Model Project 4 / Nederland

Transcriptie

1 Collecting Data from Energy Certification to Monitor Performance Indicators for New and Existing buildings Model Project 4 / Nederland Gegevensverzameling op basis van energie prestatie certificaten voor woningen en woongebouwen van de woningcorporaties TBV Wonen en WonenBreburg in Tilburg BuildDesk Benelux BV Arnhem, Nederland Januari 28 with the support of Coordinator: Contract N : EIE/5/97 Institut Wohnen und Umwelt, Darmstadt / Germany Project duration: Jan 26 - Dec 28 The sole responsibility for the content of this publication lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Communities. The European Commission is not responsible for any use that may be made of the information contained therein

2 Auteurs: Ir. Gerelle van Cruchten Ing. Richard Oomen Ing. Bart van Schalm BuildDesk Benelux BV, Arnhem, januari 28 BuildDesk-No.: 816 BuildDesk Benelux BV Nieuwe Plein AN Arnhem

3 Contents 1 Samenvatting... 5 Doelstellingen van het DATAMINE Project...5 Status van de invoering van Energie Prestatie Certificaten in Nederland...6 Het DATAMINE Model Project in Nederland...6 Geanalyseerde woningvoorraad...7 Conclusies en aanbevelingen Beschrijving van het Nederlandse Model Project Doelen en belangrijkste actoren Gegevensverzamelingsmethode Data Evaluatie Algemene statistieken...12 Karakteristieken van de woningvoorraad...12 Aantal gebruikte parameters Thermische schil en de energievraag van de woningen...15 Gemiddelde U-waarde in relatie tot bouwjaar...15 Verdeling van U-waarden gerelateerd aan constructie oppervlak Installaties...22 Algemeen Totale energie prestatie van de woningen...28 Primair energiegebruik...28 Energie Index (EI)...31 Energie Label (A-G) Economische prestatie...35 Huur en energie kosten (= totale woonlasten) Conclusies en aanbevelingen Prestatie van de woningvoorraad...36 Conclusies...36 Aanbevelingen Datamine methode en data structuur...36 Conclusies...36 Aanbevelingen...37 Perspectieven voor toekomstige monitoring activiteiten Gebruikte literatuur

4 - 4 -

5 1 Samenvatting Doelstellingen van het DATAMINE Project Het uitgangspunt van DATAMINE is het gebrek aan kennis over de daadwerkelijke staat van de Europese gebouwenvoorraad en de toegepaste renovatieprocessen. Dit kennisgebrek kan als grote hindernis worden gezien voor het op efficiënte wijze treffen van maatregelen om het energieverbruik van gebouwen te verminderen. Het idee van DATAMINE is om Energie Prestatie (EP)- Certificaten als gegevensbron te gebruiken voor monitoring. Gezien de grote verscheidenheid van gebouwen en certificaattypes in Europa en de zeer uiteenlopende status van nationale implementatie van de EPBD kan een algemeen monitoringsysteem slechts op de lange termijn worden ingevoerd. Dit is dan ook geen doel van DATAMINE. De doelstellingen van DATAMINE zijn: - het opdoen van basiservaringen met gegevensinzameling, - het analyseren van de gegevens op een praktisch niveau, en - het trekken van conclusies voor het opzetten van geharmoniseerde monitoringsystemen. Daarom worden Modelprojecten uitgevoerd in 12 lidstaten van de EU. In elk Modelproject worden de gegevensinzameling en de monitoring op basis van EP-Certificaten op kleinschalig niveau getest. Elk Model Project heeft een individuele aanpak, gericht op verschillende typen en gebruiksvormen van de gebouwen, vormen van certificatie, methodes van gegevensverzameling en monitoringdoelen afhankelijk van de belangen van de betrokken actoren. Dienovereenkomstig, onderzoekt elk Modelproject verschillende vormen van nationale certificatie of gegevensverzameling. Dit rapport beschrijft de ervaringen en resultaten van het Nederlandse Model Project. Gelijksoortige rapporten zijn beschikbaar voor de andere Model Projecten van DATAMINE. Een overzicht van de meest relevante resultaten van alle Modelprojecten wordt gegeven in het DATAMINE Synthese Rapport SR2 " Data Collection from Energy Certificates Experiences and Analysis

