Duurzaam energiegebruik in kantoorgebouwen : een optimalisatieproces met beperkende randvoorwaarden
|
|
- Lien van der Woude
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Duurzaam energiegebruik in kantoorgebouwen : een optimalisatieproces met beperkende randvoorwaarden Prof. Filip Descamps Daidalos Peutz bouwfysisch ingenieursbureau Vrije Universiteit Brussel, vakgroep architectuur Inleiding Comfort als primaire toetssteen Binnenluchtkwaliteit Daglichttoetreding Zomercomfort Gebruikersgedrag: interne warmtewinsten door personen en apparatuur Regelmogelijkheden Energieprestatie als secundaire toetssteen Energieprestatie als niet-universele en partiële kostenfunctie Hiërarchie van maatregelen Besluit BIM studiedag Bouwen met energie 25 april Campus ULB Solbosch 1/7
2 Inleiding Bij het ontwerp van een gebouw starten de bouwheer en het ontwerpteam van een programma van eisen dat via een proces van voortdurend kiezen en beslissen wordt omgezet in plannen en bestekken. Bij het vastleggen van de ontwerpkeuzes moet het ontwerpteam elke deeloplossing en elk samenhangend scenario van deeloplossingen beoordelen op zijn intrinsieke kwaliteiten, op zijn economische haalbaarheid en op zijn interactie met andere ontwerpaspecten. Ontwerpkeuzes gebeuren immers binnen een strikt kader van randvoorwaarden: kosten, wettelijke en functionele eisen, technische mogelijkheden en veiligheidseisen, betrouwbaarheid, stedenbouwkundige eisen en duurzaamheidsaspecten. Duurzaam bouwen vergt een multidisciplinaire ontwerpbenadering waarbij uiteenlopende aspecten geïntegreerd worden: functionele duurzaamheid ; minimaal en ecologisch materiaalverbruik ; rationeel waterverbruik ; onderhoudsvriendelijkheid; comfort, rationeel energiegebruik en het gebruik van duurzame energiebronnen. De multi-disciplinariteit van duurzaam bouwen vergt het verzoenen van uiteenlopende prestatiecriteria. Het is essentieel dat de interactie tussen de deeldisciplines ten volle in rekening wordt gebracht. Het optimum voor een deeldiscipline ligt niet altijd bij scenario s die voor het volledige gebouw een optimale duurzaamheid opleveren. Focussen op een deeldiscipline levert gehandicapte gebouwen op: niemand waardeert een energiezuinig gebouw met een slechte geluidisolatie, of een gebouw met een goed contact binnen-buiten waar de binnentemperatuur tijdens de zomer niet te harden is. Het is daarom als ontwerpteam essentieel om te blijven voor ogen houden dat energiezuinig bouwen weliswaar een belangrijke deeldiscipline is, maar toch slechts een deeldiscipline in het multidisciplinaire duurzaam bouwen. We zien duurzaam bouwen dus als een optimalisatieproces, waarbij een constrained optimum gezocht worden. Dit heeft twee consequenties: het is essentieel de (beperkende) randvoorwaarden duidelijk vast te leggen en grondig te bespreken. De belangrijkste randvoorwaarden zijn het beoogde comfort en het aantal gebouwgebruikers en hun aanwezigheidsduur. de te optimaliseren functie moet duidelijk gespecifieerd en gekwantificeerd worden: de criteria die in de weegschaal liggen om het optimalisatieproces te sturen, moeten in overleg met de bouwheer strak vastgelegd worden in het programma van eisen. Binnen de ruimere context van duurzaam bouwen gaan we in deze tekst in op twee aspecten die duurzaam bouwen concreet maken: het comfort en de energieprestatie. De Vlaamse implementatie van de Europese energieprestierichtlijn heet niet toevallig EPB: EnergiePrestatie en Binnenklimaat. We concentreren ons op kantoorgebouwen. BIM studiedag Bouwen met energie 25 april Campus ULB Solbosch 2
3 Comfort als primaire toetssteen Het comfort van mensen, of de klimaatcondities die vereist zijn omwille van het gebruik van de ruimte (musea, operatiekamers, ) primeren op energiezuinigheid: het streven naar een laag energieverbruik mag niet ten koste gaan van het gebruikerscomfort. Het gebruikerscomfort moet bij de start van het ontwerpproces daarom strikt vastgelegd worden in een programma van eisen, en het moet tijdens het ontwerpproces voortdurend als primaire toetssteen gebruikt worden. We geven een beknopt overzicht van de comfortaspecten met een belangrijke impact op energieverbruik: binnenluchtkwaliteit, daglichttoetreding, zomercomfort en regelmogelijkheden. Binnenluchtkwaliteit Een goede binnenluchtkwaliteit wordt aanzien als een essentieel element van een comfortabel binnenklimaat. Voor utiliteitsgebouwen legt EN binnenluchtkwaliteitsklassen vast, waarvan IDA 1 (de hoogste kwaliteit) tot IDA 3 (basiskwaliteit) in Vlaanderen toegelaten worden. Hogere binnenluchtkwaliteiten vergen hogere verse luchtdebieten: een overstap van IDA 3 naar IDA 1 komt ongeveer overeen met een verdubbeling van het verse luchtdebiet. De impact van de keuze van de binnenluchtkwaliteitsklasse op het energieverbruik