Instituut voor Media, Informatie en Communicatie. Bittere chocola. Slavernij en problemen in de cacao-industrie. Scriptie.

Transcriptie

1 Instituut voor Media, Informatie en Communicatie Bittere chocola Slavernij en problemen in de cacao-industrie Scriptie Iris Drenth Begeleider: Rob van Burik Tweede lezer: Joke Brugmans 5 februari 2013

2

3 Voorwoord De afgelopen maanden ben ik bezig geweest met een onderzoek naar de chocoladeindustrie voor mijn afstudeeropdracht voor de opleiding Media, Informatie en Communicatie aan de Hogeschool van Amsterdam. Ik deed dit onderzoek om een radiodocumentaire te maken over slavernij in de cacao-industrie. Ik heb onderzocht wat de problemen precies zijn in deze sector en wat consumenten hiervan vinden. Door middel van een enquête heb ik onderzocht of consumenten hun aankoopgedrag aanpassen naar aanleiding van de keurmerken die er zijn voor chocolade. Naast het afnemen van een enquête heb ik de nodige deskresearch gedaan en ik heb interview afgenomen met mensen die op verschillende manier iets te maken hebben met chocolade. Ik wil iedereen die bereid was mij te woord te staan over dit onderwerp bedanken. Zonder hen was dit eindproduct er niet geweest. Ik wil speciaal Antonie Fountain van Stop the Traffik bedanken voor alle informatie en het meedenken. Holland Doc Radio wil ik bedanken voor het delen van hun kennis. Ook wil ik mijn begeleider Rob van Burik bedanken voor zijn tijd en feedback.

4

5 Samenvatting Slavernij lijkt lang geleden, uit het koloniale verleden, niet iets van deze tijd. Niets is minder waar, er zijn nu wereldwijd meer slaven dan in de Gouden Eeuw. Zonder dat veel mensen het weten, komen wij elke dag in aanraking met spullen die door slaven gemaakt zijn. Eén van die producten is chocolade. Aan deze zoete snack zit een bitter randje. In West-Afrika, waar de meeste cacao vandaan komt, werken de boeren onder slechte omstandigheden. De cacaoboeren krijgen van de chocoladeproducenten veel te weinig betaald voor de geleverde cacao. Veel van de boeren verdienen zo weinig, dat ze geen arbeiders kunnen aannemen en er soms voor kiezen kinderen te laten werken op de plantages. Soms zijn het de eigen kinderen van de boer die een handje meehelpen, of kinderen uit het dorp, maar soms worden er kinderen gekocht om op de plantages te werken. De kinderen gaan niet naar school, moeten zwaar en gevaarlijk werk doen en krijgen niet of amper betaald. Kinderhulporganisatie Unicef bestempelt dit als de ergste vormen van kinderarbeid. Ook chocolade die wij hier in Nederland eten, is gemaakt onder deze omstandigheden. Als reactie hierop zijn er de afgelopen decennia een aantal keurmerken ontstaan die opkomen voor boeren in deze tropische landen, Max Havelaar/Fair Trade, UTZ-Certified, Rainforest Alliance en EKO/Biologisch. Elk keurmerk legt op andere punten nadruk en heeft een eigen programma. Niet alleen kinderarbeid is een probleem in de cacaoteelt. De productiviteit van de boerenbedrijven is erg laag. De landbouwmethodes die in Ghana en Ivoorkust gebruikt worden, zijn de afgelopen zestig jaar nauwelijks veranderd. Hierdoor is het voor boeren moeilijk om een fatsoenlijk inkomen bij elkaar te sprokkelen. Deze boeren kunnen hier zelf weinig aan veranderen omdat veel van de boeren analfabeet zijn. Zo kunnen ze geen leningen aanvragen om nieuwe landbouwmachines te kopen of zich aansluiten bij een keurmerk. Door het lage inkomen van de boeren ontstaat er langzaam een schaarste aan cacao. Steeds minder jongeren willen cacaoboer worden, het is geen aantrekkelijk beroep. De vraag naar cacao neemt alleen maar toe door de toenemende welvaart in sommige Aziatische en Zuid-Amerikaanse landen. Hier is een steeds grotere vraag naar dit luxe product. Het is belangrijk dat er iets aan de misstanden in deze industrie gedaan wordt om ervoor te zorgen dat de cacaoboeren het beter hebben en daarmee ook de kinderen op de plantages. Als de plantage een hogere opbrengst heeft, zijn de kinderen niet langer nodig en kunnen ze naar school. Doordat er keurmerken zijn, kunnen consumenten een keuze maken. Ze beslissen zelf wat voor soort chocolade ze kopen. Alleen weten niet alle consumenten wat de problemen zijn in de cacao-industrie. De meeste informatie komt van journalisten en niet van de keurmerken. Zo weet de consument niet precies wat een keurmerk doet. De keurmerken zijn niet duidelijk over de stappen die ze ondernemen en de consument haakt af als er negatieve publiciteit is.

6 Niet alleen de keurmerken ondernemen stappen om iets te doen aan de problemen in de cacao-industrie, ook de Nederlandse overheid. Zij heeft aangegeven dat vanaf 2025 alle chocolade in Nederland gecertificeerd moet zijn. De Europese Unie is bezig een eigen keurmerk te ontwikkelen, om ook controle te krijgen op de certificering van cacao. Er wordt dus al het een en ander aan de slechte situatie van de boeren gedaan en vanaf 2025 is in Nederlandse winkels geen ongecertificeerde chocolade meer te vinden. Toch is het wel belangrijk dat de consument tot die tijd een goede keuze kan maken. Dit kan hij alleen doen als hij zich bewust is van de problemen die er zijn in deze industrie. Hier ligt een belangrijke taak voor de keurmerken, de overheid en de media. Door middel van een radiodocumentaire wil ik uitleggen wat de problemen zijn in de cacaoteelt en wat de verschillende keurmerken hieraan doen. Met deze informatie kan de consument een afgewogen keuze maken. Dit is belangrijk, want uit de enquête die ik gehouden heb over dit onderwerp, blijkt dat nog steeds 40% van de consumenten niet let op keurmerken als ze chocolade kopen.