6 Status van de invoering van Energie Prestatie Certificaten in Nederland EP Certificaten worden in Nederland wettelijk ingevoerd vanaf Januari 28 voor gebouwen op het moment van bouw, huur of verkoop (zie figuur 1 voor meer details (bronnen: [ BEG26 ] en [ REG26 ]). Fig. 1: Status van de invoering van Energie Prestatie Certificates introduction in Nederland Regelgeving vastgesteld door overheid ja Van kracht met ingang van 1 januari 28 Beschikbaarheid EP Certificaten woongebouwen 1 jan 28 / 1 jan 29 1) utiliteitsgebouwen 1 januari 28 Asset Rating Operational Rating Woongebouwen nieuw 2) ja nee bestaand 3),4) ja nee Utiliteitsgebouwen nieuw 5) ja nee bestaand 4) ja nee 1) 1 januari 29 in het geval dat een woningcorporatie besluit haar gehele woningvoorraad in één keer te certificeren. 2) gebruik makend van een gecertificeerde berekening van de Energie Prestatie Coefficient (EPC) conform het BouwBesluit en de Nederlandse norm NEN Energie Prestatie van Woongebouwen, voor het eerst geintroduceerd in ) een gecertificeerd Energie Prestatie Advies (EPA) vertstrekt tussen 1 juli 22 en 1 januari 28 is geldig als EP certificaat. 4) een gecertificeerde berekening van de Energie Prestatie Coefficient (EPC), zoals verplicht gesteld sinds 1995 voor nieuwe gebouwen conform het Bouwbesluit, en niet ouder dan 1 jaar is geldig als EP certificaat. 5) gebruik makend van een gecertificeerde berekening van de Energie Prestatie Coefficient (EPC) conform het BouwBesluit en de Nederlandse norm NEN Energie Prestatie van Utiliteitsgebouwen, voor het eerst geintroduceerd in Het DATAMINE Model Project in Nederland De doelen van het Nederlandse DATAMINE Model Project 1. het verkrijgen van meer en betere kennis van de energieprestatie van de woningvoorraad van woningcorporaties, 2. het integreren van energie aspecten in het strategisch portfolio management van woning corporaties, 3. het informeren van beleidsmakers over de waarde van energie prestatie certificaten ten behoeve van het vergroten van de kennis van de Nederlandse gebouwenvoorraad als basis voor energiebeleid. De belangrijkste actoren Twee woning corporaties in Tilburg: WonenBreburg en TBV Wonen, Beleidsmakers betrokken bij de energie prestatie van gebouwen op lokaal en nationaal niveau, BuildDesk, projectleider van het EPA-project in Tilburg - 6 -

