diergedrag BUITENLES VMBO en VO onderbouw

Transcriptie

1 diergedrag BUITENLES VMBO en VO onderbouw

2 Inhoudsopgave algemeen het project bijlagen Doelgroep blz. 2 De voorbereiding op school blz. 2 Geen begeleiding in de Diergaarde blz. 3 Gedrag in een dierentuin, net even anders blz. 5 - Welk gedrag verdwijnt meestal? blz. 6 - Welk gedrag blijft meestal? blz. 6 - Welk gedrag is niet natuurlijk? blz. 9 - Gedragsonderzoek in Diergaarde Blijdorp blz Wat je moet weten voor je naar de Diergaarde gaat blz. 12 Werkbladen Antwoordbladen Plattegrond van de Diergaarde Praktisch schoolonderzoek HEEFT U VRAGEN? Indien u na het lezen van deze handleiding nog vragen heeft, dan kunt u ons bellen. Wij zijn te bereiken van maandag tot en met vrijdag tussen 9.30 en uur via tel.nr optie 3. 1

3 Algemeen DOELGROEP De activiteit Diergedrag is bestemd voor het VMBOa en voor de onderbouw van HAVO en VWO. afsluiting voorkennis HET DOEL VAN DE DOE-HET-ZELF-LES DIERGEDRAG Doel van de les is het in praktijk brengen van de opgedane kennis over het onderwerp diergedrag. De doe-het-zelf-les "Diergedrag" moet dan ook gezien worden als een afsluiting van het onderwerp. Een goede voorbereiding op school is daarom noodzakelijk. DE VOORBEREIDING OP SCHOOL Voor een goed verloop van het bezoek aan de Diergaarde is het noodzakelijk dat de leerlingen over de nodige voorkennis beschikken. De leerlingen dienen de volgende begrippen te kennen en in staat te zijn deze begrippen in de praktijk toe te passen : - externe/interne prikkel - aangeboren/aangeleerd gedrag - instinct - solitaire levenswijze / sociale levenswijze - functie van gedrag Verder dienen leerlingen bekend te zijn met de hieronder staande gedragingen. Ze moeten deze gedragingen kunnen herkennen en kunnen aangeven wat de funktie van het gedrag is: - jachtgedrag - vluchtgedrag - dreiggedrag - voortplantingsgedrag - sociaal gedrag - speelgedrag - territoriaal gedrag - voedselzoekgedrag - onnatuurlijk (afwijkend) gedrag leesstof voor uw leerlingen Gedrag van dieren in gevangenschap kan in meerdere opzichten afwijken van dat van hun soortgenoten in de natuur. Wij raden u dan ook aan om hier, voorafgaand aan het bezoek aan de Diergaarde, een les aan te wijden. De bladzijden 5 t/m 13 bevatten de nodige informatie voor u en uw leerlingen. Wij adviseren u dit hoofdstuk te kopiëren en als leesstof aan uw leerlingen te geven tijdens de voorbereidingen op school. 2

4 Algemeen introductie Film "DIERGEDRAG IN DE DIERENTUIN" Diergaarde Blijdorp heeft een film samengesteld met als titel "Diergedrag in de dierentuin". Deze film is bedoeld als introductie op de buitenles "Diergedrag". De film toont d.m.v. natuuropnamen en in Diergaarde Blijdorp opgenomen beelden: welke gedragingen in dierentuinen verdwijnen, welke gedragingen blijven bestaan en welke niet-natuurlijke gedragingen kunnen optreden. Hiermee volgt de film dezelfde lijn als het hoofdstuk "Gedrag in een dierentuin, net even anders" van deze handleiding. De film is te zien op de site geen begeleiding kleine groepjes benodigde tijd zelf kopiëren! menselijk gedrag GEEN BEGELEIDING IN DE DIERGAARDE Het thema "Diergedrag" is een buitenles. Dit houdt in dat u tijdens uw bezoek aan de Diergaarde GEEN begeleiding krijgt van een educatief medewerker/ster. Dankzij de in deze handleiding opgenomen informatie, zal dit voor de ervaren docent echter geen probleem zijn. Indien u meer hulp nodig heeft of zich van te voren reeds wilt komen oriënteren, dan kunt u contact opnemen met de Afdeling Educatie (telefoonnummer: ma, di en wo of do en vr). Een aantal praktische zaken: - Het is verstandig om de leerlingen de opdrachten in kleine groepjes (het liefst in tweetallen) te laten maken. Spreek reeds op school af wie met wie samenwerkt. - U dient voor de les in de Diergaarde ca. 120 minuten uit te trekken. Uiteraard kunt u de activiteit inkorten door het aantal te maken opdrachten te beperken. Ook kunt u de opdrachten uitbreiden door zelf de opdrachten met ethogrammen aan te vullen. - In tegenstelling tot wat u misschien gewend bent, moeten de opdrachtbladen door u zelf worden vermenigvuldigd en meegenomen naar de Diergaarde! Vergeet dit a.u.b. niet, wij hebben geen opdrachtbladen in voorraad. - Eén van de opdrachtbladen betreft het menselijk gedrag. Hierbij dienen de leerlingen o.a. het gedrag van hun medestudenten te bestuderen. Dit is echter alleen goed mogelijk indien deze daarvan niet op de hoogte zijn. Geef dit opdrachtblad daarom slechts aan een paar groepjes en druk de leerlingen op het hart dat zij tijdens het uitvoeren van de opdrachten niet aan hun medestudenten mogen zeggen wat zij aan het doen zijn. 3

5 Algemeen - Om te voorkomen dat er teveel leerlingen gelijktijdig met dezelfde opdracht bezig zijn (en door hun aanwezigheid het gedrag van de dieren beïnvloeden) kunt u een soort schema opstellen en met de leerlingen afspreken in welke volgorde de verschillende groepjes de opdrachten gaan maken. Hou bij het bepalen van de volgorde rekening met de loopafstanden! Afhankelijk van weersomstandighed en, samenstelling van een groep e.d. kunnen dieren binnen of buiten zijn. Wijst u uw leerlingen hierop. - Zorg ervoor dat uw leerlingen pen of potlood bij zich hebben. 4

6 Het project GEDRAG IN EEN DIERENTUIN, NET EVEN ANDERS In Diergaarde Blijdorp is een groot aantal dieren uit diverse diergroepen vertegenwoordigd (± 750 soorten). Het zal duidelijk zijn dat deze dieren niet in een natuurlijke situatie leven. De dieren zijn in verblijven gehuisvest en dus gebonden aan een vaste verblijfplaats, hetgeen niet voor alle betrokken dieren natuurlijk is. De dieren behoeven niet zelf voor hun voedsel te zorgen, maar krijgen dit van hun verzorgers/-sters. Bovendien ontbreken meestal mogelijke concurrenten en zijn ook roofdieren nadrukkelijk afwezig. Het gedrag van dierentuindieren verschilt hierdoor aanmerkelijk van dat van hun soortgenoten in het wild. Slingerapen komen in het wild bijvoorbeeld nauwelijks op de grond. In dierentuinen wel, maar daar hebben ze dan ook geen vijanden. De laatste jaren is men binnen de dierentuinwereld (mede dankzij gedrag-observaties in het wild én in gevangenschap) tot het inzicht gekomen dat niet het oppervlak van een verblijf van essentieel belang is voor het welzijn van het dier (hoewel het natuurlijk wel een belangrijke rol speelt), maar de inrichting. Op basis hiervan heeft Diergaarde Blijdorp besloten om, in het belang van het dier (dat hierdoor minder last heeft van stress, en dus gezonder is) én in het belang van haar bezoekers (die hierdoor actievere en daardoor attractievere dieren te zien krijgt) haar dierverblijven drastisch te veranderen. De verblijven worden tegenwoordig meer biotoopmatig ingericht. Dit houdt in dat een dier dat van nature in een woestijnachtige omgeving leeft een verblijf krijgt dat er als een stukje woestijn uitziet. Natuurlijk duurt het jaren voor alle bestaande verblijven op deze manier zullen zijn aangepast. Een duidelijk beeld van deze biotoopgedachte is zichtbaar in het Azië-gedeelte, Afrika-gedeelte en het Oceanium. Voor de buitenles "Diergedrag" is het belangrijk te weten welke soort gedragingen in een dierentuin zijn te verwachten. Vergelijken we het gedrag van dierentuindieren met het gedrag van hun wilde soortgenoten dan kunnen we ons de volgende vragen stellen: - Welk gedrag verdwijnt meestal? - Welk gedrag blijft meestal? - Welk gedrag is niet natuurlijk? 5

