Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling Senas-zorg

Transcriptie

1 Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling Senas-zorg Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling maart 2016 Pagina 1

2 Inhoud 1. Informatie over het document Inleiding en doel Beleid Huiselijk geweld: wat is dat? Ouderenmishandeling Partnergeweld Kindermishandeling Werkwijze stappen meldcode Overzicht: 5 stappen van de meldcode Meldcode en professioneel geweld Bijlagen Bijlage 1: Signalen huiselijk geweld Bijlage 2: Signalen overbelasting mantelzorg Bijlage 3: Meldcode registratieformulier Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling maart 2016 Pagina 2

3 1. Informatie over het document Titel document: Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling Maart 2016 Bestemd voor: Senas-zorg Trefwoorden: Meldcode, huiselijk geweld, ouderenmishandeling, oudermishandeling, kindermishandeling, seksueel geweld, eer gerelateerd geweld Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling maart 2016 Pagina 3

4 2. Inleiding en doel Beroepsgroepen die te maken kunnen krijgen met geweld in afhankelijkheidssituaties zijn per wettelijk verplicht gesteld om met een meldcode te werken. Tevens valt de verplichting voor het werken met een meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling onder het begrip verantwoorde zorg in het kader van de kwaliteitswet zorginstellingen en de Wet op de beroepen in de individuele Gezondheidszorg (BIG). Het doel van de meldcode is dat instellingen vaker, sneller en adequater ingrijpen bij vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling. Huiselijk geweld en kindermishandeling vormen een ernstig probleem. Zorgverleners met cliëntcontact zijn nadrukkelijk (mede) verantwoordelijk voor het signaleren van huiselijk geweld en kindermishandeling en vervolgens te handelen, met het uiteindelijke doel het geweld te stoppen. In de praktijk blijkt het signaleren van geweld en vervolgens handelen makkelijker gezegd dan gedaan. Ook beroepskrachten herkennen de signalen niet altijd en weten ook niet altijd goed wat ze moeten doen. Huiselijk geweld en kindermishandeling zijn problemen die alleen gestopt kunnen worden indien iemand de problemen signaleert en hulp aanbiedt. In dit document komen de verschillende vormen van huiselijk geweld en ouderenmishandeling aan de orde, wat de signalen zijn en hoe het vijfstappenplan van de meldcode werkt. Doel van het document is dat medewerkers over de benodigde kennis beschikken en weten hoe te handelen bij signalen van huiselijk geweld. 3. Beleid De Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling is gebaseerd op de volgende (wettelijke) kaders: Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling De wet Beroepen Individuele Gezondheidszorg (BIG); Kwaliteitswet zorginstellingen; Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling maart 2016 Pagina 4

5 4. Huiselijk geweld: wat is dat? Huiselijk geweld is: geweld of dreigen met geweld; op enigerlei locatie; door iemand uit de huiselijke kring of in zorgafhankelijke situaties. Onder geweld wordt verstaan: de fysieke, psychische of seksuele beschadiging van het slachtoffer en zijn bezittingen; ouderenmishandeling, ontspoorde zorg of alle vormen van geweld om de eer van een familie te herstellen. Tot de huiselijke kring van het slachtoffer behoren: (ex)partners, gezinsleden, familieleden en huisgenoten, buren, vrijwilligers. Daarnaast kan er grensoverschrijdend gedrag of geweld door medewerkers voorkomen. 5. Ouderenmishandeling Vormen: Lichamelijke mishandeling slaan, schoppen, hardhandig beetpakken, vastbinden, te veel of te weinig medicijnen geven. Psychische mishandeling herhaaldelijk uitschelden, beledigen, dwingen, kleineren, vernederen, sociaal isoleren, treiteren, sarren, vals beschuldigen. Financiële uitbuiting diefstal, geld afhandig maken, gedwongen testamentverandering, verkoop van eigendommen zonder toestemming, ongewenste bemoeienis met geldzaken. Verwaarlozing onthouden van lichamelijke of psychische zorg, ondervoeding, uitdroging, slechte hygiëne. Seksueel misbruik ongewenste seksuele handelingen met of in het bijzijn van de oudere, seksistisch taalgebruik/intimidatie. Schending van rechten schenden van recht op vrijheid, privacy en zelfbeschikking, post achterhouden, opsluiting. Het kan gaan om opzettelijke mishandeling, maar dit is vaak niet het geval. Soms kunnen mensen de zorg voor hun naasten of voor cliënten niet meer aan. Hun gedrag kan dan ontsporen, met bijvoorbeeld mishandeling tot gevolg. Signalen: zichtbaar letsel; overdreven schrikreactie bij een onverwachte aanraking; onsamenhangende verklaringen over verwondingen; depressiviteit of onverklaarbare angst; schichtig of teruggetrokken gedrag; geen kans om cliënt alleen te spreken. Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling maart 2016 Pagina 5