7 Beschrijving van de dataverzamelingsmethode In het kader van het Energie Convenant Tilburg is het grootste deel van de woningvoorraad van de woning corporaties WonenBreburg en TBV Wonen voorzien van een Energie Prestatie Advies (de Nederlandse uitwerking van het energie prestatie certificaat zoals vereist door de EPBD Energy Performance of Buildings Directive). Dit is het EPA-project in Tilburg, uitgevoerd door BuildDesk (los van DATAMINE). Dataverzameling en woninginspecties zijn uitgevoerd door BuildDesk. De invoergegevens voor de certificeringsberekening zoals vereist door het Nederlandse Energie Prestatie Certificaat bestaan uit algemene gebouwgegevens (zoals adres, gebouwtype, bouwjaar), eigenschappen van de gebouwschil en de gebouwinstallaties (inclusief duurzame energiesystemen). Gemeten energiegebruiken vormen geen onderdeel van de dataverzameling. De belangrijkste energie prestatie indicatoren die worden bepaald zijn U-waardes van daken, gevels, ramen, vloeren, rendementen van gebouwinstallaties, berekende energiegebruiken, CO 2 - emissie, EI (Energie Index, de Nederlandse uitwerking van de 'energie indicator' die door de EPBD vereist wordt en die tevens de basis is voor de bepaling van het energielabel). Gegevensbronnen BuildDesk heeft gebruik gemaakt van bestaande databases en heeft deze beschikbaar gemaakt voor de DATAMINE Evaluatie Database. BuildDesk heeft geen aanvullende gegevens verzameld voor DATAMINE. Het gebruikte certificeringsinstrument is de EPACT/W-software welke is gecertificeerd voor het maken van Enerige Prestatie Certificaten en Energie Prestatie Adviezen. Geanalyseerde woningvoorraad Fig. 2: General statistics of the analysed datasets Number of collected datasets 189 Certificate types Utilisation types whole buildings 1945 residential buildings 189 building parts - offices - apartments 8164 education - Rating types higher education - only asset rating 189 hospitals - only operational rating - hotels and restaurants - both asset and oper. rating - others - Considered energy uses Buildings constructed... heating or earlier 5 hot water 189 from 191 to cooling / air conditioning - from 1941 to lighting 189 from 1981 to others 189 since 21 - Conclusies en aanbevelingen Energie prestatie van de geanalyseerde gebouwen 1. Het grootste deel (65%) van de geanalyseerde woningvoorraad maakt gebruik van stadsverwarming welke een opwekkingsrendement van 1% heeft. Dit compenseert voor een deel de - 7 -

8 vrij slechte isolatie van de thermische schil van een groot deel van de woningvoorraad. Het wordt aanbevolen om de thermische schil van de woningen te verbeteren, omdat ze een grote hoeveelheid energie bespaard kan worden. 2. De gemiddelde Energie Index van de geanalyseerde woningvoorraad is een weinig beter dan de indicatieve gemiddelde waarde van de gehele Nederlandse (2.2 respectievelijk 2.2). Mogelijk komt dit door het grote aantal woningen in de geanalyseerde woningvoorraad dat aangesloten is op stadsverwarming. 3. Woningen in de goedkoopste huurklasse (huur < 339/maand) hebben de hoogste energiekosten per m2 gebruiksoppervlak, onafhankelijk van de grootte van de woningen. Een uitgebreidere analyse van de totale woonlasten van de woningen wordt aanbevolen, vooral omdat de goedkope huurklassen relatief meer last zullen hebben van stijgende energieprijzen. Gegevensverzamelingsmethode Het Nederlandse Model Project maakt gebruik van een bestaande database (EPACT-database), waarvoor geen aanvullende gegevens, speciaal voor DATAMINE, zijn verzameld. De EPACTdatabase sluit niet één-op-één aan op de DATAMINE Evaluation Database. Daarom kunnen niet alle velden van de DATAMINE-database gevuld worden. De gegevensverzameling is uitgevoerd conform de eisen van de Nederlandse EP-certificaat methode, gebruik makend van desk research en woninginspecties. Om voor bestaande gebouwen de beste resultaten te krijgen zijn beide methodes nodig. Met name in bestaande gebouwen komt het geregeld voor dat niet alle gegevens die nodig zijn voor het opstellen van het EP-Certificaat achterhaald kunnen worden. In dergelijke gevallen moeten alternatieven gevonden worden. De Nederlandse EPA-methode en sofware hebben hierop geanticipeerd, bijvoorbeeld door gebruik te maken van kengetallen voor U-waarden op basis van bouwjaar. Monitoring 1. Bedenk zorgvuldig wat het doel van monitoring op basis van energie prestatie certificaten is. En, wanneer dit duidelijk is, definieer zeer zorgvuldig welke data verzameld moet worden om dit monitoringdoel te bereiken. Kies een aanpak en de instrumenten die optimaal het monitoringdoel dienen. 2. De methode van dataverzameling moet zeer goed afgestemd worden op het te analyseren gebouwtype en definieer of het nieuwbouw of bestaande bouw betreft. Perspectieven voor toekomstige monitoring activiteiten In Nederland is in 27 een monitoringsaanpak opgezet voor gegevens uit EP-certificaten. Een beperkt aantal gegevens wordt in een vast stramien verzameld in een nationale monitoring database. Een groot deel van de gegevens mag door ieder softwareleverancier op eigen wijze aangeleverd worden. De waarde van de verzamelde gegevens is hierdoor beperkt, omdat een groot deel van de gegevens niet gebruikt kan worden voor analyses. Het vergroten van de kennis van de (bestaande) gebouwvoorraad is dan ook geen doel van de huidige nationale monitoring database. De resultaten van DATAMINE kunnen gebruikt worden om de kracht van EP-certificaten aan te tonen als bron voor het vergroten van de kennis over de bestaande gebouwenvoorraad als basis voor energiebeleid. Als gevolg daarvan zouden beleidsmakers kunnen besluiten om de functionaliteiten van de Nederlandse monitoring database te herzien dan wel uit te breiden