7 Het project WELK GEDRAG VERDWIJNT MEESTAL? Bepaalde gedragingen verdwijnen bij veel dieren in dierentuinen geheel of gedeeltelijk, o.a. doordat dergelijk gedrag moeilijk gestimuleerd kan worden. JACHTGEDRAG Doordat prooidieren afwezig zijn en er op vaste tijden gevoederd wordt is het voor vleeseters niet meer nodig te jagen. Jachtgedrag is dan ook niet of nauwelijks te zien. Bij veel dieren blijft de drang tot jagen echter wel aanwezig. Zo vinden de verzorgers/sters van de roofdieren regelmatig resten van vogels die blijkbaar in het verblijf zijn geland, of daar heel laag zijn overgevlogen. Dat de drang tot jagen niet verdwijnt is tevens te zien bij jonge roofdieren die elkaar vaak besluipen. VLUCHTGEDRAG In een dierentuin zijn voortdurend mensen aanwezig. Voor dierentuin-dieren is de mens, oorspronkelijk een vijand, hierdoor een geaccepteerd schepsel geworden. Bovendien is het verblijf een veilige omgeving waar natuurlijke vijanden en ook soort-eigen rivalen meestal ontbreken. Hierdoor is vluchtgedrag niet vaak te zien. WELK GEDRAG BLIJFT MEESTAL? Gelukkig blijft een groot deel van het oorspronkelijke gedrag ook in een dierentuinsituatie gehandhaafd. Hoe "echt" een dier zich gedraagt is o.a. afhankelijk van de mate waarin de natuurlijke omgeving van het betreffende dier wordt nagebootst. Het verzorgen van elkaars huid vormt bij dieren die in groepen leven een belangrijk onderdeel van het sociale gedrag. SOCIAAL GEDRAG Dieren die van nature in groepen leven worden in Diergaarde Blijdorp meestal ook in groepen gehouden (b.v. mensapen, leeuwen, olifanten, diverse hoefdieren). Het sociaal gedrag, dat zo kenmerkend is voor deze dieren, blijft daardoor voor een groot deel gehandhaafd. In hoeverre dergelijke gedragingen blijven bestaan is o.a. afhankelijk van de samenstelling van de groep. Is deze goed (b.v. de juiste verhouding tussen mannetjes en vrouwtjes; en tussen jonge en volwassen dieren) dan zal een belangrijk deel van het sociale gedrag van deze dieren ook in een dierentuin te zien zijn. Verandert de samenstelling, bijvoorbeeld door de introductie van een nieuw dier, dan kan dit problemen geven. Om dit te voorkomen wordt er vaak gebruik gemaakt van "een verblijf in een verblijf". De dieren kunnen zo rustig aan elkaar wennen. Zij kunnen elkaar zien, horen en ruiken zonder elkaar lichamelijk letsel toe te kunnen brengen en de nieuwkomer zal uiteindelijk beter door de anderen geaccepteerd worden. 6

8 Het project SPEELGEDRAG Een belangrijk facet van sociaal gedrag is speelgedrag. Zowel voor jonge als voor oude dieren is spelen een zeer belangrijke vorm van leren. Om speelgedrag te stimuleren (wat vooral bij aapachtigen van belang is, o.a. om verveling te voorkomen) dient inrichting van het verblijf voldoende uitnodigend te zijn (klimrekken, touwen, tonnen e.d.). Met name de verblijven van de gorilla's en gibbons zijn aangekleed met dergelijke materialen. Bij deze diersoorten is speelgedrag dan ook veelvuldig te zien. TERRITORIAAL GEDRAG Veel dieren hebben in de natuur een territorium dat ze verdedigen tegen vijanden en soortgenoten. Vaak is territoriaal gedrag in een dierentuin nog steeds waarneembaar (de zang van diverse vogelsoorten, het roepen van gibbons, geurmarkeringen van katachtigen, imponeergedrag bij cichliden enz.). In sommige gevallen brengt het territoriaal gedrag echter grote problemen met zich mee. Zo vechten bij veel hoefdieren de mannetjes elkaar vaak letterlijk de tent uit. In de natuur krijgt het verliezende mannetje de gelegenheid te vluchten. In een dierentuin is dit niet altijd mogelijk, met als gevolg dat de dieren elkaar soms verwonden. In extreme gevallen kan het voorkomen dat de verliezende partij zodanig in het nauw wordt gedreven dat hij zelfs zijn verblijf uitspringt. Om dit te voorkomen worden in de groep geboren mannetjes voordat ze volwassen zijn meestal uit de groep genomen. VOORTPLANTINGSGEDRAG De laatste jaren is het in toenemende mate van belang dat dierentuinen met hun dieren fokken. Enerzijds omdat steeds minder dieren uit het wild mogen worden betrokken en dierentuinen voor het op peil houden van hun diercollectie dus zijn aangewezen op de eigen fok. Anderzijds omdat van een groeiend aantal diersoorten de hoofdpopulatie in dierentuinen leeft en het voor het behoud van deze diersoorten dus uitermate belangrijk is dat er met hen in gevangenschap wordt gefokt. 7