is dan ook relatief groot. Een verstrenging van de binnenluchtkwaliteitseisen betekent daarom een verhoogde aandacht voor de prestaties van energierecuperatiesystemen op het ventilatieluchtdebiet. In gebouwen waar de mens de belangrijkste bron van verontreiniging is, wordt in veel gevallen de CO 2-concentratie gehanteerd als een aanduiding voor de binnenluchtkwaliteit: IDA 1: < 400 ppm CO 2 boven het buitenniveau IDA 2: ppm CO 2 boven het buitenniveau IDA 3: ppm CO 2 boven het buitenniveau IDA 4: > 1000 ppm CO 2 boven het buitenniveau Het buitenniveau bedraagt ongeveer 400 ppm. Daglichttoetreding Daglichttoetreding zorgt voor een aangenaam contact met buiten, een levendige en variabele omgeving, en een daling van het energieverbruik voor kunstverlichting. Bij beeldschermwerk moeten verblinding en hinderlijke reflecties echter absoluut worden voorkomen. Energetisch optimale benutting van daglichttoetreding veronderstelt maximale kunstlichtdimming in de gevelzones: op bewolkte dagen met een opgetrokken zonne- en lichtwering, op zonnige dagen ook met gesloten zonnewering. In het kantoren is het daarom zinvol een minimale gemiddelde daglichtfactor in het programma van eisen op te nemen. Een gemiddelde waarde van de daglichtfactor rond 2 % is hierbij een zinvol uitgangspunt. Zomercomfort Voor de beoordeling van het thermisch zomercomfort gaan we uit van de Nederlandse ATGmethode (Adaptieve TemperatuurGrenswaarden), zoals vastgelegd in ISSO publicatie 74. Deze methode vult de methode van Fanger aan met adaptieve componenten. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen gebouwen met een hoge mate van gebruikersinvloed, en gebouwen met een beperkte mate van gebruikersinvloed. Het onderscheid tussen beide is gebaseerd op drie gedragsmatige adaptatiemogelijkheden: temperatuurregeling, te openen BIM studiedag Bouwen met energie 25 april Campus ULB Solbosch 3
4 ramen en kledingaanpassing. De prestatieklassen voor thermische behaaglijkheid zijn in de tabel aangegeven. Gebouwprestatie Klasse A zeer goed Klasse B goed Klasse C redelijk Klasse D minder goed % ontevreden < 6 % < 10 % < 15 % < 15 % PMV-indicatie PMV = 0.5 overschreden tijdens maximaal 2 % van de gebruikstijd PMV = 0.5 overschreden tijdens maximaal 5 % van de gebruikstijd PMV = 0.5 overschreden tijdens maximaal 10 % van de gebruikstijd Indicatie gewogen < > 200 temperatuuroverschrijdingsuren Tabel 1. Kwaliteitsniveaus thermisch zomercomfort. Gebruikersgedrag: interne warmtewinsten door personen en apparatuur Interne warmtewinsten vormen in kantoorgebouwen een uiterst belangrijke parameter met een belangrijke invloed op de koellasten en op de haalbaarheid van de toepassing van passieve klimaattechnieken. Het is daarom essentieel bij het begin van het ontwerp duidelijke afspraken te maken rond de ontwerpbezetting van lokalen, en rond opgestelde (kantoor)apparatuur. In de tabellen 2 en 3 wordt een aanzet tot een typologische benadering gegeven. Om de functionele duurzaamheid van het gebouw niet in gevaar te brengen, moeten de interne warmtewinsten niet vastgelegd worden voor de eerste gebruiker, maar wel voor een met voldoende zekerheid overzienbare gebruiksperiode van het gebouw. Type (m 2 /persoon) (m 2 /persoon) (m 2 /persoon) Densiteit zeer hoog hoog laag Landschapskantoor Individueel kantoor Vergaderruimte Tabel 2. Bezettingsgraad (netto vloeroppervlakte per persoon, m 2 /persoon). Type lokaal (W/m 2 ) lokalen met beperkte uitrustingsgraad (grote vergaderruimten, kantoren 10.0 met lage bezetting) lokalen met gemiddelde uitrustingsgraad (individuele en 20.0 landschapskantoren met hoge bezetting, kleine vergaderuimten) lokalen met hoge uitrustingsgraad (pc-lokaal, call-center) 40.0 lokalen met specifieke uitrusting (serverlokalen, patchpanel-lokalen) lokaalafhankelijk Tabel 3. Interne warmtewinsten voor apparatuur: typologie van ruimten BIM studiedag Bouwen met energie 25 april Campus ULB Solbosch 4
5 Regelmogelijkheden Onderzoek toonde aan dat lokale regelmogelijkheden een belangrijke rol spelen in het oordeel van gebouwgebruikers over het binnenklimaat. Het is daarom zinvol lokale regelmogelijkheden voorzien: openen van ramen in de buitengevel, met mogelijkheden tot het vastzetten in weinig geopende positie om tochtklachten te vermijden ; individuele bediening van de daglichttoetredingsregeling, bijvoorbeeld met lamellen met instelbare hellingshoek ; beperkte grootte van de regelzones van warmte- en koudeafgiftesystemen ; individuele werkplekverlichting. Regelmogelijkheden bieden de gebruiker de mogelijkheid om alleen comfort te realiseren op plekken waar dit vereist is, en op tijdstippen waarop mensen aanwezig zijn. Zonering, tijdsschakeling, bij voorkeur aangevuld met aanwezigheidssturing van klimaat- en verlichtingssystemen zijn elementen die