WAARDERINGSKAMER. Jaarverslag 2012 Waarderingskamer

Transcriptie

1 WAARDERINGSKAMER Jaarverslag 2012 Waarderingskamer Vastgesteld in de vergadering van de Waarderingskamer op 7 maart

2 Voorwoord De Waarderingskamer is een onafhankelijke toezichthouder die controleert of gemeenten de regels van de Wet waardering onroerende zaken (Wet WOZ) goed uitvoeren. Bij alle publiciteit die er dit jaar rond de WOZ-beschikkingen is, wordt het mij niet altijd duidelijk of het nu gaat over de taxaties of over de hoogte van de te betalen belastingen. Over de hoogte van de te betalen belastingen gaan we bij de Waarderingskamer niet. Wel wil ik graag de aandacht vestigen op enkele feiten over de WOZ-taxaties. Zo is van belang dat in 2012 meer dan 8 miljoen objecten op tijd door gemeenten en samenwerkingsverbanden getaxeerd zijn. Ook is van belang dat 97% van de WOZ-beschikkingen niet bestreden werd. Van de ongeveer 3% bezwaren is in ongeveer de helft van de gevallen geheel of gedeeltelijk aan de bezwaren tegemoet gekomen. Maar als bezwaarschriften allemaal één velletje zouden beslaan en je die op één stapel zou leggen kijk je toch tegen 18 meter papier aan De belanghebbenden die geen of onvoldoende gelijk kregen, konden in beroep bij de rechtbank. In 2011 werden 8000 beroepschriften ingediend. Uit de gegevens van het CBS blijkt dat iets meer dan 40% succesvol was. Het oorspronkelijke totale waardebedrag is na deze acties met 0,2% verminderd. Dat vind ik eigenlijk wel een mooie score voor dit proces! We moeten niet vergeten dat we met de jaarlijkse rekening die we belanghebbenden sturen ook de gegevens in verschillende basisregistraties van de overheid goed op orde houden. Daarom is het belangrijk dat de Basisregistratie waarde onroerende zaken onderdeel is van het Stelsel van Basisregistraties waar de overheid aan bouwt. Dat stelsel gaat ons in de toekomst veel opleveren. De overheid vraagt niet langer naar de bekende weg. Het uitgangspunt van eenmaal vastleggen en binnen de overheid telkens die gegevens gebruiken bespaart veel werk. Dan moeten die gegevens natuurlijk wel goed zijn. Dat is in de huidige dalende markt nog belangrijker. Marktvoorkeuren van kopers veranderen, ook als gevolg van financierbaarheid. Verschillen in staat van onderhoud laten grote verschillen in transactieprijzen zien. Daarom hameren wij als Waarderingskamer zo op de kwaliteit van objectkenmerken. Elke modelmatige waardering kan alleen maar betrouwbare uitkomsten genereren als de kwaliteit van de gegevens die gebruikt worden klopt. Het gaat er ons om dat gemeenten beseffen dat de kwaliteit van primaire en secundaire objectgegevens van cruciaal belang is voor goede uitkomsten uit de modelmatige waardebepaling. Vanaf 2011 zijn actuele objectkenmerken speerpunt in ons toezicht, omdat de voorkeuren van de markt wijzigen. Dit blijkt ook uit de marktanalyse. Verder blijkt uit onderzoek van TNS-NIPO dat gemeenten veel aan vertrouwen te winnen hebben als zij proberen meer openheid van zaken te geven en hierbij de focus leggen op de juistheid van de gegevens die zij gebruiken. Zo snijdt het mes aan twee kanten: als je kunt laten zien dat je juiste en actuele gegevens gebruikt, geeft dat vertrouwen én goede WOZ-waarden. Voor die goede gegevens vind ik ook de communicatie met belanghebbenden van belang. Wij kunnen hen prima gebruiken om door te geven wat we niet van bepaalde panden weten. Zo blijkt dat de pilots die in het kader van Doorbraak in Dienstverlening worden uitgevoerd zeer succesvol zijn. In die pilots laten gemeenten aan inwoners langs het digitale kanaal zien welke gegevens zij van hun pand in de administratie hebben staan. Met een muisklik kunnen inwoners laten weten of het klopt en als het niet klopt kunnen ze aangeven wat verbeterd moet 2

3 worden. Zij krijgen een reactie van de gemeente wat er met hun wijzigingsvoorstellen gebeurt en zien wellicht ook welke invloed dat heeft op de waardebepaling. Ook als de beschikkingen verzonden zijn, zoeken belanghebbenden en gemeenten steeds vaker informeel contact. Dat geeft de meeste mensen een goed gevoel. We hadden al de voorbeelden van de taxateur die na bezwaar binnen drie weken aanbelt en de gemeente die via internet een afspraak laat maken en dan een inwoner laat zien wat ze allemaal van zijn pand weet. Steeds vaker zien we nu de leus: "Bel eerst even voor u bezwaar maakt". Uit onderzoek blijkt dat veel mensen dat informele contact zeer weten te waarderen. Ook dat draagt bij aan meer vertrouwen van inwoners in hun overheid! mr. G.J. Jansen voorzitter Feiten over WOZ-bezwaren: Belastingjaar Waardepeildatum 1 januari januari januari 2009 Aantal onroerende zaken (WOZobjecten) waarvoor waarde is bepaald Percentage woningen onder bezwaar Percentage gehonoreerde bezwaren Percentage woningen dat andere waarde heeft door heroverweging in bezwaar Gemiddelde verandering van de waarde bij deze woningen die door bezwaar zijn aangepast Verandering van de totale WOZwaarde van alle woningen als gevolg van bezwaar Aantal beroepsprocedures woningen Percentage niet-woningen onder bezwaar Percentage gehonoreerde bezwaren Percentage niet-woningen dat andere waarde heeft door heroverweging in bezwaar 8,6 miljoen 8,6 miljoen 8,4 miljoen 3,4 % 3,4 % 2,9 % * 53,1 % 42,0 % * 1,8 % 1,2 % * 11,0 % * 0,2 % * ,5 % 7,6 % 7,6 % * 53,9 % 50,0 % * 4,1 % 3,8 % Aantal beroepsprocedure nietwoningen * * gegevens nog niet definitief beschikbaar 3

4 Inhoudsopgave 1. Bestuursverslag Taak, samenstelling en financiering van de Waarderingskamer Gebruik van de WOZ-waarde Algemeen beeld van het WOZ-jaar Marktontwikkeling woningen tussen de waardepeildata Marktontwikkeling niet-woningen tussen de waardepeildata Beschikkingen en bezwaren Kwaliteit van de WOZ-uitvoering Vertrouwen in de WOZ-waarde Kosten van de uitvoering Belang van niet-woningtaxaties Relatie met de BAG Landelijke voorziening WOZ Openbaarheid Commerciële ondersteuning bij het maken van bezwaar en proceskostenvergoedingen Overige speerpunten uit het werkplan Kwaliteit van de objectkenmerken E-overheid Communicatie over de WOZ-taxatie door de gemeenten Bekendheid van de toezichthouder Inzet van instrumenten Verlenen toestemming nemen beschikkingen Voortgangsinventarisaties Risicoanalyse, bestandsonderzoek en bezoek aan gemeenten Gesprekken op bestuurlijk niveau en aanbevelingen Onderzoeken door de Waarderingskamer Onderzoek bezwaren tegen de WOZ-waarde op basis van "no cure no pay" De wederkeer van kwaliteit in aanbesteding Nieuw model taxatieverslag en informele contacten Verklarende factoren voor bezwaarschriften De Waarderingskamer Beloningsstructuur van bestuur en commissies Personeel, organisatie en beloningsstructuur secretariaat Flexibiliteit Informatievoorziening Communicatie Archiefbeheer Evaluatie onderzoeken interne beheersing Midterm review toezichtstrategie Doelmatigheid Overige mededelingen Misbruik en oneigenlijk gebruik Klachten over de Waarderingskamer Bedrijfsvoering is "in control"

5 Kaderwet zelfstandige bestuursorganen Verklaringen omtrent aanbesteding Financiële vooruitblik Controle van de jaarrekening Jaarrekening Balans per 31 december Staat van baten en lasten Grondslagen voor de waardering en de resultaatbepaling Kader Waardering Resultaatbepaling Toelichting op de jaarrekening Toelichting en specificaties bij de balans Toelichting en specificaties bij de staat van baten en lasten Overige gegevens Afwikkeling resultaat Resultaatbestemming Controleverklaring Bijlagen Samenstelling Waarderingskamer, commissies en secretariaat Organisatie Waarderingskamer, commissies, werkgroepen en secretariaat Overzicht gemeenten die de WOZ beschikkingen niet tijdig hebben verzonden Veranderingen algemeen oordeel Inzet toezichtinstrumenten Evaluatie risico inschatting Uitgebrachte adviezen Verklarende woordenlijst

6 Leeswijzer Dit jaarverslag bestaat uit het bestuursverslag en de jaarrekening over het jaar In het bestuursverslag (hoofdstuk 1) geven wij een schets van de belangrijkste ontwikkelingen die in 2012 in de WOZ uitvoering in Nederland hebben plaatsgevonden en welke rol wij daarbij speelden. In de bijlage is een meer gedetailleerd overzicht van de inzet van onze toezichtinstrumenten opgenomen. Het bestuursverslag bevat diverse kengetallen over de WOZ-uitvoering bij gemeenten. Deze zijn over het algemeen gebaseerd op de gegevens die wij twee keer per jaar met een voortgangsinventarisatie bij de uitvoerende instanties verzamelen (april en oktober). Tot slot bevat het bestuursverslag enkele verplichte verantwoordingsparagrafen. De jaarrekening (hoofdstuk 2) bevat de financiële verantwoording over Wij geven inzicht in de opbouw en de mutaties in ons vermogen (paragraaf 2.1) en verantwoorden de baten en de lasten ten opzichte van de begroting (paragraaf 2.2). De jaarrekening is voorzien van een toelichting (paragraaf 2.4). De jaarrekening is gecontroleerd en goedgekeurd door de externe accountant. Daarnaast geeft de accountant een goedkeurende verklaring af over de rechtmatigheid van de transacties. De verklaring van de accountant bij deze jaarrekening is opgenomen in paragraaf Zowel in het bestuursverslag als in de jaarrekening is sprake van het begrip 'afnemer' van de WOZ. In de jaarrekening is het begrip afnemer beperkt tot de in de Wet waardering onroerende zaken bedoelde afnemers die bijdragen in de financiering van de Waarderingskamer. Dit zijn de gemeenten, de Belastingdienst en de waterschappen. 6

7 Bestuursverslag 7

8 1. Bestuursverslag 1.1. Taak, samenstelling en financiering van de Waarderingskamer Taak De belangrijkste taak van de Waarderingskamer is het houden van toezicht op de waardering van onroerende zaken en op de Basisregistratie waarde onroerende zaken. In het kader van de Wet waardering onroerende zaken (Wet WOZ) zijn de gemeenten belast met de waardebepaling en de waardevaststelling van onroerende zaken. De vastgestelde WOZ-waarden worden geregistreerd in de Basisregistratie waarde onroerende zaken (Basisregistratie WOZ). Gemeenten, waterschappen en Belastingdienst gebruiken de waardegegevens in deze Basisregistratie WOZ voor de heffing van belastingen. Daarnaast wordt de Basisregistratie WOZ in toenemende mate voor andere doeleinden gebruikt. De door gemeenten beschikte WOZwaarden worden vastgelegd in de Basisregistratie WOZ. Deze basisregistratie maakt onderdeel uit van het stelsel van basisregistraties, dat landelijk in ontwikkeling is. Naast de hiervoor genoemde taken, kan de Waarderingskamer op verzoek of op eigen initiatief de Minister van advies voorzien over onderwerpen die verband Wat deed de Waarderingskamer in 2012: inspecties bij gemeenten beoordelingen instemming verzending beschikkingen inspecties kwaliteit taxaties - 2 voortgangsinventarisaties algemene oordelen over gemeenten - 6 bestuurlijke gesprekken - 4 adviezen aan bewindspersonen - 4 onderzoeksrapporten En nog veel meer houden met de Wet WOZ. Daarnaast kan de Waarderingskamer desgevraagd uitspraken doen in geschillen tussen gemeenten en afnemers, die betrekking hebben op de uitvoering van de Wet WOZ. Dergelijke geschillen zijn overigens de laatste jaren niet meer voorgekomen. Samenstelling De Waarderingskamer als bestuursorgaan bestaat uit elf leden en drie adviserende leden. Het bestuursorgaan komt vier of vijf keer per jaar bijeen. De Waarderingskamer wordt bijgestaan door een secretariaat. Het personeel van het secretariaat is ambtenaar in de zin van de Ambtenarenwet. Op het personeel is de rechtspositieregeling van de provincie Zuid-Holland van overeenkomstige toepassing verklaard. De samenstelling van de Waarderingskamer op 31 december 2012 is opgenomen in bijlage 1. De adviserende leden van de Waarderingskamer zijn door de Minister benoemd voor onbepaalde tijd. De overige leden van de Waarderingskamer zijn op voordracht benoemd voor de periode tot en met De leden van de commissies zijn op voordracht benoemd door de voorzitter van de Waarderingskamer, eveneens tot 1 januari

9 Financiering De kosten van de Waarderingskamer worden betaald door de overheden die de WOZ-gegevens voor de heffing van hun belastingen gebruiken. De gemeenten, de waterschappen en het Rijk betalen elk hun aandeel in de verhouding 50:25:25. Rechtspersoonlijkheid De Waarderingskamer is een zelfstandig bestuursorgaan met publiekrechtelijke rechtspersoonlijkheid, gevestigd te s-gravenhage. Zij is ingesteld bij de Wet waardering onroerende zaken (Stb. 1994, 874) hierna aangeduid als Wet WOZ. Per 1 januari 2011 is de Waarderingskamer onder de werking van de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen gebracht. Toezicht op de Waarderingskamer Het Ministerie van Financiën houdt toezicht op de taakuitoefening van de Waarderingskamer. In juni 2010 is door het ministerie een toezichtarrangement met betrekking tot de Waarderingskamer gepubliceerd. Hierin zijn onder meer afspraken vastgelegd over informatievoorziening en de jaarlijkse cyclus van begroting en rekening Gebruik van de WOZ-waarde De gemeenten gebruiken de WOZ-waarden voor de heffing van hun onroerendezaakbelastingen. Sommige gemeenten gebruiken de WOZ-waarden ook voor andere belastingen, zoals de rioolheffing of de woonforensenbelasting. De waterschappen gebruiken de WOZ-waarden bij de watersysteemheffing gebouwd. De Belastingdienst gebruikt de gegevens bij de heffing van diverse belastingen, zoals de inkomstenbelasting (eigenwoningforfait en de vermogensrendementsheffing), de vennootschapsbelasting, de energiebelastingen en de schenk- en erfbelasting. Het CBS gebruikt de WOZ-waarden voor de berekening van gegevens die ten grondslag liggen aan de uitkering uit het gemeentefonds aan de gemeenten en voor enkele statistieken. De opbrengst van de met de WOZ-waarde geheven belastingen komt in de buurt van 7 miljard euro. Sinds 1 januari 2010 hebben notarissen, banken en verzekeraars toegang tot de WOZ-waarde van woningen. Zij gebruiken de WOZ-waarde bij de beoordeling van financieringsaanvragen en bij de bestrijding van vastgoedfraude. Vanaf 1 januari 2012 is het ook voor een drietal bestuursorganen mogelijk geworden waardegegevens op te vragen uit de Basisregistratie WOZ. Wat doet de Waarderingskamer: - organiseert het overleg tussen gemeenten en afnemers - stimuleert en begeleidt nieuwe toepassingen en geeft uitleg - adviseert over regelgeving rond nieuw gebruik - stimuleert kwaliteitsverbetering - monitort de uitvoeringskosten 9