9 Het project Het voortplantingsgedrag kan op een aantal manieren worden gestimuleerd, zo moet ervoor worden gezorgd dat de dieren in een goede conditie zijn, dat hun omgeving aan de juiste voorwaarden voldoet, dat de juiste partner voor het dier wordt gevonden, dat de groep de goede samenstelling heeft, enz. Vooral klimatologische omstandigheden (de temperatuur, de luchtvochtigheid en de verlichting van het verblijf) blijken vaak een grote rol te spelen. Het zal duidelijk zijn dat hieraan bij tropische vissoorten eenvoudiger voldaan kan worden dan bij grote dieren zoals ijsberen. In de winter rusten de zwangere ijsberinnen een lange periode. In de natuur graven zij hierbij een hol in de sneeuw en worden de jongen (meestal twee) aan het begin van de rustperiode geboren. In Diergaarde Blijdorp werd deze situatie nagebootst door de aanstaande moeder te huisvesten in een donker kraamhok. Hierin waren diverse voorzieningen aangebracht. Zo werden de wanden voorzien van geluidsisolatie, was er een speciale drinkbak in aangebracht en was er een nis met daarin een video-camera waarmee de berin dag en nacht kon worden geobserveerd. Ondanks al deze voorzorgsmaatregelen liepen de zwangerschappen regelmatig mis. Allerlei stadsgeluiden (treinen, vliegverkeer, enz.) verstoorden de rust en daardoor het gevoel van veiligheid dat nodig is om de kleintjes door de eerste fase heen te helpen. Bij sommige dieren zoals bijvoorbeeld de leeuw, verloopt de voortplanting zo voorspoedig dat er aan geboortebeperking (de pil) moet worden gedaan. VOEDSELZOEKGEDRAG In de natuur besteden de meeste dieren een belangrijk deel van hun tijd aan het zoeken naar voedsel en het eten ervan. Voor veel grazende diersoorten is dit ook in een dierentuinsituatie zo: zij lopen op met gras begroeide weiden of krijgen hooi en/of takken, waarmee zij een groot deel van de dag bezig zijn. Zodra deze dieren 's avonds hun stallen ingaan krijgen zij daar bovendien een portie krachtvoer en/of groenten of fruit. Andere dieren krijgen hun voedsel 's ochtends of 's middags en bij hen is de hoeveelheid tijd die zij besteden aan het eten van voedsel sterk verminderd en geconcentreerd op een bepaalde tijd van de dag, hetgeen on-natuurlijk is. Dit kan problemen opleveren, bijvoorbeeld doordat de dieren zich gaan vervelen en allerlei stereotiep gedrag gaan vertonen. Op diverse manieren wordt getracht dit tegen te gaan, o.a. door het voedsel in kleinere porties verdeeld over de dag te geven. 8

10 Het project Eten voorkomt verveling! Met name intelligente dieren, zoals gorilla's, vervelen zich erg snel. Aangezien eten dé manier is om bezig te blijven, heeft de gedragsbiologe in samenwerking met de verzorgers allerlei methoden bedacht om de apen zo lang mogelijk met hun voedsel bezig te houden. Zo krijgen de gorilla's regelmatig, met houtwol vermengde, zonnebloempitten aangeboden. Ook krijgen zij wel eens stukken bamboe of boomstammetjes waarin gaten zijn geboord die zijn opgevuld met honing. De dieren kunnen de lekkernij op deze manier niet zonder meer bereiken, maar moeten er echt moeite voor doen en zijn dus langer bezig. Om dezelfde reden zijn er op het buitenperk van de gorilla's "voedselpotten" aangebracht. Dit zijn potten met deksels die op vaste plekken in de grond zijn geplaatst en waar het voedsel voor de gorilla's in wordt gestopt. Iedere dag gaan de deksels van de potten op een ander tijdstip en in een andere volgorde, geruisloos, open (computergestuurd). De gorilla's worden op deze manier gestimuleerd om alert naar voedsel te blijven zoeken. WELK GEDRAG IS NIET NATUURLIJK? Sommige dieren vertonen in dierentuinen gedrag dat niet natuurlijk is. Soortgenoten in het wild vertonen dergelijk gedrag niet. We spreken ook wel van afwijkend gedrag. Enkele voorbeelden zijn: - contact zoeken met mensen - bedelen - stereotiep gedrag (b.v. het "ijsberen") - overmatig agressief gedrag - het uittrekken van eigen veren of haren - het eten van uitwerpselen Dergelijke gedragingen worden o.a. veroorzaakt door: - een te kleine behuizing - te weinig afleiding - het ontbreken van speelmogelijkheden - het ontbreken van vluchtmogelijkheden - niet geaccepteerd worden door soortgenoten - te lang uitblijven van contact met soortgenoten - een weinig natuurlijke inrichting van het verblijf Met name papegaaiachtigen plukken zich uit verveling vaak kaal. 9

11 Het project Nu zijn niet alle vormen van afwijkend gedrag ook bij voorbaat negatief: zo is het niet natuurlijk dat een dier contact zoekt met mensen, maar het houdt hem wel bezig en zolang de mens maar niet voedert en geen vervelende dingen met het dier doet, kan het ook geen kwaad. Dit gedrag mag alleen niet de overhand krijgen en het dier in zijn normale functioneren storen. In dat geval wordt het afwijkend gedrag. Ongewenst gedrag dat moet worden bestreden. Doordat dierentuinen een steeds beter inzicht krijgen in de oorzaken van afwijkend gedrag kan veel van dit ongewenste gedrag tegenwoordig gelukkig ook daadwerkelijk voorkomen worden. GEDRAGSONDERZOEK IN DIERGAARDE BLIJDORP Om een dier op een verantwoorde manier te kunnen huisvesten is het noodzakelijk op de hoogte te zijn van de natuurlijke leefwijze en het gedrag van het betreffende dier; vooral op het gebied van voortplanting, huisvesting, voeding en groepssamenstelling. Om dit te bereiken is gedragsonderzoek in het wild en gevangenschap nodig. Dit laatste gebeurt in Diergaarde Blijdorp veelvuldig. Hiervoor is een gedragsbiologe aangesteld die in samenwerking met de dierverzorgers/sters, studenten en vrijwilligers inmiddels een groot aantal dieren uitgebreid geobserveerd en bestudeerd heeft. Behalve gedragsonderzoek wordt er in Blijdorp ook genetisch- (o.a. geslacht- en soortbepalingen) en endocrinologisch onderzoek (met name op het gebied van geslachtshormonen) verricht. De resultaten van dergelijke onderzoeken hebben reeds veel verbeteringen tot gevolg gehad. Zo zijn er in de verblijven van de kleine panda's enkele nesthokken bij geplaatst omdat uit onderzoek is gebleken dat de vrouwtjes hun jongen regelmatig willen "verkassen". Kunnen zij dit niet (omdat er geen alternatieve nestgelegenheden in het verblijf aanwezig zijn), dan worden de jongen eindeloos heen en weer gesjouwd en uiteindelijk aan hun lot overgelaten. Sinds de vrouwtjes de beschikking hebben over meerdere nesthokken gaat het een stuk beter met de fok en worden er regelmatig kleine panda's door hun ouders grootgebracht. 10

12 Het project stamboeken Voor het behoud van een groeiend aantal diersoorten is het essentieel dat er met deze soorten in dierentuinen wordt gefokt. Om dit in goede banen te leiden is nationaal en internationaal overleg nodig. Dierentuinen wisselen bijvoorbeeld regelmatig dieren uit om de fokgroepen van vers bloed te voorzien, o.a. ter voorkoming van inteelt. Deze uitwisselingen worden bij steeds meer diersoorten vastgelegd in internationale stamboeken, welke vanuit bepaalde dierentuinen worden bijgehouden: een hele klus! Zo is Diergaarde Blijdorp de stamboekhouder van de kleine panda, de kroonduif, de Matschie-boomkangoeroe en de Mansjoerijse kraanvogel. Ten aanzien van het behoud van deze soorten heeft Diergaarde Blijdorp dus een extra grote verantwoordelijkheid. Gedragsonderzoek vormt een belangrijke ondersteuning voor een verantwoord fokbeleid. Gedragsonderzoek levert belangrijke informatie over b.v. de optimale groepssamenstelling, de invloed van het publiek op het gedrag van de dieren, etc. 11