in het geval van intermitterend gebruik zonder comfortvermindering belangrijke energiebesparingen kunnen opleveren. Energieprestatie als secundaire toetssteen Tot voor kort was de evaluatie van de energetische kwaliteit van een gebouw alleen gebaseerd op de thermische isolatiekwaliteit van de gebouwschil. Europees en internationaal groeide de consensus rond een energieprestatiebenadering van gebouwen. Bij deze aanpak blijft de thermische isolatiekwaliteit van de gebouwschil belangrijk, maar wordt ook aandacht besteed aan de energetische consequenties van ventilatie, koeling, bezonning en verlichting. Het is een boekhoudkundige benadering van het energieverbruik, die veel invoer vereist, en waarbij de impact van individuele maatregelen relatief klein is. De aanpak is al sterk ingeburgerd in de energiewetgeving van onze buurlanden. Sinds 1 januari 2006 zijn de Vlaamse EPB-eisen van kracht. Ook Brussel en Wallonië moeten de Europese richtlijn in de lokale regelgeving opnemen. Energieprestatie als niet-universele en partiële kostenfunctie De energieprestatiebenadering brengt op een integrale manier de interactie tussen de verschillende energiestromen in een gebouw in rekening. Dit maakt van deze methode het hulpmiddel bij uitstek om de impact van zeer diverse ontwerpmaatregelen op het energieverbruik van het gebouw te evalueren en tegenover elkaar af te wegen. De energieprestatiebenadering is een vorm van definiëren van een (binnen de comfortbeperkingen) te optimaliseren kostenfunctie. De kostenfunctie is echter niet universeel, en partieel: sommige gebruiksgebonden parameters (interne warmtewinsten, branduren kunstverlichting) zijn gestandardiseerd, maar zijn niet voor alle gebouwen geschikt. ze brengt alleen energieverbruik in rekening, terwijl andere duurzaamheidsaspecten over het hoofd gezien worden. Dit betekent dat op basis van een energieprestatiebenadering gemiddeld over het gebouwenpark wel een optimaal energieverbruik in gebouwen kan gerealiseerd worden, maar dat individuele karakteristieken van specifieke gebouwen niet altijd voldoende in rekening worden gebracht. Ontwerpers moeten daarom, los van de energieprestatiewetgeving, de individuele karakteristieken van een ontwerp in de ontwerpbeslissingen blijven betrekken. BIM studiedag Bouwen met energie 25 april Campus ULB Solbosch 5
6 Ontwerpers van gebouwen met laag energieverbruik moeten ook de toepassingsgrenzen van de Vlaamse energieprestatiebenadering beseffen: de wetgeving legt een basiskwaliteit op die niet mag onderschreden worden. Het brengt een hele reeks maatregelen die in innovatieve energietechnologiën in gebouwen kunnen toegepast worden, niet of amper in rekening. Dit is voor de Vlaamse overheid een bewuste keuze: het is macro-economisch niet zinvol die vooruitstrevende technologiën voor elk gebouw te verplichten. Om innovatieve technologiën echter een faire kans te geven, is het belangrijk dat het gelijkwaardigheidskader op korte termijn vorm krijgt. De keerzijde van de keuze van de Vlaamse overheid voor basiskwaliteit is uiteraard dat gebouwen die aan de wetgeving voldoen, daarom helemaal niet optimaal energiezuinige gebouwen zijn. Het is daarom belangrijk dat betere kwaliteit wordt gestimuleerd, via fiscale maatregelen of subsidies, of via de koppeling met een energieprestatiecertificaat of energieprestatielabeling. Dit instrument objectiveert kwaliteit en kan zo commerciële waarde krijgen. Door de snelle technologische evolutie, die door de invoering van de energieprestatieregelgeving overigens wordt gestimuleerd, is het belangrijk dat de energieprestatie-eisen gradueel voldoende verstrengen om als stimulans tot kwaliteitsverbetering niet te verwateren. In Vlaanderen is daarom een tweejaarlijkse beoordeling van de eisen in de wet voorzien. Hiërarchie van ontwerpmaatregelen Er bestaat een hiërarchie in de toe te passen ontwerpmaatregelen. De hiërarchie ontstaat uit de verschillen in levensduur tussen maatregelen, en uit de afhankelijkheid van de effectiviteit van sommige maatregelen van de randvoorwaarden. De Trias Energetica legt drie hiërarchische niveaus vast: beperk het energieverbruik door beperking van de vraag ; gebruik duurzame energiebronnen ; gebruik eindige energiebronnen efficiënt. In eerste instantie pogen we steeds de behoefte te minimaliseren. Een goede daglichttoetreding en een aanwezigheids- en daglichtgestuurde kunstverlichting, een regelbare zonnewering, een goede isolatiekwaliteit van de gebouwschil, en een aangepaste ventilatiestrategie zijn hierbij de cruciale factoren. Gebouwschilmaatregelen hebben een zeer lange levensduur en vormen een noodzakelijke voorwaarde voor de toepassing van passieve klimaattechnieken. In tweede instantie moet nagegaan worden op welke manier eventueel kan gebruik gemaakt worden van hernieuwbare energiebronnen. Op gebouwniveau vormen thermische en fotovoltaïsche zonne-energie, windenenergie, biomassa en koude- en warmteopslag in de bodem, de basismogelijkheden. Pas als derde en laatste stap worden maatregelen ingezet om de eindige energiebronnen op een efficiënte manier in te zetten: energie-efficiënte verlichtingstoestellen ; lage temperatuur verwarmingsystemen en hoge temperatuur koelsystemen ; hybride ventilatie (combinatie mechanische natuurlijke ventilatie) ; vrije koeling ; BIM studiedag Bouwen met energie 25 april Campus ULB Solbosch 6
