Daar kan voorlichting bij helpen, maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de tv daar al veel programma s op kent. Los daarvan begint het beschermen van de burger wat mij betreft bij het serieus nemen van diezelfde burger. Dat is anders dan vroeger. Het is een beweging vooruit, in de wetenschap dat het recht zich voortdurend heeft ontwikkeld en zich ook zal blijven ontwikkelen. In mijn taxatie is een versterking van de positie van de burger ook waar de samenleving om vraagt (en dat zelfs op diverse niveaus). We zien ook dat de nationale wetgever dat uitgangspunt steeds meer hanteert, en dat in juridische discussies ook in toenemende mate over de feitelijke effectiviteit van wetgeving wordt gesproken. Niet lang geleden is er ook een wetgevingsnota op het

11 Manifest van rechters heeft boemerangeffect - nrc.nl 1 Ministerie van Binnenlandse Zaken verschenen waarin de praktische bruikbaarheid wetgeving centraal stond als doel. Dan is het wat mij betreft vervolgens de verantwoordelijkheid van juristen om de praktische versterking van de positie van burgers ook juridisch verantwoord in te kaderen, in plaats van haar terzijde te laten. Extra uitdaging is dat juristen het daarbij niet meer kunnen hebben van extra regeltjes, althans lang niet alleen. Daar zijn er al veel te veel van. We moeten met nieuwe instrumenten komen. Tot slot: bij die beweging zullen zaken die hun tijd hebben overleefd (hoe fraai ze soms ook kunnen zijn) soms overboord moeten. Dat is ook niets nieuws: het Romeinse recht zit prachtig in elkaar, maar wij hebben inmiddels toch veel zaken daaruit overboord gezet. Natuurlijk is de Romeinse beschaving ernstig in verval geraakt, maar daarvan was die rechtsontwikkeling niet de oorzaak. #23 14 JANUARI OM 19:22 Willibrord Davids, oud president Hoge Raad De hoofdstelling in dit betoog is dat het in het manifest van Leeuwarden schort aan het volgende: de rechter dient te beschikken over wijsheid, loyaliteit, menselijkheid, moed, ernst en bezonnenheid alsmede de capaciteit om te luisteren, te communiceren en te werken. Als je onafhankelijk bént en dit allemaal in je mars hebt, dan laat je je toch niet koeioneren. Ter ondersteuning van deze opvatting beroept Jensma zich vooral op het in 2010 gepubliceerde boek De nieuwe kleren van de rechter van Rinus Otte. Het boek van Otte is als moedig gekenschetst en dat vind ik ook, maar dan vooral omdat hij in zijn boek bij herhaling het boetekleed aantrekt en erkent dat het onder zijn leiding niet goed is gegaan. Goede rechtspraak is niet alleen afhankelijk van de eigenschappen waarover de rechter beschikt maar ook van de omstandigheden waaronder deze zijn of haar werk moet verrichten. Op de meeste van die omstandigheden kan de rechter geen of nagenoeg geen invloed uitoefenen. De vergadering van de leden van het rechterlijk college heeft geen wettelijke status meer en de omstandigheden waarin het rechterlijk werk wordt gedaan, worden in hoge mate bepaald door het gerechtsbestuur en de Raad voor de rechtspraak. Veel van die omstandigheden hebben te maken met het financieringsmodel voor de rechtspraak. De omstandigheden binnen een college maken voor een groot deel uit of er onderling vertrouwen heerst en of er voldoende aandacht en waardering is voor onafhankelijke, deskundige en zorgvuldige rechterlijke oordelen. In ieder geval bestond er in de strafsector van het gerecht waar Otte als leidinggevende verantwoordelijk was een sfeer waarin onderling vertrouwen en het op zorgvuldige wijze uitoefenen van rechtspraak maar moeilijk konden gedijen. Dat is ook geen wonder wanneer de leidinggevende een door een collega genomen rechterlijke beslissing tot uitstel of aanhouding als verspilling kenschetst. Zo n beslissing wordt door rechters niet met genoegen genomen, maar is soms nodig voor bijvoorbeeld het alsnog horen van getuigen. De rechter legt daar meestal ook in het openbaar verantwoording voor af zij het niet op het matje bij de leidinggevende. Voor deze en andere beslissingen kan alleen de rechter verantwoordelijk worden gehouden, ook al wordt die geconcipieerd en opgeschreven door de griffier. Mag hij die dan, alstublieft, nog even doorlezen in plaats van blindelings delegeren en mag hij verwachten dat door leidinggevenden en collega s wordt aanvaard dat zo n