13 Het project WAT JE MOET WETEN VOOR JE NAAR DE DIERGAARDE GAAT De activiteit waarvoor je naar de dierentuin komt is een zogenaamde "buitenles". Dit houdt in dat je geen begeleiding krijgt van een medewerker van de Diergaarde, maar van je eigen leerkracht. Om zijn of haar taak iets te verlichten hebben wij alvast een paar dingen op papier gezet die je van te voren moet weten: WAT JE MEE MOET NEMEN - Je moet zelf zorgen voor schrijfmateriaal (pen én potlood). Neem ook een vlakgom mee, bij een bepaalde opdracht moet je een tekening maken en dan is het prettig te kunnen corrigeren. - Neem eventueel een onderlegger (b.v. een stevige multomap) mee, zodat je tijdens het invullen van de vragen een ondergrond hebt om op te schrijven. Gebruik hiervoor NIET het verblijf waar je voor staat. Dit beïnvloed het gedrag van de dieren immers! - Bij veel opdrachten moet je een vast aantal minuten observeren. Zorg dus dat je een horloge of stopwatch bij je hebt. - De opdrachtbladen krijg je van je eigen leerkracht. WAAR JE REKENING MEE MOET HOUDEN - Waarschijnlijk moet je de opdrachtbladen in een bepaalde volgorde maken. Dit voorkomt dat er teveel leerlingen gelijktijdig met dezelfde opdracht bezig zijn (hetgeen het gedrag van de dieren nadelig zou beïnvloeden). ECHTER: indien de dieren die je moet gaan bestuderen langere tijd inactief zijn of zelfs helemaal niet te zien zijn, dan moet je alvast met de volgende opdracht beginnen en later nog eens terug komen. - Het is natuurlijk niet de bedoeling dat je een bepaald gedrag gaat uitlokken bij de dieren. De meeste dieren zijn vrij gevoelig voor stress en zullen zich al snel terugtrekken zodra zij teveel verstoord worden (zodat je dus helemaal niets meer ziet). Zodra stress langdurig of in hevige mate optreedt, dan kan een dier er zelfs door doodgaan! 12

14 Het project - Het is in Diergaarde Blijdorp niet toegestaan de dieren te voederen. Daarvoor zijn een aantal redenen. De belangrijkste is dat dieren erg gevoelig zijn voor verkeerde voedingsstoffen (zij krijgen diarree, gaan braken, etc.). Wat voor het ene dier o.k. is, is voor het andere dier puur gif. Voeder dus absoluut niets! - De dieren kunnen zich in de binnen- of buitenverblijven bevinden (afhankelijk van weers-, groeps- of andere omstandigheden). Er wordt weleens op verschillende plaatsen in de Diergaarde gebouwd. Dit geeft soms overlast en in enkele gevallen zijn dieren daardoor tijdelijk niet te zien. Onze excuses, maar dit is helaas onvermijdelijk. VEEL SUCCES! 13

15 Werkblad Diergedrag 1 KUIFMAKAKEN Hoe is de samenstelling van de groep? Ik tel. mannetjes Ik tel. vrouwtjes Ik tel. jongen Kuifmakaken leven voornamelijk op de grond. Hoe is gezorgd dat zij dit natuurlijke gedrag ook in hun binnen- en buitenverblijf kunnen verto nen? Observeer de groep vijf minuten lang en beantwoord daarna de volgende vragen: Kuifmakaken leven in groepsverband. Is op dit moment groepsgedrag waarneembaar? En verklaar waarom wel of waarom niet. Observeer gedurende tien minuten één van de kuifmakaken (eventueel met een jong) In het schema op de volgende pagina staat een aantal gedragingen (indien nodig aanvullen!). Zodra je één van de gedragingen ziet, zet je een streepje in de juiste kolom. Verandert het gedrag na seconden niet, dan zet je opnieuw een streepje in die kolom, enz... Dit speurblad is van:...

16 Werkblad Diergedrag GEDRAG drinken bij de moeder voedsel zoeken verzorging van vacht slapen/rusten klimmen lopen spelen met elkaar spelen met anderen verzorging van het jong nest maken liggen JONG VROUW/ MAN Welk gedrag heb je het meest waargenomen? Hoeveel seconden heb je het waargenomen?. Wat is de functie van dit gedrag?.

17 Werkblad Diergedrag 2 GORILLA S Hoe is de samenstelling van de groep? Ik tel... mannetjes Ik tel... vrouwtjes Ik tel... jongen In de natuur zijn gorilla s een groot deel van de dag bezig met het zoeken naar voedsel. In de dierentuin is de kans op verveling dan ook groot. Wat wordt gedaan om deze verveling tegen te gaan? Bedenk zelf een aantal andere mogelijkheden om verveling tegen te gaan, denk daarbij aan inrichting, materialen in het verblijf, enz. De gorilla s krijgen vaak zonnenpitten verstopt in houtwol of stokjes met kleine gaatjes waarin honing is gestopt. Dit wordt gedaan om de dieren actief naar hun voedsel te laten zoeken. Kun jij nog andere manieren bedenken om het eten aantrekkelijker aan te bieden aan de gorilla s? Lees de lijst met gedragingen in het schema op de volgende bladzijde goed door. Observeer de gehele groep gedurende vijf minuten. Zet een streepje (turven) in kolom 1 als je het betreffende gedrag ziet. Verandert het gedrag na 20 seconden niet, zet dan opnieuw een streepje enz. De lijst kan eventueel aangevuld worden. Welk gedrag heb je het meest waargenomen en wat is de functie van dit gedrag? Welk gedrag heb je NIET waargenomen? Geef hiervoor een verklaring

18 Werkblad Diergedrag GEDRAG KOLOM 1 KOLOM 2 eten zoeken uitrusten / slapen op de borst trommelen achter een ander aanjagen angstgrijns (tanden bloot) spelgezicht (open mond) strak aankijken wegkijken huid verzorgen spelen, wie met wie? touw slingeren Observeer nu één gorilla tien minuten en streep zijn of haar activiteiten aan in de tweede kolom van het schema hierboven. Beantwoord na de observatie de volgende vragen: Omcirkel het juiste antwoord. De gorilla die je geobserveerd hebt is een mannetje / vrouwtje / jong. Welk gedrag heb je het meest gezien en wat is de functie ervan? Wat voor contact had jouw gorilla met andere groepsleden? Wie van de gorilla s is volgens jou de baas en waar kun je dat aan zien?

19 Werkblad Diergedrag 3 APEN & MENSEN Apen maken veel gebruik van gezichtsuitdrukkingen om met elkaar te communiceren. Ook mensen kunnen met hun gezicht laten zien wat ze voelen en bedoelen. Hieronder wordt een aantal gezichtsuitdrukkingen uitgebeeld. Welke? Schrijf op wat de betreffende uitdrukking inhoudt Met welke gezichtsuitdrukkingen reageren de bezoekers en / of je medeleerlingen op de apen?... ( nummers noteren is al voldoende) Wacht nu tot er een een groepje mensen (liefst klasgenoten) bij de apen komt kijken en observeer ze tien minuten. Dit moet uiteraard onopvallend gebeuren! Maak vervolgens de volgende vragen. De mens spreekt niet alleen met woorden, maar ook met zijn lijf. Schrijf een aantal bewegingen / gebaren op die je bij je groepje ziet en let daarbij vooral op de handen, armen en het gezicht. Bekijk een groepje klasgenoten. Zijn er mensen in het groepje die de apen na-apen? Zo ja, hoe doen ze dat en wat voor gedrag proberen ze bij de apen op te wekken?

