#50 van 13 december t/m 19 december 2014 prijs 1,75

Transcriptie

1 #50 an 13 december t/m 19 december 2014 prijs 1,75

2 beelden collectie museum oor communicatie Kluis oerboord Wie kent nog de Drijende Brandkast? Waarin technisch ernuft, bergen geld, postzegels, hebzucht en domme pech opstuwden tot een Hollands drama. Zondag te horen bij OVT en nu hier te lezen. door marten minkema Cornelis an Blaaderen Voor mijn Zonnekind Soms is een erhaal zo wonderlijk, dat zelfs het bewijs onwerkelijk aandoet. Toch komt de Drijende Brandkast echt binnenrollen uit het depot. Nou ja, in miniatuur dan. De koperen capsule omklemd door ier spinachtige poten is het demonstratiemodel waarmee de uitinder de boer op ging, en de enige hardware die oerbleef an zijn onderneming met kluizen an duizenden kilo s staal, tienduizenden speciaal gedrukte postzegels en honderdduizenden zeemijlen. Hier in het Haagse Museum oor Communicatie buigt Gert Holstege zich enthousiast oer het model en wil an alles aanwijzen. Afblijen! waarschuwt de conserator. Als Holstege niet mag, dan niemand. Want de hersenonderzoeker en filatelist is de enige grote kenner an deze geschiedenis, die begint in april Technisch wonder De Titanic is net gezonken en zakenman Cornelis an Blaaderen uit Breukelen leest in de krant oer bergen goud en 8

3 waardeolle post die mee naar de bodem zijn gesleurd. Jaarlijks ergaan wel duizend schepen, dus dat telt op. Zou het niet mooi zijn als die kostbaarheden bij een ramp waterdicht erpakt blijen dobberen? Nog geen jaar later heeft Van Blaaderen een plan klaar en schrijft de Posterijen oer zijn grote safe met drijfermogen oor op het dek an lijnschepen. Binnenin is plaats oor tonnen aan edelmetaal, post, geld en zelfs een extra plofkluis oor geheime documenten. De deur is een dikke brandkast waardig en anaf de brug is altijd zicht op het geaarte, zodat krakers geen kans krijgen. Bij brand kan de capsule 1700 graden erdragen en als het schip zinkt, zal de kluis zich op tien meter diepte automatisch loswurmen uit zijn houder en naar de opperlakte schieten. Tegelijk gaat dan een uurwerk lopen dat an alles in gang zet. Allereerst klapt een antenne uit met een lag en begint de boordbatterij een rode lamp boenop de romp en een ontanger te oeden. Zodra die radiosignalen opangt an een passerend schip binnen dertig zeemijl, gaat een relais om en schiet de Drijende Brandkast een etmaal lang ieder uur een uurpijl af. Komt het schip binnen tien zeemijl, dan blaast iedere tiende minuut een misthoorn. Het mechaniek loopt drie maanden, dus tijd genoeg oor een zoektocht. Al met al dus een technisch wonder en een oorloper an de hedendaagse zwarte doos. Een extra erkoopargument an Van Blaaderen is dan ook dat drenkelingen meer oerleingskans hebben in de buurt an zijn drijende kluis. Nu is dat discutabel, want de gladde capsule biedt geen enkel houast. Nee, dan de Amerikaan Dalton, die een hale eeuw eerder patent kreeg oor een drijende scheepsbrandkast zonder technische snufjes, maar wel met humanitaire touwlussen om je aan ast te grijpen. De safe an Van Blaaderen draait duidelijk alleen om harde business, miljoenen guldens zelfs. Want er gaat heel wat waardeolle post heen en weer tussen Nederland en Nederlands-Indië, en de erzenders willen in ruil oor eiligheid en korting op de erzekeringspremie ast wel een duur plekje in de kluis betalen. De procedure daaroor is eenoudig. Je moet enkel naast de gewone frankering een extra brandkastzegel plakken waaran de opbrengst deels naar Van Blaaderen gaat. Waardepapieren De Posterijen en het ministerie an Koloniën reageren enthousiast, maar post alt