9 2 Beschrijving van het Nederlandse Model Project 2.1 Doelen en belangrijkste actoren Achtergrond Drie woning corporaties (WonenBreburg, TBV Wonen en Tiwos) in Tilburg en de gemeente Tilburg zijn gezamenlijk een Energie Convenant overeengekomen. Dit Energie Convenant heeft drie doelen: 1. het voldoen aan de eisen van de EPBD, 2. het ondersteunen van nationale klimaatdoelstellingen op lokaal niveau, 3. het integreren van energieaspecten in het strategisch portfolio management van de woning corporaties. Onderdeel van het Energie Convenant is het opstellen van Energie Prestatie Adviezen (EPA is de Nederlandse uitwerking van het energie prestatie certificaat zoals vereist door de EPBD Energy Performance of Buildings Directive) voor het grootste deel van woningvoorraad van de woningcorporaties. Dit is het EPA-project in Tilburg, uitgevoerd door BuildDesk. Doelen van het Nederlandse DATAMINE Model Project Alle EPA s zijn verzameld in een database. Het Nederlandse DATAMINE Model Project gebruikt deze database voor de volgende doelen: 1. het verkrijgen van meer en betere kennis van de energieprestatie van de woningvoorraad van woningcorporaties Aan dit doel wordt direct voldaan door het verzamelen en analyseren van de EPA-data in de DATAMINE database. 2. het integreren van energie aspecten in het strategisch portfolio management van woning corporaties De resultaten van de database analyses worden gebruikt als input voor portfolio management. Als gevolg van stijgende energie prijzen wordt de energie prestatie van een gebouw een steeds belangrijkere factor in de totale woonkosten (bestaande uit huur en energiekosten) voor huurders. Dit verklaart waarom de energie prestatie van gebouwen een significante parameter wordt in port folio management. Overigens is het van belang rekening te houden met mogelijke tegenstrijdige belangen: de gebouweigenaar (in dit geval de woningcorporatie) doet de investering voor het verbeteren van de energieprestatie terwijl de energiebesparing (en dus de lagere energierekening) ten bate van de huurder komt. Woningcorporaties proberen oplossingen te vinden voor dit probleem. Zij kunnen bv. de huur verhogen als ze de huurder ervan kunnen overtuigen dat hij deze hogere huurkosten kan terugverdienen door een lagere energierekening. 3. het informeren van beleidsmakers over de waarde van energie prestatie certificaten ten behoeve van het vergroten van de kennis van de Nederlandse gebouwenvoorraad als basis voor energiebeleid. In Nederland is in 27 een monitoringsaanpak opgezet voor gegevens uit EP-certificaten. Een beperkt aantal gegevens wordt verzameld in een nationale monitoring database. De waarde van de verzamelde gegevens is beperkt omdat een groot deel van de gegevens niet gebruikt kan worden voor analyses, simpelweg omdat de data, afkomstig uit verschillende bronnen, niet compatibel is. Het vergroten van de kennis van de (bestaande) gebouwvoorraad is dan ook geen doel van de huidige nationale monitoring database