20 Werkblad Diergedrag Wie treedt het meest dominant naar de apen toe op?... Is deze persoon in de klas ook dominant?... Hoe reageren de overigen in het groepje hierop? Volwassenen reageren vaak anders op apen dan op kinderen. Kijk of je dit kunt waarnemen en omschrijf de verschillen De bezoekers staren de apen soms langdurig aan. Hoe reageren de apen daarop? 0 Ze kijken strak terug 0 Ze kijken aanvankelijk terug, maar lopen snel weg 0 Ze negeren de bezoekers 0 Ze vertonen agressief gedrag 0 Dit verschilt per dier, namelijk: Schrijf op wat een aap wil zeggen als hij of zij een andere aap strak aankijkt Ook mensen vinden het vervelend om lang aangeken te worden. Zij voelen dit als een inbreuk op hun privacy. Hoe lang kijken mensen elkaar gemiddeld recht in de ogen?.. seconden. Kun je een aantal situaties bedenken waarbij dit aanmerkelijk langer is?

21 Werkblad Diergedrag 4 OLIFANTEN Welke soort olifant leeft in Diergaarde Blijdorp?... Wat zijn de verschillen tussen Afrikaanse en Aziatische olifanten? Schrijf op hoeveel olifanten je ziet, waar ze zich bevinden en of ze bij elkaar staan De mannen en vrouwen verschillen als volgt: Vertel wat over de hiërarchie in de groep. Welke olifanten worden door andere beschermd? Welke vorm van sociaal gedrag kun je waarnemen en hoe spelen de dieren met elkaar? Zie je voortplantingsgedrag? Hoe wassen ze zich?

22 Werkblad Diergedrag Het buitenverblijf van de olifanten is op allerlei manieren verrijkt. Er is geprobeerd om het natuurlijke gedrag van de olifanten te stimuleren. Binnen in Taman Indah staan de olifanten niet (zoals vaak gebruikelijk) aan de ketting. Met hydraulische palen kunnen allerlei stalruimtes worden gecreëerd. Dat is soms nodig als een olifant moet bevallen. Verder staan de olifanten, behalve de mannetjes, altijd samen. Waarom? Welke voorwerpen op het buitenperk zijn bedoeld als speelmateriaal? Waartoe dienen de bomen op het buitenperk? Kies nu twee olifanten die voor jou makkelijk te onderscheiden zijn van de andere leden van de groep. Observeer deze twee dieren elk tien minuten. Het is handig om de taken te verdelen. Eén observeert en vertelt wat er gebeurt en de ander schrijft dit op in onderstaand schema en houdt de tijd bij. Zie je een gedragsvorm dan zet je een streepje in de kolom van de betreffende olifant. Verandert het gedrag na 20 seconden niet dan zet je nog een streepje. Na vijf minuten kun je wisselen. Het schema kan nog eventueel aangevuld worden met andere gedragingen. GEDRAG OLIFANT 1 OLIFANT 2 lopen slurfcontact wassen spelen beschermen eten drinken stil staan......

23 Werkblad Diergedrag 5 INDISCHE NEUSHOORNS Hoeveel mannetjes, vrouwtjes en jongen zie je?... mannetjes... vrouwtjes... jongen Wat doen de neushoorns op dit moment? Als de neushoorns samen te zien zijn, kun je de volgende vraag beantwoorden, zo niet dan mag je de eerst volgende vraag overslaan. Reageren de dieren op elkaar? Zo ja, op wat voor manier? Wat zou een reden kunnen zijn om de dieren apart te plaatsen? Beschrijf het buitenperk: Het verblijf is verrijkt ingericht. Hoe wordt het natuurlijke gedrag van de dieren gestimuleerd?

24 Werkblad Diergedrag 6 GIRAFFEN Hoeveel giraffen zie je?... mannetjes... vrouwtjes... jongen Wat eten giraffen en hoe is hun lichaam daarop aangepast? Beschrijf hoe een giraf water drinkt of gras graast. Waarom leven er veel planteneters in de buurt van giraffen? Welke vorm van contact hebben de giraffen onderling? Hoe zoeken de dieren contact met het publiek? Observeer met z n tweeën de giraffen. Je kunt samenwerken: één persoon observeert en zegt wat er gebeurt terwijl de ander noteert. Zodra de giraf een bepaald gedrag vertoont, zet je een streepje in de kolom. Verandert dit gedrag na 20 seconden niet dan zet je weer een streepje. Na vijf minuten wissel je en kies je een andere giraf. GEDRAG GIRAF 1 GIRAF 2 eten stil staan lopen contact met andere giraffen gras grazen drinken......

25 Werkblad Diergedrag 7 AZIËHUIS Het gedrag van reptielen wordt sterk bepaald door de temperatuur van hun omgeving. Geef hiervoor een verklaring Zeilhagedissen leven in de nabijheid van water. Het zijn uitstekende zwemmers. Hoe reageert een zeilhagedis op gevaar? KOMODOVARAAN Komodovaranen behoren tot de grootste reptielen. Je vindt de varanen in het Aziëhuis. Hoe groot en zwaar kunnen Komodovaranen worden? Waaraan kun je zien dat deze dieren tot de reptielen behoren? Bekijk 5 minuten een komodovaraan. Schrijf van minuut tot minuut op wat het dier doet: GEDRAG MINUUT 1 MINUUT 2 MINUUT 3 MINUUT 4 MINUUT 5 staan lopen liggen eten

26 Werkblad Diergedrag 8 VICTORIA SERRE DUBBELE NEUSHOORNVOGEL In het verblijf zie je een nestkast van de jaarvogel. Waarom ziet deze er zo bijzonder uit? Wat is er bijzonder aan het voortplantingsgedrag van de vogel? Hoe is de rolverdeling bij de voortplanting? (Wie zorgt er voor het eten, enz.) SCHEEPMAKERS KROONDUIF De Scheepmakers kroonduif is duidelijk herkenbaar aan zijn kuif. In welk gebied leeft deze grondduif? Welk gevolg heeft dit voor zijn voedselverbruik? Als je goed luistert hoor je een specifiek geluid dat deze kroonduif ook gebruikt als hij een vrouwtje probeert te versieren. Omschrijf dit geluid.... Welk gedrag vertoont het mannetje nog meer om indruk op het vrouwtje te maken?......

27 Werkblad Diergedrag 9 PENSEELZWIJNEN Wat doen de penseelzwijnen nu? Waarom wordt het penseelzwijn zo genoemd? Wat eten de penseelzwijnen? Bestudeer een penseelzwijn en geef iedere tien seconden met een streepje aan wat het dier doet (is gedrag na tien sec. nog te zien, dan zet je een streepje). Het is handig om dit met zijn tweeën te doen. De één houdt de tijd bij, de ander observeert. Doe het allebei één keer sec sec sec sec sec sec sec sec sec sec wroeten in de aarde liggen eten spelen slapen

28 Werkblad Diergedrag 10 COLOBUSAPEN Kies twee witneusmeerkatten uit die duidelijk van elkaar verschillen. Geef in het onderstaande schema met kruisjes aan welke gedragingen de dieren vertonen. Observeer ieder dier minimaal vijf minuten. (in het najaar van 2007 wordt hun verblijf verbouwd, je kunt ze dan vinden in de mensapenhal) slingeren rennen springen vlooien elkaar duwen eten zoeken krijgertje spelen slaan contact met bezoekers rusten aap aap Welke gedragingen in het schema horen niet bij speelgedrag?... Wat is de functie van speelgedrag? Welke apen spelen het meest? Heb je daar een verklaring voor? Zijn er in het verblijf materialen om het speelgedrag te bevorderen? Hoe heeft de manier waarop het voedsel wordt aangeboden invloed op het gedrag van de dieren?