7 warmterecuperatie uit ventilatiestromen en lokalen met permanente interne warmtewinsten frequentiesturing op motoren, pompen, ventilatoren en het beperken van snelheden in leidingen en kanalen om de drukverliezen te beperken en zo het hulpenergieverbruik te minimaliseren ; De implementatie van een energiezorgsysteem, gebaseerd op energieverbruiksmetingen vormt hiervan het sluitstuk. Besluit De invoering van de energieprestatiebenadering is een uitgelezen kans om, binnen de beperkende comfortrandvoorwaarden, het energieverbruik in gebouwen te optimaliseren. De energieprestatiebenadering is een instrument dat in de handen ligt van de ontwerpers. Laten we de energieprestatie daarom niet zien als een administratieve klus, maar als een kans om het kennis- en kwaliteitsniveau in de bouwsector op te tillen. Laten we als ontwerpers zelf de trekkers zijn voor de innovatieve productontwikkeling die door de energieprestatiebenadering kan op gang gebracht worden. BIM studiedag Bouwen met energie 25 april Campus ULB Solbosch 7
Duurzaam bouwen: een optimalisatieproces met beperkende randvoorwaarden
Duurzaam bouwen: een optimalisatieproces met beperkende randvoorwaarden Prof. Filip Descamps Vrije Universiteit Brussel, vakgroep architectonische ingenieurswetenschappen Daidalos Peutz bouwfysisch ingenieursbureau
Nadere informatieEnergie en comfort in duurzame gebouwen
Energie en comfort in duurzame gebouwen Aluminium Experience Day 30 augustus 2011 Dr.ir.arch. Griet Verbeeck (PHL & K.U.Leuven) DUURZAME GEBOUWEN KLIMAATSVERANDERING UITPUTTING NATUURLIJKE RIJKDOMMEN DUURZAAMHEID
Nadere informatieOpleiding Duurzaam Gebouw : Duurzaam bouwen van A tot Z
Opleiding Duurzaam Gebouw : Duurzaam bouwen van A tot Z Leefmilieu Brussel Duurzaam bouwen vanuit de invalshoek van energie. Anne-Laure MAERCKX CENERGIE Doelstelling(en) van de presentatie Een denkoefening
Nadere informatieENERGIE-AUDIT : DIENSTENCENTRUM GENTBRUGGE
ENERGIE-AUDIT : DIENSTENCENTRUM GENTBRUGGE Het energiegebruik in bestaande gebouwen kan op een milieu- en kostenbewuste manier verminderd worden. In dit artikel schetsen we de basiselementen van een multidisciplinaire
Nadere informatieEuropese groep adviesbureaus in bouwfysica, akoestiek, lawaaibeheersing, milieutechniek, brandveiligheid
DAIDALOS PEUTZ bouwfysisch ingenieursbureau Europese groep adviesbureaus in bouwfysica, akoestiek, lawaaibeheersing, milieutechniek, brandveiligheid Nieuwe technieken in de klimatisatie Inleiding: Duurzaam
Nadere informatieBenelux Seminarie oktober Vergelijking van berekeningsmethodes: Case Nederland Vlaanderen
Benelux Seminarie 21 22 oktober 2004 Vergelijking van berekeningsmethodes: Case Nederland Vlaanderen Marleen Spiekman TNO Bouw Peter Wouters WTCB-CSTC Structuur van de voordracht Basisprincipes methode
Nadere informatieOpleiding Duurzaam Gebouw:
Opleiding Duurzaam Gebouw: Duurzame renovatie: kort overzicht Leefmilieu Brussel Duurzaam bouwen vanuit de invalshoek van energie. Anne-Laure MAERCKX CENERGIE Doelstelling(en) van de presentatie Een denkoefening
Nadere informatieConcept Ecovision. Il sole come partner. Concept Ecovision. schermature solari Colt
Il sole come partner Concept Ecovision schermature solari Colt Concept Ecovision Verantwoord ondernemen, zorgvuldig omgaan met natuurlijke hulpbronnen en gebruik maken Energie besparen: een visie Energie
Nadere informatieProgramma van Eisen Frisse Scholen april 2012
Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012 Voor u ligt het Programma van Eisen Frisse Scholen. Dit Programma van Eisen dient als leidraad voor opdrachtgevers van nieuw- en verbouw van scholen (schoolbesturen
Nadere informatie~omazo... l'v Ambachte'ß. j\ Hoofdbedrijfs(hap. TNO: "Zonwering al in bouwontwerp meenemen"
~omazo..... j\ Hoofdbedrijfs(hap l'v Ambachte'ß -c TNO: "Zonwering al in bouwontwerp meenemen" AUTOMATISCHE ZONWERING BESPAART ENERGIE EN VERBETERT BINNENKLIMAAT Automatische zonwering kan op kantoor en
Nadere informatieEnergieprestatie. Energieprestatie van gebouwen en de rol van de installatiesector. Kees Arkesteijn (ISSO)
Energieprestatie Energieprestatie van gebouwen en de rol van de installatiesector Kees Arkesteijn (ISSO) Programma 1. Inleiding Energieprestatie gebouwen 2. Methoden bepaling Energieprestatie 3. Wet en