beslissing op serieuze gronden is genomen? Karige zittingen en beknopte uitspraken, bepleit Jensma. Waar zou hij zijn oren te luisteren hebben gelegd? In elk geval niet bij de advocatuur, de wetgever, de (ouders van)slachtoffergroepen, de rechtswetenschap en de rechters/sectorvoorzitters die zich hebben ingespannen voor het opzetten van het als ik mij goed herinner: ook door Jensma positief ontvangen Project Motiveringsverbetering in Strafvonnissen (Promis). Degene die pleit voor karige zittingen en beknopte uitspraken komt al gauw terecht bij het verwijt van motiveringsdrift waar een ander zou spreken van bezonnenheid en zorgvuldigheid. Tenslotte moet het mij van het hart dat van een columnist argumentatie verwacht mag worden bij de amper vijf regels in de slotalinea waarin hij bij verrassing en zonder nadere uitleg de Hoge Raad karakteriseert als de rem op de trein. naschrift redactie. Het idee voor karige zittingen en beknopte uitspraken komt hier vandaan: Overigens

12 2 zei de voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak ondanks in de Staatscourant dat (louter) mondelinge uitspraken ook in het civiele recht mogelijk moeten worden, net als bij de politierechter. Alleen bij appel zou de rechter dan nog een vonnis hoeven schrijven. #24 15 JANUARI OM 14:08 Hvan lyngbakken Natuurlijk, de wetten veranderen voortdurend. Maar de rechtswetenschap verandert maar heel geleidelijk en bouwt verder op een bestaande traditie. Het werk van een rechter is voornamelijk de interpretatie van wetten. Hoe je een rechtsregel van een wet moet interpreteren, daar heeft de rechtswetenschap hele theorieën over ontwikkeld en die theorieën gooi je niet zomaar overboord, want dan zou de rechtspraak onvoorspelbaar worden. En juist die interpretatie van een rechtsregel maakt een rechterlijke beslissing moeilijk te begrijpen voor een leek, zo ook bijvoorbeeld allerlei algemene rechtsbeginselen die niet in de betreffende rechtsregel staan, maar wel de beslissing van de rechter beïnvloeden. #25 15 JANUARI OM 20:56 24 Willibrord Davids, oud president Hoge Raad U schrijft dat u het boek van Rinus Otte moedig vindt, maar dan vooral omdat hij ruiterlijk fouten erkent die hij als leidinggevend rechter in het verleden heeft gemaakt. Ik vind het jammer dat u het daarop toespitst. Uw reactie doet dan snel denken aan een argumentatie op de persoon, in plaats van op de bal. Maar misschien bedoelt u vooral te zeggen dat theorie en praktijk twee verschillende beelden laten zien. Dat laatste ben ik dan wel met u eens. Het manifest van Leeuwarden ziet daar volgens mij ook op. Wat ik dan vervolgens echter wel spijtig vind, is dat de discussie door u niet veel verder wordt geholpen. U wijst erop dat de omstandigheden waarin het rechterlijk werk wordt gedaan, in hoge mate worden bepaald door het gerechtsbestuur en de Raad voor de Rechtspraak. Dat is een stelling die op het eerste gezicht onweerlegbaar lijkt, maar dat op het tweede gezicht vooral ook blijkt te zijn doordat zij feitelijk tamelijk nietszeggend en algemeen is. Zij is ook te vervangen door een stelling als: de omstandigheden waarin het rechterlijk werk wordt gedaan worden in hoge mate bepaald door de wet, of door de politieke afweging die wordt gemaakt bij de begroting van Justitie, of door de wijze waarop advocaten hun werk doen. Daar komt nog bij dat het rechterswerk altijd van externe (financiële) factoren afhankelijk was (en waarschijnlijk ook zal blijven), waarbij er steeds gewerkt moet worden met minder middelen dan de rechters wenselijk vinden (een lot dat zij overigens delen met zo ongeveer alle professionals). Dan creërt een stelling als door u verwoord vooral een wij-zij-sfeer, met de rechters als het voetvolk aan de ene kant, en aan de andere de leiding, in de vorm van (vice-)presidenten met leidinggevende verantwoordelijkheden (zoals Otte in het verleden) en de Raad voor de Rechtspraak. Dat is niet alleen spijtig omdat zij juist samen verantwoordelijk zijn voor het klaren van de klus van goede rechtspraak, maar ook omdat een wij-zij-patroon aan goede inhoudelijke discussie en aan noodzakelijke verbeteringen in de weg staat. Dat zie je al bij het door u genoemde voorbeeld van de aanhouding. Ik weet natuurlijk niet of de aanhouding van Otte terecht was of niet. Maar ik weet wel in