7 English summary Slavery seems to be something of the past, something that existed in the nineteenth century when it was officially forbidden by law. But unfortunately, slavery never ended. Without people knowing, we come across products that were made by slaves on a daily basis. One of these products is chocolate. This snack isn t that sweet at all. In Western Africa where half of all the world cocoa is produced, farmers work under very bad circumstances. They are paid too little for the hard work they have to do on their cocoa farms. They earn very little and can t pay employees to work on their fields. That s why they choose to let children work in the cocoa fields. Sometimes the farmer even chooses to buy children to work on his farms. These children can t go to school, have to work long hours and have to do dangerous jobs on the farm. Children organisation Unicef refers to this as the worst forms of child labour. The chocolate we eat in the Netherlands may also be produced under these circumstances. A lot of people don t agree with this, and in the last decades some organisations were founded. Max Havelaar/Fair Trade, UTZ-Certified, Rainforest Alliance en EKO/Organic. These organisations want to help the farmers and make their lives better. They certify chocolate, so consumers can see witch chocolate bar is made of good chocolate. Chocolate for which the famers got paid and children didn t have to work on the farms. Every organisation is different and wants to change the lives of the farmer in a different way. Not just child labour is a problem in the chocolate industry. The productivity on the cocoa farms in Ivory Coast and Ghana is very low. This makes it even harder to make a decent living on the farms. The technics they use didn t change over sixty years. Most of the farmers are illiterate and aren t able to make changes on their farms. The younger generation in these countries sees the poverty of the farmers and they want a better life for themselves. This is why the profession of cocoa farmer isn t a popular one. That s why there aren t many young cocoa farmers. If this continues we will have a shortage of cocoa in the next couple of years, because there won t be enough farmers, while the demand for cocoa increases because of growing new economies in Asia and South-America. Something needs to be done for the cocoa farmers, to make their lives better and to make being a cocoa famer a profitable profession. If the farmers make more money, children can go to school and they don t have to work on the farm all day. Because of the certification labels on chocolate, people can make a choice. They can decide what kind of chocolate they want to buy. But they need more information to make a good decision. Not all consumers know what is going on in the cocoa industry. The certifying organisations don t communicate their vision and the steps they take very well. If the consumers hear something negative about these organisations they stop buying their chocolate. If they would communicate better, the consumers will understand that it is a slow process to make changes in this industry.

8 The consumer will know it is complicated and it takes a lot of time. But if they buy chocolate with a label, they are part of that process. Not only the certifying labels are trying to do something about the problems in the cocoa industry. The Dutch government is also taking steps to improve the lives of the farmers. By 2025 all chocolate in Dutch stores need to be certified. The European Union is developing their own certifying label. These are all steps in the right direction, but we re not there yet. It is important that the chocolate consumers know what is happening on these farms. That is the only way they can make a good decision when they buy chocolate. Still 40% of the consumers doesn t look at the labels when they buy chocolate, so there is still a lot of work left to do. The labels need help from the governments in the consuming countries and the media can help a lot. They have to find the right way to reach the consumers. By making a radio documentary about this subject, I want to explain to consumers what the problems are in this industry so they can make a well balanced decision when they buy chocolate.

9 Bittere chocolade 9 Inhoud 1 Inleiding Het onderwerp Stellingen De doelgroep De opbouw 13 2 Onderzoeksmethodes Deskresearch Interviews Fieldresearch Conclusie 22 3 De radiodocumentaire Het verhaal De doelgroep De documentaire Conclusie 25 4 Slavernij en de cacao-industrie Cacao Het ontstaan van slavernij in de cacao-industrie Mythe of waarheid Nederland en cacao Schaarste Conclusie 33 5 Keurmerken en de consument Fair Trade/Max Havelaar UTZ-certified Rainforest Alliance Biologisch/Ecologisch Niet gecertificeerde cacao De consument De overheid Conclusie 41 6 Conclusie 43 7 Aanbevelingen Consument Keurmerken 47 8 Evaluatie Deskresearch 49

10 Bittere chocolade Interviews Fieldresearch De radiodocumentaire Conclusie 50 Bronnen 51 Bijlage 53

11 Bittere chocolade 11 1 Inleiding Tijdens mijn stage bij omroep LLiNK maakte ik kennis met de problemen die er zijn in de cacao-industrie. Hiervoor was chocolade gewoon chocolade en sommige merken vond ik lekkerder dan andere, maar ik had niet bedacht wat er bij komt kijken om die repen te maken. LLiNK werd ook wel de groene omroep genoemd en maakte programma s gericht op duurzaamheid en sociale kwesties. Het onderwerp chocolade kwam vaker terug, onder andere omdat Teun van de Keuken, die bij het RVU programma De Keuringsdienst van Waarde een aflevering over cacao had gemaakt, presentator was van een van de radioprogramma s van LLiNK. Ik werkte vooral mee aan het Radio-1 programma Atlas, het wekelijkse actualiteiten programma van LLiNK. We hebben ook in dit programma cacao een aantal keren behandeld. Na mijn stages wilde ik graag meer weten hierover. Het leek mij een goed onderwerp voor mijn afstudeerproject omdat er zoveel ontwikkelingen zijn, maar de oplossing lijkt nog niet gevonden. Ik wil uitzoeken wat de problemen zijn en hoe keurmerken, overheden en consumenten hiermee omgaan. 1.1 Het onderwerp Tijdens de eerste geschiedenislessen die we krijgen als we jong zijn leren we allemaal over het verleden van Nederland. Ook de minder rooskleurige onderwerpen, zoals de slavernij. Honderden jaren geleden is Nederland rijk en welvarend geworden door het verhandelen van slaven uit Afrika. We kennen waarschijnlijk allemaal de plaatjes wel van de slavenschepen. Hierop is te zien hoe er uitgerekend werd hoe er zoveel mogelijk mensen in één schip passen. Deze slaven werden gezien als dingen en niet als mensen. Een zwarte bladzijde uit de Nederlandse geschiedenis en zeker niet iets waar we trots op zijn. Maar dat is allemaal heel lang geleden. Of lijkt dat maar zo? Slavernij is niet in de Gouden Eeuw gebleven, zij is nog altijd een onderdeel van ons leven zonder dat we er bij stilstaan. Tegenwoordig is de slavernij groter dan toen ze wettelijk niet verboden was. Geschat wordt dat er nu wereldwijd miljoenen mensen als slaaf werken. En dat is niet alleen maar ver weg. Ook hier in Nederland zijn mensen gedwongen aan het werk zonder dat ze daarvoor betaald worden. Maar ook producten die we hier in de winkels kopen, zijn door volwassen of soms kinderen onvrijwillig gemaakt. Zoals chocolade. ( Het is moeilijk voor te stellen dat snoepgoed gemaakt wordt door slaven, maar in Ghana en Ivoorkust worden mensen amper betaald voor zwaar lichamelijk werk omdat wij hier goedkoop chocola willen kopen. Amsterdam is de grootste cacaohaven ter wereld, één derde van de wereldcacao gaat via de Amsterdamse haven. Nadat we 150 jaar geleden in Nederland de slavernij hebben afgeschaft verdienen we er weer aan. Ivoorkust is het land waar de meeste cacao vandaan komt, ongeveer 40% van alle cacao wereldwijd komt uit dit West-Afrikaanse land. Dit land levert vooral aan de grote chocolade- en snoepfabrikanten zoals Nestlé, Mars en Kraft. Op de vooral kleine plantages moeten de boeren voor erg lage prijzen zoveel mogelijk cacao