Nadere informatieSERVICE LEVEL AGREEMENTS / PPS PROJECTEN 11 februari 2008. SERVICE LEVEL AGREEMENTS voor PPS-PROJECTEN
SERVICE LEVEL AGREEMENTS voor PPS-PROJECTEN INHAALBEWEGING JEUGDVERBLIJFSINFRASTRUCTUUR VIA ALTERNATIEVE FINANCIERING in opdracht van Toerisme Vlaanderen evr-architecten i.s.m. BUUR - Daidalos - T Jonck-Nilis
Nadere informatieEnergieprestaties grondgebonden woningen
Energieprestaties grondgebonden woningen Meer wooncomfort met minder energie Het slimme duurzame bouwconcept. Van VolkerWessels Stap voor stap naar minder energiegebruik De overheid stelt steeds scherpere
Nadere informatie& Toe te voegen documenten aan het kandidatuurdossier 2009
Bijlage 1: Objectieven in het kader van energieconcept & Toe te voegen documenten aan het kandidatuurdossier 2009 1.OMSCHRIJVING ENERGIECONCEPT: Voorbeeldgebouwen m.b.t hun energieconcept minimaliseren
Nadere informatieWij maken uw gebouw beter Een beter comfort en binnenklimaat Een lager energieverbruik en CO2 uitstoot. Waarom passiefscholen soms te warm worden
Wij maken uw gebouw beter Een beter comfort en binnenklimaat Een lager energieverbruik en CO2 uitstoot Waarom passiefscholen soms te warm worden Een passiefschool, comfortabel toch? De Tijd 14/9/2016 Nog
Nadere informatieGevolgen van BENG-eisen op de gevel en het binnenklimaat 2 november 2016 Esther Gerritsen
Gevolgen van BENG-eisen op de gevel en het binnenklimaat 2 november 2016 Esther Gerritsen Techniplan Adviseurs Installatieadviseur Advies & engineering Duurzaamheid & innovatie Realisatie & exploitatie
Nadere informatiebestaand gebouw met woonfunctie
Energiezuinigheid van de gebouwschil energiezuinig niet energiezuinig gemiddelde U-waarde van de gebouwschil Energiezuinigheid van de verwarmingsinstallatie energiezuinig niet energiezuinig gemiddeld installatierendement
Nadere informatieGebouwen Duurzaam Koelen
WTCB Gebouwen Duurzaam Koelen Luk Vandaele WTCB - Innovatie en Ontwikkeling Energieforum CeDuBo 6 oktober 2005 De Nayer Instituut, Jan De Nayerlaan 5, 2860 Sint-Katelijne-Waver, Tel : +32 (0)15/31.69.44,
Nadere informatieATLAS - TU/E DUURZAAMHEID EN GEZONDHEID 27 SEPTEMBER 2016
ATLAS - TU/E DUURZAAMHEID EN GEZONDHEID 27 SEPTEMBER 2016 VOORSTELLEN Olaf Oosting Peter van Mierlo ONGEZONDE GEBOUWEN ONGEZONDE GEBOUWEN ONGEZONDE GEBOUWEN ONGEZONDE GEBOUWEN ONGEZONDE GEBOUWEN ONGEZONDE
Nadere informatieDe nieuwe Energieprestatieregelgeving (EPB) voor retailgebouwen vanaf 2016 Lore Stevens
De nieuwe Energieprestatieregelgeving (EPB) voor retailgebouwen vanaf 2016 Lore Stevens Vlaams Energieagentschap Overzicht presentatie Inleiding Eisen vanaf 2016 Eisen vanaf 2017 Inleiding De Europese
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Sint Lenaartseweg nummer 38C bus 01 bestemming appartement type - softwareversie 9.19.0 berekende energiescore (kwh/m²ar): 377 De energiescore laat toe om de heid van
Nadere informatieOpleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE
1 Opleiding Duurzaam Gebouw : ENERGIE Leefmilieu Brussel Het efficiënt ontwerpen van een koelinstallatie Filip GRILLET Cenergie CVBA Doelstellingen van de presentatie Concept en componenten hydraulisch
Nadere informatieOP WEG NAAR 2020 Bijna-Energieneutrale gebouwen?
OP WEG NAAR 00 Bijna-Energieneutrale gebouwen? Maarten De Groote Vlaams Energieagentschap 4 oktober 0 Brugge Inhoud Evolutie energieprestatie Vlaanderen Aanpassingen wetgeving EPB Aanpassingen wetgeving
Nadere informatieRICHTLIJNEN VOOR EEN GEÏNTEGREERDE HAALBAARHEIDSSTUDIE
RICHTLIJNEN VOOR EEN GEÏNTEGREERDE HAALBAARHEIDSSTUDIE 1. CONTEXT In het kader van de Ordonnantie houdende de energieprestatie en het binnenklimaat van gebouwen van 7 juni 2007 dient een geïntegreerde
Nadere informatieOververhitting THERMISCH COMFORT. Seminarie Duurzame gebouwen. 21 juni 2019
Seminarie Duurzame gebouwen Oververhitting 21 juni 2019 THERMISCH COMFORT Van subjectieve definitie naar objectieve benadering Muriel BRANDT Studiebureau écorce INLEIDING Sedert het begin van de jaren
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Zeedijk nummer 9 bus 602 bestemming appartement type - softwareversie 9.16.9 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 259 De energiescore
Nadere informatiewww.wyckaert.eu DUURZAAM BOUWEN STANDPUNT VAN DE AANNEMER
www.wyckaert.eu DUURZAAM BOUWEN STANDPUNT VAN DE AANNEMER www.wyckaert.eu Standpunt van de aannemer waarom duurzaam bouwen duurzaam bouwen en de rol van de aannemer 2 case studies nieuwe afdeling kleuterschool
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Schuurkenstraat nummer 1 bus 0303 bestemming appartement type - bouwjaar - softwareversie 9.8.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 125
Nadere informatieHet ENERGIEPRESTATIEPEIL (E-peil) en het ISOLATIEPEIL (K-peil) van gebouwen.