het algemeen dat er naast vele terechte, ook onterechte aanhoudingen zijn, in het strafproces, maar ook in het civiele of het bestuursrecht. En ik weet dat de rechtsnorm van berechting binnen een redelijke termijn steeds belangrijker is geworden. Onterechte aanhoudingen zijn daardoor ook juridisch bezien een extra groot probleem geworden. Een steeds belangrijker vraag is daardoor: wat doen rechters eraan om onterechte aanhoudingen tegen te gaan? Bij de beantwoording van die vraag lijkt het ook mij geen goede weg als (vice-)presidenten met leidinggevende bevoegdheid daarop rechters aanspreken in individuele gevallen. Maar dat neemt niet weg dat het een belangrijke vraag is. Wat misschien wel een goede weg zou kunnen zijn, is het meer in samenspraak

13 3 met partijen komen tot beslissingen op dat punt, die ook aan partijen worden uitgelegd/toegelicht. Dat is anders dan het nu veelal gebeurt in het strafrecht. Strafrechters gaan er ook zelden van uit dat zaken als het horen van getuigen voor een belangrijk deel door de raadsman van de verdachte en de officier van justitie geregeld kunnen worden, terwijl dat in veel gevallen heel goed kan. Overigens zijn er officieren van justitie en raadslieden die daar wel echt met elkaar over in gesprek weten te raken. Wat mij betreft zou dat de norm mogen worden, waarbij dan niet alleen de vraag horen of niet aan de orde is, maar ook de vorm van het horen (bijv. bij de rechter-commissaris, op zitting, of op het politiebureau in de buurt). Rechters zouden verder meer kunnen uitstralen dat zij een eigen verantwoordelijkheid hebben in het bewaken van de redelijke termijn, en dat zij van partijen verwachten dat die daarmee rekening houden en daarin meedenken en daarop anticiperen. Beslissingen om al dan niet aan te houden dalen nu vaak niet alleen als een van boven gegeven oordeel op partijen neer; ze worden daarbij ook vaak niet of nauwelijks gemotiveerd (met alle wrakingsrisico s van dien). Ook daar kan verbetering worden bereikt. Dat dient de inzichtelijkheid voor de procesdeelnemers, maar ook voor externen. Een discussie over dergelijke onderwerpen kan de rechtspraktijk verbeteren. Maar dergelijke verbeteringen komen er alleen als rechters ook voortdurend bereid zijn hun taakopvatting ter discussie te stellen en daarover van gedachten te wisselen. Daarbij kan ook het toegeven van fouten in het verleden horen (en dan geeft Rinus Otte misschien niet alleen een moedig, maar ook goed of in de toekomst goed te gebruiken voorbeeld). Die gedachtenwisseling zou niet alleen onderling moeten plaatsvinden, maar ook met de Raad voor de Rechtspraak, en -wat mij betreft belangrijker- de samenleving/de andere procesdeelnemers (advocaten, officieren van justitie etc). Ik kan mij voorstellen dat daarbij juist niet de hoogste rechter (die ook nog eens alleen in cassatie oordeelt) het voortouw neemt, maar juist de eerste rechter. Die is immers feitelijk ook als eerste geroepen om in te spelen op maatschappelijke ontwikkelingen. #26 16 JANUARI OM 08:18 25 Hvan Lynden U schrijft dat de rechtswetenschap maar heel geleidelijk verandert en verder bouwt op een bestaande traditie. Ook benadrukt u de vakmatige/wetenschappelijke kant van de rechtswetenschap. Ik denk dat we daarover niet zozeer van mening verschillen. En voor alle duidelijkheid: ook ik geloof niet dat we het zonder juristen kunnen. Het verschil zit er meer in dat ik de dienstbaarheid van het recht aan de samenleving als onderdeel van de traditie zie, en dat ik denk dat de samenleving vandaag deels andere dingen vraagt van de rechtswetenschap dan 50 jaar geleden. Ik zie dan graag dat de rechtswetenschap in haar traditie van dienstbaarheid komt tot een verandering van werken. Een dergelijke bijstelling is in de rechtswetenschap overigens historisch niks nieuws. Als voorbeeld verwijs ik maar naar de term Begriffsjurisprudenz die door Van Jhering is gebruikt om de tamelijk abstrakte en taalkundige traditie en methodiek in de rechtswetenschap in de 19e eeuw te bekritiseren. Hij legde er de nadruk op dat regels uitdrukking zijn van een belangenafweging en dat je om die regels goed toe te passen ook zicht moet (willen) hebben op die belangen Die realisatie van Van Jhering is wat mij betreft misschien wel extra actueel, waar we veel rechtsregels hebben