12 Bittere chocolade 12 produceren. Om er nog iets aan over te houden, moeten kinderen vaak meewerken op de plantages. Het is fysiek zwaar en gevaarlijk werk. Het komt voor dat de boeren gewone arbeiders niet kunnen betalen en daarom kinderen kopen om op de plantage te werken. De kinderen worden soms uit de armere omringende landen van Ivoorkust, zoals Burkina Faso en Mali, gehaald. (Ryan, O. 2011) Deze kinderen werken lange dagen op de plantages en gaan niet naar school. Ze verdienen niets met dit werk en kunnen niet weg. Kinderhulp organisatie Unicef spreekt hier over the worst forms of child labour. (UNICEF, 2006) Hoe erg het echt gesteld is op de plantages in Ivoorkust en Ghana is moeilijk te zeggen. Er zijn sceptici die zeggen dat er helemaal geen sprake is van kindslaven op de plantages en dat dit door journalisten bedacht is. Wat wel een feit is, is dat de omstandigheden op de cacaoplantages erg slecht zijn. De boeren verdienen veel te weinig omdat de chocoladefabrikanten zo min mogelijk betalen en door het geld gebrek kunnen kinderen niet naar school. Een andere reden dat de kinderen niet naar school gaan, is omdat er gewoonweg geen scholen zijn in deze moeilijk te bereiken gebieden. De landbouwmethodes zijn zwaar verouderd en in de laatste zestig jaar niet veranderd. De boeren zelf zijn analfabeet en kunnen daardoor moeilijk zorgen voor veranderingen van deze omstandigheden. Dit allemaal omdat wij hier in rijke landen chocolade zien als een bijna dagelijkse snack die zo goedkoop mogelijk moet zijn. (Laven, A. 2012) Langzaam komt er verandering in de manier waarop consumenten naar chocolade kijken. Consumenten kopen steeds bewuster en willen weten waar de producten vandaan komen. Het programma van de Radio Volksuniversiteit (RVU) De Keuringsdienst van Waarde maakte in 2003 en 2005 verschillende afleveringen over slavernij in de cacao industrie in West-Afrika. En ook de Engelse British Broadcasting Corporation (BBC) heeft veel aandacht besteed aan dit onderwerp. Fair Trade, Biologisch, Puur & Eerlijk begrippen die zo langzamerhand niet weg te denken zijn uit onze supermarkten. Net als bij andere tropische producten zijn er voor chocolade veel keurmerken. Dit maakt het voor de consument natuurlijk niet eenvoudiger, want elk keurmerk staat weer ergens anders voor. Daarnaast komen de keurmerken niet altijd even positief in het nieuws. Zo is er in november 2012 een onderzoek gepubliceerd van het Nederlands Dagblad over Fair Trade. ( Waarin stond dat het extra geld dat de consument betaald niet bij de boeren terecht komt. Hierdoor is het moeilijk voor de consument om te bepalen wat ze moet kopen. Ik wil graag onderzoeken wat de verschillende keurmerken doen om de omstandigheden op de plantages in West-Afrika te verbeteren en of ze tegengaan dat mensen daar gedwongen werken. Daarnaast wil ik onderzoeken wat de consumenten van de keurmerken vinden en of ze hun koopgedrag aanpassen. Dit wil ik onderzoeken door middel van een enquête onder consumenten Over dit onderwerp maak ik een radiodocumentaire. Ik heb hiervoor gekozen omdat dit nog niet eerder is gedaan. Er zijn veel artikelen over geschreven en er zijn voor televisie verscheidene programma s en documentaires over gemaakt. Ik heb mij tijdens mijn stages gespecialiseerd in radio maken. Ik wil dit verder uitbreiden en mijn kennis gebruiken. De radiodocumentaire maak ik in samenwerking met Holland Doc Radio.

13 Bittere chocolade Stellingen Ik wil in mijn onderzoek uitzoeken hoe het gesteld is met slavernij in de cacaoindustrie en of consumenten zich daarvan bewust zijn. Ook wil ik onderzoeken welke rol de keurmerken hierin spelen, zowel voor de boeren op de plantages, als wel voor de bewustwording van de consumenten. Daarom heb ik voor de volgende probleemstelling gekozen: Wat zijn de problemen rond slavernij in de cacao-industrie en wat doen de verschillende cacao-keurmerken eraan om deze problemen op te lossen en de consument bewust te maken van het probleem? Op deze vraag wil ik door middel van het onderzoek antwoord geven. In de hoofdstukken zal ik de vraag uitwerken, uitleggen wat de problemen zijn in de cacaoindustrie en wat de verschillende keurmerken doen om hier iets aan te veranderen. In de conclusie zal ik antwoord geven op de probleemstelling. Bij deze probleemstelling hoort de volgende doelstelling: Een volwassen doelgroep informeren over de problemen rond slavernij in de cacao-industrie en haar uitleggen waar de verschillende chocoladekeurmerken voor staan. 1.3 De doelgroep De doelgroep voor mijn beroepsproduct is gelijk aan de doelgroep van Holland Doc Radio. Deze doelgroep kies ik omdat ik wil dat mijn documentaire aansluit bij het publiek dat naar Holland Doc Radio luistert. De doelgroep van dit radioprogramma is hoogopgeleid en volwassen. Het is een doelgroep die bewust naar de radio luistert. Dit heeft te maken met het moment dat het programma wordt uitgezonden, namelijk zondagavond. Dit valt buiten het moment dat mensen naar de radio luisteren in de auto tijdens woon-werkverkeer. De doelgroep heeft een hoge opleiding en is maatschappelijk bewust. (Rijks, O. 2012) 1.4 De opbouw Eerst komen de onderzoeksmethodes die ik heb gebruikt heb aan bod. Ik zal uitleggen hoe ik onderzoek gedaan heb naar dit onderwerp, wie ik gesproken heb en welke methodes ik gebruikt heb. Daarna geef ik in hoofdstuk drie uitleg over de radiodocumentaire. Wat het verhaal is, wie de doelgroep is en wat je hoort in de documentaire. In het vierde hoofdstuk werk ik het onderwerp uit over slavernij in de cacao-industrie. Daarin staan centraal de geschiedenis van deze industrie en het gebruik van slaven, de rol van Nederland in de cacao-industrie en de andere problemen die spelen in deze industrie.