Het ENERGIEPRESTATIEPEIL (E-peil) en het ISOLATIEPEIL (K-peil) van gebouwen. Inhoud _ Eisen op het niveau van Energieprestatie en Binnenklimaat _ K-peil of isolatiepeil van gebouwen _ E-peil of energieprestatiepeil
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Donklaan nummer 188B bus 1 bestemming appartement type - bouwjaar - softwareversie 9.10.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 430 De
Nadere informatie134 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.
nummer postnummer Mechelsesteenweg 43 bus 2 2018 gemeente Antwerpen bestemming appartement type - bouwar - softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²ar): 134 De energiescore laat toe om de heid
Nadere informatieDe regelgeving "EPBwerken
Seminarie Duurzame Gebouwen De regelgeving "EPBwerken 6 oktober 2017 DE EPN-IMPLEMENTATIE IN HET VLAAMS GEWEST Wat zijn de ervaringen met het invoeren van een E-peileis voor alle niet-residentiële gebouwen
Nadere informatieProjectvoorstelling Centrum Duurzaam Bouwen en Wonen Kamp C, Westerlo
Projectvoorstelling Centrum Duurzaam Bouwen en Wonen Kamp C, Westerlo Geert De bruyn & Luc Stijnen Kamp C Westerlo,, 4 oktober 2002 Het bouwteam Bouwheer Provincie Antwerpen Architectuur en ruimtelijke
Nadere informatie466 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.
nummer postnummer Mechelse 15 bus 1 1840 gemeente Londerzeel bestemming appartement type - bouwjaar - softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 466 De energiescore laat toe om de heid van
Nadere informatieDe energieprestatieregelgeving (EPB) voor niet-residentiële gebouwen vanaf 2017
De energieprestatieregelgeving (EPB) voor niet-residentiële gebouwen vanaf 2017 Lore Stevens 29 september 2016 De energieprestatieregelgeving (EPB) voor niet-residentiële gebouwen vanaf 2017 Lore Stevens
Nadere informatieZorg voor energie en comfort
Zorg voor energie en comfort Roberto Traversari TNO Bouw en Ondergrond De symptomen De behandeling De preventie 2 Veel installaties zijn ziek! Is uw installatie een onbehandelde patiënt? 3 Uit onderzoek
Nadere informatieBinnenklimaat in de zorg wie z n zorg?! Roberto Traversari TNO Centrum Zorg en Bouw
Binnenklimaat in de zorg wie z n zorg?! Roberto Traversari TNO Centrum Zorg en Bouw Heeft u het warm? Wellicht wel na het beantwoorden van de volgende vragen voor uw situatie Wat is volgens U het binnenklimaat?
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Molenweideplein nummer 3 bus 42 bestemming appartement type - softwareversie 9.19.8 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 683 De energiescore laat toe om de heid van appartementen
Nadere informatieBOUW VAN HET NIEUWE ADMINISTRATIEF CENTRUM
BOUW VAN HET NIEUWE ADMINISTRATIEF CENTRUM VAN DE GEMEENTE ETTERBEEK Technisch rapport betreffende de energie- en milieuprestatie-indicatoren Juni 2015 Verspreiding: Jaspers-Eyers Architects Bureau d Architecture
Nadere informatieRENOVATIEPACT vergadering 18 maart 2015
RENOVATIEPACT Werkgroep BEN-definitie renovatie - verslag vergadering 18 maart 2015 1. Inleiding Het VEA gaf een korte inleiding over de werkzaamheden van de voorbije werkgroepen en lichtte het doel van
Nadere informatieSchilindex. Kansen voor energiebesparing met de gebouwschilindicator in de nieuwe NEN 5128 en EPG. Gerrit Jan Kuiper NII
Nederlandse Schilindex Kansen voor energiebesparing met de gebouwschilindicator in de nieuwe NEN 5128 en EPG Gerrit Jan Kuiper 1 Nederlandse Een goede schil is het halve werk 2 Schilindex = logisch denken
Nadere informatieDE ENERGIEPRESTATIES EN HET BINNENKLIMAAT VAN GEBOUWEN (EPB)
DE ENERGIEPRESTATIES EN HET BINNENKLIMAAT VAN GEBOUWEN (EPB) Nieuwe ordonnantie aangenomen op 1 juni 2007, van kracht in de loop van 2008 1. WAAROM EEN ORDONNANTIE OVER EPB? In Europa is de bouw verantwoordelijk
Nadere informatievakgroep ARCH JAARBOEK 2005 2006 Vrije Universiteit Brussel architectonische ingenieurswetenschappen
JAARBOEK 2005 2006 architectonische ingenieurswetenschappen vakgroep ARCH Vrije Universiteit Brussel Dit jaar werkte de vakgroep Architectuur rond het begrip Flow. Zoals het begrip zelf betekent heeft
Nadere informatie227 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.
nummer postnummer Louis Dhont 24 bus 9 9800 gemeente Deinze bestemming appartement type - bouwar 1994 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²ar): 227 De energiescore laat toe om de heid van
Nadere informatieDuurzaamheid en comfort, van ontwerp naar praktijk.