10 Het gaat om: - De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) voor het vergelijken van een door een woningbouwcorporatie beoogde verkoopwaarde van een object met de daarvoor geldende WOZ-waarde. Corporaties mogen (bepaalde) onroerende zaken pas aan derden verkopen, nadat de Minister van BZK daarover positief heeft besloten. - Staatsbosbeheer voor het vaststellen van de waarde van onroerende zaken die in erfpacht zijn of worden uitgegeven; - De huurcommissie voor het vaststellen van het aantal schaarstepunten van een woning, als hierover een geschil is ontstaan. Met deze verruimde mogelijkheden voor bestuursorganen om de WOZ-waarde op te vragen is de doelbinding om in de aangewezen situaties de WOZ-waarde op te mogen vragen niet langer beperkt tot vastgoedfraude. De WOZ-waarde wordt hiermee weer breder gebruikt. De Staatssecretaris van Financiën is van mening dat dit goed past in de huidige tijd. In 2012 zijn ook de nodige stappen gezet om de openbaarheid van de WOZwaarde van woningen te bevorderen. Eind 2012 ligt een wetsvoorstel met daartoe strekkende bepalingen ter behandeling in de Tweede Kamer. Vanwege de concurrentiegevoeligheid van de informatie komt de WOZ-waarde van nietwoningen vooralsnog niet voor openbaarheid in aanmerking. De Waarderingskamer zal hiernaar nog aanvullend onderzoek verrichten. De uitvoering van de Wet WOZ door gemeenten kost ongeveer 155 à 160 miljoen per jaar. Gezien de jaarlijkse taxatie van ruim acht miljoen onroerende zaken, komt dit neer op iets meer dan 17 per taxatie. De totale kosten van de uitvoering van de Wet WOZ dalen daarmee ook in absolute zin nog steeds. De Belastingdienst en de waterschappen dragen via het gemeentefonds bij aan de uitvoeringskosten van de gemeenten. De totale belastingopbrengst van de direct op basis van WOZ-waarden geheven belastingen loopt nog steeds op en gaat in de richting van 7 miljard euro. WOZ belastingopbrengsten 2013 (in mln Euro) 1 OZB 3405 Watersysteemheffing gebouwd 596 IB eigenwoningforfait 2416 belastingopbrengsten rechtstreeks gebaseerd op WOZwaarden bron: CBS persbericht PB , statline.nl en eigen cijfers 2 buiten de berekening gelaten: Wet werken aan winst (geen netto belastingopbrengst) box 3: vermogensrendementsheffing verhuurde woningen en recreatiewoningen (geen betrouwbare getallen bekend) schenk- en erfbelasting (aankoppeling WOZ voor woningen miv 2010 (geen betrouwbare getallen bekend)) rioolheffing naar WOZ-waarde 10

11 1.3. Algemeen beeld van het WOZ-jaar Marktontwikkeling woningen tussen de waardepeildata Sinds 2008 kent de marktontwikkeling voor woningen een dalende tendens. Ook in 2012 is de waarde van woningen gemiddeld genomen verder gedaald. Niet alleen daalt de waarde van de woningen. Ook het aantal transacties is de afgelopen jaren verminderd tot ongeveer verkochte woningen. De afname van het aantal transacties was in 2012 ( ) ten opzichte van 2011 ( ) nog relatief beperkt. Dit kwam doordat er eind 2012 korte tijd sprake was van een sterk toenemend aantal transacties als gevolg van veranderingen in de aftrekbaarheid van hypotheekrente per 1 januari bron: Prijsindex bestaande koopwoningen van Kadaster en CBS, december 2012 De WOZ waarde komt tot stand op basis van de transacties rond de waardepeildatum. De waardepeildatum ligt op 1 januari van het jaar waarin de waarde wordt vastgesteld. Dit betekent dat voor de WOZ-waarden die in 2012 bekend zijn gemaakt, vooral de marktontwikkeling rond 1 januari 2011 van belang was. Deze WOZ-waarden lagen gemiddeld 2% lager dan de WOZwaarden op de beschikkingen die in 2011 bekend zijn gemaakt. De afgelopen jaren dalen woningen met een lagere kwaliteit en slechter onderhoud veel meer in waarde dan andere woningen. Hierdoor is het nodig om bij de waardering meer aandacht te besteden aan de juistheid van de primaire en secundaire objectkenmerken van de woningen om de onderlinge verschillen in waarde te kunnen verklaren. Wat doet de Waarderingskamer: - doet 2x per jaar navraag bij alle gemeenten - rapporteert hierover aan de Staatsecretaris van Financiën - geeft uitleg over verschillen met kengetallen van Kadaster en NVM - gebruikt een sterk afwijkende ontwikkeling als risico-indicator voor inspecties bij gemeenten Eind 2012 is de herwaardering naar waardepeildatum 1 januari 2012 (bekend te maken in 2013) in een vergevorderd stadium. Op basis daarvan is eind 2012 ingeschat dat de WOZ-waarden tussen 1 januari 2011 en 1 januari 2012 met 3,6% zijn gedaald. Uiteraard gaat het hier om een gemiddeld landelijk cijfer, waarachter 11

12 (soms aanzienlijke) verschillen per regio, per gemeente en verschillen per marktsegment schuil gaan Marktontwikkeling niet-woningen tussen de waardepeildata De ontwikkelingen op de markt voor kantoorruimte, winkelruimte en overige courante niet-woningen krijgen steeds meer aandacht in de media. Er is sprake van toenemende leegstand. Dit heeft natuurlijk invloed op de marktwaarde en dus op de WOZ-waarde. Deze ontwikkelingen leiden ertoe dat de WOZ-waarden van kantoren, winkels en andere courante bedrijfsruimten die in 2013 worden beschikt (verschil waardepeildatum 1 januari 2011 en 1 januari 2012) gemiddeld circa 5% zullen dalen. Net als bij woningen leiden deze ontwikkelingen echter juist ook tot grotere onderlinge verschillen tussen panden. Het feit dat door de marktontwikkelingen juist de onderlinge verschillen tussen panden groter worden zien we nu nog sterker bij kantoren, winkels etc. Dit hangt mede samen met een structurele afname van de behoefte aan deze ruimten. Door ontwikkelingen op het terrein van de werkomgeving (het nieuwe werken etc.) is er minder behoefte aan kantoorruimte. Door het toegenomen winkelen via internet daalt ook structureel de behoefte aan winkelruimte. Er ontstaan daarom grote verschillen in waarde tussen verhuurde kantoren en winkels met een goede toekomstverwachting en leegstaande panden die ook op termijn "overbodig" zijn. Om tot een juiste WOZ-taxatie van niet-woningen te komen moeten gemeenten dus een objectief onderscheid maken tussen "kansrijke" panden en "kansarme" panden. Ook het onderscheid tussen "kansrijke" en "kansarme" locaties speelt een rol. Bij een aantal panden zal de marktwaarde/woz-waarde eerder gebaseerd moeten zijn op een alternatieve aanwending (eventueel sloop) dan op een vermeende verhuur als kantoor of winkel. De eerdere ontwikkelingen op de woningmarkt hebben ertoe geleid dat de Waarderingskamer de secundaire objectkenmerken (kwaliteit, onderhoud) tot speerpunt heeft gemaakt bij de beoordeling van de kwaliteit van woningtaxaties. Dit geldt inmiddels evenzeer voor de niet-woningtaxaties Beschikkingen en bezwaren Tijdigheid Het percentage beschikkingen in 2012 dat tijdig, dus voor 1 maart 2012, door gemeenten is verzonden, is ten opzichte van 2011 verder toegenomen tot 98,2% (2011: 95,4%). Vier gemeenten hebben de beschikkingen na die datum verzonden. Deze gemeenten zijn opgenomen in bijlage 2. Percentage bezwaren Het bezwarenpercentage als percentage van het aantal bezwaarschriften ten opzichte van het aantal verstuurde aanslagbiljetten schommelt de laatste jaren rond drie procent. In 2012 bedroeg het percentage bezwaarschriften 2,9% (2011: 12

13 2,6%). In 2012 is sprake van een lichte stijging. Een bezwaarschrift kan echter betrekking hebben op meerdere objecten. Uitgedrukt in het percentage van objecten waartegen bezwaar is ingebracht, gaat het bij woningen om 3,4% van de objecten onder bezwaar (2011: 3,3%) en bij niet-woningen om 7,5% van de objecten onder bezwaar (2011: 7,6%). Afhandelen bezwaren 2012 Landelijk gezien was op 1 oktober 2012 circa 67% van de bezwaarschriften afgehandeld (2011: 65%). Hoewel het percentage bezwaren min of meer gelijk blijft en processen steeds efficiënter worden uitgevoerd, neemt het afhandelen van bezwaarschriften nog altijd veel (doorloop)tijd in beslag. Wij hebben kwaliteitscriteria voor de behandeling van bezwaarschriften geformuleerd en besteden aandacht in onze inspecties aan het belang van een tijdige afhandeling van bezwaarschriften. Er is nog geen sprake van de door ons en veel burgers gewenste significante versnelling van de afhandeling van bezwaarschriften. Bij de objecten waarvan het bezwaar op 1 oktober 2012 was afgedaan, bleek bij 51% de waarde gehandhaafd. (2011: 53%). Bij 98,8% van de woningen en 97,6% van de niet-woningen is de waarde Wat doet de Waarderingskamer: - onderzoekt de oorzaken van bezwaren, de wijze van afhandeling daarvan en draagt mogelijkheden tot verbetering uit - ondersteunt initiatieven met het doel bezwaren te verminderen door betere communicatie - spreekt gemeenten aan als zij te laat (gaan) beschikken - vraagt alle gemeenten in april naar het moment van beschikken en het (voorlopige) percentage bezwaren - vraagt in oktober naar de definitieve percentages objecten onder bezwaar en de voortgang van de afhandeling van bezwaren - vraagt bij gemeenten tijdens inspecties uitspraken op bezwaar op en geeft feedback - rapporteert bezwarenpercentages en de voortgang van de afhandeling aan de Staatssecretaris van Financiën - gebruikt afwijkende bezwarenpercentages als risico-indicator 13

14 of niet bestreden, of na bezwaarbehandeling in stand gebleven. (Bij deze cijfers moet worden aangetekend, dat de afhandeling van de nog openstaande bezwaren dit beeld kan beïnvloeden). Afhandelen bezwaren 2011 Uit de voortgangsinventarisatie van april 2012 bleek dat 8,7% van de in 2011 ingediende woningbezwaren op dat moment nog afgehandeld moest worden. (april 2011: nog 2,7% van de bezwaarschriften uit 2010). Van de niet-woning bezwaren uit 2011 moest op 15 april 2012 nog 5,3% afgehandeld worden. In individuele gevallen kan het terecht zijn dat een bezwaarschrift nog niet is afgehandeld in het kalenderjaar waarin de beschikking is genomen. Desondanks vinden wij deze percentages hoog. Bezien vanuit het oogpunt van de belanghebbenden duurt het afhandelen van een bezwaarschrift naar onze indruk nog te vaak te lang. Het afhandelen van bezwaren mag wat ons betreft sneller. Gemiddeld genomen duurt de afhandeling van een woningbezwaar 116 dagen en van een niet-woningbezwaar 120 dagen. In april 2012 voldeden 29 gemeenten (2011: 24) niet aan de voortgangscriteria die de Waarderingskamer bij die datum stelt (0,1% van de objecten nog een openstaand bezwaar uit het voorgaande jaar). Formele termijn en Wet dwangsom en beroep bij niet-tijdig beslissen Uitzonderingen daargelaten moeten bezwaren op beschikkingen worden afgehandeld voor 31 december van het jaar waarin de beschikkingen zijn genomen. In april 2012 was voor ruwweg woningen en nietwoningen het bezwaar tegen de in 2011 ontvangen beschikking niet binnen de wettelijke termijn afgehandeld. De Wet dwangsom en beroep bij niet-tijdig beslissen geeft de bezwaarmaker het recht op een vergoeding indien de uitspraak niet tijdig wordt gedaan nadat hij de gemeente in gebreke heeft gesteld. Wij hebben geen zicht op de mate waarin een beroep op deze wet wordt gedaan Kwaliteit van de WOZ-uitvoering Per gemeente vormen wij ons een algemeen oordeel over de uitvoering van de Wet WOZ. Wij hanteren daarbij de vijf categorieën die zijn weergegeven in de navolgende figuur. Ons oordeel is gebaseerd op onze ervaringen bij de inspecties en onderzoeken, de antwoorden van de gemeente op vragen in onze voortgangsinventarisaties, onze bevindingen bij onderzoeken naar de kwaliteit van de taxaties bij de herwaardering en dergelijke. In de huidige markt is het belang van goede objectkenmerken sterk toegenomen. Daarom letten wij daar scherper op bij het vormen van ons algemeen oordeel over een gemeente Het oordeel dat wij over een gemeente geven is afhankelijk van de kwaliteit van de uitvoering in die gemeente, maar is ook afhankelijk van de normering 14

15 waarmee wordt gemeten. Hoewel de kwaliteitseisen in de Waarderingsinstructie onveranderd zijn gebleven, hebben wij in 2011 de daaruit voortvloeiende normering voor de beoordeling van de kwaliteit van de objectkenmerken aangescherpt. Dit was nodig, omdat in de huidige marktomstandigheden objectkenmerken als kwaliteit ligging en onderhoud belangrijker zijn geworden voor een juiste waardebepaling. Dit heeft tot gevolg dat gemeenten bij gelijkblijvende prestaties in oordeel achteruitgaan. Wij publiceren het algemeen oordeel over de kwaliteit van de uitvoering van de Wet WOZ per gemeente op onze site. In de loop van 2012 is het aantal gemeenten dat volgens ons naar behoren of goed presteert met 7% afgenomen tot 83% (eind 2011: 90%). Eind 2012 zit 17% van de gemeenten niet op het door ons gewenste niveau. Deze achteruitgang wordt niet zozeer veroorzaakt doordat de gemeenten anders/slechter zijn gaan werken, maar vooral doordat de desbetreffende gemeenten hun werkwijze niet snel genoeg aan de veranderde markomstandigheden hebben aangepast. De achteruitgang in de door ons gemeten kwaliteit is sterker dan wij bij het opstellen van ons werkplan voor 2012 hadden verwacht. In dit werkplan hadden wij als (verlaagde) Wat doet de Waarderingskamer: - onderhoudt een Waarderingsinstructie - stelt beoordelingsprotocollen beschikbaar - overlegt met gemeentelijke dienstverleners - ontwikkelt kwaliteitseisen - ontwikkelt toezichtinstrumenten - voert inspecties uit bij gemeenten - vraagt gemeentelijke bestanden op voor analyse - voert landelijk voortgangsinventarisaties uit - bepaalt een algemeen oordeel per gemeente en publiceert dat - spreekt gemeenten aan bij onvoldoende kwaliteit - doet onderzoek naar verbetering in het WOZ-proces - draagt bij aan taxatiewijzers en ziet toe op het gebruik daarvan 15