29 Werkblad Diergedrag 11 ZEELEEUWEN De zeeleeuwen worden elke dag om en uur gevoerd. Tijdens het voeren vertelt de verzorger het nodige over de dieren. Probeer een kwartiertje voor voedertijd aan je opdracht te beginnen. Hoe is de groep samengesteld?... mannetjes... vrouwtjes... jongen Observeer de dieren vijf minuten en beantwoord de volgende vragen. Hoe laat is het nu?... Hoe zie je aan de dieren dat het bijna voedertijd is? Kom na een uur terug om de volgende vragen te beantwoorden. Zie je op dit moment speelgedrag? Zo ja, beschrijf hieronder kort waaruit dit speelgedrag bestaat. Is de aanwezigheid van jonge dieren van invloed op het speelgedrag van de volwassenen? Verklaar je antwoord

30 Werkblad Diergedrag 12 STOKSTAARTJES Door welk gedrag komen de stokstaartjes aan hun naam? Dit gedrag is: 0 natuurlijk 0 afwijkend Op deze bladzijde staan twee silhouetten van vogels. Bij welke vogel vluchten de stokstaartjes naar hun holen en kun je ook verklaren waarom? Hoeveel stokstaartjes staan er op de uitkijk voor gevaar?... Stokstaartjes zijn echte gravers en klimmers. Hoe is daar rekening mee gehouden bij de inrichting van hun verblijf? Dierentuindieren worden zoveel mogelijk verrijkt. Door speelmaterialen aan te bieden en creatief te voeren wordt verveling tegen gegaan. Op welke manieren worden de stokstaartjes verrijkt?...

31 Werkblad Diergedrag 13 KLEINE PANDA S De kleine panda s bevinden zich voor de Rivièrahal. Hoeveel kleine panda s tel je hier? Wat doen de dieren en waar doen ze dat? Hoe komt de inrichting van het verblijf overeen met de natuurlijke omgeving? In het verblijf staat een aantal nesthokken. Waarom zijn er meerdere nesthokken in het verblijf geplaatst.

32 Werkblad Diergedrag 14 OTTERS/ ONNATUURLIJK GEDRAG Je ziet in de diertuin wel eens dieren die onnatuurlijk en dus afwijkend gedrag vertonen. Dit kan bijvoorbeeld bestaat uit steeds weer dezelfde rondjes lopen, voortdurend zwaaien met de kop, enz. IJsberen is ongedurig heen en weer lopen. Een aantal dierentuindieren vertoont dit gedrag. Dit gedrag is natuurlijk / onnatuurlijk (doorhalen wat niet van toepassing is). Welke factoren werken onnatuurlijk gedrag in de hand? Noem er vier. Diergaarde Blijdorp probeert onnatuurlijk gedrag zoveel mogelijk te voorkomen. Soms lukt dat en soms ook niet. Observeer de otters gedurende vijf minuten. Vertonen deze dieren onnatuurlijk gedrag? Ja / Nee (juiste antwoord omcirkelen) Zo ja, welke onnatuurlijk gedrag heb je waargenomen?... Een biotoop is een leefgebied voor planten en dieren. Diergaarde Blijdorp heeft veel dieren gehuisvest in nieuwe, ruim opgezette verblijven die precies op het natuurlijke biotoop lijken.

33 Werkblad Diergedrag 15 TIJGERS De tijgers bevinden zich aan de brugkant van de vijver. Wat valt op aan het buitenverblijf van de tijger? Noem drie verschillende dingen Vergelijk het binnen- met het buitenverblijf. Wat valt je op? Aan de rand van de kijktunnel ligt bij een steen een stuk touw waaraan het voedsel van de tijgers wordt vastgemaakt. Waarom voeren de verzorgers op deze manier?... Hoeveel tijgers zie je en wat doen ze op dit moment? Observeer één van de tijgers tien minuten. Vul onderstaand schema in nadat je enkele vormen van gedrag in de eerste kolom hebt ingevuld. Als een bepaald gedrag ziet zet je een streepje. Verandert het gedrag na 20 seconden niet, dat zet je nog een streepje. gedragsvorm. tijger

34 16 WOLVEN Werkblad Diergedrag De wolvenvallei kun je vinden in de buurt van de Oewanja kinderjungle (speeltuin). Je kunt de wolven zien vanaf drie uitkijkpunten. Als ze op één punt niet te zien zijn, is het verstandig een ander punt op te zoeken. Zijn de wolven toch niet te zien, dan is het mogelijk om via de informatieborden de opdrachten te maken. Veel gedragingen van de wolf lijken op die van honden. Het is mogelijk om als extra opdracht het gedrag van honden en wolven te vergelijken. Hoe is het wolvenverblijf ingericht? Wat voor effect heeft de inrichting op het gedrag van de wolven? Hoe kun je zien dat een wolf een soortgenoot tegenkomt die hoger in rangorde is? Hoe kun je zien dat een wolf bang is? In het verblijf zie je een grote rotspartij, de zogenaamde huilheuvel. Waarom huilen de wolven? Heb je geen wolven gezien? Zou dit iets zeggen over het gedrag van deze dieren? Zo ja, wat?

35 Werkblad Diergedrag 17 AFRIKAANSE SAVANNE Op de Afrikaanse Savanne zijn verschillende Afrikaanse diersoorten bij elkaar gebracht. Door het geringe oppervlak is het aantal dieren per soort beperkt. Welke dieren zie je op dit moment?... Waarom kunnen deze diersoorten bij elkaar op één weide leven? Observeer de dieren tien minuten en bekijk het onderstaande schema. Zie je een bepaald gedrag en verandert het gedrag na 20 seconden niet, dan zet je een streepje in de juiste kolom. Vul de lijst eventueel zelf aan met gedragingen. grazen/ voeselzoeken zebra... struisvogel... giraf... koedoe... Thomsongazelle... rusten contact met soortgenoten contact met andere soorten vluchten andere dieren wegjagen

36 Werkblad Diergedrag Welk gedrag heb je het meest gezien en kun je hiervoor een verklaring geven? Hoe reageren de verschillende diersoorten op elkaar? Geef een korte beschrijving Is een bepaalde diersoort dominant? Zo ja, welke en waaruit blijkt die dominantie? Op een dergelijke weide kun je alleen dieren houden die elkaar verdragen. Zelfs dan gaat het nog weleens fout en reageren de dieren agressief op elkaar. Het is dan ook belangrijk dat de dieren elkaar kunnen ontvluchten. Hoe is daar in de Afrikaweide voor gezorgd?