onder Waterstaat en daar is minister Lely niet gediend an inmenging door een commercieel bedrijf. Hij stelt zoeel oorwaarden dat het plan in een la erdwijnt. Intussen woedt de Eerste Wereldoorlog en torpederen Duitse onderzeeërs meer schepen dan ooit naar de kelder. In 1918 maakt Lely plaats oor minister König en die gaat alsnog met Van Blaaderen in zee. De ondernemer krijgt zelfs gedaan dat hij in eigen beheer brandkastzegels mag drukken bij Joh. Enschedé in Haarlem, waar alle bankbiljetten en postzegels andaan komen. Dat was ongehoord en uniek, zegt Gert Holstege nu. Postzegels hadden een officiële status, het waren echte waardepapieren an de Staat. Als klap op de uurpijl kan de entrepreneur zelfs het ontwerpproces an de zegels sturen ia een prijsraag waar beriende collega s an zijn broer en kunstenaar Gerrit Willem an Blaaderen aan meedoen. De winnende zegels an Lion Cachet en Leo Gestel zijn werkelijk fraai. Op een stormende oceaan in diepe kleuren deint de Drijende Brandkast steeds kaarsrecht op de woeste schuimkoppen. Daarboen straalt en flitst haar antenne boen alle natuurgeweld uit, omringd door engelachtige ogels of een sterormig aura. Kortom: uw post is hier nog eiliger dan aan boord an het schip. Laat maar zinken, die schuiten! Voorjaar 1921 is het zoer. Vanaf nu ertrekt elke twee weken een schip met een Drijende Brandkast aan dek anuit Nederland naar Nederlands-Indië en ice ersa. De zeen brandkastzegels zijn te koop op het postkantoor anaf ijftien cent per twintig gram, de duurste zegel is fl. 7,50. Van Blaaderen krijgt ijfachtste an de opbrengst en de Staat de rest. Ongetwijfeld olgt de buitenlandse concurrentie het experiment met argusogen. Algemeen Handelsblad schrijft oer de Italiaanse ingenieur Marzio de Bari, die stomtoeallig een bijna exacte kopie heeft ontworpen an de Hollandse Drijende Brandkast. De Italiaanse regering is oornemens exemplaren op > 60 cent (1921), ontwerp Lion Cachet 1,50 gulden (1921), ontwerp door Leo Gestel 9

4 Gert Holstege: Door de schoonheid an de brandkastzegels is besloten oortaan rije kunstenaars postzegels te laten ontwerpen en ze daarbij eel rijheid te geen. Dat gebeurde alleen in Nederland. al haar mailboten te installeren. En in de haen an Baltimore demonstreert uitinder Menotti Nanni zijn waterdichte safe door zelf in de capsule te kruipen die oerboord wordt gegooid. Na ijf lekkende minuten onder water kan hij nog net an de erdrinkingsdood worden gered. Oer de kluizen an Bari en Nanni kan ik erder niets teruginden, misschien is er lering getrokken uit het lot an Van Blaaderen. Want anaf het begin alt de belangstelling tegen. En niet zo n beetje, maar dramatisch. Twee ton In het museum legt Gert Holstege een paar albums op tafel die zijn geuld met erstuurde brandkastbrieen. Een bijzondere collectie, want die zijn er bijna niet. Oer en weer gaat het tussen 1921 en 1923 om misschien duizend brieen en pakketten, en dat was bijna allemaal maakwerk. Dus dat filatelisten brieen naar elkaar postten anwege de gestempelde zegels. Want gebruikte brandkastzegels waren schaars en hadden erzamelaarswaarde. Het grote publiek ziet intussen het nut niet an de Drijende Brandkast. De oorlog is oorbij, op de route naar Indië ergaat nooit een schip en ook de post in het ruim komt dus gewoon aan. Hoe anders was het gelopen als minister Lely indertijd meteen ja had gezegd ten tijde an de duikbotenoorlog? Dat is geen releante oerpeinzing op de departementen an Koloniën en Waterstaat, waar ze nu dolgraag an Van Blaaderen af willen. Die weet de proeftijd nog te rekken met steeds nieuwe oorstellen, maar op Koninginnedag 31 augustus 