16 doelstelling opgenomen dat 90% van de gemeenten naar behoren of goed zou scoren. De omvang van de groep gemeenten die naar behoren of beter presteert is met 28 gemeenten afgenomen. De totale omvang van de groep zegt nog niet zoveel over het aantal gemeenten dat een beter of slechter oordeel heeft gekregen. Van alle 415 gemeenten kregen er 71 (17%) in 2012 een lager algemeen oordeel. 42 andere gemeenten (10%) kreeg een hogere beoordeling. In bijlage 3 zijn de verschuivingen tussen de verschillende oordeelcategorieën in beeld gebracht Vertrouwen in de WOZ-waarde In ons jaarverslag over 2011 rapporteerden wij dat uit het in de eerste helft van 2011 door TNS-Nipo uitgevoerde herhalingsonderzoek naar het vertrouwen in de WOZ wederom bleek dat het vertrouwen van eigenwoningbezitters in de WOZ laag scoort. Voor het winnen van dit vertrouwen zijn vooral gemeenten aan zet. Wij hebben in 2012 gewerkt aan de bewustwording bij gemeenten op dit punt. Waar mogelijk hebben we er bij gemeenten aandacht voor gevraagd dat naast kwaliteit, een meer transparante WOZ-uitvoering en waar mogelijk een meer informeel contact bijdraagt aan het vertrouwen dat burgers in hun WOZ-waarde stellen. Rond dit thema Wat doet de Waarderingskamer: - voert tweejaarlijks een onderzoek uit naar het maatschappelijk vertrouwen - doet voorstellen voor een beter taxatieverslag - wijst op het belang van een goede communicatie - organiseert seminars en overleg rond het vertrouwen in de WOZ - publiceert haar toezichtresultaten op internet - stimuleert het ontstaan van voldoende checks en balances in het systeem via een breed gebruik van de WOZ-waarde - geeft feedback over uitspraken op bezwaar tijdens inspecties hebben wij een drietal werkbijeenkomsten met de grotere gemeenten en samenwerkingsverbanden georganiseerd. Ook hebben wij bijgedragen aan WOZ pilots als onderdeel van het overkoepelende project Doorbraak in dienstverlening van gemeenten. In 2012 is ook een verbeterd model taxatieverslag verplicht gesteld, dat meer inzicht geeft in de wijze waarop de WOZ-waarde tot stand is gekomen. Tot slot is ons pleidooi voor meer openbaarheid van de WOZ-waarde van woningen in 2012 opgenomen in een wetsvoorstel. Dit is eind 2012 bij de Tweede Kamer in behandeling. Wij zijn benieuwd of bij de volgende meting van het vertrouwen blijkt dat alle inspanningen effect sorteren Kosten van de uitvoering In de eerste helft van 2012 is via de WOZ-Benchmark het jaarlijkse onderzoek uitgevoerd naar de WOZ-kosten over het jaar Hiervoor heeft 47% van de gemeenten gegevens aangeleverd. Uit het benchmarkonderzoek blijkt dat in 2011 de uitvoeringskosten van de Wet WOZ met ongeveer 3% zijn gedaald. Daarmee zijn de kosten in de afgelopen 10 jaar in absolute zin (dus zonder correcties voor inflatie) met 18% teruggebracht van ca. 190 miljoen per jaar in de periode ( 23 per object) tot ongeveer 155 miljoen nu ( 17,61 per object). De 16

17 uitvoeringskosten van de Wet WOZ bedragen daarmee ongeveer 2,5% van de opbrengsten van de met de WOZ-waarde geheven belastingen (meer dan 6 miljard.) Belang van niet-woningtaxaties Anders dan bij woningen wordt bij nietwoningen OZB van de eigenaren en van de gebruikers geheven. Daarbij zijn de OZB tarieven voor niet-woningen bovendien hoger dan die voor woningen. De WOZwaarde bepaalt mede de mate waarin in fiscale zin op het onroerend goed van de onderneming kan worden afgeschreven. Al met al is het financiële belang van een ondernemer bij de WOZ-waarde van zijn pand de laatste jaren toegenomen. Wat doet de Waarderingskamer: - beoordeelt niet-woningtaxaties bij gemeenten - stimuleert uniforme waardering via het gebruik van TIOX - draagt inhoudelijk bij aan de taxatiewijzers - doet landelijk onderzoek naar de waardering van specifieke categorieën nietwoningen - monitort afzonderlijk de bezwarenpercentages voor niet-woningen - organiseert overleg met partijen in de vastgoedbranche Dit toenemende belang heeft zich in de laatste jaren vertaald in extra aandacht voor de niet-woningtaxaties bij belanghebbenden en hun belangenorganisaties. Zij volgen de taxaties duidelijk kritischer. Dit uit zich onder andere in een relatief hoog percentage bezwaren in vergelijking tot het bezwarenpercentage bij woningen. Ook bij de gemeenten en de Waarderingskamer is de aandacht voor dit type taxaties sterk toegenomen. De Waarderingskamer heeft ook in 2012 hieraan nadrukkelijk aandacht besteed. Wij letten op de uniformiteit en de onderbouwing van de taxaties. Dit blijkt onder andere uit onze inbreng in het tot stand komen van de taxatiewijzers en uit ons toezicht op de toepassing daarvan. Verder stimuleren wij het gebruik van TIOX; het geautomatiseerde hulpmiddel waarmee gemeenten niet-woningen met gebruik van landelijke kengetallen op een uniforme wijze kunnen taxeren. Natuurlijk is ook bij onze inspecties bij gemeenten de aandacht voor niet-woningen toegenomen Relatie met de BAG Per 1 juli 2011 is de gebruiksplicht van de BAG ingegaan. De afgelopen jaren hebben wij al veel informatiemateriaal rond dit thema aan gemeenten beschikbaar gesteld. In het bestuurlijk afgesproken inup is opgenomen dat deze relatie in 2015 volledig moet zijn ingevoerd. Als tussendoel is opgenomen dat op de beschikkingen van 2012 BAG conforme adressen moesten zijn gebruikt en dat gemeenten op verzoek de BAG-id s bij de WOZ-objecten moeten kunnen verstrekken. Wat doet de Waarderingskamer: - ontwikkelt en verstrekt informatiemateriaal - beantwoordt vragen van gemeenten - vraagt de voortgang uit van de implementatie van de BAG in de WOZ bij gemeenten - Werkt met KING samen in het BAG-WOZ versnellingsproject - participeert in de diverse overleggremia rond het gebruik van de BAG - zoekt draagvlak bij branchepartijen voor het gebruik van de gebruiksoppervlakte bij WOZ waarderingen - vergelijkt gegevens van BAG-objecten WOZ-objecten en bij te koop staande woningen bij inspecties 17

18 In april 2012 hebben we navraag naar de stand van zaken bij de gemeenten gedaan. 85% van de gemeenten gaf aan dat de beschikkingen qua adressering BAG conform waren. Over het algemeen is dit doel bereikt door adressen met elkaar te vergelijken en zo nodig aan te passen aan de verplichte schrijfwijze van de BAG. Om een goede relatie tussen BAG en WOZ in 2015 te bereiken zijn meer stappen nodig. Het is bijvoorbeeld nodig dat BAG en WOZ onderling zijn gekoppeld. In 2012 hebben wij daarom samen met KING een versnellingstraject ingezet dat tot doel heeft dat op 1 februari 2013 alle gemeenten hun WOZ-objecten aan de overeenkomstige BAG-objecten hebben gekoppeld. In dat kader hebben wij samen met KING vijf informatiebijeenkomsten voor gemeenten georganiseerd. De bijeenkomsten voorzagen in een duidelijke behoefte bij gemeenten. Met deze bijeenkomsten zijn 700 deelnemers en zeer veel gemeenten bereikt. In vervolg daarop heeft KING de monitoring en ondersteuning van gemeenten op zich genomen. Eind 2012 wordt op basis van de monitoring van KING verwacht dat ongeveer de helft van de gemeenten op 1 februari 2013 de koppeling zal hebben gelegd en dat dit percentage op 1 juli 2013 is toegenomen tot circa 80%. Wij constateren dat in 2012 de afwachtende houding bij gemeenten en het praten over is omgezet in concreet handelen en het opbouwen van de koppeling. Uiteindelijk gaat het erom dat in 2015 efficiënt ingerichte werkprocessen zijn ontstaan, waarbij de relevante gegevens uit de BAG binnen de WOZ worden gebruikt en waarbij de WOZ terugmeldingen doet, als bij de uitvoering van WOZwerkzaamheden zoals bezwaarbehandeling wordt geconstateerd dat BAGgegevens niet juist zijn Landelijke voorziening WOZ In ons jaarverslag over 2011 hebben wij gemeld dat het Ministerie van Financiën besloten had tot invoering van de Landelijk Voorziening WOZ (LV WOZ). Na de openbare aanbestedingsprocedure is de opdracht tot de bouw van de LV WOZ gegund aan Gouw-IT. Het Kadaster heeft de opdracht gekregen om de LV-WOZ operationeel te beheren. De Waarderingskamer voert het functioneel beheer over de LV WOZ. Wat doet de Waarderingskamer: - is actief in de voorbereiding van de besluitvorming - bewaakt de planning - informeert gemeenten en softwarebureaus over de te verwachten ontwikkelingen - doet voorstellen voor de inrichting van het beheer In 2012 is de bouw van de LV WOZ grotendeels gerealiseerd. Begin 2013 gaan de eerste delen in productie, bedoeld om de gemeentelijke softwareleveranciers hun producten die op de LV WOZ moeten aansluiten, te kunnen laten testen. In maart of april 2013 is de LV WOZ naar verwachting in technische zin volledig operationeel en kunnen gemeenten aangesloten gaan worden. De Waarderingskamer is nauw betrokken in het testtraject en bereidt het aansluittraject met gemeenten voor. 18

19 Na behandeling door de Waarderingskamer is op 7 januari 2013 de Dienst Niveau Overeenkomst voor het beheer van de LV WOZ door het Kadaster tussen het Ministerie van Financiën en het Kadaster getekend. Eind 2012 is de laatste hand gelegd aan het bijbehorende Dossier Afspraken en Procedures. Op 6 november 2012 is het Uitvoeringsbesluit kostenverrekening en gegevensuitwisseling Wet waardering onroerende zaken (Stb 2012, 557) aangepast aan de komst van de LV WOZ. Hierin is onder andere opgenomen dat de financiering van het beheer door het Kadaster loopt via de begroting en rekening van de Waarderingskamer. Eind 2012 is het voorstel tot wijziging van de Wet WOZ (TK ), waarin onder andere de LV WOZ is opgenomen, in behandeling bij de Tweede Kamer Openbaarheid In ons jaarverslag over 2011 hebben wij gemeld dat de Staatsecretaris van Financiën voornemens was om de WOZ-waarde voor woningen openbaar te maken. Dit voornemen is in 2012 omgezet in een wetsvoorstel waarin de openbaarheid van WOZ waarden van woningen wordt geregeld (TK ). De beoogde invoeringsdatum is 1 januari De openbaarheid wordt geregeld via een loket dat gebruikt maakt van de LV WOZ, waarvan de regeling in hetzelfde wetsvoorstel is opgenomen. Wat doet de Waarderingskamer: - peilt het draagvlak voor openbaarheid onder eigenwoningbezitters - peilt het draagvlak voor openbaarheid onder WOZ partijen en belangenbehartigers - onderzoekt de voor- en nadelen van openbaarheid voor het WOZ-systeem - adviseert de staatssecretaris over openbaarheid Commerciële ondersteuning bij het maken van bezwaar en proceskostenvergoedingen In de afgelopen jaren deed het fenomeen zijn intrede waarbij bureaus actief aan belanghebbenden hun diensten aanbieden om op basis van no-cure-no-pay voor hen als gemachtigde op te treden in een procedure van bezwaar. Deze bedrijven dekken de kosten van de bedrijfsvoering uit de proceskostenvergoedingen van de gewonnen zaken. Gemeenten betalen deze kosten uit de algemene middelen. In 2012 is 11,6% van de woningbezwaren en 8,4% van de niet-woningbezwaren ingediend via een no-cure-no-pay bureau. Uit onze inventarisatie onder gemeenten van april 2012 bleek dat voor in totaal ca. 2 miljoen aan vergoedingen voor bezwaarprocedures aan deze bedrijven is uitgekeerd. Ten opzichte van 2011 is het aantal bezwaren via deze bedrijven verdrievoudigd. Wat doet de Waarderingskamer: - analyseert de gevolgen van wet- en regelgeving voor het WOZ-systeem - adviseert de verantwoordelijke bewindspersoon over de bevindingen -onderzoekt de invloed van no-cure no-pay bureaus In 2012 heeft een uniformering van de proceskostenvergoedingen plaatsgevonden, waardoor alle rechtbanken hetzelfde vergoedingenregime gaan hanteren. 19

20 1.4. Overige speerpunten uit het werkplan Kwaliteit van de objectkenmerken In ons toezicht is in 2012 wederom veel aandacht besteed aan de kwaliteit van de objectkenmerken. Veel meer dan in het verleden spelen objectkenmerken als kwaliteit, onderhoudstoestand en ligging als gevolg van de veranderde kopersvoorkeuren een belangrijke rol bij het tot stand komen van een juiste waarde. Voorheen werd een woning al snel voor de vraagprijs verkocht, min of meer ongeacht de staat van onderhoud. In de huidige markt is de staat van onderhoud een sterk onderscheidend criterium. Onze extra aandacht voor de kwaliteit van de objectkenmerken is ingezet in Wij hebben aan gemeenten een beoordelingsprotocol beschikbaar gesteld, waarmee zij inzicht kunnen krijgen in de kwaliteit van de kenmerken van hun objecten. Daarnaast zijn wij gaan wijzen op het toegenomen belang van de objectkenmerken en hebben dit aspect opgenomen in onze inspecties. Bij de beoordeling van de kwaliteit van de taxaties voor de beschikkingen die in 2012 zijn genomen, bleek wederom dat de nodige gemeenten het beheer -en daarmee de Wat doet de Waarderingskamer: - stelt een beoordelingsprotocol objectkenmerken beschikbaar - wijst op de samenhang met de gegevens en de processen van de BAG - doet deelwaarnemingen bij inspecties - doet onderzoek naar de kwaliteitsborging bij gemeenten - wijst op het toegenomen belang van objectkenmerken bij waarderingen - betrekt de kwaliteit van objectkenmerken in de oordeelsvorming over gemeenten - weegt de kwaliteit van de objectkenmerken mee bij het al dan niet instemmen met het nemen van beschikkingen kwaliteit van de objectkenmerken- niet snel genoeg hebben aangepast aan de snel veranderde marktomstandigheden. Voor de beoordeling van de kwaliteit van de taxaties voor de beschikkingen die in de eerste drie maanden van 2012 zijn genomen, waren circa 100 gemeenten/samenwerkingsverbanden geselecteerd voor een diepgaande bestandscontrole. Bij 16 gemeenten en drie samenwerkingsverbanden bleek de kwaliteit van de objectkenmerken eigenlijk onvoldoende om verantwoord beschikkingen te kunnen nemen. Tijd voor voldoende herstel was echter niet meer beschikbaar omdat de beschikkingen voor 26 februari 2012 moesten zijn genomen. Deze gemeenten is aangekondigd dat wij zonder significante verbetering in 2013 niet zouden instemmen met het nemen van beschikkingen. Van deze gemeente en samenwerkingsverbanden is een plan van aanpak verlangd, waarvan wij de uitvoering hebben gevolgd. Gericht op alle gemeenten hebben wij onze communicatie over het belang van de kwaliteit van de objectkenmerken verder geïntensiveerd. In de tweede helft van 2012 hebben wij in dat kader vijf regionale sessies georganiseerd waaraan nagenoeg alle gemeenten of hun samenwerkingsbanden hebben deelgenomen. 20