6 6. Partnergeweld Partnergeweld is geweld in intieme relaties. Het geheel van gedragingen, handelingen en houdingen van een van de partners of ex-partners die erop gericht zijn de andere te controleren en te domineren. Bedreigingen of geweldplegingen die zich herhalen of kunnen herhalen. Vormen: Lichamelijke mishandeling slaan, schoppen, afranselen, aan de haren trekken, verwonden met mes, branden met sigaretten, breken van ledematen, vuistslagen en wurging of verstikking. Psychische mishandeling dreigen met de toepassing van fysiek geweld of andere vormen van geweld, vernederen, bedreigen, verbieden van contacten en het dreigen met zelfmoord. Financiële uitbuiting de ander financieel afhankelijk te maken of te houden. Geen zakgeld of inhouden van loon. Verwaarlozing onthouden van lichamelijke of psychische zorg, ondervoeding, uitdroging, slechte hygiëne. Seksueel geweld: verkrachting, gedwongen naakt poseren, geslachtsdelen betasten tot het pijn doet, dwingen tot seksuele handelingen, verplicht worden tot het aanschouwen van porno en verkrachting. Schending van rechten schenden van recht op vrijheid, privacy en zelfbeschikking, post achterhouden, opsluiting. herhaaldelijk achtervolgen, veelvuldig en ongewenst telefoneren of sms en en ander stalk-gedrag. Signalen: gaat altijd onder begeleiding met de partner over straat; heeft nauwelijks contact met anderen, zelfs niet met de familie; moet altijd overal verantwoording over afleggen aan de partner; heeft regelmatig verschillende blauwe plekken, kneuzingen en botbreuken; mag niet over eigen geld beschikken; gedraagt zich nederig/slaafs ten opzichte van de partner; doet niets zonder eerst toestemming te vragen/ is zichtbaar bang voor de partner; heeft moeite met oogcontact; is schrikachtig; afspraken worden vaak gemist of verzet; afschermen privéleven; negatief zelfbeeld; angstig voorkomen; het negatieve gedrag van de partner goedpraten; de eigen behoeften uitstellen en steeds voorrang geven aan de behoeften van de partner; de partner ontwijken. Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling maart 2016 Pagina 6

