Our Subcultural Shit-Music : Dutch Jazz, Representation, and Cultural Politics L. Rusch

Transcriptie

1 Our Subcultural Shit-Music : Dutch Jazz, Representation, and Cultural Politics L. Rusch

2 Samenvatting&(Summary&in&Dutch)& OnzekutHsubcultuurHshitHmuziek :Nederlandsejazz,representatieen cultuurpolitiek DitonderzoekvormteenonderdeelvanRhythmChanges,eeninternationaal onderzoeksprojectgefinancierdvanuithetherajointresearchprogrammedat onderzoekthoenationaleculturenhebbenbijgedragenaandeontwikkelingvandejazz ineuropa.ditproefschriftrichtzichopdemanierwaaropnederlandsemusici, beleidsmakers,journalistenenpubliektijdensdejarenzestigenzeventigvande twintigsteeeuweenbijdragehebbengeleverdaandeontwikkelingvanhetideevaneen typischnederlandsejazz,ookwelbekendals Nederlandse(aktuele)geïmproviseerde muziek.indezeperiodekwamereengroepmusiciopinnederland(o.a.misha Mengelberg,HanBennink,WillemBreukerenLeoCuypers),diehunmuzieknietlanger modelleerdennaaramerikaansejazz,maardiehetjazzidioomgebruikteninhun zoektochtnaareeneigenmuzikaleencultureleidentiteit.eendeconstructievanhet Nederlandsejazznarratiefvanuiteenhistorischeengeografischecontextgeeftinzicht indeideologieëndieaandenederlandsegeïmproviseerdemuziektengrondslagenlaat ziendatmuzikaleveranderingenbinnendejazznietalleenhetgevolgzijnvan initiatievenvanuithetmuzikaleveld,maarhetresultaatzijnvanbredere maatschappelijkeontwikkelingen.deontwikkelingvannederlandsegeïmproviseerde muziekisechternietslechtseenreactieopcultuurpolitiekeveranderingen,maar Nederlandsejazzmusicitijdensdejarenzestigenzeventigvandetwintigsteeeuw leverdenhierookeenactievebijdrageaan.samengevatsteltditonderzoekvooromde betekenisvanjazznietalleentebegrijpenvanuitdeinternationalemuzikalecontextvan (Amerikaanse)jazz,maarookalseenculturelepraktijkdiebetekeniskrijgtbinnen en daarmeeinzichtgeeftin denationalecultuurpolitiekecontext. HetbegripNederlandsejazzengeïmproviseerdemuziekwordtvanuitverschillende perspectievenbenaderd;alseengemeenschap,eenmuzikaletraditie,eencultureel narratiefenalseengeografischhpolitiekespace.overeenkomstigdezeperspectievenis ditproefschriftthematischonderverdeeldinverschillendeveldenwaarbinnenjazz 218

3 betekeniskrijgt:community,onderwijs,beleid,representatieenmuzikaleperformance. Heteerstehoofdstukrichtzichopdeinstitutionaliseringenprofessionaliseringvande jazzgemeenschapinnaoorlogsnederland.systematischonderzoekinjazzperiodieken, interviewseneenclose-reading-vanjazzuitvoeringenlatenzienhoeervanafdelate jarenzestigvandetwintigsteeeuweeneigenjazznarratiefontstaat,zoalsvormgegeven doormusici,publiek,journalisten,producenten,programmeursendocenten.hetjazz discourswordtindezeperiodeintoenemendemategedomineerddoordenotievan jazzalseensubculturelekunstmuziekenhetideevanaktuele-geïmproviseerde-muziek alseentypischnederlandsejazzvariant.denederlandsejazzjournalistiekconcentreert zichgoeddeelsophetwerkvandezogehetenjazzavanthgarde,zoalsinnederland gerepresenteerddoormusicialsmishamengelberg,hanbenninkenwillembreuker. Kenmerkendvoordezenieuwegeneratiewashetstrevennaareenradicale vernieuwing-vanhetjazzidioommiddelseeneclectischeeninterdisciplinairepraktijk vancollectieveimprovisatie.hetwerkvandezeimproviserendemusicistondechter nietopzichzelf,maarkreegvormenbetekenisdoordiscussiesmetgevestigdeordevan denederlandsejazzzoalsvertegenwoordigddoormodernejazzmusici.deze zogenaamderichtingenstrijdhadnietalleenmuzikalegevolgen,maarbeïnvloeddede verderepolitiekeensocialeorganisatievanmuziekinnederland.bovendienvormtde richtingenstrijd,alseengesimplificeerdelezingvangebeurtenissenuithetverleden,een plaatselijkreferentiekaderwaarbinnenindividuelemusici,bandsenuitvoeringen wordengepositioneerdengeëvalueerd. DeinvloedvanhetjazzdiscoursopdeverdereorganisatievanjazzinNederlandwordt inhoofdstuktweeverderuitgewerktaandehandvaneenkritischebeschouwingvan verschillendevormenvanjazzonderwijs(jamsessies,schoolconcerten,workshops, jazzopleidingenaanconservatoria).degefragmenteerdeorganisatievanhet jazzonderwijsinnederlandvormteenafspiegelingvanhetmuzikalediscours:de informeleenflexibeleorganisatievanworkshopssluitenaanbijdenotievanjazzals eencreatiefprocesvanradicalevernieuwingenindividueleexpressieterwijldeformele jazzprogramma szoalsaangebodenaanconservatoriaonlosmakelijkverbondenzijn methetideevanjazzalseentraditieenalseenvakmanschapwaarvandebeginselen zijnteleren.metdenadrukoptechnischevaardigheden,traditieenvakmanschap slotendeeerstejazzopleidingenbovendienaanbijdenegentiendeheeuwse 219