21 De kwaliteit van de objectkenmerken komt ook aan de orde bij onze reguliere inspecties, die aan de basis liggen van ons algemeen oordeel over de kwaliteit van de uitvoering van de Wet WOZ. In 2012 hebben 71 gemeenten een lager oordeel gekregen. Over het algemeen lag hieraan de kwaliteit van de objectkenmerken ten grondslag E-overheid Basisregistraties en BAG Wij onderschrijven al vele jaren het belang van de e-overheid en het stelsel van basisregistraties. Wij zien de Basisregistratie WOZ daarbinnen een steeds belangrijkere rol vervullen. In de onderstaande afbeelding is het stelsel en de positie van de Basisregistratie WOZ daarbinnen, schematisch weergegeven. Bron: Stelselinformatiepunt 21

22 In 2012 zijn belangrijke stappen gezet om de rol van de WOZ binnen het stelsel tot zijn recht te laten komen. Over de koppeling tussen de BAG en de WOZ en over de komst van de Landelijke Voorziening WOZ is in dit jaarverslag eerder al afzonderlijk gerapporteerd. Ook gemeenten zijn inmiddels volop met deze ontwikkelingen aan de gang. Daarnaast zijn de navolgende ontwikkelingen voor de rol van de WOZ in de e-overheid van belang. Wat doet de Waarderingskamer: - participeert in diverse overleggremia rond het stelsel van basisregistraties en de BAG - vertaalt de ontwikkelingen door naar het Sectormodel WOZ - organiseert het overleg met softwarebedrijven - beheert de gegevenscatalogi van de basisregistratie WOZ - beheert de berichtspecificaties voor de gegevensuitwisseling van en met de WOZ - monitort de ontwikkelingen bij gemeenten voor wat betreft de WOZ - draagt waar mogelijk bij aan de realisatie van de LV-WOZ MijnOverheid Het beschikbaar stellen van de WOZ-informatie via het overheidsportaal Mijn.Overheid.nl is in 2011 opgepakt. Eind 2011 hadden ongeveer 200 gemeenten ingestemd met het ontsluiten van hun WOZ-taxatieverslagen via MijnOverheid en werd aan de realisatie van het platform door Logius, de beheerder van MijnOverheid, gewerkt. Halverwege februari 2012 is WOZ in MijnOverheid met de eerste 40 gemeenten in productie gegaan. Eind 2012 zijn ruim 100 gemeenten via een tweetal leveranciers aangesloten en hebben 285 gemeenten een instemmingsverklaring afgegeven. Een derde softwareleverancier heeft eind 2012 de voor gemeenten noodzakelijke software (nagenoeg) gereed, wat het voor ongeveer 50 gemeenten mogelijk maakt daadwerkelijk aan te sluiten. Ook andere softwareleveranciers hebben aangegeven het voor hun klanten mogelijk te Wat doet de Waarderingskamer: - is opdrachtgever voor MijnOverheid - stemt met Logius de gewenste functionaliteit af - organiseert de afstemming met gemeentelijke dienstverleners voor het benodigde berichtenverkeer - organiseert het instemmen van gemeenten met het tonen van hun gegevens - beheert de verwijstabel die vragen van burgers naar de desbetreffende gemeente leidt willen maken om de taxatieverslagen van 2013 via MijnOverheid beschikbaar te stellen. Standaarden en berichtenverkeer Voor de e-overheid is het gebruik van standaarden een uitgangspunt. Wij hebben in 2012 weer de nodige inspanningen geleverd voor het verder uitwerken van deze standaarden en koppelvlakken op de terreinen waar deze de WOZ raken. Vermeldenswaard is dat het IMWOZ model (een combinatie van administratieve WOZ kenmerken en geometrische kenmerken) is opgeleverd. Wat doet de Waarderingskamer: - neemt deel aan diverse overlegvormen rond standaardisatie en berichtenverkeer - zorgt voor de doorvertaling naar het sectormodel WOZ - zorgt voor afstemming met andere gegevensmodellen, zoals IMGEO, wat leidt tot het IMWOZ model - organiseert het overleg met softwarebedrijven en andere WOZ dienstverleners - draagt waar mogelijk het belang van het toepassen van standaarden uit 22

23 Daarnaast is veel energie gestoken in het ontwikkelen van een testset voor het berichtenverkeer rond de Landelijke Voorziening WOZ Communicatie over de WOZ-taxatie door de gemeenten Begin 2011 zag het rapport 'Vertrouwen omhoog, bezwaren omlaag' het licht. In dit rapport, dat is gebaseerd op een in 2010 door de VNG en de Waarderingskamer verricht onderzoek, wordt geconcludeerd dat een goede, niet bestreden WOZ-beschikking is gebaseerd op een drietal pijlers: Kwaliteit, inzicht en acceptatie. Aan de kwaliteit is de afgelopen jaren hard gewerkt. Aan het uitleggen van de wijze waarop de WOZ-waarde tot stand komt en de daarbij behorende transparantie is minder aandacht besteed. Dit speelt bijvoorbeeld sterk in de procedures rond de behandeling van bezwaren. Deze zijn vaak vanuit een juridische en niet van uit een communicatieve invalshoek opgezet. Wij hebben in onze inspecties aandacht gevraagd voor de communicatieve aspecten van de bezwaarbehandeling. Op 1 januari 2012 is ons voorstel voor een nieuw model taxatieverslag in de regelgeving opgenomen. In de tweede helft van 2012 hebben wij onderzoek verricht naar het gebruik van dit nieuwe model taxatieverslag en naar de mate waarin gemeenten gebruik maken van de mogelijkheden van informele contacten. Gebleken is dat meer dan 90% van de gemeenten het nieuwe model taxatieverslag geheel of gedeeltelijk heeft Wat doet de Waarderingskamer: - doet onderzoek naar de wijze waarop burgers de communicatie ervaren - doet onderzoek naar de wijze waarop bezwaarschriften worden afgehandeld - werkt aan de verbetering van taxatieverslagen - let bij inspectie op communicatieve aspecten van gemeenten - vraagt aandacht voor het belang van informele communicatievormen overgenomen. Met betrekking tot de informele contacten hebben we geconstateerd dat de wijze waarop gemeenten daarmee omgaan, per gemeente sterk verschilt. Ook blijkt dat het informeel contact plaatsvindt nadat de beschikkingen zijn genomen en dat het initiatief daarvoor nog altijd vooral bij de belanghebbenden ligt. Wij volgen met belangstelling de pilots bij enkele gemeenten om burgers en bedrijven al in de fase voor het nemen van de beschikkingen te betrekken bij bijvoorbeeld het controleren van de onderliggende gegevens of het selecteren van de vergelijkbare panden. Inmiddels zijn bij leveranciers producten beschikbaar gekomen die een dergelijke communicatie ondersteunen. Voor een heldere communicatie over de waarde van onroerende zaken is ook een eenduidig begrippenkader nodig. Alle betrokkenen bij WOZ objecten hebben daar belang bij. Internationaal wordt in hoofdzaak gebruik gemaakt van het begrip 'marktwaarde'. In veel Nederlandse wetten en regelingen wordt het begrip 'waarde in het economisch verkeer' gehanteerd. Wij hadden aangekondigd in 2012 een advies uit te brengen op dit punt. Het onderzoek dat aan dit advies ten grondslag ligt is nog niet afgerond. 23

24 Bekendheid van de toezichthouder Uit door TNS-Nipo uitgevoerd onderzoek blijkt dat burgers meer vertrouwen in de WOZ-waarde hebben, als zij weten dat er een toezichthouder is. Maar liefst 89% van de eigenwoningbezitters geeft aan dit belangrijk te vinden. Slechts 18% weet dat er toezicht wordt gehouden. Om die reden vinden wij het tegenwoordig belangrijk dat gemeenten de Waarderingskamer als toezichthouder op hun website of in hun communicatie met belanghebbenden Wat doet de Waarderingskamer: - doet onderzoek naar haar bekendheid onder eigenwoningbezitters - stimuleert gemeenten in hun uitingen het toezicht van de Waarderingskamer te vermelden - staat vermeld in het model taxatieverslag - onderhoudt op burgers gerichte pagina's op de site - vermeldt toezichtresultaten voor burgers - beantwoordt vragen van burgers - werk mee aan artikelen en interviews - publiceert incidenteel in vakbladen vermelden. Ook in de toelichting bij het nieuwe model taxatieverslag, dat met ingang van 2012 wordt gebruikt, wordt de Waarderingskamer en haar taak vermeld. In de periode dat de WOZ maatschappelijk in de belangstelling staat, weten de media ons steeds beter weten te vinden. Uit oogpunt van transparantie en verantwoording publiceren wij de resultaten van ons toezicht bij de gemeenten op onze website. Dit onderdeel is het meest geraadpleegde deel van de site. 24

25 1.5. Inzet van instrumenten Verlenen toestemming nemen beschikkingen Begin 2012 hebben de gemeenten de WOZ-beschikkingen naar waardepeildatum 1 januari 2011 verzonden. Vooraf hebben wij bij elke gemeente gecontroleerd of de kwaliteit van de WOZ-beschikkingen voldoende was gewaarborgd. Als dat het geval was, hebben wij het toezicht in die gemeente afgerond en kreeg de gemeente toestemming om WOZ-beschikkingen te nemen. Deze instemming hebben wij direct op onze site vermeld, zodat ook de belanghebbenden binnen die gemeenten daarvan op de hoogte konden zijn. Bij 16 gemeenten en 3 samenwerkingsverbanden hebben wij aangekondigd dat zonder kwaliteitsverbetering in 2013 niet met het nemen van beschikkingen zal worden ingestemd. In het navolgende overzicht is de voortgang van gemeenten met het verkrijgen van onze instemming aangegeven. Ter vergelijking zijn ook de cijfers over 2011 weergegeven. Aantal gemeenten waarbij het toezicht is afgerond per : Per januari maart april mei Totaal aantal gemeenten Ook in de aanloop naar de herwaardering naar waardepeildatum 1 januari 2012, waarvoor de beschikkingen begin 2013 worden verzonden, hebben wij bij veel gemeenten controles uitgevoerd. Voor de herwaardering naar waardepeildatum 1 januari 2012 zijn 100 gemeenten geselecteerd, die naast de algemene vragenlijst ook hun herwaarderingsbestanden voor nadere analyse moeten aanleveren en die een onderzoek beoordeling kwaliteit taxaties krijgen. Eind 2012 hebben 61 van deze inspecties plaatsgevonden en is aan 182 gemeenten toestemming gegeven de beschikkingen te nemen (2011: 189) Voortgangsinventarisaties Alle gemeenten geven tweemaal per jaar via internet de stand van zaken op een aantal deelterreinen van de WOZ-uitvoering aan ons op. Zij ontvangen van ons daarop een terugkoppeling. Op basis daarvan volgen wij bij elke gemeente de uitvoering van de Wet WOZ en kunnen wij landelijke kengetallen, gebaseerd op een uniform peilmoment beschikbaar stellen Risicoanalyse, bestandsonderzoek en bezoek aan gemeenten Bij de verdere inrichting van ons toezicht baseren wij ons op een risico-analyse. Het uitgangspunt is een evenwichtige spreiding van toezicht waarbij het financiële belang van de WOZ-waardering bij gemeenten meeweegt. Op basis van ons 25

26 algemeen oordeel over een gemeente geldt een bepaalde frequentie waarmee wij de gemeente willen bezoeken (toezicht ter plaatse). Dit varieert van (minimaal) twee maal per jaar bij gemeenten waar de WOZ-uitvoering dringend moet worden verbeterd, tot eenmaal in de twee jaar bij gemeenten die al meerdere jaren achtereen als goed zijn beoordeeld. In de meeste gevallen wordt bij een gemeente een reguliere inspectie uitgevoerd. Daarnaast kan ook een onderzoek naar de interne beheersingsmaatregelen worden ingezet, een (voorafgaand) bestandsonderzoek worden uitgevoerd, of een juistheidsonderzoek naar de beantwoording van de vragen in de voortgangsinventarisatie worden gedaan. Een meer gedetailleerd overzicht van de inzet van onze toezichtinstrumenten treft u aan in bijlage 4. Aantal gemeenten waar ter plaatse onderzoek is gedaan In totaal hebben wij bij 319 gemeenten toezicht ter plaatse uitgeoefend (2011: 342). In een aantal gevallen gaat het om samenwerkingsverbanden waarbij met één bezoek, meerdere gemeenten worden onderzocht. Uitgedrukt in onderzochte organisaties (gemeente of samenwerkingsverband van gemeenten) gaat het om 273 bezochte organisaties (2011: 302). Bij één organisatie kunnen, onder andere afhankelijk van het algemeen oordeel, verspreid over het jaar meerdere onderzoeken hebben plaatsgevonden. In 2012 hebben in totaal 381 (2011: 458) bezoeken aan de 273 bezochte organisaties plaatsgevonden. Bij 96 gemeenten was in 2012 geen aanleiding voor een bezoek (2011: 76). Dit is in lijn met ons beleid dat goede gemeenten (eind 2012: 256) een lagere bezoekfrequentie kennen dan eens per jaar. Deze gemeenten hebben ons in

27 wel via de voortgangsinventarisaties geïnformeerd over de voortgang en de resultaten van hun werkzaamheden. In veruit de meeste gevallen gaat het bij een bezoek om een reguliere inspectie of een herwaarderingsinspectie. Daarnaast zijn er nog verscheidene andere toezichtinstrumenten waarbij de gemeente ter plaatse wordt bezocht. Voor een gedetailleerd inzicht in de inzet per instrument verwijzen we naar bijlage 5. In deze bijlage is zichtbaar dat in 2012 geen afloopcontroles herwaardering en minder volledigheidsonderzoeken hebben plaatsgevonden. Dit is het gevolg van een niet-vervulde vacature in Gesprekken op bestuurlijk niveau en aanbevelingen Als de bevindingen van ons toezicht in een gemeente dusdanig zorgelijk zijn dat wij vinden dat dit expliciete bestuurlijke aandacht nodig heeft, arrangeren wij een zogenoemd gesprek op bestuurlijk niveau. In 2012 hebben wij bij zes (2011: acht) gemeenten een dergelijk gesprek gehouden. In 2012 zijn aan gemeenten geen aanbevelingen als bedoeld in artikel 21 van de Wet WOZ gedaan. 27