10 De resultaten van DATAMINE kunnen gebruikt worden om de kracht van EP-certificaten aan te tonen als bron voor het vergroten van de kennis over de bestaande gebouwenvoorraad als basis voor energiebeleid. Als gevolg daarvan zouden beleidsmakers kunnen besluiten om de functionaliteiten van de Nederlandse monitoring database te herzien dan wel uit te breiden. De ervaringen uit het DATAMINE project worden gecommuniceerd naar de Nederlandse beleidsmakers via de National Feedback Committee, publicaties en presentaties. Belangrijkste actoren De belangrijkste actoren bestaan uit de volgende partijen: Twee woning corporaties: WonenBreburg en TBV Wonen, die toestemming hebben gegeven om energieprestatiegegevens van hun woningvoorraad te gebruiken voor het Nederlandse Model Project. Deze woning corporaties zijn heel actief in het onderzoeken van de rol van de energie prestatie van hun woningvoorraad in hun port folio management. Beleidsmakers die betrokken zijn bij de energie prestatie van gebouwen op lokaal en nationaal niveau: Ministerie van VROM, gemeente Tilburg, VNG (Vereniging van Nederlandse gemeenten), Aedes (de koepelorganisation van woning corporaties), SenterNovem BuildDesk, de projectleider van het EPA-project in Tilburg en tevens de Nederlandse partner in het DATAMINE project. Deze belangrijkste actoren zijn ook vertegenwoordigd in de Nederlandse National Feedback Committee voor DATAMINE, welke dienst doet als een uitwisselingsplatform voor kennis en ervaring op het gebied van energie prestatie en de gebouwvoorraad. 2.2 Gegevensverzamelingsmethode De gebouwvoorraad gebruikt voor gegevensverzameling De energieprestatiegegevens van een deel van de woningvoorraad van twee woningcorporaties is gebruikt voor het Nederlandse DATAMINE Model Project. De beschouwde woningvoorraad bestaat uit eengezinswoningen en meergezinswoongebouwen. Figuur 3 geeft een overzicht van de aantallen en specificaties van de betrokken gebouwen. Fig. 3: General statistics of the analysed datasets Number of collected datasets 189 Certificate types Utilisation types whole buildings 1945 residential buildings 189 building parts - offices - apartments 8164 education - Rating types higher education - only asset rating 189 hospitals - only operational rating - hotels and restaurants - both asset and oper. rating - others - Considered energy uses Buildings constructed... heating or earlier 5 hot water 189 from 191 to cooling / air conditioning - from 1941 to lighting 189 from 1981 to others 189 since 21 - Beschrijving van de gegevensverzamelingsmethode - 1 -