4 traditionalistischeopvattingenzoalsdestijdsgepropageerddoorklassieke muziekopleidingenaandeconservatoria.middelseendeconstructievandeideologieën dietengrondslagliggenaandeverschillendevormenvanjazzonderwijslaatdit hoofdstukzienhoedeinstitutionaliseringvanjazzaanjazzopleidingenbijdroegaaneen verderestereotyperingentweedelingbinnenhetnederlandsejazzdiscours(de radicaleimproviserendemusicus versusdeconservatieve,traditionalistischejazz musicus ),eenstereotyperingdieoverigensgeenrechtdoetaandecomplexiteiten nuancevandedagelijkserealiteit. Hoofdstukdrierichtzichopdegroeiendeverstrengelingvancultuurbeleiden geïmproviseerdemuziekinnederlandenopdemanierenwaaropesthetischeen politiekeopvattingentotuitdrukkingkomeninhetcreatieveproces.deinteractie tussenbeleidenmuziekwordenachtereenvolgensbesproken:deveranderende houdingvandeoverheidtenopzichtevandekunstenzoalsweerspiegeldineen gewijzigdecultuurbeleid;derolvanimproviserendemusiciinhetdebatover cultuurbeleid;endegevolgenvanveranderingeninhetcultuurbeleidvoorde ontwikkelingvanjazzinnederland.erisbijzondereaandachtvoorhetnederlandse subsidiebestel,temeeraangezienditmomenteelwordtbedreigddoordrastische bezuinigingenen wellichtnogschadelijker doordestigmatiseringvandekunsten als,indewoordenvandepopulistischepoliticusgeertwilders,een linksehobby. In 2013en2014bezuinigdedeNederlandseoverheid200miljoenopdekunsten,meer daneenvijfdevande900miljoeneurovanhetbudgetvoordekunstenvande voorgaandejaren.dezebezuinigingenhebbendecultureleinfrastructuurstructureel afgebroken,zoalsondermeerblijktuitdeafnemendefinanciëlesteunvoorfestivalsen podiaendeopheffingvanmuziekcentrumnederlandinjanuari2013.deindit hoofdstukbesprokenwisselwerkingtussenpolitiekeencultureleontwikkelingenende retoriekdiehieruitisontstaanlevereneenbijdrageaandecontinuerendediscussie overcultuur,cultuurbehoudendemogelijkegevolgenvanoverheidssteunvoorde kunsten. Inhoofdstukvierenvijfwordtgekekennaardemanierwaaroprespectievelijkde Nederlandseendeinternationalemediaeenrolspeeldenindeconstructievanhet Nederlandsejazznarratiefenhetideevangeïmproviseerdemuziekalstypisch 220