28 1.6. Onderzoeken door de Waarderingskamer Naast onze onderzoeken bij gemeenten in het kader van ons toezicht, doen wij ook meer algemeen onderzoek naar aspecten van de WOZ. Dergelijk onderzoek voeren wij zelf uit, doen dat in samenwerking met andere partijen, of wij besteden dergelijk onderzoek aan een daartoe gespecialiseerd bureau uit. In 2012 zijn de volgende onderzoeken uitgevoerd. Onderzoeken die in januari 2013 zijn afgrond, zijn in dit overzicht meegenomen Onderzoek bezwaren tegen de WOZ-waarde op basis van "no cure no pay" Waarderingskamer Maart 2012 Wij hebben onderzoek uitgevoerd naar de mate waarin de zogenoemde no cure no pay bureaus betrokken zijn bij de bezwaren tegen de WOZ beschikkingen van Het totaal aandeel van de "no-cure-no-pay-bezwaren" bedroeg in % van het aantal woningen onder bezwaar. Dit was een verdubbeling ten opzichte van Een verdere toename werd verwacht. Aan vergoedingen voor kosten in de bezwaarfase werd bij "no-cure-no-pay-bezwaren" gemiddeld circa 250 betaald per gehonoreerd bezwaar. Dit komt overeen met ruim 110 per ingediend bezwaar. In totaal hebben gemeenten in 2011 naar schatting 1 miljoen uitbetaald aan vergoeding voor bezwaarkosten bij de "no-cure-no-pay-bezwaren". Bij de beroepsprocedures was het aandeel van de "no-cure-no-pay-procedures" ruim 20% van de procedures, waarbij overigens een zeer groot aantal procedures uitsluitend over de te vergoeden proceskosten ging De wederkeer van kwaliteit in aanbesteding TU Eindhoven / Waarderingskamer September 2012 In opdracht van de Waarderingskamer hebben twee studenten van de Universiteit Eindhoven de situatie op de markt voor aanbesteding van WOZ-diensten in kaart gebracht. In hun eindrapport hebben zij aanbevelingen gedaan om te bereiken dat kwaliteit van de werkzaamheden weer meer centraal komt te staan bij de aanbesteding. De onderzoekers bevelen aan om in een openbaar domein te komen tot een "menulijst" die gebruikt kan worden bij aanbesteding. Per onderwerp op dit menu kunnen dan eenduidige kwaliteitseisen worden benoemd. De onderzoekers hebben in hun onderzoek ook dienstverleners gesproken. Zij vinden dat de Waarderingskamer strenger moet optreden wanneer gemeenten niet de vereiste kwaliteit leveren. 28

29 Nieuw model taxatieverslag en informele contacten Waarderingskamer Januari 2013 Wij hebben onderzocht in welke mate gemeenten gebruikmaken van het in 2012 ingevoerde nieuwe model taxatieverslag. Wij hebben ook onderzocht in welke mate gemeenten gebruikmaken van de mogelijkheden om op informele wijze contact te hebben met de belanghebbende bij de WOZ-beschikking. Gebleken is dat meer dan 90% van de gemeenten het nieuwe model taxatieverslag geheel of gedeeltelijk heeft overgenomen. Met betrekking tot de informele contacten hebben we geconstateerd dat de wijze waarop gemeenten daarmee omgaan, per gemeente sterk verschilt. Ook blijkt dat het informeel contact vooral plaatsvindt nadat de beschikken zijn genomen en dat het initiatief daarvoor nog vaak bij de belanghebbenden ligt Verklarende factoren voor bezwaarschriften In 2011 is het rapport Vertrouwen omhoog, bezwaren omlaag gepubliceerd. Het kwantitatieve onderdeel van dit onderzoek hebben wij in 2012 herhaald om na te gaan of een nieuwe beschikkingenronde en de bezwaren daarbij tot andere of mogelijk tot nieuwe inzichten zou leiden. Daarbij zijn geen andere inzichten gebleken dan die al in het rapport vermeld stonden. 29

30 1.7. De Waarderingskamer Zoals in paragraaf 1.1 is beschreven bestaat de Waarderingskamer uit een bestuur en commissies en wordt zij ondersteund door een secretariaat. In deze paragraaf gaan we eerst kort in op de beloningsstructuur van het bestuursorgaan, vervolgens op de organisatie en beloningsstructuur van het secretariaat. Tot slot gaan we in op enkele aspecten van onze organisatie. De samenstelling van de Waarderingskamer, de commissies en het secretariaat per 31 december 2012 is weergegeven in bijlage Beloningsstructuur van bestuur en commissies De voorzitter van de Waarderingskamer ontvangt een door de Staatssecretaris van Financiën vastgestelde vergoeding van 10% van het maximum van de provinciale schaal 18. De leden van de Waarderingskamer en haar commissies ontvangen een vergoeding inclusief reiskosten van 250 per vergadering. Van de vergoeding zijn uitgesloten de leden van de Commissie klankbord en de leden die uit hoofde van hun functie zijn benoemd. De basis daarvoor ligt vast in artikel 14 van de Kaderwet ZBO s, artikel 10 van de Wet WOZ en artikel 36 van het Bestuursreglement Waarderingskamer. Deze beloningsstructuur is op 9 maart 2011 goedgekeurd door de Staatssecretaris van Financiën Personeel, organisatie en beloningsstructuur secretariaat Eind 2012 heeft het secretariaat van de Waarderingskamer een bezetting van 19 medewerkers (17,2 Fte) waarvan 1 medewerker van de Belastingdienst op detacheringsbasis is aangesteld. In 2012 zijn geen personele mutaties geweest. Aan de openstaande vacature voor een bestandsonderzoeker kon in 2012 geen invulling worden gegeven. 30

31 Ziekteverzuim Het ziekteverzuim is ten opzichte van 2011 iets gestegen van 2,11% naar 2,26 % in De meldingsfrequentie van het aantal ziekmeldingen is van 1,89 in 2011 gedaald naar 1,88 per medewerker. Daarmede lag in 2012 het ziekteverzuim van het secretariaat van de Waarderingskamer onder het landelijke gemiddelde. Arbeidsomstandigheden In aanvulling op het ziekteverzuimbeleid is verder vorm gegeven aan het arbobeleid. Het plan van aanpak, als vervolg op de eerder gehouden risicoinventarisatie en evaluatie is door de medewerkers van het secretariaat goedgekeurd. In het kader van de arbeidsomstandigheden hebben wij het afgelopen jaar ook aandacht besteed aan de bedrijfscultuur en de onderlinge samenwerking en communicatie. Samenstelling van het secretariaat Bij het secretariaat werken eind 2012 negen vrouwen en tien mannen. De gemiddelde leeftijd van de medewerkers van het secretariaat bedraagt eind jaar. De navolgende grafieken geven nader inzicht in de samenstelling van het secretariaat. 31

32 Veiligheid en Bedrijfshulpverlening (BHV) De veiligheid van medewerkers en gasten heeft bij de Waarderingskamer permanent aandacht. Daarbij gaat het zowel om de veiligheid van de werkplekken als om de veiligheid in en om het gebouw. Het laatste aspect verzorgen we samen met de overige huurders van het gebouw. De Waarderingskamer beschikt over een BHV-organisatie van twee gediplomeerde personen. Zij maken onderdeel uit van de gezamenlijke BHV-organisatie van de huurders van het pand waarin de Waarderingskamer is gehuisvest. In 2012 zijn er bij de Waarderingskamer geen meldingen van bedrijfsongevallen geweest. Jaarlijks gaan de BHV-ers enkele dagen op training. In 2012 is ook een volledige ontruimingsoefening gehouden. Milieu Duurzaamheid wordt steeds meer onderdeel van de bedrijfsvoering. Enkele voorbeelden zijn: gebruik van NS Businesscards om het openbaar vervoer meer te stimuleren en om de interne afhandeling te vereenvoudigen; 32

33 vermindering van het papierverbruik door steeds meer documenten, (concept)rapporten, vergaderstukken en WOZ-journaals digitaal te verzenden; overstap op groene stroom; oude verlichting vervangen door duurzame verlichting; duurzame inkoop van kantoorartikelen; het niet meer laten drukken van informatieboekjes zoals de Waarderingsinstructie, Vraagbaak Waardebepaling, Gegevenswoordenboek, etc. Alle uitgaven kunnen via onze website als pdf gratis worden gedownload. Werkbelevingsonderzoek De Waarderingskamer heeft in 2012 alle medewerkers de gelegenheid geboden om deel te nemen aan een Preventief Medisch Onderzoek (PMO). Een PMO is een onderzoek naar de effecten van het werk op de gezondheid van de individuele medewerkers. Daarnaast heeft iedere medewerker een uitgebreide Health check aangeboden gekregen. Het gezondheidsbeeld van de respondenten van de Waarderingskamer is vergelijkbaar en op onderdelen gunstiger ten opzichte van de referentiegroep. Dit is een mooi resultaat. Blijvend aandachtspunt blijft de werk gerelateerde klachten van armen, nek en schouders. Opleidingsbeleid De Waarderingskamer hecht groot belang aan opleiding van haar medewerkers. In 2012 is naar aanleiding van gesprekken met medewerkers een opleidingsplan gemaakt en op individueel niveau veel geschoold. Ook coaching trajecten en loopbaanbegeleiding vallen hieronder. Het Nieuwe Werken De Waarderingskamer is al geruime tijd geleden begonnen met het ontwikkelen van kaders voor flexibel werken. Zo kunnen medewerkers hun eigen werktijden bepalen om files te vermijden. Ook behoort thuiswerken tot de mogelijkheid om effectiever en efficiënter te kunnen werken. Daar staat tegenover dat medewerkers die liever op de traditionele manier willen blijven werken die mogelijkheid ook hebben. Op de jaarlijkse gezamenlijke Strategiedag hebben we nagedacht over het thema Het Nieuwe Werken binnen de Waarderingskamer. Enkele van de naar voren gebrachte ideeën zullen in de loop van 2013 verder gestalte krijgen. Blikverbreding In Nederland zijn er veel organisaties die zich met toezicht bezighouden. Vide is dé beroepsvereniging voor toezichthouders, inspecteurs, handhavers en evaluatoren. Wij zijn lid van deze organisatie en volgen met enige regelmaat de door hen georganiseerde bijeenkomsten, die vooral in het teken staan van het delen van kennis over toezicht. 33

34 Internationaal Nederland staat niet op zichzelf. Ook in het buitenland wordt nagedacht over de wijze waarop onroerende zaken het best in massale processen kunnen worden gewaardeerd. In dat kader zijn wij lid van een tweetal internationale vakorganisaties IAAO (International Association of Assessing Officers) en FIG (Fédération Internationale des Géomètres). Wij hebben deelgenomen aan het internationale IAAO congres. Studieonderzoek In de periode februari tot en met mei 2012 hebben twee studenten van het International Research Project 2012, onderdeel van de Technische Universiteit in Eindhoven, een onderzoek uitgevoerd naar de kwaliteitsaspecten van WOZ aanbestedingstrajecten. De overeengekomen vergoeding voor het onderzoek is betaald aan de SSTI (Stichting Study Tour Industria), waarmee is bijgedragen aan een studiereis van studenten van de TU Eindhoven. Wij hebben de inhoudelijke begeleiding van de studenten bij het onderzoek verzorgd. Over dit onderzoek is inhoudelijk gerapporteerd in paragraaf Flexibiliteit Tot 2011 hebben wij het toezicht altijd uitgevoerd met eigen medewerkers of met medewerkers die wij op basis van een vast contract permanent van de Belastingdienst inhuurden. In 2011 hebben wij met de Belastingdienst afgesproken dat in beginsel de inhuur van een medewerker niet langer duurt dan drie jaar. De inhuur is vooral bedoeld om specifieke kennis over toezicht en bestandsonderzoeken, waar de Belastingdienst en wij, ieder in de eigen discipline, over beschikken, onderling uit te wisselen en te onderhouden. Tegelijkertijd hebben wij de omvang van de permanent ingehuurde capaciteit van de Belastingdienst teruggebracht. De vrijgekomen middelen worden aangewend om in pieksituaties specifieke deskundigheid op de WOZ-markt in te kunnen huren. Dergelijke pieken treden op bij het beoordelen van de taxaties van gemeenten in de maanden voorafgaand aan een herwaarderingsronde (november t/m februari). Eind 2011 hebben wij voor het eerst toezichtcapaciteit op deze wijze gerealiseerd. In de loop van 2012 is de aanpak geëvalueerd. Op basis van de evaluatie hebben wij ervoor gekozen voor zover mogelijk de werkzaamheden meer in de tijd te spreiden, waardoor er minder beroep op externen hoeft te worden gedaan. Aan onze kant heeft dat een reductie opgeleverd van het aantal in te zetten externen en daarmee ook van de capaciteit voor interne coördinatie Informatievoorziening De Waarderingskamer maakt in hoge mate gebruik van geautomatiseerde informatiesystemen. Dat geldt uiteraard voor de gewone kantooromgeving, maar ook voor de wijze waarop wij onze gegevens en informatie bij gemeenten al dan niet via internet inwinnen, vastleggen, beoordelen en verwerken tot terugkoppelingen, inspectierapporten, algemene oordelen en dergelijke. 34

35 Omdat wij voor bepaalde typen onderzoek beschikken over de WOZ-gegevens van de onderzochte gemeenten, is een toereikende beveiliging van groot belang. Wij hebben extern een evaluatieonderzoek naar de beveiliging van onze informatievoorziening laten uitvoeren. De aanbevelingen die hieruit naar voren zijn gekomen, worden overgenomen Communicatie De Waarderingskamer communiceert intensief met haar omgeving. Dat geldt natuurlijk in de richting van gemeenten over het toezicht en de ontwikkelingen waarin wij hen willen stimuleren. Dat geldt ook in de richting van dienstverleners van gemeenten om hen in staat te stellen goede producten voor gemeenten te ontwikkelen. Het geldt ook in de richting van onze stakeholders om hen te betrekken bij de ontwikkelingen die de WOZ en de Waarderingskamer doormaken en de keuzen die worden gemaakt. Daarnaast richten wij onze communicatie op burgers en bedrijven. Via de site informeren wij hen in algemene zin over de WOZ en wij informeren hen over de resultaten van ons toezicht bij gemeenten. Daarnaast pakken wij vragen en klachten van burgers over de uitvoering van de Wet WOZ op. Aan onze communicatie ligt een communicatieplan ten grondslag dat in september 2011 is vastgesteld. Onze communicatie verloopt in toenemende mate volledig digitaal. Bijna 75% van de geregistreerde inkomende documenten is tegenwoordig digitaal ( ) voor de uitgaande documenten ligt dit percentage op 41%. Daarnaast vindt uiteraard nog veel ( ) communicatie plaats die niet voor registratie in aanmerking komt. Veel van de communicatie met burgers verloopt via de site van de Waarderingskamer en via artikelen in de media. Op de site zijn de pagina s met de resultaten van ons toezicht de meest geraadpleegde pagina s. In totaal trok onze site in 2012 ruim bezoekers. Aantal raadplegingen op de website per maand. Bron: Google Analytics De daling van het aantal geregistreerde bezoekers in december 2012 is waarschijnlijk het gevolg van de nieuwe cookie wetgeving waaraan onze site moet voldoen. 35