Duurzaamheid en comfort, van ontwerp naar praktijk. Praktijkevaluatie van duurzame kantoren waarbij de relatie tussen het ontwerpproces en de prestatie in de praktijk wordt onderzocht. Afstudeerpresentatie
Nadere informatie525 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van woningen te vergelijken.
nummer postnummer Dorps 23 2830 gemeente Willebroek bestemming eengezinswoning type gesloten bebouwing bouwjaar 1918 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 525 De energiescore laat toe
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat certificaat 20140506-0001587096-00000001-5 post bestemming appartement type - bouwjaar - softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 205 PROEFCERTIFICAAT De energiescore
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Keizerstraat nummer 7 bus 21 bestemming appartement type - bouwar 1982 softwareversie 9.10.0 berekende energiescore (kwh/m²ar): 297 De
Nadere informatieGRONDIGE ENERGIEAUDIT
BRUSSEL BESTEK ENERGIEAUDITS GRONDIGE ENERGIEAUDIT MINIMUM BESTEK Doel De energieaudit heeft als doel enerzijds een staat van het energieverbruik van een gebouw of een productieproces op te stellen, rekening
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Kattestraat nummer 80B bus 8 bestemming appartement type - bouwjaar 1974 softwareversie 9.7.1 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 160
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Ringlaan nummer 64 bus 5 bestemming appartement type - bouwjaar 2003 softwareversie 9.10.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 188 De
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Kortrijksesteenweg nummer 132 bus 0103 bestemming appartement type - bouwjaar 2001 softwareversie 9.11.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar):
Nadere informatie185 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.
nummer postnummer Spoorweg 53 bus 102 3800 gemeente Sint-Truiden bestemming appartement type - bouwjaar 1881 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 185 De energiescore laat toe om de
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Edingensesteenweg nummer 581 bus bestemming type eengezinswoning halfopen bebouwing softwareversie 9.16.9 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 514 De energiescore laat
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Ranonkelstraat nummer 4 bus 0401 bestemming appartement type - bouwjaar 2004 softwareversie 9.11.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar):
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Doornikserijksweg nummer 381 bus bestemming appartement type - bouwjaar 2004 softwareversie 9.10.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar):
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Ketelpoort nummer 9 bus bestemming appartement type - softwareversie 9.19.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 366 De energiescore laat toe om de heid van appartementen
Nadere informatiePassiefhuizen. Arch. Alexis Versele KaHo Sint-Lieven 01 10 2008. Cedubo. Alexis Versele - Passiefhuizen 1. Alexis Versele - Passiefhuizen 2
Passiefhuizen Arch. Alexis Versele KaHo Sint-Lieven 01 10 2008 Cedubo Alexis Versele - Passiefhuizen 1 Alexis Versele - Passiefhuizen 2 1 Lage - energiewoningen - passiefhuizen Motivaties Ecologisch Eco
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Everselkiezel nummer 75 bus 1 bestemming appartement type - bouwar 1987 softwareversie 9.7.2 berekende energiescore (kwh/m²ar): 376 De energiescore laat toe om de heid
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Kloosterstraat nummer 3F bus bestemming appartement type - softwareversie 9.19.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 392 De energiescore laat toe om de heid van appartementen
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Schabartstraat nummer 8 bus 21 bestemming appartement type - bouwar 2008 softwareversie 9.11.0 berekende energiescore (kwh/m²ar): 99 De
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie
nummer postnummer De Moy 25 bus V2 2018 gemeente Antwerpen bestemming appartement type - bouwjaar - softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 131 De energiescore laat toe om de heid van
Nadere informatie460 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van woningen te vergelijken.
nummer postnummer Berg 6 9170 gemeente Sint-Gillis-Waas bestemming eengezinswoning type gesloten bebouwing bouwjaar 1945 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 460 De energiescore laat
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Paalstraat nummer 35 bus bestemming type eengezinswoning open bebouwing softwareversie 9.15.1 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 1021
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat nummer postnummer Franslaan 45 bus 0202 8620 gemeente Nieuwpoort bestemming appartement type - bouwjaar 1970 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 132 PROEFCERTIFICAAT
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Grote Steenweg nummer 318 bus bestemming type eengezinswoning open bebouwing softwareversie 9.15.1 berekende energiescore (kwh/m²jaar):
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat nummer postnummer Ooievaar 8 bus 1 2060 gemeente Antwerpen bestemming appartement type - bouwjaar 1965 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 379 PROEFCERTIFICAAT
Nadere informatie664 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van woningen te vergelijken.
nummer postnummer Krekel 24 9052 gemeente Gent bestemming eengezinswoning type halfopen bebouwing bouwjaar - softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 664 De energiescore laat toe om de
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Eendrachtstraat nummer 27 bus bestemming type eengezinswoning gesloten bebouwing softwareversie 9.15.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar):
Nadere informatieVlaamse Regering principieel akkoord met E70 vanaf 2012
1 Vlaamse Regering principieel akkoord met E70 vanaf 2012 Inhoudstafel INHOUDSTAFEL... 1 INLEIDING... 2 1. AANLEIDING TOT WIJZIGING VAN DE ENERGIEPRESTATIEREGELGEVING... 2 1.1 Revisie EPBD-richtlijn...
Nadere informatieEnergiebesparing in Nederlandse Universitaire Medische Centra
Energiebesparing in Nederlandse Universitaire Medische Centra Een benadering van het optimale energiemanagement Ilse Schoenmakers Het onderzoek 1.0 Duurzaamheid krijgt weinig aandacht in de zorgsector.