5 Nederlands.Nederlandsejazzjournalistenleverdenalsjazzpromotorseenactieve bijdrageaanontwikkelingvandenaoorlogsejazz,inhetbijzonderindeverbredingvan hetideevanjazzalseenamerikaansemuziekpraktijknaareennederlandsgeluidin jazz.wiewarendezejournalistenenjazzpromotorsenmetwelkeargumenten legitimeerdenzijhunobservatiesenopvattingen?hoeverhieldenzijzichtenopzichte vandeprofessionaliseringeninstitutionaliseringvandenederlandsejazzendiens emancipatietenopzichtevandeamerikaansejazz?teneindeeenantwoordtegevenop dezevragengeeftdithoofdstukeenstudievandeesthetischeenpolitiekeopvattingen dietengrondslagliggenaanhetwerkvaneenaantaltoonaangevendejazzjournalisten indejarenzestigenzeventigvandetwintigsteeeuw(o.a.rudykoopmans,bertvuijsje, MichieldeRuyterenRuudKuyper).Dezejournalistenspeeldeneencrucialerolinde canoniseringvannederlandsejazzendeconstructievanhetnederlandsejazznarratief. Passendbinnenderetoriekvandietijdwerdendeveranderingenbinnenjazzuitgelegd intermenvanrevolutie,waarbijeconomischeenpolitiekefactoreneencrucialerol speelden.ookbelichttenzijindebesprekingvanhetwerkvandenederlandse improviserendemusicisteedsvakerdeverschilleninplaatsvandeovereenkomsten metdedominerendeamerikaansejazz.doordezeinterpretatiebekrachtigdenzijhet ideevangeïmproviseerdemuziekalseentypischnederlandsemuziekpraktijk, geëmancipeerdvandeamerikaansejazz. HoofdstukvijfbespreektdeglobaliseringvanAmerikaansejazzendewortelingvanjazz inniethamerikaanseculturenaandehandvaneenanalysevandown-beat,een AmerikaanstijdschriftdatdeAmerikaansemainstreamjazzdiscoursvertegenwoordigt. Hetverkentderolenfunctievanactorsdieeencrucialerolspelenindevertellingvan hetverhaalvandeeuropesejazz(correspondenten,amerikaansejazzmusiciop tourneeenwoonachtigineuropa,europesemusicieneuropeespubliek)engeeft daarmeeinzichtindeideologieëndietengrondslagliggenaanhetdominante Amerikaansejazzverhaal.AlhoewelDown-Beatzichprofileerdealseeninternationaal georiënteerdtijdschrift,concentreerdehetzichprimairopdepromotievan Amerikaansemusicienbekrachtigdedaarmeehetstereotypeideevanjazzalseendoor mannengedomineerde,zwarthamerikaansemuziekpraktijk.niethamerikaansemusici enpubliekwordennauwelijksbesprokenenerzijnweinigreferentiesnaarde bloeiendeniethamerikaansejazzpraktijkenofnaardeverzelfstandiginghiervan.europa, 221

6 indezeinterpretatie,fungeertindeeersteplaatsalseengeïdealiseerdeplekwaar Amerikaansemusicikunnenspelen,levenengeldverdienen.WanneerDown-BeatjournalistMichaelZwerinbijvoorbeeldhetwerkvandeNederlandsepianistMisha Mengelbergafdoetals teintellectueel engepreoccupeerdmet harmonische, thematischeenformalistischeaspecten, gebruiktenbevestigthijstereotypendie onlosmakelijkverbondenzijnmethetamerikaansejazzverhaal,inditgevalhet stereotypevande serieuze,intellectueleeuropeaan. DoordeNederlandsejazzteanalyserenvanuithetperspectiefvandeNederlandseen Amerikaansejazzjournalistiek,gevenhoofdstukvierenvijfinzichtinderoldie geschrevenrepresentatiesvanmuziekspeleninhetdefiniërenvanhetmuzikale verledenendemanierwaaropjazzwordtbegrepenbinneneenbredereculturele context.destudienaardewisselwerkingtussenjazzengeschrevenmedialaat bovendienzienhoehetschrijvenoverjazzbijdraagtaandeconstructievan gemeenschappelijkewaardensystemenendeidentificatievanverschillende jazzgemeenschappen.destudievanmedia alseenbelangrijkplatformvoorde discussie,verspreidingenreflectieopcultureleontwikkelingen vormenalduseen waardevollebronvoorhetonderzoeknaardeimplicietewaardensystemendie betekenisgevenaanmuziekpraktijken. Hetlaatstehoofdstukomvateenstudienaardeinvloedvanstructurelesubsidieringvan dekunstenop(derepresentatievan)muzikaleuitvoeringenenopdeontwikkelingvan denotievangeïmproviseerdemuziekalseentypischnederlandsemuziek.ditwordt onderzochtaandehandvaneenmeerzijdigeanalyseenclosehreadingvandezeeland- Suite(1977),eenvandemeestroemruchteuitvoeringenindegeschiedenisvande Nederlandsegeïmproviseerdemuziekenmedeinteressantvanwegehetgebruikvan culturelesymboliekennationalerepresentatiesinzoweluitvoeringalsreceptie.een deconstructievandeproductie,uitvoeringenrepresentatievandesuitelaatzienhoe vernieuwingeninhetsubsidiebestelinvloedhadopzowelmuzikalealsorganisatorische ontwikkelingenbinnendenederlandsegeïmproviseerdemuziek.verderonderzoek naardesuiteinrelatietotculturelesymbolendiederegionalecultureleidentiteitvan Zeelandvertegenwoordigen(o.a. Luctoretemergo endedeltawerken)laatbovendien zienhoemuziekalseendragervanculturelebetekenisseninzichtgeeftindeconstructie 222

7 vancultureleidentiteiten.alszodaniggeeftdithoofdstukinzichtindeverwevenheid vandekunsten,mediarepresentatieenpolitiekendeontwikkelingvanhetideevaneen Nederlandseidentiteitinjazz. 223