14 Bittere chocolade 14 Hoofdstuk vijf gaat over de keurmerken die er zijn voor chocolade en hoe de consument hiermee omgaat. Ik bespreek hier alle chocoladekeurmerken, maar ook de rol van de consument en de overheid. In het laatste hoofdstuk trek ik een conclusie en beantwoord ik de hoofdvraag van mijn onderzoek.

15 Bittere chocolade 15 2 Onderzoeksmethodes Tijdens mijn onderzoek heb ik verschillende methoden gebruikt om aan informatie te komen. Ik heb deskresearch gedaan voor achtergrond informatie en fieldresearch door middel van een enquête. Een ander erg belangrijk onderdeel van mijn research waren de interviews en gespreken met mensen uit de branche en van NGO s. Zij hebben mij veel nieuwe inzichten gegeven over de chocolade-industrie. Ik zal de verschillende methodes in de paragrafen hieronder toelichten. 2.1 Deskresearch Een belangrijk onderdeel van mijn onderzoek bestond uit deskresearch. Door over het onderwerp te lezen, heb ik de rest van mijn onderzoek kunnen opbouwen. Er is veel over het onderwerp gepubliceerd, maar het was lastig screenen omdat er heel verschillend over dit onderwerp geschreven wordt. Alleen al over het feit of er sprake is van gedwongen arbeid op de plantages is veel te vinden en niet iedereen is het met elkaar eens. Ik heb artikelen en onderzoeken over dit onderwerp gelezen. Veel journalisten hebben hier eerder onderzoek naar gedaan, hun uitkomsten zijn belangrijk voor mijn onderzoek. Niet alleen artikelen over de cacao-industrie, maar ook stukken over de politieke situatie in Ivoorkust zijn essentieel voor het onderzoek. De politieke situatie in het land waar de meeste cacao vandaan komt is zeer relevant. Daarnaast zijn boeken over slavernij en het ontstaan ervan in Afrika goede achtergrond informatie. Hiervoor heb ik het boek Kapitalisme, kolonisatie en cultuur van Dick Kooistra gebruikt. Hij beschrijft in dit boek hoe het kan dat sommige landen arm zijn en andere rijk, gericht op het koloniale verleden. Het boek Chocolate forever, Dutch knowledge on sustainable cocoa dat Anna Laven samen met Pim Pelders geschreven heeft over chocolade was erg relevant. Het gaat over de Nederlandse kennis van cacao en hoe die kennis gebruikt wordt om de cacaosector te verduurzamen. Hier heb ik veel uit kunnen halen. Naast artikelen en boeken zijn er ook televisiedocumentaires en programma s gemaakt over dit onderwerp. Deze heb ik bekeken als onderdeel van mijn research. Naast de reeks van De Keuringsdienst van Waarde heeft de Engelse zender Channel 4 de bal aan het rollen gekregen door een reeks over de kinderarbeid in de cacao-industrie. Deze zorgde voor veel ophef, tegenstanders riepen dat de beelden in scene gezet waren of dat het niet ging om slaven, maar om kinderen die vrijwillig op de plantages werkten. De makers zouden een verhaal willen verkopen om bekend te worden. Hierna zijn er steeds meer journalisten en onderzoekers dit onderwerp gaan behandelen. Het was dus belangrijk voor mijn research om deze reeks te zien. Twee jaar geleden heeft BBC ook een documentaire gemaakt, The Dark site of Chocolate. Hier laten de documentairemakers zien dat kinderen verhandeld worden om op de cacaoplantages te werken. Hiermee wilden ze laten zien hoe weinig er gebeurd is sinds de opzet van het Harkin-Engel protocol meer dan tien jaar eerder. Dit protocol is in 2001 opgezet door de Amerikaanse senatoren Tom Harkin en Eliot Engel. In het protocol beloofden alle grote chocolade fabrikanten kinderslavernij op de

16 Bittere chocolade 16 cacaoplantages terug te dringen. Er is een lijst van tien punten opgesteld waarin beschreven wordt wat de fabrikanten moeten veranderen. (Harkin-Engel protocol, 2001) Toch is er weinig veranderd sinds de invoering van het protocol en hebben de producenten niet veel gedaan aan het probleem. 2.2 Interviews Om aan informatie te komen over de cacao-industrie heb ik verschillende personen geïnterviewd. Deze interviews heb ik gebruikt voor mijn radiodocumentaire, maar hebben ook gezorgd voor achtergrondinformatie voor mijn onderzoek. Door de interviews met verschillende mensen heb ik mij een beter beeld kunnen vormen van de cacao-industrie en de problemen die er zijn. Wat dit onderzoek lastig maakt, is dat de informatie heel erg verschillend is. Het is een moeilijk te doorgronden markt en verschillende mensen hebben een andere mening over het onderwerp. Ik heb deze informatie proberen af te wegen en door de expertise van de geïnterviewde te bepalen, kan ik zien hoe betrouwbaar de informatie is. (Simons, S. 2004) Ik heb interviews gehouden met verschillende mensen van keurmerken en mensen die betrokken zijn bij de cacao-industrie. Behalve dat ik interviews heb gehouden, heb ik ook een aantal lezingen en discussieavonden over het onderwerp bezocht. Hierin waren de chocolademakers vooral zelf aan het woord. Zij vertelden over het proces en de manier waarop zij chocolade maken. Dit waren allemaal kleine chocoladeproducenten die werken met de zogenaamde one origine cacao. Dit betekent dat de producenten de cacao uit één land, of soms zelf van één plantage halen. Het zijn kleine merken die op deze manier werken. Ze weten op die manier precies waar de cacao vandaan komt die ze gebruiken en kunnen dus goed controleren hoe het er op de plantages aan toe gaat. Hieronder een lijst met de personen die ik geïnterviewd heb met daarbij het bedrijf en de belangrijkste bevindingen tijdens het interview. Arjen Boekhold van Tony s Chocolonely In dit interview ben ik meer te weten gekomen over de werkwijze van dit chocolademerk. Veel mensen weten wel hoe dit merk ontstaan is, maar weten niet precies wat Tony s Chocoloneley nu doet. Boekhold heeft mij nog kort uitgelegd hoe het gegaan is in het begin, toen het merk werd opgezet naar aanleiding van de reeks uitzendingen over slavernij in de cacao-industrie door de Keuringsdienst van Waarde. We hebben het gehad over de nieuwe projecten en producten van Tony s Chocolonely. Momenteel gebruiken ze cacao met een Fair Trade label. Dit keurmerk past het beste bij het chocolademerk. Toch vindt het de eisen van Fair Trade niet ver genoeg gaan. Het is bezig een eigen keurmerk op te zetten, wat de eisen van de andere keurmerken combineert. Marcel Clement van Rainforest Alliance Hij heeft mij verteld over het keurmerk waar hij voor werkt, hoe het merk begonnen is en welke eisen er aan de boeren gesteld worden. De eisen die het keurmerk stelt