die in zaken nogal eens met elkaar in botsing kunnen komen. Dan komen we er niet met traditionele abstracte interpratietechnieken van die regels, maar moeten we uit een ander vaatje tappen. Niet voor niets is de laatste decennia in het civiele recht de plaats van (concrete) redelijkheid en billijkheid steeds belangrijker geworden. Maar het probleem ligt breder dan alleen de gevallen waarin regels met elkaar in conflict komen. Steeds vaker ervaren mensen regels als knellend die juist zijn geschreven om (mede) hun belangen te dienen. Een interpretatietechniek bevat ook dan maar weinig oplossend (en in ieder geval weinig overuigend) vermogen. Een eerste focus op de belangen met pas daarna (eventueel) kijken naar de regels heeft dan vaak meer zin. Dat zie ik ook gebeuren bij de bestuursrechter in

14 4 het kader van de zogeheten nieuwe zaaksbehandeling. Die bestuursrechter komt er niet meer met alleen technische interpretatievaardigheden zoals wij op de universiteit hebben geleerd; hij zal ook in staat moeten zijn om te herkennen dat sprake is van een situatie waarin op een andere manier dan via een oordeel van zijn kant tot een oplossing kan worden gekomen en om te herkennen dat het echte probleem niet een technisch-juridisch, maar een belangenvraagstuk is. Dan gaan zich ineens ook situaties voordoen waarin uiteindelijk het beroep wordt ingetrokken, omdat de overheid en de burger zelf (alsnog) tot een compromis op maat weten te komen. Ik zie hier een parallel met hetgeen we in de opvoeding hebben gezien. In het verleden stelden ouders regels aan (ook oudere) kinderen; vandaag de dag is het opvoeden van oudere kinderen vooral een kwestie geworden van onderhandelen. Dat geeft die kinderen een volwaardige positie, en dat is ook wat burgers verlangen van de overheid. In het rechtsbedrijf doet men er dan wijs aan daarmee rekening te houden en daarop in te spelen. Ik zie ook dat de studie rechten op de universiteiten duidelijk anders in geworden qua inhoud. Die is breder en meer praktisch van aard dan 50 jaar geleden, en besteedt ook meer aandacht aan vaardigheden die niet alleen technisch-juridisch van aard zijn (zoals bijvoorbeeld onderhandelingsvaardigheden). Ook dat is geen revolutie, maar wel een wat mij betreft noodzakelijk meegaan van de rechtswetenschap met haar tijd. Om verdere misverstanden te voorkomen: interpretatie van rechtsregels is ook vandaag de dag volgens mij een onmisbaar instrument voor juristen. Rechters doen ook nog steeds uitspraken waarin interpretatietechnieken worden toegepast op regels. Maar het gebruik van dat instrument staat minder centraal dan het in het verleden heeft gedaan. En zelfs in het verleden was die plek volgens niet heel centraal. Ik sprak een ervaren kantonrechter en die zei dat het in zaken bij de rechter maar zelden ging om die interpretatie, maar vooral om de feiten (lees: het bewijs). Daar stonden of vielen volgens hem veruit de meeste zaken mee. #27 17 JANUARI OM 06:49 Lees meer 2 MRT 9 FEB 4 FEB 21 JAN 19 JAN Rechters, óók een gesloten bondgenootschap Inmenging door Raad voor de Rechtspraak zit rechters dwars Hoogste rechter van Nederland luidt in brief noodklok over werkdruk Een nieuw juridisch landschap CARRIÈRE Neurobiologie zet vraagtekens bij de vrije wil RECHT EN BESTUUR TOON ALLE GERELATEERDE ARTIKELEN RECHT EN BESTUUR BINNENLAND BINNENLAND Volg nrc.nl op twitter en facebook, lees onze dagelijkse nieuwsbrief NRC.NL WEBLOGS RECHT EN BESTUUR JANUARI 2013 MANIFEST VAN RECHTERS HEEFT BOEMERANGEFFECT Categorieën Binnenland Buitenland Economie Wetenschap Sport Cultuur Volg NRC -feed Nieuws -feed Beste van het Web Twitter Facebook Tumblr Columns Marc Chavannes Paulien Cornelisse Louise Fresco Renske de Greef Bas Heijne Youp van 't Hek Steven de Jong Wilfried de Jong Joris Luyendijk Elke middag het laatste nieuws van nrc.nl in je inbox? Service en bezorging Contact met de klantenservice Contact met NRC Marcel van Roosmalen Contact met de redactie Sophie van der Stap Maartje Wortel Marjolijn van Heemstra Contact met de opinieredactie Contact via Facebook Contact via Twitter NRC.NL Ernest MAAKT van GEBRUIK der Kwast VAN COOKIES. WAT BETEKENT DAT VOOR JOU? Voor Abonnees Krantenarchief Digitale editie Apps voor iphone, ipad, Android en Windows 8 NRC Websites nrc.nl m.nrc.nl (mobiel)