36 Onze site wordt ingrijpend vernieuwd. Voor gemeenten komt er een platform waarbinnen in een eigen omgeving per gemeente de communicatie over ons toezicht met die gemeente gaat verlopen. Aan dit platform wordt eind 2012 volop gewerkt. Daarna wordt het op burgers gerichte deel van site vernieuwd. Met deze vernieuwing wordt tevens invulling gegeven aan de eisen die tegenwoordig aan een moderne overheidssite worden gesteld Archiefbeheer De afgelopen jaren is het digitale verkeer sterk toegenomen. De wijze waarop wij ons archiefbeheer in formele zin hebben geregeld is niet in dezelfde snelheid meegegroeid. Ook de Erfgoedinspectie signaleerde dit bij haar onderzoek. Wij hebben daarop een extern bureau opdracht gegeven een nulmeting van ons archiefbeheer uit te voeren. In 2013 worden de verbeterpunten die daaruit naar voren komen, opgepakt Evaluatie onderzoeken interne beheersing Periodiek onderwerpen wij één van onze toezichtinstrumenten aan een externe evaluatie. In 2012 waren onze onderzoeken naar de interne beheersing van het WOZ-proces bij gemeenten onderwerp van onderzoek. Dit onderzoeksinstrument zetten we vooral in bij grotere gemeenten en bij samenwerkingsverbanden. Uit de evaluatie komt onder andere naar voren dat de onderzoeken door de gemeenten relevant en urgent worden geacht. De onderzoeken worden volgens de evalueerders zeer doelmatig en efficiënt uitgevoerd. Zij constateren wel dat dit hier en daar ten koste gaat van de methodologisch optimale aanpak. Veel gemeenten geven desgevraagd aan dat een eindgesprek op basis van een gereed rapport op prijs zou worden gesteld. Dit draagt bij aan het draagvlak van dergelijke onderzoeken. De besluitvorming over de aanbevelingen uit de evaluatie zal plaatsvinden in Midterm review toezichtstrategie In 2009 hebben wij het strategiedocument voor de periode vastgesteld. Dit document beschrijft onze missie en visie en onze toezichtstrategie. Het strategiedocument is ook basis voor het opstellen van onze jaarlijkse werkplannen in deze periode. In 2012, dus halverwege de periode waarvoor de toezichtstrategie is opgesteld, zijn we nagegaan met welke recente ontwikkelingen in de resterende looptijd rekening moeten houden. Het gaat onder andere om de volgende ontwikkelingen: de situatie op de vastgoedmarkt; de bezuinigingsdoelstellingen die veel overheidsorganisaties moeten realiseren; de sterke toename van het aantal regionale samenwerkingsverbanden op het gebied van WOZ-uitvoering en belastingheffing; 36

37 de steeds duidelijker wordende rol van de WOZ in het stelsel van basisregistraties; de indiening van het wetsvoorstel Modernisering WOZ, waarmee wordt beoogd de openbaarheid van WOZ-waarden te realiseren; In onze toezichtstrategie houden we rekening met deze ontwikkelingen Doelmatigheid De Waarderingskamer wil een kleine, hoogwaardige en slagvaardige organisatie zijn. Uit het Stakeholdersonderzoek is gebleken dat onze omgeving dat ook in ons herkent. Termen als WOZ-expert, gezaghebbend en slagvaardig vinden zij op ons van toepassing. In vergelijking met andere toezichthoudende organen zijn wij met ongeveer 17 Fte een kleine organisatie. Er is geen tweede Waarderingskamer. In die zin is het lastig om ons met andere organisaties te vergelijken om de vraag te beantwoorden of wij doelmatig zijn. Inhoudelijk voor de hand liggend is wellicht de vergelijking met het toezicht op Gemeentelijke Basis Administratie (GBA). Dit toezicht wordt uitgevoerd door het agentschap Basisregistratie Persoonsgegevens en Reisdocumenten (BPR). Deze organisatie omvat ongeveer 80 medewerkers 3 Kijken we meer in detail naar de taken, dan blijken er grote verschillen te bestaan, waardoor vergelijken lastig is. Op basis van de geleverde prestaties is het bestuur van de Waarderingskamer van mening dat het secretariaat met een begroting van nog geen 2,5 miljoen "value for money" levert. Vertaald naar capaciteit wordt onze formatie ruwweg als volgt ingezet: Bij het secretariaat van de Waarderingskamer wordt geen tijdschrijfsysteem gebruikt. Om die reden is de bovenstaande verdeling gebaseerd op inschattingen. 3 Bron: Profiel Agentschap BPR

38 1.8. Overige mededelingen Misbruik en oneigenlijk gebruik Integriteitsbeleid De Waarderingskamer heeft de rechtspositieregeling van de provincie Zuid- Holland van overeenkomstige toepassing verklaard op het personeel dat bij haar in dienst is. Het integriteitsbeleid van de provincie is in verschillende documenten vastgelegd: Regeling eed en belofte Gedragscode Gedragsregels en internetgebruik Procedureregeling melding misstand Binnen de organisatie wordt zowel aandacht besteed aan de integriteit van medewerkers zelf, als aan de integriteit in het handelen als medewerker van de Waarderingskamer. Zo vindt de aflegging van eed of belofte door nieuwe medewerkers plaats tijdens een bijzondere bijeenkomst in aanwezigheid van alle collega's. De aflegging van de eed of belofte geschiedt ten overstaan van de voorzitter van de Waarderingskamer of bij diens ontstentenis ten overstaan van één van de onafhankelijke leden van de Waarderingskamer. In het jaargesprek dat met elke medewerker minimaal eenmaal per jaar wordt gehouden wordt ook afzonderlijk stilgestaan bij en aandacht besteed aan de integriteitaspecten van de functievervulling. Dit gebeurt met de volgende vraagstelling: "Zijn er bijzonderheden te melden op het vlak van integer handelen? Is de medewerker aangelopen tegen specifieke dilemma s (in zijn/haar functioneren) binnen de organisatie of in contact met externen?" De Commissie Financiën, personeel en organisatie heeft in haar vergadering van februari 2012 aandacht besteed aan mogelijke integriteitsrisico s bij de Waarderingskamer. Melding misbruik en oneigenlijk gebruik Er geldt een klokkenluidersregeling. Op basis daarvan kunnen misstanden intern en extern gemeld worden. Ook hier zijn de provinciale regels van overeenkomstige toepassing. Er zijn in het verslagjaar geen meldingen gedaan. 38

39 Klachten over de Waarderingskamer Op 7 februari 2012 heeft de Nationale ombudsman uitspraak gedaan inzake een klacht over de Waarderingskamer. De klager vond dat de Waarderingskamer, geen recht deed aan haar missie om het vertrouwen van de burger in de uitvoering van de Wet WOZ te willen bevorderen door de gemeente 's-hertogenbosch de WOZ-waarde te laten bepalen op de door de gemeente gekozen wijze. De ombudsman heeft aangegeven dat de klachten over de Waarderingskamer en de gemeente 's-hertogenbosch niet gegrond zijn. De uitspraak van de ombudsman is gepubliceerd op de internetsite. De Waarderingskamer heeft in 2012 een Klachtenregeling Waarderingskamer opgesteld. Met deze Klachtenregeling Waarderingskamer komt de Waarderingskamer tegemoet aan het belang om burgers adequaat van informatie te voorzien over de interne klachtenprocedure. Het gaat daarbij om gedragingen van medewerkers van het secretariaat of om gedragingen van leden van de Waarderingskamer. De klachtenregeling is gepubliceerd op de internetsite Bedrijfsvoering is "in control" Inhoudelijk is de realisatie van het werkplan min of meer conform verwachting verlopen. In financiële zin hebben zich geen ernstige knelpunten voorgedaan. Voor zover knelpunten optraden, konden deze binnen de begroting worden opgelost. De komst van de Landelijke Voorziening WOZ heeft de nodige invloed op onze capaciteitsinzet. Wij begeleiden dit project niet alleen technisch inhoudelijk, ook de rol van de Waarderingskamer in het functioneel beheer en de wijze van financiering van het beheer via de begroting van de Waarderingskamer moest worden vormgegeven. Tegelijkertijd is halverwege 2012 ook het project procesoptimalisatie en e- dienstverlening gestart, waarmee de communicatie rond ons toezicht via onze site moet worden geleid. Ook dit project trekt een zwaardere wissel op onze eigen capaciteit dan voorzien. De technische complexiteit van het project zorgde er tevens voor dat het project in financieel opzicht buiten de kaders dreigde te treden. De beoogde functionaliteit is daarop teruggebracht en met de leverancier is heronderhandeld. Daarmee is een nieuw functioneel en financieel kader bereikt. Eind 2012 is dit project in volle gang. Het secretariaat van de Waarderingskamer beschikt over een beschrijving van de administratieve organisatie en de daarin opgenomen beheersmaatregelen. Deze beschrijving is vastgesteld door de Commissie financiën, personeel en organisatie van de Waarderingskamer. Ook is er een protocol vastgesteld voor de aanpassing van de administratieve organisatie. Met het Ministerie van Financiën is een toezichtarrangement overeengekomen, waarin is vastgelegd op welke wijze de Waarderingskamer zich in de richting van 39

40 de Minister verantwoordt over de werkzaamheden en hem informeert over relevante ontwikkelingen op het gebied van de WOZ uitvoering door gemeenten. In het verslagjaar 2012 is op een gestructureerde wijze aandacht besteed aan de bedrijfsvoering van de Waarderingskamer. Zowel in financieel opzicht als inhoudelijk zijn periodiek reviews uitgevoerd naar de stand van zaken. Deze reviews zijn in het managementteam besproken. Een voortgangsrapportage over de realisatie van het werkplan en de begroting is halverwege het jaar besproken in de Waarderingskamer. De Commissie Financiën, personeel en organisatie is onder andere betrokken geweest bij het tot stand komen van het jaarverslag, de opdrachtverlening tot realisatie van de nieuwe site, de beslissing over de overschrijding van het rubriekstotaal voor de begrotingspost Overige kosten en bij het opstellen van de financiële rapportages en het werkplan en de begroting voor Het een en ander heeft in 2012 geresulteerd in bedrijfsvoeringsprocessen binnen de Waarderingskamer die "in control" zijn en waarover een rechtmatigheidsverklaring wordt afgegeven door de accountant Kaderwet zelfstandige bestuursorganen Met ingang van 1 januari 2011 is de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen van toepassing op de Waarderingskamer. In afwijking van de desbetreffende bepalingen in de Kaderwet blijft de rechtpositieregeling van de provincie Zuid- Holland van toepassing op het personeel van het secretariaat. Ook voor de samenstelling van het bestuur van de Waarderingskamer is een uitzondering gemaakt. In afwijking van de Kaderwet mogen ambtenaren van de minister deel blijven uitmaken van het bestuursorgaan Waarderingskamer. Dit betreft in het bijzonder de Belastingdienst die als partij sinds de invoering van de Wet WOZ in 1995 in de Waarderingskamer is vertegenwoordigd. De reden is dat veel belang wordt gehecht aan de samenwerking tussen de verschillende partijen die de WOZwaarde gebruiken en die wordt vormgegeven in het bestuursorgaan Waarderingskamer Verklaringen omtrent aanbesteding Op basis van de Europese regelgeving moeten opdrachten van de centrale overheid groter dan exclusief BTW Europees worden aanbesteed. Voor decentrale overheden geldt een grens van exclusief BTW. In 2012 hebben dergelijke aanbestedingen bij de Waarderingskamer niet plaatsgevonden. Als we de met onze inkoop gemoeide bedragen per opdrachtnemer over vijf jaar bijeennemen zouden de navolgende opdrachten als vallend onder het aanbestedingsrecht beschouwd kunnen worden. Wij motiveren waarom deze niet zijn of worden aanbesteed. De vermelde bedragen zijn factuurbedragen inclusief BTW. Huisvesting Totale waarde gerekend over vijf jaar: ongeveer 1 miljoen. 40

41 In 2011 is de huurovereenkomst voor de bestaande huisvesting verlengd. Aanbesteding was niet aan de orde omdat de Waarderingskamer de wens had de huisvestingssituatie te continueren. Inhuur capaciteit Belastingdienst Totale waarde in de afgelopen vijf jaar: ongeveer Het betreft hier inhuur van medewerkers van de Belastingdienst op basis van afspraken die zijn gemaakt bij het tot stand komen van de WOZ in Er is geen sprake van normale (commerciële) inhuur van externe medewerkers. Onderhoud en ontwikkeling toezichtsysteem Totale waarde in de afgelopen vijf jaar: ongeveer Het betreft hier onderhoud en ontwikkeling van een speciaal op ons toezicht gericht maatwerk softwaresysteem. Aanbesteding is niet aan de orde omdat daarmee opgebouwde kennis verloren gaat en voor de Waarderingskamer hoge transitierisico's en kosten ontstaan. Ondersteuning berichtenverkeer Totale waarde in de afgelopen vijf jaar: ongeveer Het betreft hier inhuur van een bedrijf, vanwege de specifieke kennis van het Stufberichtenverkeer in combinatie met de kennis van het WOZ-domein Financiële vooruitblik 2013 Vanaf 1 januari 2013 loopt de financiering van het beheer van de LV WOZ via de begroting van de Waarderingskamer. In verband daarmee stijgt het begrotingstotaal significant. In de reguliere activiteiten treden naar verwachting geen grote veranderingen op. De begroting 2013, die op 22 november 2012 is vastgesteld, laat op hoofdlijnen de volgende opbouw zien: Lasten Kosten Waarderingskamer en commissies Personeelskosten Huisvestingskosten Kantoorkosten Overige kosten Adviezen en contracten derden Afschrijvingen Beheer LV WOZ Totaal

42 Baten Bijdragen afnemers kosten WK Bijdragen afnemers kosten beheer LV WOZ Rentebaten Balansbijdragen uit voorzieningen projecten Totaal De ministeriële goedkeuring van deze begroting, die op basis van de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen is vereist, hebben wij op 8 januari 2013 ontvangen Controle van de jaarrekening De controle van de jaarrekening 2012 is uitgevoerd door onze accountant Baker Tilly Berk. In de maand oktober van het boekjaar heeft de accountant door middel van een interimcontrole de werking van de (financiële) processen vastgesteld en na afloop van het begrotingsjaar de jaarrekening gecontroleerd. De controleverklaring van de accountant is opgenomen in de paragraaf 'Overige gegevens'. 42

43 Jaarrekening 43

44 2. Jaarrekening 2.1. Balans per 31 december in 2011 in Activa Vaste activa Materiele vaste activa Vorderingen en overlopende activa Debiteuren Rentetegoeden over banksaldi Overige overlopende activa > > Liquide middelen Tegoeden bij banken Passiva Eigen vermogen Egalisatiereserve Best. Reserve WOZ in MijnOverheid WK Best. Reserve procesopt. / e-dienstverl > > Voorzieningen Voorziening FPU+ regeling Kort lopende schulden en overlopende passiva Crediteuren Rekening courant Provincie Zuid Holland Aandeel BZK WOZ in MijnOverheid Vooruit gefactureerde bijdragen Beheer LV WOZ Overlopende passiva Terug te betalen aan afnemers > > In het kader van artikel 33 Kaderwet zelfstandige bestuursorganen worden de beide onder het eigen vermogen vermelde bestemmingsreserves beschouwd als onderdeel van de in de Wet bedoelde egalisatiereserve. 44

45 2.2. Staat van baten en lasten Lasten Gerealiseerd Begroot Gerealiseerd I WK & commissies II Personeelskosten III Huisvestingskosten IV Kantoorkosten V Overige kosten VI Adviezen en contracten derden VII Afschrijvingen Totaal lasten Baten Gerealiseerd 2012 Begroot 2012 Gerealiseerd 2011 VIII VIII.1 Aandeel gemeenten VIII.2 Aandeel waterschappen VIII.3 Aandeel Belastingdienst VIII.4 Publicaties VIII.5 Rentebaten Totaal baten Resultaat Gerealiseerd Begroot Gerealiseerd Saldo baten - lasten Bestemming resultaat Bestemmingsreserve WOZ in MijnOverheid Bestemmingsreserve Procesopt. / e-dienstverl Egalisatiereserve Terug te betalen aan afnemers Totaal resultaatbestemming