7 7. Kindermishandeling Kindermishandeling is elke vorm van mishandeling die voor het kind bedreigend of gewelddadig is. Ook verwaarlozing valt hieronder. Kindermishandeling komt vaak voor in de huiselijke kring. Andere volwassenen kunnen een kind ook mishandelen, wanneer het kind afhankelijk is van hen voor zorg, zoals leidsters van peuterspeelzalen, leraren of sporttrainers. Het kan gaan om opzettelijke mishandeling, maar dit is vaak niet het geval. Als ouders of verzorgers de zorg niet meer aankunnen, kan hun gedrag ontsporen met mishandeling tot gevolg. Vormen: Lichamelijke mishandeling slaan, schoppen, vastbinden, te veel of te weinig medicijnen geven, door elkaar schudden, (bv. Shaken-baby-syndroom). Emotionele of geestelijke mishandeling een volwassen persoon scheldt het kind regelmatig uit, doet afwijzend en vijandig tegen het kind of maakt het kind opzettelijk bang, kleineren, sarren, te hoge eisen stellen, verbieden met vriendjes te spelen. Lichamelijke verwaarlozing niet de zorg en verzorging geven die nodig is, ondervoeding, uitdroging, slechte hygiëne, te weinig toezicht. Emotionele of geestelijke verwaarlozing doorlopend tekort aan positieve aandacht, negeren van de behoefte aan liefde, warmte, geborgenheid. Het getuige zijn van geweld tussen ouders of verzorgers. Bij voortduring onveilig voelen. Seksueel misbruik seksuele aanrakingen die een kind het gevoel geven, dat het niet kan weigeren deze handelingen te verrichten of te ondergaan. Signalen: slechte lichamelijke gezondheid; slecht slapen; excessief huilen of schreeuwen; vertraagde ontwikkeling van zindelijkheid en taalbeheersing; slaan en bijten; gebrek aan vertrouwen in ouders of volwassenen in het algemeen; angst en zich terugtrekken; geseksualiseerd gedrag; niet leeftijdseigen seksuele kennis of gedrag. Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling maart 2016 Pagina 7

8 8. Werkwijze stappen meldcode Stap 1: in kaart brengen van signalen Om te ontdekken dat er iets aan de hand is, is het nodig goed te signaleren. Sta open voor signalen. Opmerken van veranderingen en bijzonderheden, waarvan je het idee hebt dat er iets niet in orde is. Neem je niet pluis gevoel serieus, onderzoek waar dat gevoel vandaan komt en of het verontrustend is. Check je vermoeden: o m.b.v. bijlage 1 Signalen huiselijk geweld o m.b.v. bijlage 2 Signalen overbelasting mantelzorg Gesignaleerde feiten objectief en neutraal rapporteren in zorgmap volgens normale proces van observeren, signaleren, rapporteren. Stap 2: collegiale consultatie en registratie (internet) Overleg met collega, wv, Huiselijk Geweld van thuisbegeleiding. Besluit in overleg met wv wat voor soort vraag/situatie het betreft. Zie meldcodekaartje over wat er moet gebeuren, wat de vervolgstappen zijn en wie wat doet. Noteer de stappen die je zet op het registratieformulier meldcode HG: zie bijlage 3, het verloop, inclusief eventuele interventies. Stap 3: gesprek met de cliënt (en zo nodig mantelzorger) Bij elk signaal en elke waarneming moet in eerste instantie de cliënt daarbij betrokken worden. Bespreek, zo mogelijk, je waarnemingen met de cliënt. Alleen wanneer de inschatting is dat openheid de situatie ernstig verslechtert, kan dat achterwege gelaten worden. NB. Het komt regelmatig voor dat kinderen of volwassenen iets vertellen met daarbij het dringende verzoek er met verder niemand over te praten. Accepteer dat niet, daarmee kun je later geen kant meer op en uiteindelijk wordt niemand ermee geholpen, je wordt daarmee onderdeel van het probleem gemaakt en raakt je onafhankelijkheid kwijt. Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling maart 2016 Pagina 8