37 Plattegrond Diergedrag 11 Richting Oceanium A 8B Ingang van Aerssenlaan Kuifmakaken 2 Gorilla s 3 Apen en mensen 4 Olifanten 5 Neushoorns 6 Giraffen 7 Aziëhuis 8A Dubbele neushoornvogel 8B Scheepmakers kroonduif 9 Penseelzwijnen 10 Colobusapen 11 Zeeleeuwen (oceaniumzijde) Stokstaartjes 13 Kleine panda s 14 Otters/ onnatuurlijk gedrag 15 Tijgers 16 Wolven 17 Afrikaanse Savanne 16

38 Antwoordenblad Diergedrag 1 KUIFMAKAKEN De groep bestaat op dit moment (juli 2015 één man, drie volwassen vrouwtjes en één jong). Uiteraard kan hierin een wijziging optreden. Meerdere volwassen vrouwtjes in de groep is dus mogelijk. Meerdere volwassen mannen zullen alleen bij uitzondering worden aangetroffen. Het buiten- en in mindere mate het binnenverblijf zijn op biotopische wijze ingericht. Wat wil zeggen dat de natuurlijkeleefomgeving zo goed mogelijk wordt nagebootst. De kuifmakaken zijn vooral bodembewoners en er is dus minder aandacht besteed aan klim- en springmogelijkheden. Observaties verschillen per leerling. 2 GORILLA S De groep bestaat op dit moment (juli 2015) uit één volwassen zilverrug, een man, zeven vrouwtjes van jong tot volwassen en twee baby's (jongens). Hierin kan een wijziging optreden. De dieren krijgen speelmateriaal aangeboden (bijvoorbeeld jute zakken, ballen, jerrycans, kartonnen dozen, klimtouwen, hangmatten, enz) én zij worden bezig gehouden d.m.v. voedsel. Dit wordt in kleine porties, verspreid over de dag gegeven. Bovendien wordt het vaak zo aangeboden dat zij er lang mee bezig zijn (bijvoorbeeld zonnebloempitten vermengd met houtwol). Het mannetje (herkenbaar aan zijn zilveren rug) is de leider van de groep. Hij eist het meeste voedsel op en de lekkerste hapjes. Zodra er ruzie is binnen de groep treedt hij op als scheidsrechter. Dieren die zich naar zijn mening misdragen worden terecht gewezen d.m.v. staren, bijten of slaan. In één van de vitrines kunt u hierover meer zien. 3 APEN & MENSEN 1 = tevredenheid; 2 = verdriet; 3 = boosheid; 4 = verlegenheid; 5 = verbazing; 6 = vrolijkheid De reacties zullen per dier verschillen. Het mannetje reageert vaak agressief, de vrouwtjes negeren de bezoekers of lopen weg. De jonge dieren zoeken op zo n moment nogal eens contact door met hun vuist op de ruit te slaan, op hun borst te trommelen of heel actief terug te kijken. Het elkaar strak aankijken is bij apen een vorm van krachtmeting. Dominante dieren kijken strak naar een lager in de rangorde geplaatst dier om het op zijn plaats te wijzen. Hoe lang mensen aangestaard kunnen worden zonder zich on plezierig te gaan voelen verschilt per persoon en per situatie. Langer aankijken gebeurt ook bij bijvoorbeeld een ouder-kind relatie indien er geen dreiging van uit gaat (vooral heel jonge kinderen kunnen hun moeder/vader intens aankijken), tussen twee verliefde mensen, enz.

39 Antwoordenblad Diergedrag 4 OLIFANTEN In de Diergaarde leeft de Aziatische olifant. De Aziatische olifant is kleiner, heeft kleinere oren en een anders gevormde slurf dan de Afrikaanse olifant. Bij de Afrikaanse olifant hebben bovendien zowel de vrouwtjes als de mannetjes slagtanden. De huidige groep olifanten bestaat uit één man en zes volwassen vrouwtjes. Deze samenstelling kan soms anders zijn. Het volwassen mannetje staat altijd apart van de groep. Mannetjes olifanten zijn groter dan vrouwtjes en hebben slagtanden. Dit zijn de meest zichtbare kenmerken. Een kudde olifanten bestaat uit vrouwtjes en jongen. In deze groep vrouwtjes is er eentje de baas. Deze olifant is de leider van de groep. De jongere olifanten worden beschermd door moeders en tantes. Bij het geringste signaal gaan ze beschermend om hen heen staan. De mannetjes leven apart van de groep. De olifanten maken heel vaak slurfcontact. Meer informatie hierover kunt u vinden in Taman Indah. In Diergaarde Blijdorp leven de olifanten net zoals in de natuur; vrouwtjes samen met de jongen en de mannetjes apart. Op het buitenperk liggen o.a. boomstammen, banden en wilgentakken; bedoeld als speelmateriaal. De bomen dienen ter bescherming tegen de open zon. 5 INDISCHE NEUSHOORNS In Diergaarde Blijdorp leven één mannetje en één vrouwtje. Neushoorns leven in de natuur in hun eigen territorium. Het territorium van een mannetje overlapt daarbij wel delen van de territoria van diverse vrouwtjes. Tijdens de bronst zoeken zij elkaar op. De wijze waarop de neushoorns in Diergaarde Blijdorp zijn gehuisvest bootst deze situatie zoveel mogelijk na. Het is een langwerpig verblijf met zandbodem dat langs een oever ligt. Er staan enkele bomen. De neushoorn heeft een modderbad, schuurmogelijkheden en hij kan zwemmen.

40 Antwoordenblad Diergedrag 6 7 GIRAFFEN De samenstelling van de groep verandert regelmatig. Er is altijd één mannetje en een aantal vrouwtjes. Giraffen eten blaadjes van de bomen. Met hun lange nek kunnen ze daar gemakkelijk bij. Als een giraffe gras graast of water drinkt doet hij eerst zijn benen een stuk uit elkaar. Anders kan hij niet bij de grond. Door de lange nek van een giraffe is deze een handige uitkijkpost voor andere planteneters. Als er gevaar dreigt van roofdieren merken ze dat aan de giraffe die het allemaal goed ziet. Over het algemeen leven de giraffen vreedzaam samen. Mannetjes giraffen (hengsten) willen nog wel eens in gevecht gaan om de rangorde binnen de groep te bepalen, maar deze gevechten lopen zelden uit op erstige verwondingen De giraffen zullen voornamelijk contact met het publiek zoeken wanneer zij denken dat er iets lekker wordt aangeboden (bedelen). AZIËHUIS Reptielen zijn koudbloedig. Zodra de omgevingstemperatuur daalt nemen ook hun activiteiten af. De Filipijnse zeilhagedis leeft in tropische bossen in de nabijheid van water. Het zijn uitstekende zwemmers. Bij gevaar vluchten zij in het water en duiken onder totdat de kust veilig is. De afgeplatte staart helpt bij het zwemmen (voortstuwing) en de vliezen tussen de tenen stellen het dier in staat om over het water te lopen. De Komodovaraan kan drie meter lang worden en 140 kilo zwaar. De huid en de kop lijken op die van andere reptielen. Ze lijken op hele grote hagedissen.