46 Toelichting op de jaarrekening 46

47 2.3. Grondslagen voor de waardering en de resultaatbepaling Kader In verband met het van toepassing zijn van de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen is voor de begroting en de rekening in het verleden al het stelsel van baten en lasten ingevoerd. De financiële verslaglegging is met ingang van 2008 daarom gebaseerd op Richtlijnen voor de jaarverslaggeving RJ 640 waarin de inrichtingsvereisten van boek 2, titel 9 van het Burgerlijk Wetboek zijn uitgewerkt voor organisaties zonder winststreven Waardering Materiële en immateriële vaste activa waarover de Waarderingskamer op 1 januari 2012 en/of op 31 december 2012 beschikte, zijn gewaardeerd op de historische kostprijs minus de afschrijvingen. Aanschaffingen voor inrichting, kantoorinventaris, software, randapparatuur en dergelijke worden geactiveerd als het oorspronkelijke aankoopbedrag het bedrag van 5000 overstijgt. Aangeschafte computers, daarmee vergelijkbare hardware en direct daarmee verbonden software, zoals besturingssystemen, worden altijd geactiveerd. Aanschaffingen kleiner dan en anders dan computers en de hiervoor bedoelde componenten worden direct in het jaar van aanschaf ten laste van het resultaat gebracht. Afschrijvingen op activa worden bepaald door het aanschafbedrag, een restwaarde van 0 (tenzij anders bepaald) en het aantal afschrijvingstermijnen in maanden, gerekend vanaf de eerste van de maand, volgend op de maand van ingebruikname van het activum. Het aantal afschrijvingstermijnen wordt bepaald door de te verwachten economische levensduur. De debiteuren worden gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, rekening houdend met mogelijke oninbaarheid. De voorziening FPU+ regeling is gebaseerd op een ultimo 2010 uitgevoerde actuariële berekening op basis van de meest recente sterftetafel GBV met een leeftijdsterugstelling van 2 jaar. De daarvoor gehanteerde disconteringsrente bedroeg 1,625%. Daarnaast is rekening gehouden met een indexatie van 2,0%. Vakantierechten van medewerkers worden berekend op basis van het openstaand saldo verlofuren per medewerker, vermenigvuldigd met het uurtarief op basis van de DAR jaarsalariskosten, behorend bij de salarisschaal van de betrokken medewerker, gedeeld door het aantal werkbare uren. De overige activa en passiva worden gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. 47

48 Resultaatbepaling Baten en lasten worden met inachtneming van de grondslagen voor waardering, toegerekend aan het jaar waarop zij betrekking hebben. De kosten van 'Voorlichting en publiciteit' worden genomen in het jaar van aanschaf van de boeken en brochures. 48

49 2.4. Toelichting op de jaarrekening Toelichting en specificaties bij de balans Activa Materiële vaste activa Waarde per 1 januari Investeringen Afschrijvingen Waarde per 31 december De afschrijvingslasten hebben betrekking op de telefooncentrale, centrale servers en netwerkcomponenten, alsmede in 2011 en eerder aangeschafte computers. In 2012 hebben geen investeringen plaatsgevonden. Vorderingen en overlopende activa Debiteuren Het saldo 2012 van de post Debiteuren wijkt sterk af van het saldo van Dit wordt veroorzaakt doordat eind december 2012 voor het eerst de facturen voor de afnemersbijdragen in het beheer van de Landelijke Voorziening WOZ (LV WOZ) zijn verstuurd ( ). Per 31 december 2012 waren deze nog niet voldaan. De post Debiteuren heeft verder betrekking op de aan debiteuren geleverde publicaties, waar wij ultimo 2012 nog geen betaling voor hebben ontvangen. Rentetegoeden over banksaldi De post Rentetegoeden over banksaldi omvat de nog te ontvangen rente over de uitstaande saldi bij de bank. Overige overlopende activa Deze post betreft in hoofdzaak de in december 2012 vooruitbetaalde huur voor het kantoor met betrekking tot het eerste kwartaal Daarnaast omvat deze post diverse in 2012 betaalde rekeningen met betrekking tot

50 Liquide middelen Tegoeden bij banken Ultimo 2012 is het saldo liquide middelen verdeeld over een viertal bankrekeningen. De rekening courant bij de BNG wordt gebruikt voor het betalingsverkeer. De rekeningen bij de Rabobank worden gebruikt voor het onderbrengen van de niet direct voor betalingen noodzakelijke middelen. De rentevergoeding op die rekeningen is momenteel hoger dan de BNG ons op deposito s biedt. Passiva Eigen vermogen Egalisatiereserve De egalisatiereserve is een buffer om niet in de begroting voorziene tegenvallers of niet geplande investeringen te kunnen plegen zonder daarvoor een nader beroep op wettelijke afnemers te hoeven doen. De maximale omvang van deze reserve is bepaald op 10% van het begrotingstotaal. In de praktijk wordt als bovengrens aangehouden. In 2012 hebben geen toevoegingen of onttrekkingen plaatsgevonden Stand 1 januari Onttrekkingen - - Toevoegingen uit resultaatbestemming - - Stand 31 december Bestemmingsreserve WOZ in MijnOverheid In 2011 is aan Logius opdracht gegeven taxatieverslagen van gemeenten via MijnOverheid te ontsluiten. De kosten van dit project ( ) werden gezamenlijk gedragen door het Ministerie van BZK en de Waarderingskamer (ieder ). Het aandeel van BZK is ultimo 2011 afzonderlijk op de balans verantwoord en aldaar toegelicht. De Waarderingskamer heeft bij het vaststellen van de jaarrekening 2011 tevens besloten voor het resterende deel van het aandeel van de Waarderingskamer ( ) een bestemmingsreserve voor dit project te vormen. Per 1 juli 2012 is het project afgerond, waarbij de bestemmingsreserve is aangewend Stand 1 januari Onttrekkingen Toevoegingen uit resultaatbestemming Stand 31 december

51 Bestemmingsreserve procesoptimalisatie en e-dienstverlening De Waarderingskamer heeft besloten ten laste van het resultaat 2011 voor dit project een bestemmingsreserve te vormen. Halverwege 2012 is het project daadwerkelijk aangevangen. Eind 2012 wordt volop aan de realisatie van het eerste deelproject (het gemeenteplatform) gewerkt. De rekening 2012 liet voldoende positief resultaat op de overige begrotingsposten zien om de in 2012 gemaakte kosten van het project te dekken. Om die reden is de bestemmingsreserve nog niet aangewend Stand 1 januari Onttrekkingen - - Toevoegingen uit resultaatbestemming Stand 31 december Voorzieningen Voorziening FPU+ regeling Het betreft een voorziening voor de uitvoering van de FPU+ regeling. Bij deze regeling is sprake van een deeltijdpensioenuitkering, waarvoor geen premies op het loon zijn ingehouden. De kosten worden door het ABP aan de werkgever doorbelast en door ons ten laste van deze in 2007 gevormde voorziening gebracht. Wij hebben ultimo 2010 een hernieuwde actuariële berekening voor de benodigde omvang van deze voorziening laten uitvoeren en de omvang daarop aangepast. Ten laste van de voorziening is in 2012 ongeveer aan uitkeringen gebracht. Aan de voorziening is tegen een rekenrente van 1,6% 306,- toegevoegd als aandeel in de te ontvangen rente over de uitstaande saldi Stand 1 januari Onttrekkingen Toevoegingen rente / correctie Stand 31 december Kortlopende schulden en overlopende passiva Crediteuren De post crediteuren heeft betrekking op ontvangen maar nog niet betaalde facturen. De post was in 2011 aanzienlijk hoger dan in 2012, omdat destijds de post ook de factuur van de provincie Zuid-Holland bevatte voor de eindafrekening van de salariskosten over 2010 ( ). In 2012 heeft de eindafrekening over 2011 voor de balansdatum plaatsgevonden. 51

52 Rekening courant provincie Zuid-Holland De salarissen van de medewerkers van de Waarderingskamer worden uitbetaald door de provincie Zuid-Holland. De betaalde salarissen worden aan de Waarderingskamer doorbelast. Deze post betreft de aan de provincie Zuid- Holland nog verschuldigde salarisbedragen, na aftrek van de betaalde maandelijkse voorschotten. Het vermelde bedrag heeft betrekking op de salariskosten Aandeel BZK WOZ in MijnOverheid Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties voldeed haar aandeel van in het eerder genoemde project WOZ in MijnOverheid niet rechtstreeks aan Logius, maar heeft de Waarderingskamer verzocht dit namens haar te doen. BZK heeft om die reden in 2011 haar aandeel aan de Waarderingskamer betaald. In 2012 is het project afgerond en is de bijdrage van BZK door ons aan Logius overgemaakt. Overlopende passiva De overlopende passiva omvatten de kosten die betrekking hebben op 2012, maar waarvoor nog geen facturen zijn ontvangen of op de in 2012 of eerdere jaren opgebouwde rechten, waarop nog geen aanspraak is gemaakt. Uitgesplitst naar onderwerp gaat het om de volgende bedragen Vacatiegelden Vakantietoeslag Verlofaanspraken Personeel van derden Overige personeelskosten Servicekosten en catering WOZ in MijnOverheid aandeel WK Adviezen en coordinatie Informatievoorziening/kantoorautom Jaarrekeningcontrole Overig Vooruit gefactureerde bijdragen beheer LV WOZ Met ingang van 2013 loopt de financiering van het beheer van de LV WOZ door het Kadaster via de begroting en rekening van de Waarderingskamer. De begroting voor de beheerkosten moet uiterlijk 30 november voorafgaand aan het begrotingsjaar zijn vastgesteld. Op basis van het Uitvoeringsbesluit kostenverrekening en gegevensuitwisseling Wet waardering onroerende zaken, worden de begrote kosten binnen vier weken na vaststelling van de begroting door de afnemers voldaan. De bijdragen worden daardoor in rekening gebracht voorafgaand aan het jaar waarop de kosten betrekking hebben. 52

53 Niet uit de balans blijkende verplichtingen Aard van de verplichting Einddatum Vervallen na één jaar in Vervallen na vijf jaar in Omvang in resterende looptijd Huur kantoorruimte 31 augustus Huur kopieerapparaat 1 juli Totaal ====== ====== ======== 53

54 Toelichting en specificaties bij de staat van baten en lasten Financiële analyse Het totaal van de lasten over 2012 beloopt een bedrag van Dit is minder dan was begroot. Aan rente over de uitstaande geldmiddelen ontvingen wij een bedrag van Uit de verkoop van publicaties ontvingen wij daarnaast 980. Als voorschot voor de exploitatie hebben de afnemers een bedrag betaald van Per saldo is meer ontvangen dan begroot. Daarnaast is aan de bestemmingsreserves onttrokken. Hoewel een tekort van in de begroting was voorzien, sluit het boekjaar 2012 met een overschot van Dit verschil van tussen begroting en realisatie wordt in volgorde van omvang als volgt verklaard: Per saldo minder uitgaven voor personele kosten, mede als gevolg van lagere uitgaven voor personeel van derden, minder dan begrote salariskosten voor het vaste personeel, lager dan verwachte uitgaven voor opleiding en conferenties en lagere kosten voor dienstreizen. Lagere kantoorkosten, in hoofdzaak veroorzaakt door een onderschrijding van de kosten van de kantoorautomatisering en besparingen in de sfeer van de reprografie en de kantoorartikelen. Lagere uitgaven in de sfeer van adviezen en contracten derden, per saldo als gevolg van over- en onderschrijdingen op verschillende projecten. Lagere huisvestingskosten, als gevolg van een lager dan verwachte huurontwikkeling en meevallende servicekosten. Wel hebben wij meer dan voorzien uitgegeven aan reguliere vervanging van meubilair. Meer inkomsten door een hogere renteopbrengst dan begroot als gevolg van een iets gunstiger rentepercentage en een relatief hoog uitstaand saldo. Lagere afschrijvingslasten, doordat geplande investeringen geen doorgang hebben gevonden. Lagere uitgaven voor de Waarderingskamer en haar commissies, doordat de post onvoorzien niet is aangewend. Lager dan verwachte opbrengsten uit publicaties Hogere uitgaven in de sfeer van de Overige kosten. Vooral veroorzaakt door extra uitgaven in de sfeer van Voorlichting en publiciteit. Totaal

55 Toelichtingen van de afwijkingen per begrotingsrubriek Alleen afwijkingen het niveau van begrotingsposten van meer dan worden toegelicht. Lasten I Waarderingskamer en commissies I WK & commissies Gerealiseerd 2012 Begroot 2012 Gerealiseerd 2011 Verschil begroting - realisatie % verschil I.1 Voorzitter % I.2 Vacatiegelden % I.3 Reis- en verblijfkosten I.4 Vergaderkosten WK+comm I.5 Onvoorzien % % De onderschrijding ten opzichte van de begroting wordt veroorzaakt door het niet hoeven benutten van de post onvoorzien ( 5.000). In 2012 is in totaal voor daadwerkelijk aan declaraties voor gehouden vergaderingen ingediend. Daarnaast is voor rekening gehouden met declaraties 2012 die nog niet zijn ontvangen, maar waarvoor wel recht op vergoeding bestaat. Daar staat tegenover dat een reservering uit 2009 van is vrijgevallen. II Personeelskosten II Personeelskosten Gerealiseerd 2012 Begroot 2012 Gerealiseerd 2011 Verschil begroting - realisatie % verschil II.1 Salarissen c.a % II.2 Reis- en verblijfkosten % II.3 Werving en selectie % II.4 Ongevallenverzekering % II.5 Bedrijfsgezondheidszorg % II.6 Opleidingen en conferenties % II.7 Personeel van derden % % Ter uitvoering van de Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens vermelden wij dat geen van de medewerkers van de Waarderingskamer dan wel de bestuursleden een salaris of vergoeding van de Waarderingskamer ontvangt, die ligt boven het gemiddelde belastbare loon van de ministers als bedoeld in lid 8 van deze wet. De post salarissen heeft betrekking op de salariskosten van de vaste medewerkers. In Fte uitgedrukt is het personeel als volgt samengesteld: Directie en management: 3,8 Fte, Medewerkers: 12,2 Fte. 55

56 De post Salarissen is onderschreden, omdat wordt begroot op het maximum van de salarisschalen waarin medewerkers zijn geplaatst. Daarnaast ontvingen wij een zwangerschapsverlof uitkering van het UWV voor een medewerkster met zwangerschapsverlof. De post Salarissen c.a. bevat de volgende onderdelen: Specificatie Salarissen c.a Salarissen Pensioenlasten Sociale lasten Vergoeding ziektekosten Woon-werkverkeer Overige personeelskosten totaal De pensioenregeling is ondergebracht bij het ABP en is naar zijn aard een toegezegde bijdrageregeling. De Waarderingskamer heeft in het geval van een tekort bij het ABP geen verplichting tot het voldoen van een aanvullende bijdrage anders dan hogere toekomstige premies. De post Reis- en verblijfkosten is onderschreden als gevolg van een minder aantal inspecties. Daardoor zijn ook minder kilometers door de inspecteurs verreden. De post Bedrijfsgezondheidszorg is ten opzichte van 2011 toegenomen als gevolg van een in 2012 uitgevoerd driejaarlijks Preventief Medisch Onderzoek (PMO) met de mogelijkheid van een Health check. De kosten ervan vielen bovendien iets hoger uit dan begroot. De post Opleidingen en conferenties is onderschreden, mede omdat het opleidingsplan niet volledig is gerealiseerd. Ten opzichte van 2011 zijn de opleidingsuitgaven wel weer toegenomen. De post Personeel van derden is onderschreden, omdat wij in 2012 één in plaats van de begrote twee medewerkers van de Belastingdienst hebben ingehuurd. 56