17 Bittere chocolade 17 verschillen per regio. De punten zijn dus iets anders in West-Afrika dan bijvoorbeeld in Brazilië, omdat in elk land andere dingen belangrijker zijn en elk land heeft andere knelpunten. Clement vertelde dat Rainforest Alliance vooral let op het milieu en daar de nadruk op legt. Het keurmerk is niet alleen bezig in West-Afrika, maar vooral in andere gebieden in de wereld. De nadruk van de eisen in West-Afrika ligt meer op kinderarbeid dan in andere gebieden. Ook vertelde hij dat Rainforest Alliance zich nu inzet om de volledige productie van Cote d Or te certificeren. Antonie Fountain van Stop the Traffik Nederland Ik heb verscheidene keren met Antonie Fountain gesproken, we hebben het idee van mijn documentaire samen uitgewerkt. Hij heeft mij veel tips gegeven en mij aan contactgegevens geholpen van personen die ik graag wilde interviewen. Hij specialiseert zich al jaren in de misstanden in de cacao-industrie en weet er heel veel van. Fountain heeft mij uitgelegd wat de problemen zijn en hoe ze ontstaan zijn. Slaven werken al in deze industrie sinds er cacao verbouwd wordt in Ivoorkust. Deze mensen werden uit andere delen van Ivoorkust gehaald, maar ook uit de omliggende landen. Hij heeft mij het Harkin-Engel protocol uitgelegd, waarin de grote chocoladeproducenten beloofd hebben kinderslavernij op de plantages terug te dringen. Hij heeft mij uitgelegd waar de verschillende chocoladekeurmerken voor staan en verteld dat hij betrokken is bij het opzetten van een Europees keurmerk. Anna Laven van Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT) Ik heb Anna Laven verschillende keren gesproken en ik heb een lezing van haar bijgewoond tijdens het Origin Chocolate Event. We hebben het vooral gehad over het schaars worden van cacao. Laven heeft een boek geschreven over Nederland en cacao. Ze vertelde mij over verschillende projecten in Afrika met organisaties waar ze de boeren eerst onderwijzen voor ze gaan certificeren. Tijdens deze projecten leren de organisaties de boeren eerst hoe de productiviteit omhoog kan, voor deze boeren bij een keurmerk worden aangesloten. Ook leren ze aan de boeren hoe zij zelf aanvragen kunnen doen voor een kleine lening. Verder hebben we de kritiek besproken die de verschillende keurmerken krijgen. Zij gaf aan dat het belangrijk is dat Fair Trade beter gaat communiceren met de consument. Mensen hebben een verkeerd beeld van een keurmerk en denken dat de boeren het meteen veel beter hebben, maar het is veel gecompliceerder. Het is belangrijk dat de consument dat ook weet en leert dat hij deel uitmaakt van een proces. Want niet certificeren staat gelijk aan stilstand en certificeren voor vooruitgang, volgens Laven, ook al gaat dit in kleinere stappen dan we willen. Albertine de Lange van UTZ-Certified In dit gesprek hebben we het gehad over UTZ-Certified. Wat het keurmerk doet en wat het onderscheidt van de andere keurmerken. De Lange heeft mij het mass balance systeem uitgelegd waar UTZ-Certified mee werkt. Zij deed de interessante uitspraak dat als je een reep koopt waar het keurmerk op staat, er soms helemaal geen gecertificeerde cacao in zit. Dit komt omdat minstens 40% van de cacao die een chocoladeproducent gebruikt gecertificeerd moet zijn om het UTZ-Certified keurmerk op het product te mogen zetten. De producenten mogen alle cacao die ze gebruiken op één bult gooien. Op die manier weet je niet hoeveel gecertificeerde

18 Bittere chocolade 18 cacao er in een reep zit. Dit doen ze om kosten te besparen tijdens het vervoer van de cacao. Door dit systeem hoeft de gecertificeerde cacao niet apart van de nietgecertificeerde cacao gehouden te worden. Verder heeft Albertine de Lange mij verteld wat UTZ-Certified allemaal doet om de productiviteit op de plantages omhoog te krijgen. Marieke Poissonnier van Oxfam Novib België Ik kwam met Marieke Poissonnier in contact door Antonie Fountain. Ze hebben veel samengewerkt in campagnes. Zij heeft mij uitgelegd hoe de situatie in België is. Nederland loopt erg voor en alle cacao moet hier in 2025 gecertificeerd zijn. De Belgische overheid heeft nog geen datum genoemd. De bevolking is er een stuk minder mee bezig en richt zich meer op kwaliteit dan op keurmerken. Daarnaast hebben we het gehad over de kinderslavernij op de boerderijen in West- Afrika. Poissonnier heeft verteld wat voor werk deze kinderen doen en hoe ze op de boerderijen terecht komen. Geert Waelkens van World Cocoa Foundation (WCF) Geert Waelkens is de contactpersoon voor WCF in Europa. Hij leidt hier de projecten. In het voorgesprek zei Geert Waelkens: als je zeker wilt weten dat je slaafvrije chocolade koopt, moet je geen chocolade meer kopen. Tijdens het interview zelf wilde hij dit niet herhalen. Hij vertelde over de projecten die WCF doet, zoals het verbeteren van de scholen en het opleiden van onderwijzers. Hij vertelde ook dat het een probleem is dat er steeds minder cacaoboeren zijn. WCF is bezig met projecten om het vak weer interessanter te maken voor jongeren. Hij vertelde dat de boeren ook langzaam de voordelen zien van het certificeren. Ik heb lezingen bijgewoond op het Origin Chocolate Event van het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam. Hier kwamen chocolademakers van merken die one origine chocolade maken. Hier heb ik geleerd hoe chocolade gemaakt wordt, van plant tot chocolade. De cacao die deze chocolademakers gebruiken is vaak niet gecertificeerd. Sommige makers hebben biologisch gecertificeerde chocolade, maar de andere keurmerken vind je hier niet terug. Zij halen de cacao direct van plantages en leiden de boeren op in het verbouwen van de cacao, precies zoals zij dat willen. Deze chocoladeproducenten betalen een veel hogere prijs voor de cacao dan de keurmerken. Een paar van de makers wonen in het land waar de cacao verbouwd wordt en ook de chocolade wordt in het land zelf gemaakt. De belangrijkste punten die ik uit deze lezingen heb gehaald zijn hoe je cacao verbouwt en hoe je deze tot chocolade maakt. Ook heb ik kunnen zien dat er van de niet-gecertificeerde cacao een gedeelte wel op een goede manier geproduceerd is. Hieronder een lijst van mensen waarvan ik een lezing heb bijgewoond en kort de belangrijkste informatie die ik uit de lezing gehaald heb. Mott Green, oprichter van Granada Chocolate Company Na zijn drukke baan in Amerika te hebben opgezegd, is Mott Green verhuist naar een hutje in de jungle van het eiland Granada om bij te komen van zijn hectische leven.