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Minister A. De Taeyestraat nummer 8 bus bestemming type eengezinswoning gesloten bebouwing softwareversie 9.16.9 berekende energiescore
Nadere informatie189 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.
nummer postnummer Ullenshof 13 bus 4 2170 gemeente Antwerpen bestemming appartement type - bouwjaar 1978 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 189 De energiescore laat toe om de heid
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Voetsveld nummer 25 bus c bestemming type eengezinswoning open bebouwing softwareversie 9.19.8 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 992 De energiescore laat toe om de
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Wolfstraat nummer 17_45 bus bestemming type eengezinswoning open bebouwing softwareversie 9.17.4 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 819 De energiescore laat toe om
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Stationsstraat nummer 8 bus 10 bestemming eengezinswoning type halfopen bebouwing bouwjaar - softwareversie 9.7.2 berekende energiescore
Nadere informatie558 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van woningen te vergelijken.
nummer postnummer Rijselberg 57 2230 gemeente Herselt bestemming eengezinswoning type open bebouwing bouwar - softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²ar): 558 De energiescore laat toe om de
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Itegemse Steenweg nummer 90 bus 101 bestemming appartement type - softwareversie 9.19.8 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 102 De energiescore laat toe om de heid van
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Brouwerijstraat nummer 1 bus bestemming type eengezinswoning gesloten bebouwing softwareversie 9.19.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar):
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Huis ten Halven nummer 12 bus bestemming type eengezinswoning halfopen bebouwing softwareversie 9.15.1 berekende energiescore (kwh/m²jaar):
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Brugse baan nummer 170 bus bestemming type eengezinswoning halfopen bebouwing softwareversie 9.16.9 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 549 De energiescore laat toe
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Burggravenlaan nummer 278 bus bestemming appartement type - softwareversie 9.19.3 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 444 De energiescore laat toe om de heid van appartementen
Nadere informatieDe BEN- woning : de woning van de toekomst. Energieconsulent Bouwunie & BVA arch. Luc Dedeyne
De BEN- woning : de woning van de toekomst Energieconsulent Bouwunie & BVA arch. Luc Dedeyne Architect : Luc Dedeyne GSM 0473 551 568 luc.dedeyne@bouwunie.be 1 K45/E80 Nu bouwen met de eisen van de
Nadere informatie571 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van woningen te vergelijken.
nummer postnummer Haven 20 3560 gemeente Lummen bestemming eengezinswoning type open bebouwing bouwar - softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²ar): 571 De energiescore laat toe om de heid van
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Collegelaan nummer 8 bus BU14 bestemming appartement type - softwareversie 9.16.9 berekende energiescore (kwh/m²ar): 92 De energiescore laat toe om de heid van appartementen
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Zeedijk nummer 297 bus 0804 bestemming appartement type - softwareversie 9.15.1 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 226 De energiescore
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Goswin de Stassartstraat nummer 149 bus 1 bestemming appartement type - softwareversie 9.16.9 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 542
Nadere informatie368 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van woningen te vergelijken.
nummer postnummer Werft 4 9230 gemeente Wetteren bestemming eengezinswoning type open bebouwing bouwjaar 1980 softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 368 De energiescore laat toe om de
Nadere informatieStudiedag collectieve warmteproductie AANDACHTSPUNTEN EPB REGELGEVING COLLECTIEVE WARMTE. Floor.Apers@3E.eu
Studiedag collectieve warmteproductie AANDACHTSPUNTEN EPB REGELGEVING COLLECTIEVE WARMTE Floor.Apers@3E.eu 3E info@3e.eu www.3e.eu Aandachtspunten EPB regelgeving externe warmtelevering 3E intro 3E intro
Nadere informatieRenovatie kantoorgebouw CIT-Blaton
Renovatie kantoorgebouw CIT-Blaton Alain Bossaer 14 maart 2007 A 2 M Waarom passief bouwen? Bron: Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) 2 A 2 M 1 3 A 2 M 4 A 2 M 2 Een passief gebouw Duitse
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Eik nummer 14 bus bestemming appartement type - softwareversie 9.19.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 133 De energiescore laat toe om de heid van appartementen te
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Citadellaan nummer 76 bus bestemming appartement type - softwareversie 9.16.9 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 405 De energiescore laat toe om de heid van appartementen
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Kaaistraat nummer 23 bus bestemming type eengezinswoning gesloten bebouwing softwareversie 9.15.1 berekende energiescore (kwh/m²jaar):
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat bestaand gebouw met woonfunctie straat Leopoldlei nummer 38 bus 6 bestemming appartement type - softwareversie 9.17.4 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 88 De energiescore
Nadere informatie156 De energiescore laat toe om de energiezuinigheid van appartementen te vergelijken.
nummer postnummer Celestijnenlaan 9 bus 31 3001 gemeente Leuven bestemming appartement type - bouwjaar - softwareversie 1.5.2 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 156 De energiescore laat toe om de heid
Nadere informatieNIEUWE VISIE OP ZONREGELING
NIEUWE VISIE OP ZONREGELING Zon en daglicht regeling als deel van de energieprestaties in gebouwen Peter Winters President of the European Solar Shading Organization Director Shading & Building Dickson
Nadere informatieopleidingen energieneutraal bouwen eprojecten
opleidingen energieneutraal bouwen eprojecten BEN je mee? Modulaire opleidingscyclus energieneutraal bouwen Vlaanderen zet de route uit met de BEN-doelstellingen. Dit schept enorme kansen, maar vraagt
Nadere informatieenergieprestatiecertificaat
energieprestatiecertificaat straat Kwikstaartlaan nummer 29 bus bestemming appartement type - softwareversie 9.19.0 berekende energiescore (kwh/m²jaar): 289 De energiescore laat toe om de heid van appartementen
Nadere informatie