9 Stap 4: weeg aard, ernst en risico Om goed de afweging te kunnen maken welke vervolgstappen gezet moeten worden, moet de ernst van het geweld gewogen worden. In het uiterste geval kan dit betekenen dat het recht op privacy ondergeschikt wordt gemaakt aan het belang van veiligheid voor het cliëntsysteem. Er is met de invoering van de meldcode een meldrecht voor huiselijk geweld. Dit houdt in dat professionals bij signalen van huiselijk geweld, net als nu al is geregeld voor kindermishandeling, hun beroepsgeheim mogen doorbreken om een melding te doen. Er kan dus ook gemeld worden zonder toestemming van de cliënt. Om blinde vlekken te voorkomen is het nodig om een niet betrokken collega mee te laten kijken, dat is hier de aandachtsfunctionaris huiselijk geweld. Weeg de resultaten met de aandachtsfunctionarissen Huiselijk geweld. Bepaal welke acties passend zijn en leg deze vast op registratieformulier meldcode HG. Stap 5: beslissen: hulp organiseren of extern melden Bij direct gevaar moet dit altijd extern worden gemeld bij Meldpunt Huiselijk Geweld of bij de politie. Ook altijd extern melden als de cliënt elke medewerking weigert. Maak in overleg met alle betrokken hulpverleners een plan van aanpak. Externe melding bij Meldpunt Huiselijk Geweld gaat via de aandachtsfunctionaris Huiselijk geweld. Indien in goed overleg hulp mogelijk is: maak met het cliëntsysteem een zorgplan. Leg vast welke acties door wie worden gedaan en welke afspraken gemaakt worden. Zodat structurele verbetering van de situatie gerealiseerd kan worden. Plan het evaluatiemoment. Evalueer of het gewenste resultaat bereikt is. Bepaal in overleg of deze situatie nog verder gevolgd moet worden. 8.1 Overzicht: 5 stappen van de meldcode 1. In kaart brengen van signalen Feiten objectief en neutraal rapporteren in zorgmap volgens normale proces van observeren, signaleren, rapporteren. 2. Collegiale consultatie en registratie Overleg met collega, wv en/of een van de aandachtsfunctionarissen Huiselijk Geweld. 3. Gesprek met de cliënt (en zo nodig mantelzorger) 4. Weeg aard, ernst en risico met aandachtsfunctionaris Huiselijk Geweld (indien niets aan de hand: het proces stopt). 5. Beslissen: hulp organiseren of EXTERN melden Bovenstaande kort vastleggen op meldcode registratieformulier, zie bijlage. Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling maart 2016 Pagina 9

10 9. Meldcode en professioneel geweld De meldcode richt zich op relationeel geweld (geweld tussen cliënten, een cliënt en een kind, geweld tussen een cliënt en een mantelzorger of buurman/buurvrouw). Bij de meldcode is er geen meldplicht, wel wordt van medewerkers verwacht dat zij handelen volgens de richtlijn. Is er sprake van professioneel geweld (grensoverschrijdend gedrag of mishandeling tussen een medewerker en een cliënt of bewoner) dan geldt er een meldplicht naar de leidinggevende. Professioneel geweld is meestal niet bedoeld geweld, maar voortkomend uit onmacht, overbelasting e.d. Het ministerie van VWS heeft de leidraad 'Veilige zorgrelatie' uitgegeven om grensoverschrijdend gedrag of mishandeling van cliënten te bestrijden. Waar in een relatie één van beiden kwetsbaar is en afhankelijk van de zorg van een ander, kan er risico ontstaan op grensoverschrijdend gedrag of machtsmisbruik en emotionele of lichamelijke mishandeling. Cliënten in de langdurende zorg hebben recht op bescherming hiertegen. De te volgen stappen komen overeen met de eerste twee stappen van de Meldcode Huiselijk Geweld: signaleren en collegiale consultatie, daarna meld je het altijd bij je leidinggevende. Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling maart 2016 Pagina 10