19 Bittere chocolade 19 Hij zag dat er op Granada steeds minder cacao verbouwd werd en wilde hier iets aan veranderen. Samen met nieuwe vrienden die hij op het eiland maakte, is hij een klein chocoladebedrijf begonnen. Eerst werd de chocolade alleen op het eiland verkocht, maar ondertussen ligt het ook in Europa en Amerika in de winkels. Met een ouderwets zeilschip varen ze het naar Amsterdam, zo is het volledig CO2 neutrale chocolade. Philipp Kauffmann, oprichter van Original Beans Dit chocolade merk probeert de wereld beter te maken door chocolade. Kauffmann heeft veel verteld over de milieuproblematiek in tropische landen. Veel regenwoud wordt gekapt voor landbouw, onder andere voor cacaoplantages. Dit is niet nodig aangezien cacao een plant is die goed tussen andere planten groeit en zelfs schaduw nodig heeft van andere planten. Het is dus erg geschikt om in bestaande bossen te verbouwen. Dit wil Original Beans de boeren leren en het regenwoud beschermen door cacao te verbouwen. Zo hebben de boeren een inkomen en hoeft er geen bos gekapt te worden. Santiago Peralta, oprichter van Pacari Pacari is het eerste merk chocolade dat volledig in Ecuador geproduceerd is. Niet alleen de bonen komen uit Ecuador, de repen worden ook en Ecuador gemaakt. Hij heeft verteld over de projecten die Pacari doet in Ecuador en hoe ze de boeren en de families met kleine veranderingen in de keten kunnen helpen. Ook heb ik geleerd hoe de omgeving en andere planten rond de cacaoplanten de smaak van de chocolade kunnen beïnvloeden. Sepp Schönbächler van Felchlin Tijdens de lezing heeft Schönbächler uitgelegd hoe chocolade gemaakt wordt. Van het oogsten van de vruchten tot het maken van de uiteindelijke reep. Ik heb geleerd hoe belangrijk het fermenteren van de bonen is en dat het de smaak bepaald. Hij heeft uitgelegd hoe ze de boeren opleiden en ze de boeren bij het proces van het maken van de chocolade betrekken. Samen met de boeren proeven de makers van Felchlin de verschillende bonen, zodat de boeren precies weten hoe de bonen moeten smaken. 2.3 Fieldresearch Om te onderzoeken hoe consumenten chocolade kopen heb ik ervoor gekozen om een enquête te houden. Op die manier kon ik het koopgedrag peilen. Door middel van een enquête kon ik consumenten eenvoudig bereiken. Ik heb een enquête verricht onder bijna 400 personen. Om de enquête representatief te maken voor de doelgroep heb ik 377 respondenten nodig. Om de foutmarge kleiner te maken was mijn target 400. Uiteindelijk hebben 393 verschillende mensen de enquête ingevuld. ( Om te zorgen dat de uitkomst zo representatief mogelijk is voor de Nederlandse bevolking heb ik ervoor gekozen om de respondenten in heel Nederland te zoeken. Ik

20 Bittere chocolade 20 heb zowel een online enquête gedaan als een enquête op straat. Dit heb ik gedaan in Groningen, Amsterdam en Vlissingen, dit zijn heel verschillende plekken in het land en hierdoor krijg je een breder beeld van de consumenten. Het ging hier om winkelende publiek, omdat ik veel in winkelstraten of in de buurt van supermarkten heb geënquêteerd. Ik heb ervoor gekozen niet alleen een online enquête te doen omdat ik een diverse doelgroep wilde bereiken. De online enquête heb ik vooral in mijn eigen netwerk verspreid. Dit is over het algemeen een hoogopgeleide voornamelijk blanke groep mensen. Dit is niet representatief voor alle Nederlandse consumenten, daarom heb ik de online enquête gecombineerd met een straatenquête. Beide enquêtes bestonden uit dezelfde vragen. In een online enquête heb ik de resultaten van de straat enquêtes ook verwerkt. Zo staan alle uitkomsten bij elkaar. Hierin kan ik in diagrammen en in een Exel sheet zien en wat de resultaten zijn. In de diagrammen zijn de algemene resultaten te zien en in het Exel sheet de resultaten per respondent. Zo kon ik het verschil zien in antwoorden van bijvoorbeeld mannen en vrouwen. Er is een groot verschil te zien tussen het koopgedrag van mannen en vrouwen. Hieronder in de tabel zijn de afgeronde percentages te zien. Let u als u chocolade Man Vrouw koopt op keurmerken? Nooit 50% 28% Soms 27% 34% Vaak 8% 20% Altijd 5% 14% Weet niet wat keurmerk is 1% 1% Koopt geen chocolade 9% 3% Er zijn maar weinig vrouwen die geen chocolade kopen, dus de mythe dat alle vrouwen van chocolade houden, klopt zeker. Te zien is dat vrouwen meer op de keurmerken letten dan de mannen. De helft van de mannen let nooit op keurmerken als ze chocolade kopen tegenover iets meer dan een kwart van de vrouwen. Dit is een groot verschil. Er is voor de keurmerken dus meer terrein te winnen bij mannen. De keurmerken moeten meer mannen overhalen om chocolade met een keurmerk te kopen. Toch is het verschil tussen mannen en vrouwen minder groot als je kijkt of ze weten wat de keurmerken betekenen. Al hebben vrouwen hier ook een voorsprong in. Meer vrouwen weten waar de keurmerken voor staan dan de mannen. De keurmerken zullen mannen beter moeten bereiken en uitleggen waar deze voor staan om te zorgen dat mannen de keurmerken gaan kopen.