11 In het kader van het Energie Convenant Tilburg is het grootste deel van de woningvoorraad van de woning corporaties WonenBreburg en TBV Wonen voorzien van een Energie Prestatie Advies (de Nederlandse uitwerking van het energie prestatie certificaat zoals vereist door de EPBD Energy Performance of Buildings Directive). Dit is het EPA-project in Tilburg, uitgevoerd door BuildDesk. Dataverzameling en woninginspecties zijn uitgevoerd door derden. De invoergegevens voor de certificeringsberekening zoals vereist door het Nederlandse Energie Prestatie Advies bestaan uit algemene gebouwgegevens (zoals adres, gebouwtype, bouwjaar), eigenschappen van de gebouwschil en de gebouwinstallaties (inclusief duurzame energiesystemen). Gemeten energiegebruiken vormen geen onderdeel van de dataverzameling. De belangrijkste energie prestatie indicatoren die worden bepaald zijn U-waarden van daken, gevels, ramen, vloeren, rendementen van gebouwinstallaties, berekende energiegebruiken, CO 2 - emissie, EI (Energie Index, de Nederlandse uitwerking van de 'energie indicator' die door de EPBD vereist wordt en die tevens de basis is voor de bepaling van het energielabel). Gegevensbronnen BuildDesk heeft gebruik gemaakt van bestaande databases en heeft deze beschikbaar gemaakt voor de DATAMINE Evaluatie Database. De gegevens van het Nederlandse Model Project zijn beschikbaar in een formaat, zoals gedefinieerd door het Nederlandse Eniergie Prestatie Advies (EPA) en de EPA-datastructuur. Daardoor is BuildDesk gebonden aan de gegevens die daadwerkelijk beschikbaar zijn in de database. BuildDesk heeft geen aanvullende gegevens verzameld voor DATAMINE. Het gebruikte certificeringsinstrument is de EPACT/W-software welke is gecertificeerd voor zowel de Energie Prestatie Certificaten methode als de Energie Prestatie Advies methode. Activiteiten van BuildDesk 1. Transformatie van de data sets van 1.89 gebouwen en invoer in de individuele evaluatie data base BuildDesk heeft digitaal een data-uitwisselingsfile gegenereerd waarmee de data is gekopieerd van de EPACT-database naar de gemeenschappelijk Evaluation Data Base. The EPACT-database is niet volledig compatibel met de Datamine Evaluation Data Base (DEDB). Diverse parameters van DEDB staan niet in de EPACT-database (zoals parameters met betrekking tot airconditioning en koeling, omdat er geen koeling aanwezig is in de beschouwde woningvoorraad) of gemeten energiegebruiken, omdat die niet verzameld zijn. Sommige andere parameters zouden kunnen worden afeleid uit de EPACT database maar alleen na complexe data-bewerking. Deze complexe data-bewerking is niet uitgevoerd, omdat de voordelen onvoldoende opwegen tegen de te leveren inspanningen (zo is bv. geen code toegekend aan alle voorgestelde energiebesparende maatregelen en is ook geen rangorde aangebracht in constructies op basis van hun oppervlak). 2. Analyse van de specifieke EP indicatoren BuildDesk heeft de data in de database geanalyseerd. Alle woningen zijn anoniem in de database opgenomen. De data in de database wordt vertrouwelijk gebruikt in dit project. BuildDesk heeft de data geëvalueerd en de woningcorporaties voorzien van strategische informatie die zij kunnen gebruiken voor hun port folio management (bv. de algemene energie prestatie van de woningvoorraad en zijn sub-populaties, kosten efficiënte energiebesparende maatregelen en de economische gevolgen). 3. Evaluatie van de individuele dataverzameling, het evaluatie proces en voorstellen voor verbeteringen BuildDesk heeft het proces van dataverzameling en verwerking geëvalueerd en heeft verbeteringen geformuleerd. 4. Algemene conclusies voor het monitoring concept Aanbevelingen voor monitoring zijn toegesneden op nationale monitoringdoelstellingen

12 3 Data Evaluatie 3.1 Algemene statistieken De database van het Nederlandse Model Project bestaat uit 1.89 woningen van twee verschillende woning corporaties in Tilburg. Alle datasets verwijzen naar individuele woningen (of appartementen). Dat betekent dat de data structuur gevuld is met 1.89 unieke datasets. Karakteristieken van de woningvoorraad Figuur 4 laat zien dat het grootste deel van de woningvoorraad (circa 75%) gebouwd is tussen 1956 en In deze periode van 3 jaar heeft de bouwregelgeving zich ontwikkeld van in het geheel geen eisen aan gebouwisolatie naar steeds verder aangescherpte eisen bouwdeelniveau. Energie prestatie eisen (voor nieuwe gebouwen) werden in 1995 in Nederland geïntroduceerd. Fig. 4: Frequency of building construction cycle frequency of buildings per construction cycle mean (n= 119) (n= 2186) construction cycle (n= 4122) (n= 347) (n= 371) (n= 2) (n= 13) (n= 8) number of dwellings [-] Hieronder volgt een kort overzicht van de relevante regelgeving en typische gebouweigenschappen door de jaren heen [energiebesparingsverkenner.nl]: Voor 1965 Geen eisen met betrekking tot gebouwisolatie. Gebouwisolatie werd dan ook niet toegepast. Voor 193 werden geen spouwmuren toegepast. Enkel glas, vaak in stalen kozijnen. Lokale verwarming (kachels). Natuurlijke ventilatie In 1965 werden de eerste isolatie-eisen geïntroduceerd. Van nu af werden gebouwen beperkt geïsoleerd. Enkel glas en natuurlijke ventilatie waren nog steeds de standaard. Centrale verwarmingssystemen werden steeds meer toegepast Opmerkelijk genoeg waren de eisen voor sociale huurwoningen strenger dan voor andere woningen: zo moesten woonvertrekken voorzien zijn van dubbel glas. Toch werd dubbel glas ook in an