41 Antwoordenblad Diergedrag 8A DUBBELE NEUSHOORNVOGEL In de natuur nestelen dubbele neushoornvogels zich in een holle boom. In de dierentuin legt het vrouwtje een ei in een ton. De ton (nestkast in Diergaarde Blijdorp) is zo gevormd dat deze dicht-gemetseld kan worden. Het vrouwtje nestelt zich in. Het gat wordt gedicht met fruit, aarde, poep, enz. Alleen haar snavel kan er nog door. Zo blijft ze zitten tot haar jong geboren is en groot genoeg om na negen weken naar buiten te komen. Al die tijd zijn moeder en kind afhankelijk van het voedselaanbod van vader. 8B SCHEEPSMAKERS KROONDUIF De Scheepmakers kroonduif leeft in de bossen en mangrove-bossen in het zuidoosten van Nieuw-Guinea. Naast bessen en vruchten eet deze kroonduif ook krabben. Een laag, donker hoemp -geluid verraadt de aanwezigheid van deze vogel. Dit geluid laat het mannetje tijdens het baltsgedrag in verschillende toonaarden horen. Dit gaat dan gepaard met het buigen van de kop, spreiden van de staart en rondjes rennen. 9 PENSEELZWIJNEN Het penseelzwijn dankt zijn naam aan de kwastjes aan zijn oren. Zijn maaltijd bestaat uit o.a. wortels, noten, vruchten, larven, insecten en andere kleine dieren. Een echte alleseter dus. 10 COLOBUSAPEN Het vlooien, eten/voedsel zoeken en het rusten horen niet bij speelgedrag. De overige activiteiten kunnen hier wel toe behoren. De jonge Colobusapen, indien aanwezig, zullen het duidelijkst speelgedrag vertonen. Op deze manier trainen zij zich in allerlei vaardigheden (het klimmen en slingeren door bomen bij apen, het jagen bij roofdieren, enz.) Speelgedrag versterkt de onderlinge band en bevestigt de onderlinge verhoudingen bij sociale dieren. De Colobusaap is een boombewoner. Bij de inrichting van het verblijf van de Colobusaap is hiermee rekening gehouden: er zijn voldoende horizontale touwen, takken en/of bamboestokken in het verblijf aangebracht. Bovendien is rekening gehouden met de reikwijdte van de apen. Wanneer dieren in de dierentuin geen moeite hoeven te doen om aan voedsel te komen, terwijl zij daar in de natuur veel tijd aan besteden, is de kans op verveling groot. De dieren kunnen dan stereotiep gedrag gaan vertonen. Om dit te voorkomen wordt het voedsel op alternatieve manieren aangeboden waardoor de dieren langer bezig zijn met hun voedsel.

42 Antwoordenblad Diergedrag ZEELEEUWEN De groep bestaat uit één volwassen mannetje (duidelijk de grootste), zes volwassen vrouwtjes en vier jonge dieren. Hierin kan echter verandering optreden. De mate van activiteit is sterk afhankelijk van het tijdstip van de dag. s Ochtends zijn de dieren meestal vrij actief, omdat zij dan gevoederd worden. Rond het middaguur liggen de dieren vaak te slapen of te zonnen. Om uur worden zij weer gevoederd, zodat zij rond die tijd ook weer actiever zijn. Het speelgedrag bestaat bij zeeleeuwen o.a. uit tikkertje spelen, stoeien, vreemde capriolen uithalen in het water, e.d.. Jonge dieren zijn van nature actiever en speelser. Hun aanwezigheid stimuleert ook de oudere dieren. STOKSTAARTJES De dieren houden hun omgeving in de gaten door zich op te richten. Hierbij fungeert hun staart als een soort steun(stokje). Verder houden de dieren hun staart tijdens het lopen als een soort stokje omhoog. Dit gedrag vertonen zij van nature. De stokstaartjes gaan op de vlucht voor silhouet 1. Deze is van een roofvogel (korte hals, lange staart). Doordat stokstaartjes zo goed kunnen graven is het gevaar aanwezig dat zij uit hun verblijf breken. Dit kan worden ondervangen door gaas in de bodem aan te brengen, maar dat kan doorroesten en dus kapot gaan. In Diergaarde Blijdorp is tijdens de bouw van dit verblijf om deze reden gekozen voor een bodem van beton. Het buiten- en binnenverblijf zijn met elkaar verbonden d.m.v. een aantal buizen. Hierin vluchten zij weg zodra er gevaar dreigt. KLEINE PANDA S Het aantal kleine panda s varieert. Het verblijf wordt bewoond door een paartje panda s dat regelmatig jongen heeft. Het aantal jongen kan uiteenlopen van één tot drie. De kleine panda bewoont de berghellingen van het Himalaya-gebergte. Deze zijn begroeid met verspreid staande bomen en struiken. De eisen die het dier aan zijn leefomgeving stelt staan in principe voorop. Daarnaast moet ook rekening gehouden worden met de veiligheid van de bezoeker, het vermogen van de dieren om uit te breken, de hoeveelheid beschikbare ruimte én de financiële middelen. In de natuurverplaatst een vrouwtje haar jongen regelmatig van plek. Doorom zijn er in het verblijf in de Diergaarde meerdere nesthokken geplaatst, zodat het vrouwtje haar jongen regelmatig kan verhuizen.

43 14 Antwoordenblad Diergedrag OTTERS/ONNATUURLIJK GEDRAG IJsberen is onnatuurlijk. Het heen en weer wiegen dat de olifanten vaak doen ( weven ) wordt echter ook in de natuur wel eens waargenomen, alleen minder extreem. Onnatuurlijk gedrag wordt vaak veroorzaakt door: een te kleine behuizing, de aanwezigheid van publiek, het ontbreken van vijanden, tekortkomingen in de inrichting van het verblijf, te weinig afleiding, e.d.. Om verblijven aantrekkelijk te maken worden ze soms op de juiste temperatuur gebracht (Taman Indah). Een dier uit de woestijn krijgt veel zand in zijn verblijf. De planten die in het verblijf zijn, komen overeen met de planten uit de natuurlijke leefomgeving van het dier. Verder kan men zorgen voor verstopplaatsen, klimmogelijkheden, een zo groot mogelijke omgeving, een combinatie van verschillende dieren in een verblijf enz. Toch kunnen al deze aanpassingen niet altijd verhinderen dat onnatuurlijk gedrag ontstaat. Bij de Europese otters bestaat dit onnatuurlijke gedrag uit bedelen bij het publiek. Observatie geeft aan dat de dieren verschillend met het publiek omgaan TIJGERS Opvallend aan het verblijf zijn de beplanting, het hoge hekwerk en de waterpartij. Het buitenverblijf is als biotoop ingericht, zodat de tijger zo natuurlijk mogelijk gedrag vertoont. Het binnenverblijf is eenvoudiger ingericht en is vooral bedoeld als slaapplaats. Door een stuk vlees aan een touw vast te binden moeten de tijgers moeite doen om het vlees in stukken te scheuren. Op die manier zijn ze actief met hun voedsel bezig. Ze raken energie kwijt en doen langer over hun maaltijd. WOLVEN De wolvenvallei is uitgestrekt en zodanig ingericht dat de dieren genoeg ruimte en mogelijkheden hebben om zich niet te laten zien als ze dat niet willen. De inrichting heeft als effect dat de dieren hun natuurlijke gedrag kunnen vertonen. Aan de staart kun je zien wie de lagere of hogere is. De lagere draagt de staart tussen de benen. Een wolf toont zijn angst door zich klein te maken. Hierbij houdt hij zijn staart tussen zijn poten, zijn kop enigszins schuin en legt hij zijn oren plat op zijn kop.wolven huilen om verschillende redenen: ze zijn blij, ze gaan op jacht of zijn met de buit teruggekomen. Het huilen wordt bij verschillende gelegenheden waargenomen. Het is een groepsgebeuren. Als één begint moet de rest meedoen. Ze kunnen het huilen niet onderdrukken.