11 10. Bijlagen 10.1 Bijlage 1: Signalen huiselijk geweld Concrete signalen bij huiselijk geweld: - de huishouding en de zelfverzorging dragen sporen van verwaarlozing - het mogelijk slachtoffer heeft lichamelijke, psychosomatische of psychische klachten (blauwe plekken, symptomen van spanning, zelfmoordpogingen) - hij of zij geeft onsamenhangende of tegenstrijdige verklaringen van lichamelijke verwondingen - toont slaafse houding ten opzichte van de partner, mag niet over eigen geld beschikken, afspraken altijd samen met de partner - de mogelijke dader scheldt en schreeuwt en toont zich onverschillig voor het wel en wee van het mogelijke slachtoffer - en probeert de hulpverlener buiten de deur te houden of om de tuin te leiden. Concrete signalen bij ouderenmishandeling of ontspoorde zorg: - zichtbaar letsel - onsamenhangende verklaringen hierover - depressieve, angstige indruk - onverzorgde, verwaarloosde indruk - spullen of sieraden die verdwijnen - weigeren van hulp of gesprekken - geen netwerk, geïsoleerd - veranderd eet- en slaappatroon - toename schuldeisers - veranderde machtsverhoudingen Signalen van de pleger: - geeft onsamenhangende en tegenstrijdige verklaringen voor lichamelijke verwondingen - onverschillige of uiterst vriendelijke houding - scheldt of schreeuwt tegen de oudere in de aanwezigheid van arts of hulpverlener - probeert andere mensen buiten de deur te houden - verhullen en dekken van de problematiek - is overbelast in zorg aan partner, familielid Concrete signalen bij kinderen: - slechte lichamelijke gezondheid - slecht slapen - excessief huilen of schreeuwen - vertraagde ontwikkeling van zindelijkheid en taalbeheersing - slaan en bijten - gebrek aan vertrouwen in ouders of volwassenen in het algemeen - angst en zich terugtrekken - geseksualiseerd gedraag - niet leeftijdseigen seksuele kennis of gedrag. Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling maart 2016 Pagina 11

12 10.2 Bijlage 2: Signalen overbelasting mantelzorg Signalen van overbelasting Iedereen uit stress en overbelasting op een andere manier. Zo ook mantelzorgers. Daarom belangrijk dat je de mantelzorger kent; weet hoe hij of zij zich uit en of je verandering in deze signalen waarneemt. Dreigende overbelasting kunt je signaleren door te letten op de volgende signalen en klachten: Lichamelijk: hoofd- en buikpijn, verhoogde bloeddruk, hyperventilatie, pijn in nek, schouders of rug, duizeligheid, toenemende vermoeidheid, afnemende eetlust of vraatzucht. Psychisch: schaamte- en schuldgevoelens, concentratieproblemen, vergeetachtigheid, lusteloosheid, slaapproblemen, snel geëmotioneerd, piekeren. Gedragsmatig: rusteloosheid, chaotisch, onverdraagzaam, agressief, verwaarloosd uiterlijk, meer drinken en roken, gebruik van kalmerende of stimulerende middelen Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling maart 2016 Pagina 12

13 10.3 Bijlage 3: Meldcode registratieformulier Naam cliënt: Cliëntnummer: Datum: Hulpverlener: Stap 1. Wat zijn de signalen, kort situatie in kaart brengen: Stap 2. Naam collegiale consultatie: Stap 3. Is de cliënt en z.n. mantelzorger, op de hoogte a. Ja, datum en reactie: b. Nee, reden is: Stap 4. Bespreken vervolgstappen a. Datum contact aandachtsfunctionaris Huiselijk Geweld om weging en vervolgstappen te bespreken: b. Denk aan evt., aanpassingen zorgplan Datum evalueren van de vervolgstappen: Datum terugkoppeling naar aandachtsfunctionaris HG: Naam aandachtsfunctionaris HG: Is WV op de hoogte wel/niet: Zo niet, wat is de reden en wie brengt de WV op de hoogte: Besproken cliënt : Bewaren in klantdossier op kantoor Niet besproken cliënt : Bewaren in overleg en afstemming met aandachtsfunctionaris en leidinggevende Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling maart 2016 Pagina 13

14 Afsprakenlijst Wat Door wie / wanneer Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling maart 2016 Pagina 14