21 Bittere chocolade 21 De precieze getallen staan in de tabel hieronder in afgeronde percentages. Weet u waar keurmerken Man Vrouw voor staan? Nee 14% 7% Ongeveer 45% 52% Ja 31% 37% N.v.t. 10% 4% Door middel van de enquête onderzoek ik of de respondenten weten wat de keurmerken voor chocolade inhouden en of ze hun koopgedrag erop aanpassen. Ook peil ik of de consumenten vinden dat de keurmerken duidelijk aangeven waar ze voor staan. Uit de enquête blijkt dat Fair Trade het populairste keurmerk is. Bijna 60% van de respondenten die chocolade met een keurmerk kopen, gaf aan het liefst chocolade met het Fair Trade/Max Havelaar keurmerk aan te schaffen. De enquête is gedeeltelijk gedaan in een periode dat er negatieve publiciteit was over dit keurmerk, maar toch bleef de meerderheid van de respondenten achter Fair Trade staan. Het Nederlands Dagblad (ND) publiceerde in deze periode een artikel over de uitgaven van Fair Trade. In dit artikel staat dat de boeren die onder het Fair Trade keurmerk werken bijna niets extra betaald krijgen en dat het geld vooral op gaat aan het in stand houden van het keurmerk. (Dankert, B. en Donkerlo, J. 2012) In andere kranten werd dit overgenomen. Ook is te zien in de enquête dat 60% van de ondervraagden soms tot altijd let op keurmerken als ze chocolade kopen. De enquête was anoniem, dus er was geen druk om een sociaal verantwoord antwoord te geven. (Markus, K.A.R., 2007) Ik heb ervoor gekozen om alleen gesloten vragen te gebruiken in de enquête. Dit omdat ik redelijk veel enquêtes heb afgenomen en open vragen zijn erg lastig te verwerken. Door middel van gesloten vragen kan ik ook voldoende te weten komen over het onderwerp. Ik heb gekozen voor vragen die helder en duidelijk zijn voor de respondenten, zonder vakjargon of andere moeilijke woorden zodat iedereen de vragen begrijpt. (Markus, K.A.R., 2007) De respondenten waren niet moeilijk te bereiken, voor mijn onderzoek is de groep respondenten groot, namelijk alle consumenten. Het maakte niet uit of ze het product wel of niet kopen, omdat het ook relevant is om te zien of mensen überhaupt chocolade kopen. Ik heb ervoor gekozen dat de respondent per meerkeuzevraag maar één antwoord kan invullen. Ik wil namelijk dat hij kiest voor het keurmerk dat hij het liefst koopt. Waarschijnlijk kopen mensen vaak verschillende keurmerken, ik wil onderzoeken welke de eerste keus is. Ik vind het belangrijk dat de respondent één keuze maakt. De respondenten konden dus enkel één antwoord geven op de vragen. Op die manier is het eenvoudiger de antwoorden per respondent op alle vragen te vergelijken. Zo kun je bijvoorbeeld zien of de voorkeur voor een bepaald keurmerk voor mannen of vrouwen verschilt. De enquête heeft mijn mening over de manier waarop consumenten chocolade kopen veranderd. Ik dacht dat minder mensen op een keurmerk zouden letten en ik dacht dat de keurmerken hun boodschap niet goed overbrengen aan de kopers. Van de

22 Bittere chocolade 22 ondervraagden vond bijna 43% dat de keurmerken redelijk goed duidelijk maken waar ze voor staan. Toch was er slechts 2,5% die de boodschap echt duidelijk vindt. Ik wilde graag weten waarom mensen chocolade met een keurmerk kopen. De media hebben vooral bericht over de kinderen die gedwongen op de plantages werken. Om te zien of dat invloed heeft op het koopgedrag heb ik de vraag gesteld wat de belangrijkste reden is dat de respondent chocolade met keurmerken koopt. Slechts 13% gaf aan dat te doen vanwege de berichten over kinderslaven op de plantages. De grote meerderheid doet het omdat ze wil dat de boeren goed betaald worden. Ik heb een paar filtervragen gebruikt, hier heb ik voor gekozen omdat bij bepaalde antwoorden de antwoorden van de respondent op de andere vragen niet relevant is. (Markus, K.A.R., 2007)Als de respondent aangeeft nooit chocolade te kopen, is het niet meer relevant welk keurmerk hij koopt. Ook bij de vraag of de respondent let op keurmerken, als hij aangeeft dit niet te doen is het niet relevant om te vragen welke keurmerken hij het liefst koopt. In de bijlage is de volledige enquête met de percentages te vinden. 2.4 Conclusie Deskresearch heeft voor de nodige achtergrondinformatie gezorgd over het onderwerp. Door mij in te lezen heb ik veel geleerd over de keurmerken, de problemen in de cacao-industrie en de geschiedenis van deze industrie. Hierdoor kon ik de interviews voorbereiden en wist ik wat voor vragen ik wilde stellen. De interviews en de lezingen die ik heb bijgewoond hebben voor nog veel meer informatie gezorgd. Zonder de kennis van deze specialisten had ik dit onderzoek niet kunnen voltooien. Dit zijn mensen die nauw verbonden zijn met de branche en van vele aspecten iets weten. Natuurlijk is het wel belangrijk om wat ze vertellen verder uit te zoeken. Elk persoon heeft eigen belangen en zal zijn verhaal hierop aanpassen het was dus goed om meerdere mensen te spreken om zo een afweging te maken. Vooral de gesprekken met Anna Laven en Antonie Fountain waren erg nuttig voor mijn onderzoek. Zij weten beiden zo veel van dit onderwerp af en zij wilden deze kennis met mij delen. Door de gesprekken die ik met ze heb gehad heb ik kunnen bepalen welke mensen ik verder wilde interviewen. Door fieldresearch te doen heb ik kunnen zien hoe consumenten chocolade kopen en hoe ze aankijken tegen de keurmerken. Ik was verrast dat veel mensen hier wel op letten en weten wat de keurmerken doen. Zo kunnen keurmerken veel invloed uitoefenen en de markt veranderen omdat de consument erom vraagt. Ik kan concluderen uit de resultaten van mijn enquête dat vrouwen meer op keurmerken letten dan mannen en dat meer vrouwen chocolade kopen. De meeste respondenten kopen chocolade bij de supermarkt en het favoriete keurmerk is Max Havelaar. De respondenten die chocolade met keurmerken kopen doen dat voornamelijk omdat ze willen dat de cacaoboeren beter betaald worden.