1923 alt het doek definitief en zijn de brandkastzegels oor het laatst aan het loket te koop. Niet gebruikte zegels kunnen nog twee maanden worden ingeruild. Op die Koninginnedag staat een erslaggeer an de Bussumsche Courant toeallig in de rij bij het plaatselijk postkantoor. Op mij olgde een heer in het grijs, die heel beleefd roeg: Mag ik oor twee ton brandkastzegels? De ambtenaar aan den anderen kant an het hek schrok oor zooer het hem in den dienst eroorloofd is te schrikken stak zijn pink in z n oor, wapperde met de hand en toen hij aldus in staat was op buitengewoonuitstekende wijze te hooren roeg hij: Wat zegt U? De heer ( ) herhaalde rustig: Geeft u mij oor twee ton aan brandkastzegels. Automatisch klapte de postman z n geldtrommel dicht en roeg in groote erwarring: Voor twee ton? De Drijende Brandkast in bedrijf Demonstratie: de Drijende Brandkast op afgebrande boot Oerdruk De arme lokettist telegrafeert oor instructies naar zijn superieuren in Den Haag. Die hebben meteen door dat die keurige klant Cor an Blaaderen of een stroman moet zijn. De instructie is dan ook: weigeren! Want an gulden aan erkochte brandkastzegels ontangt Van Blaaderen zelf immers 5/8, dus gulden. De olgende dag kan hij zijn gekochte zegels weer inleeren tegen de aankoopprijs an gulden. De winst laat zich uittellen en het erlies is oor de Staat. Een onbeleefde truc, maar Van Blaaderen zit dan ook ernstig in de nesten. Hij heeft zijn acht peperdure brandkasten en sjieke brochures nog lang niet terugerdiend en flinke schulden. Er olgt jarenlang getouwtrek met de Staat om de onerkochte zegels, want Van Blaaderen hoopt die nog te slijten aan erzamelaars. Als hij eindelijk een optie an Den Haag krijgt om de oplage aan de man te brengen, werkt de geslepen postzegelhandel tegen. Die indt zijn raagprijs te hoog en wacht geduldig af tot Van Blaaderen moet opgeen. Tot oermaat an ramp is ene 10

5 yasha Waxsalon J.C. Pull controleur-magazijnmeester der Posterijen, een beambte met fijn geoel oor commercie. Als een partij postzegels onerkocht blijft liggen, regelt Pull een sobere oerdruk met andere frankeerwaarden, zodat de facto nieuwe zegels ontstaan die in geen enkel album mogen ontbreken. Kassa oor de Posterijen dus. Maar Pull gaat nog erder. Geheel op eigen houtje laat hij brandkastzegels drukken bij Joh. Enschedé oor erzending anaf Suriname en Curaçao. En dat nog in 1922, als iedereen al weet dat de Drijende Brandkast een mislukking is en uitbreiding met nieuwe routes ondenkbaar. Pull einst een miserstand en probeert de rekening an het drukwerk door te schuien naar Van Blaaderen. Tegelijk stelt hij het ministerie an Koloniën oor om de nutteloze zegels te oerdrukken en als opruimuitgifte ter plaatse aan de man te brengen. Mogelijke opbrengst: bijna twee ton oor het ministerie. Vrije kunstenaars De belangstelling bij de erkoop in 1927 is enorm, want originele brandkastzegels zijn zeldzaam en iedereen wil er nu wel op tijd bij zijn. Een krant in Paramaribo schrijft dat de politie met de sabel moest optreden om de orde te handhaen. ( ) Het gedrang scheen nu en dan leensgeaarlijk en herhaaldelijk zag men dat personen die naar oren gedrongen waren, eenoudig oer de balustrade weder naar buiten gesmeten werden. In een paar uur tijd was de geheele oorraad uiterkocht. Een der eersten, die triomfantelijk met eenige stellen zegels naar buiten kwam, was een sjouwer met een houten been, die de omstanders zoo geoelig op de teenen trapte, dat men wel erplicht was hem ruim baan te geen. Vanuit Nederland bestelt Van Blaaderen in arren moede ook een paar setjes Curaçaose en Surinaamse zegels, en intussen