13 dere woningen op grote schaal toegepast. Ook werd in veel woningen de vloer beter geïsoleerd dan vereist. Toepassing van centrale verwarmingssystemen werd standard 198 Dubbel glas in woonvertrekken werd verplicht voor alle woningen. De vloer werd meestal beter geïsoleerd dan vereist. CV-installaties waren meestal van het type VR Woningen werden goed geïsoleerd en dubbel glas was standaard, net zoals VR-ketels Introductie van energieprestatie-eisen door middel van de Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC), waarin de energievraag voor ruimteverwarming, warm tapwater, verlichting, hulpenergie en energiewinst door toepassing van duurzame energiesystemen (bv. PV). Eis: EPC 1,4, vanaf 1/1/1998: EPC 1,2 en vanaf 1/1/2: EPC 1,. > 21 De EPC wordt verder aangescherpt. Gebouwen worden zeer goed geisoleerd inclusief de toepassing van HR-glas. HR-ketels worden standaard toegepast, vaak in combinatie met zonneboilers. Mechanische ventilatie wordt alom toegepast. Figuur 5 laat zien dat de meerderheid van de woningen in de woningvoorraad een gebruiksoppervlak heeft van 6 1 m2. Fig. 5: Frequency of building size classes number of dwellings per building size class mean (n=119) (n=1) 1 conditioned living area [m2] (n=) (n=5) (n=22) (n=18) 81-1 (n=3333) 61-8 (n=3935) 41-6 (n=154) 21-4 (n=188) (n=5) number of dwellings [-]

14 Figuur 6 geeft de verdeling naar woningtypes in de woningvoorraad. Veruit het merendeel (8%) bestaat uit meergezinswoningen (portiek- en galerijflats). Fig. 6: Break down of building types number of building types 4; % 457; 5% 1484; 15% 524; 51% 2924; 29% free standing semi-attached terraced apartments central entrance apartments gallery entrance Aantal gebruikte parameters Niet alle parameters in de Datamine Evaluation Data Base kunnen gevuld worden uit de EPACTdatabase. Figuur 7 bevat per hoofdstuk een overzicht van het aantal gevulde velden. Fig. 7: Frequency of used data fields Frequency of used data fields sections of DATAMINE data structure H G F E D C B A used not used number of variables

15 3.2 Thermische schil en de energievraag van de woningen Gemiddelde U-waarde in relatie tot bouwjaar In figuur 8 staat de gemiddelde U-waarde van de gevels uitgezet tegen het bouwjaar, inclusief de gemiddelde U-waarde van de gevels gemiddeld voor alle woningen. Ook staat het totaal aantal woningen per bouwjaarklasse vermeld. Het grootste deel van de woningen heeft ongeïsoleerde gevels. Het isolatieniveau verbetert wel met het vorderen van de bouwjaren (zoals verwacht). Maar het isolatieniveau van de gevels kan zeker nog verbeterd worden. Fig. 8: Mean U-Value of walls, dependence on building construction cycle mean U-value walls [W/(m2*K)] mean (n=9887) 1, (n= 2159),77 construction cycle (n= 479) (n= 3255) (n= 371) (n= 2) 1,4 1,63 2,22 2, (n= 13) 1, (n= 8) 2,43 -,5 1, 1,5 2, 2,5 3, U-value [W/(m2*K)] In figuur 9 staat de gemiddelde U-waarde van de ramen uitgezet tegen het bouwjaar, inclusief de gemiddelde U-waarde van de ramen gemiddeld voor alle woningen. De meeste woningen hebben een combinatie van dubbel en enkel glas (U-waarde varieert van 3 3,7 W/m2K, met uitzondering van 2 woningen uit de periode die alleen enkel glas hebben)