23 Bittere chocolade 23 3 De radiodocumentaire Een radiodocumentaire is een mediaproduct dat niet vaak gemaakt wordt. Het is heel specifiek en er zijn in Nederland maar een paar omroepen die radiodocumentaires uitzenden, onder andere Holland Doc Radio. Een radiodocumentaire kan over een nieuwswaardig onderwerp gaan, maar dit hoeft niet. Daarin lijkt hij erg op een televisiedocumentaire, met het verschil dat een televisiedocumentaire heel erg op beeld gericht is en een radiodocumentaire op geluid. Als maker moet je echt in geluid denken om een goede radiodocumentaire te kunnen maken. Ik heb gekozen om over dit onderwerp een radiodocumentaire te maken omdat er al veel artikelen over geschreven zijn en televisieprogramma s hebben er aandacht aan besteed. Door er een radiodocumentaire over te maken, denk ik dat ik het onderwerp anders kan belichten. Ik denk dat radio vaak wat ondergewaardeerd wordt en dat is zonde. Het is belangrijk dat er mooie dingen worden gemaakt. In Nederland is Holland Doc Radio van KRO, NTR en VPRO het programma dat de meeste radiodocumentaires uitzendt. Elke zondagavond zendt Holland Doc Radio een uur lang documentaires uit. Daarom heb ik gekozen voor een sparringpartner bij Holland Doc Radio. Tijdens mijn stages heb ik mij gespecialiseerd in radio door beide keren bij een radioprogramma stage te lopen. Daarom denk ik dat voor mijn afstuderen radio maken een goede keuze is. 3.1 Het verhaal Bij het maken van een radiodocumentaire is het belangrijk dat je een verhaal voor ogen hebt dat je wilt vertellen. Om mij te oriënteren ben ik gaan praten met mensen die veel van dit onderwerp afweten. Door mijn werk bij omroep LLiNK ken ik mensen die zich bezig houden met de problemen in de cacao industrie. Voor mij was een belangrijk persoon hierin Antonie Fountain. Hij is oprichter van Stop the Traffik in Nederland en is al jaren bezig met de problemen waar de West-Afrikaanse cacao boeren mee te maken hebben. Hij wilde samen met mij deze documentaire maken, dus we hebben veel gepraat over mogelijke invalshoeken en personen die interessant zijn voor mijn documentaire. Naarmate we vaker met elkaar gesproken hebben, wilde ik de keurmerken als invalshoek nemen. Niet om te vertellen wat er allemaal verkeerd gaat, maar vooral ook om te kijken voor welke veranderingen de keurmerken zorgen en hoe de keurmerken hier zelf naar kijken. Ik wil dat de consument een duidelijker beeld krijgt van de problemen, die niet beperkt blijven bij de slavernij. Dat hij de kant van de verschillende keurmerken te horen krijgt en zodoende een eigen keuze kan maken als hij een reep chocolade koopt. Ik denk dat de keurmerken niet voldoende communiceren met de consument en dat er op die manier veel verhalen ontstaan die niet allemaal waar zijn, wat verwarrend is voor de consument. Ik wil vertellen dat het allemaal een stuk gecompliceerder is dan alleen goede gecertificeerde chocola en slechte ongecertificeerde chocola. Dit verhaal wil ik vertellen door de keurmerken zelf aan het woord te laten en mensen uit de branche eromheen die kunnen uitleggen

24 Bittere chocolade 24 hoe het zit, wat de doelen zijn en of de keurmerken daadwerkelijk helpen hierin. Daarnaast wil ik aangeven dat dit niet weer een project is waarmee we Afrika moeten redden, maar dat de cacaoboeren zichzelf moeten redden. Het is goed dat de keurmerken geen geld weggeven maar de boeren er zelf voor laten werken. Die moeten zelf veranderingen aanbrengen om bij de keurmerken te horen. Alleen geld geven blijkt niet altijd te werken en maakt de bevolking passief. Door de boeren mogelijkheden te bieden om meer te verdienen en het zelf te doen, kunnen ze voor een eigen betere toekomst zorgen. 3.2 De doelgroep De doelgroep van Holland Doc Radio is een hoogopgeleide maatschappelijk bewuste doelgroep. Er moeten dus wel andere dingen verteld worden dan het nieuws dat al eerder in de media behandeld is. Daarom heb ik mij ook gericht op de andere problemen die er spelen, namelijk de schaarste van cacao die we tegemoet gaan als de boeren niet meer betaald krijgen en het grote analfabetisme van de bevolking van West-Afrika. Hierdoor kunnen de boeren geen hulp aanvragen al zouden ze het willen. Door wat andere punten te noemen, wil ik de doelgroep interesseren. (Rijks, O. 2012) 3.3 De documentaire De documentaire is opgebouwd uit een aantal interviews en voice-overs. De teksten heb ik zelf geschreven en ingesproken. Verder bestaat hij uit interviews die ik heb gehouden met Arjen Boekhold, Marcel Clement, Anna Laven, Albertine de Lange, Marieke Poissonnier en Geert Waelkens. Zij vertellen wat de problemen zijn in de cacao-industrie en wat de keurmerken hieraan doen. Ze vertellen hoe het eraan toegaat op plantages in West-Afrika en waarom er juist hier problemen zijn en niet zozeer in Zuid-Amerika of Azië. De deskundigen vertellen wat het grootste probleem is in de cacao-industrie. Dit is interessant omdat iedereen daar anders over denkt. Marieke Poissonnier van Oxfam Novib legt uit over kinderen die op de cacaoboerderijen werken en hoe die kinderen daar komen. Ze legt uit wat de ergste vormen van kinderarbeid zijn. Anna Laven en Geert Waelkens vertellen over het schaarser worden van de cacao. Dit wilde ik graag behandelen omdat ik denk dat weinig mensen hierbij stilstaan. Marieke Poissonnier vertelt dat ze ziet dat in West-Afrika de boeren zelf graag veranderingen willen. Anna Laven geeft aan dat het soms wat overtuigingskracht kost om boeren te laten inzien dat de werkwijze anders moet. De boeren verbouwen al generaties op dezelfde manier en willen niet altijd dat er iets verandert. Soms moeten ze echt overgehaald worden.

25 Bittere chocolade 25 Ik heb het interview met Anna Laven van het KIT vrij recent gehouden, we konden daardoor de negatieve publiciteit op Fair Trade nog behandelen en zo is de documentaire actueel. Arjen Boekhold van Tony s Chocolonely zegt dat de consument redelijk veel invloed heeft en kan eisen van de industrie dat het anders moet. Ook Albertine de Lange van UTZ-Certified geeft aan dat de consument veel invloed heeft op de cacaoproducenten. Anna Laven is hier iets minder zeker van. Dit geeft een interessant contrast. 3.4 Conclusie Door middel van een radiodocumentaire wil ik vertellen wat er gaande is in de cacaoindustrie. De documentaire is gericht op een volwassen hoogopgeleid publiek. In de documentaire laat ik verschillende mensen uit de industrie aan het woord. Deze deskundigen vertellen wat er voor problemen zijn in de industrie en wat daaraan gedaan wordt. De verschillende keurmerken worden besproken en andere methodes om ervoor te zorgen dat de boeren een beter bestaan hebben. Ook komt naar voren dat niet alle chocolade zonder keurmerk slecht is en dat de consument vooral op de prijs van het product moet letten.