loopt Oerdruk 1927, origineel ontwerp Leo Gestel zijn optie op de erkoop an de oorspronkelijke zegels ruchteloos af. De postzegelhandelaar John Rietdijk mag het nu proberen en maakt er zijn fortuin mee. Van Blaaderen krijgt een fractie an de opbrengst, ontloopt faillissement en kan zijn bedrijf in 1932 liquideren. Een jaar later oerlijdt hij aan een hartaanal, 57 jaar oud. Je had hem beter gegund, hij had lef. En smaak. Zijn stralende brandkastzegels waren ook Jean François an Royen opgeallen, de kunstminnende Algemeen Secretaris an de Posterijen die aan de wieg stond an het wereldberoemde ptt-design. Ja, Gert Holstege weet het zeker: Door de schoonheid an die brandkastzegels besloot Van Royen oortaan rije kunstenaars als Jan Toorop, Jan Sluyters en Piet Zwart postzegels te laten ontwerpen en ze daarbij eel rijheid te geen. Dat gebeurde alleen in Nederland. Waar of niet, die traditie is gebleen tot de dag an andaag. De postzegels an Karel Appel, Joost Swarte, Marte Röling, Anton Corbijn, M.C. Escher, Peter Struycken en al die andere meesters hebben we misschien te danken aan de Drijende Brandkast. We kijken nog eens naar het kleine model op het karretje. Nee, zo bezien is dit ei beslist geen lege dop. Naar aanleiding an zijn onderzoek naar de Drijende Brandkast begon Gert Holstege aan het Handboek Postwaarden Nederland, oer de geschiedenis achter alle zegels tot Na twintig jaar werk is de redactie nu halerwege en telt het plankullende Handboek zeen delen. Zie postwaarden.nl Het model an de Drijende Brandkast staat t/m 7 februari 2015 tentoongesteld in het Museum oor Communicatie in Den Haag. OVT Het spoor terug > Zondag, NPO Radio 1, uur Hoewel ik me nu al een jaar of 25 scheer, blijf ik het een merkwaardig, soms zelfs onprettig ritueel inden. Lang heb ik gedacht dat ik me nooit zou hoeen te scheren alleen onderaan mijn kin groeiden haren maar op een gegeen moment iel het niet meer te ontkennen: ik moest me scheren of met een lokkerige baard rondlopen. Dat laatste zag ik niet zitten. Kortstondig ging ik mijn gezicht te lijf met een elektrische scheermachine, maar de erwoestingen die dat apparaat aanrichtte, waren nauwelijks te omschrijen. Van een riendin hoorde ik dat zij zo n apparaat gebruikte om haar paard mee te scheren, en dat erbaast me niets. Mocht ik reïncarneren als paard olgens ingewijden zal ik terugkomen op deze aarde als paard of als ezel ind ik het prima om met zo n elektrische machine te worden geschoren, tot die tijd begin ik er niet meer aan. Ik ging me dus zogenaamd nat scheren; we hebben het oer de periode Een tijd had ik de obsessie dat het gezicht helemaal glad diende te zijn en ik schoor me twee keer per dag. In 2003 zei de dermatoloog echter dat één keer in de drie dagen ook prima was. Aan het begin an de jaren negentig had ik de licht erotische fantasie om de benen an rouwen te scheren. Verder dan het scheren ging de fantasie niet. Ook wilde ik graag toekijken als rouwen hun benen schoren, maar snel bleek dat eel rouwen dat graag in afzondering doen. Later kreeg ik een riendin die placht te zeggen: Ik heb mijn benen niet oor je geschoren, dat heb je namelijk niet erdiend. In New York raakte ik bekend met het fenomeen waxen. In de salon waar ik mijn nagels laat knippen, laat men zich ook waxen. De kreten die uit de waxruimtes komen, liegen er niet om. Als ik ophoud met schrijen, ga ik erder met waxen. Eerst laat ik mezelf waxen, ik wil na het schrijen an de teen tot aan de nael olledig kaal zijn, erolgens open ik een waxsalon. Chez Yasha lijkt me een uitstekende naam. Ik ben an plan ook huisdieren te behandelen. y Arnon Grunberg 11