57 III Huisvestingskosten III Huisvestingskosten Gerealiseerd 2012 Begroot 2012 Gerealiseerd 2011 Verschil begroting - realisatie % verschil III.1 Huur- en servicekosten % III.2 Meubilair/onderhoud inventaris % % De post Huur- en servicekosten valt lager uit vanwege meevallende servicekosten, waaronder een vrijval van gereserveerde bedragen voor servicekosten uit eerdere jaren. Met betrekking tot het meubilair hebben wij om bezuinigingsredenen afgezien van een investering in een integrale vervanging van het kantoormeubilair. Wij hebben daardoor wel meer uitgegeven in de sfeer van de reguliere vervangingen en onderhoud. IV Kantoorkosten IV Kantoorkosten Gerealiseerd 2012 Begroot 2012 Gerealiseerd 2011 Verschil begroting - realisatie % verschil IV.1 Kantoorautomatisering % IV.2 Kantoorartikelen % IV.3 Drukwerk % IV.4 Reprografie % IV.5 Literatuur en databanken % IV.6 Porti % IV.7 Telefoonkosten % IV.8 Overige kantoorkosten % % De post Kantoorautomatisering draagt in belangrijke mate bij aan de gerealiseerde onderschrijding van de rubriek. De onderschrijding van deze post wordt mede veroorzaakt doordat de koppeling tussen ons toezichtsysteem en de nieuwe site nog niet kon worden gerealiseerd, omdat het project procesoptimalisatie en e-dienstverlening daarvoor nog niet ver genoeg gevorderd is. Aan kleine kantoorartikelen en papier is eveneens minder uitgegeven dan begroot. Door toenemende digitalisering besparen we onder andere op papier. De post Reprografie is eveneens gedaald als gevolg van de toegenomen digitale communicatie. De lagere verbruikskosten van onze nieuwe kopieermachine dragen samen met het verminderde aantal afdrukken sterk bij aan dalende uitgaven op deze post. 57

58 V Overige kosten V Overige kosten Gerealiseerd 2012 Begroot 2012 Gerealiseerd 2011 Verschil begroting - realisatie % verschil V.1 Administratie % V.2 Accountantscontrole % V.3 Voorlichting en publiciteit % V.4 Representatie % V.5 Externe vergaderlocaties % V.6 Diversen % De rubriek Overige kosten is overschreden. Dit is in hoofdzaak als gevolg van de overschrijding op de post Voorlichting en publiciteit. De destijds nog potentiële overschrijding van deze begrotingsrubriek is conform de beheersregels gemeld aan de Commissie financiën, personeel en organisatie van de Waarderingskamer. De commissie heeft op 22 oktober 2012 met de overschrijding ingestemd. De overschrijding is het gevolg van een tweetal niet begrote voorlichtingsprojecten voor gemeenten. Het eerste project betrof het bevorderen van het bewustzijn bij gemeenten dat werken aan vertrouwen in de WOZ belangrijk is. Hiervoor zijn onder externe begeleiding een drietal bijeenkomsten voor de grotere gemeenten en samenwerkingsverbanden georganiseerd. Het tweede project betrof een vijftal voorlichtingssessies voor gemeenten over de kwaliteit van de objectkenmerken en over de koppeling tussen de Basisregistraties Adressen en Gebouwen en de WOZ. Deze sessies zijn in samenwerking met VNG/KING georganiseerd. De kosten ervan zijn gezamenlijk gedragen. VI Adviezen en contracten derden VI Adviezen en contracten derden Gerealiseerd 2012 Begroot 2012 Gerealiseerd 2011 Verschil begroting - realisatie % verschil VI.1 Advieskosten % VI.2 Coordinatie uitvoering WOZ % VI.3 Procesintegratie en MijnOverheid % VI.4 Inkoop toezicht % % In 2012 hebben wij in de sfeer van de adviezen de volgende onderzoeken laten uitvoeren: Een externe evaluatie van onze onderzoeken interne beheersing bij gemeenten. Een externe 0-meting naar de wijze waarop wij ons archiefbeheer hebben ingericht. 58

59 In de sfeer van de coördinatie van de uitvoering van de Wet WOZ hebben wij de volgende opdrachten verleend: Externe ondersteuning bij de verdere uitwerking van het Sectormodel WOZ. De vertaling van het Sectormodel WOZ naar het meer algemene IMWOZ. De post Procesintegratie en MijnOverheid omvat een tweetal projecten. Het project Procesintegratie en e-dienstverlening ( ) is ultimo 2012 nog in volle gang. Het project WOZ in MijnOverheid ( ) is afgerond. De post Inkoop toezicht valt lager uit dan verwacht omdat wij bij het toezicht op de herwaarderingsronde van 2013 door een bijgestelde aanpak minder externe capaciteit inhuren dan bij het toezicht op herwaarderingsronde VII Afschrijvingen VII Afschrijvingen Gerealiseerd 2012 Begroot 2012 Gerealiseerd 2011 Verschil begroting - realisatie % verschil VII.1 Afschrijving op materiele vaste activa % VII.2 Afschrijving op immateriele vaste activa % % In het kader van de bezuinigingen hebben wij besloten geplande investeringen geen doorgang te laten vinden. Zo is in 2011 besloten het meubilair en het tapijt voorlopig niet te vervangen. In 2012 hebben om dezelfde reden geen investeringen plaatsgevonden in vervanging van afgeschreven maar technisch nog goed functionerende hardware. Het totaal van de afschrijvingen is daardoor lager dan begroot. VIII Baten Baten Verschil Gerealiseerd 2012 Begroot 2012 Gerealiseerd 2011 begroting - realisatie % verschil VIII VIII.1 Aandeel gemeenten % VIII.2 Aandeel waterschappen % VIII.3 Aandeel Belastingdienst % VIII.4 Publicaties % VIII.5 Rentebaten % Totaal baten % De belangrijkste baten betreffen de bijdragen van de afnemers in de begroting. Opvallend zijn de extra gerealiseerde rentebaten. Niet alleen was het rentepercentage licht hoger dan waarmee voor de begroting was gerekend, ook het gemiddelde uitstaand saldo was relatief hoog door de vorming van bestemmingsreserves en de late ontvangst van de eindafrekening van de Provincie Zuid-Holland met betrekking tot de salariskosten

60 60

61 Overige gegevens 61

62 2.5. Overige gegevens Afwikkeling resultaat 2011 De jaarrekening 2011 is op 1 maart 2012 door de Waarderingskamer vastgesteld. Deze jaarrekening is door Baker Tilly Berk voorzien van een goedkeurende controleverklaring met betrekking tot de getrouwheid en de rechtmatigheid. De minister van Financiën heeft op 20 maart 2012 de jaarrekening 2011 formeel goedgekeurd. Het overschot op de jaarrekening 2011 voor resultaatbestemming bedroeg Bij de vaststelling van de jaarrekening heeft de Waarderingskamer besloten in totaal aan bestemmingsreserves te vormen. Het restant ad is teruggestort aan de afnemers. Overeenkomstig de geldende regels heeft terugbetaling van het overschot plaatsgevonden, nadat de ministeriële goedkeuring van de jaarrekening was ontvangen Resultaatbestemming 2012 Het resultaat over 2012 bedraagt Daarnaast is onttrokken aan de bestemmingsreserve WOZ in MijnOverheid. Per saldo resteert een bedrag van Dit bedrag wordt terugbetaald aan de afnemers naar rato van ieders bijdrage in de begroting. Deze resultaatbestemming is verwerkt in de in dit jaarverslag opgenomen balans en winst- en verliesrekening Controleverklaring Zie volgende pagina. 62

63 Accountants Waarderingskamer Postbus AE DEN HAAG Baker Tilly Berk N.V. Scheveningseweg Postbus CK Den Haag T: +31 (0) F: +31 (0) E: KvK: Referentie SL\SL\ \000004\001 CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit jaarverslag op pagina 43 tot en met 62 opgenomen jaarrekening 2012 van de Waarderingskamer te Den Haag gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de balans per 31 december 2012 en de staat van baten en lasten over 2012 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. Verantwoordelijkheid van de Waarderingskamer De Waarderingskamer is op grond van artikel 34 en artikel 35 van de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 640 Organisaties zonder winststreven. De Waarderingskamer is tevens verantwoordelijk voor de financiële rechtmatigheid van de in de jaarrekening verantwoorde baten, lasten en balansmutaties. Dit houdt in dat deze bedragen tot stand moeten zijn gekomen in overeenstemming met de begroting en met de in de relevante wet- en regelgeving opgenomen bepalingen. De Waarderingskamer is tenslotte verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening en de naleving van die relevante wet- en regelgeving mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Alle diensten worden verricht op basis van een overeenkomst van opdracht, gesloten met Baker Tilly Berk N.V., waarop van toepassing zijn de algemene voorwaarden, gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nr In deze voorwaarden is een beperking van aansprakelijkheid opgenomen.

64 Accountants Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controleinformatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan alsmede in het kader van de financiële rechtmatigheid voor de naleving van die relevante wet- en regelgeving, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risicoinschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de Waarderingskamer. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en de gebruikte financiële rechtmatigheidscriteria en van de redelijkheid van de door de Waarderingskamer gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden. Oordeel betreffende de jaarrekening Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van de Waarderingskamer per 31 december 2012 en van het resultaat over 2012 in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 640 Organisaties zonder winststreven. Voorts zijn wij van oordeel dat de in deze jaarrekening verantwoorde baten, lasten en balansmutaties over 2012 voldoen in alle van materieel belang zijnde aspecten aan de eisen van financiële rechtmatigheid. Dit houdt in dat de bedragen in overeenstemming zijn met de begroting en met de in de relevante wet-en regelgeving opgenomen bepalingen. Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen Tevens vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening. Den Haag, 7 maart 2013 Baker Tilly Berk N.V. Was getekend, Was getekend, M.J. de Graaf Registeraccountant drs. S. Leendertse Registeraccountant 2/2

65 Bijlagen 63

66 3. Bijlagen 3.1. Samenstelling Waarderingskamer, commissies en secretariaat In de onderstaande overzichten wordt de samenstelling weergegeven van de Waarderingskamer, haar commissies en haar secretariaat, zoals deze bestond op 31 december Waarderingskamer geleding: Ph. Huisman Adviserend lid mr. T.P.M. van der Lelij Adviserend lid mr. E.A. Visser Adviserend lid drs. H.J.P.W. van Gerven Belastingdienst drs. Th.W.M. Poolen Belastingdienst mr. C.D.M. Kuiper-Kuijpers Gemeenten drs. E.H.H.M. Soeren RC Gemeenten drs. R. Verkuijlen Gemeenten prof. mr. J.W.J. Besemer Onafhankelijk mr. H.F. van den Haak Onafhankelijk tot mr. C.H.M. van Altena Onafhankelijk vanaf mr. J.G.E. Gieskes Secretaris mr G.J. Jansen Voorzitter mr. H.B. Hieltjes Waterschappen ir.ing. A.J. Vermuë Waterschappen Bij de geleding gemeenten was op 31 december 2012 een zetel vacant. Commissie financiën, personeel en organisatie geleding: drs. Th.W.M. Poolen Belastingdienst mr. C.D.M. Kuiper-Kuijpers Gemeenten mr. G.J. Jansen Voorzitter mr. H.B. Hieltjes Waterschappen Geschillencommissie geleding: prof. mr. J.W.J Besemer Onafhankelijk mr. H.F. van den Haak Onafhankelijk tot mr. C.H.M. van Altena Onafhankelijk vanaf mr. G.J. Jansen Voorzitter Commissie benchmarking namens: G.R. van Cauter Belastingdienst M. Groeneveld Gemeenten drs. J. Slomp Gemeenten O. Stoltenberg Gemeenten ir. H.A.E. Gloudemans Waterschappen 64

67 Commissie gegevensuitwisseling namens: G.R. van Cauter Belastingdienst mr. H.T.A. Aalders Gemeenten J. Eshuis Gemeenten J.C. Tahapary Gemeenten drs. M. Krug Waterschappen I. Risseeuw Waterschappen Commissie regelgeving en controle C.J.P.G. van Hout drs. J.M. Groenman J.D.C. de Jong mr. dr. W.G. van den Ban A.J.A.T. Beukers A. Goosen Gemeenten H. Olsman Gemeenten namens: Belastingdienst Deskundigen Deskundigen Gemeenten Gemeenten P. Bervoets Waterschappen M.H. Koster Waterschappen Commissie klankbord namens: mr. S. Bosma Adviseursoverleggroep Lagere Overheden mr. K. Bijkerk Bureau Ontnemingswetgeving Openbaar Ministerie ir. C.M. Schut Centraal Bureau voor de Statistiek mr. J.M.C. Klok Federatie Instandhouding Monumenten mr. J.G.H. Boerboom Federatie Particulier Grondbezit J.G.M. Bakx Gemeentelijk Taxatie Overleg mr. J.J. Storm Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie drs. F. Dukel Landelijke Vereniging voor Lokale Belastingen mr. S.F. Wolff Ministerie van BZK A. van Hell Nederlandse Vereniging van Makelaars prof. dr. A.C. Hordijk Raad voor Onroerende Zaken mr. drs. J. van Spengen Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf ir. J.M. van der Molen Staatsbosbeheer L. de Wolf Stichting bedrijvenplatform Geo-informatie J.O. van der Ploeg VBO Makelaar drs. J.A. Sijl LL.M Verbond van Verzekeraars M. Ligtlee Vereniging Eigen Huis mr. R.J.L. Limpens VastgoedPro drs. F.J.W van Blokland Vereniging van Institutionele Beleggers in vastgoed Nederland C. Kakes VETABOZ mr. J. Kamp VNO-NCW en MKB-Nederland mr. J.G.E. Gieskes Waarderingskamer 65

68 Samenstelling secretariaat Managementteam mr. J.G.E. Gieskes ir. R.M. Kathmann mr. E.M. Monster-Koppenol ir. C. Remmers Medewerkers ir. L.E.J. Diephuis RT M.W.L. Droogh A.M. Groenendijk mr. D.R.F. Haak I. Jansen-Elsinga ir. M. Kuijper EMIA I. Lechner mr. Y.C.E. Man T.N. Oort-Brandt ing. K.B. Rampersad G. Ratan-Jankie drs. G.A.P. Rietbergen J. Smit E.M. van Tricht H.T.W. Visser 66

69 3.2. Organisatie Waarderingskamer, commissies, werkgroepen en secretariaat CFPO GC CB CGU CRC Wgt CKB Commissie financiën, personeel en organisatie Geschillencommissie Commissie benchmarking Commissie gegevensuitwisseling Commissie regelgeving en controle Werkgroep toezicht Commissie klankbord 67