16 Fig. 9: Mean U-Value of windows, dependence on building construction cycle mean U-value windows [W/(m2*K)] mean (n=175) 3, (n= 2166) 3,6 construction cycle (n= 418) (n= 347) (n= 371) (n= 2) 2,98 3,58 3,62 5, (n= 13) 3, (n= 8) 3,7-1, 2, 3, 4, 5, 6, U-value [W/(m2*K)] In figuur 1 staat de gemiddelde U-waarde van de daken uitgezet tegen het bouwjaar, inclusief de gemiddelde U-waarde van de daken gemiddeld voor alle woningen. Ook staat het totaal aantal woningen per bouwjaarklasse vermeld. Het isolatieniveau verbetert met het vorderen van de bouwjaren, hetgeen niet alleen veroorzaakt wordt door betere isolatie ten tijde van de bouw maar ook door na-isolatie van de daken, vooral voor woningen gebouwd vanaf Overigens hebben niet alle woningen een dak. Het betreft dan appartementen die niet direct aan het dak van het appartementengebouw grenzen. Fig. 1: Mean U-Value of roofs or top ceilings, dependence on building construction cycle mean U-value roofs [W/(m2*K)] mean (n=4114), (n= 128),42 construction cycle (n= 1777) (n= 843) (n= 192) (n= 2),73 1,1 2,1 2, (n= 12) 2, (n= 8) 1,23 -,5 1, 1,5 2, 2,5 U-value [W/(m2*K)]

17 In figuur 11 staat de gemiddelde U-waarde van de vloeren uitgezet tegen het bouwjaar, inclusief de gemiddelde U-waarde van de vloeren gemiddeld voor alle woningen. Ook staat het totaal aantal woningen per bouwjaarklasse vermeld. Het isolatieniveau verbetert enigszins met het vorderen van de bouwjaren. Vloeren lijk pas vanaf 1986 te zijn geïsoleerd. De vloeren van de woningen voor 1925 zijn gerenoveerd en nageïsoleerd. Na-isolatie van de vloeren is met name van belang voor de woningen uit de periode Overigens hebben niet alle woningen een vloer. Het betreft dan appartementen die niet direct aan de begane grond vloer van het appartementengebouw grenzen. Fig. 11: Mean U-Value of basement (floor of bottom conditioned storey over cellar or soil), dependence on building construction cycle mean U-value basements [W/(m2*K)] mean (n=4119) 1, (n= 1222),57 construction cycle (n= 1784) (n= 843) (n= 247) (n= 2) 1,56 2,4 2,29 2, (n= 13), (n= 8) 1,14 -,5 1, 1,5 2, 2,5 3, U-value [W/(m2*K)]

18 In figuur 12 staat de gemiddelde U-waarde van de thermische schil uitgezet tegen het bouwjaar, inclusief de gemiddelde U-waarde van de thermische schil gemiddeld voor alle woningen. Ook staat het totaal aantal woningen per bouwjaarklasse vermeld. De woningen gebouwd voor 1925 lijken grondig gerenoveerd te zijn. Diverse delen van de thermische schil van woningen gebouwd vanaf 1926 kunnen nog goed verbeterd worden. Fig. 12: Mean U-Value of the envelope, dependence on building construction cycle mean U-value of the envelope [W/(m2*K)] mean (n=189) 1, (n= 2166),9 construction cycle (n= 4122) (n= 347) (n= 371) (n= 2) 1,57 2,7 2,22 2, (n= 13) (n= 8) 1,67 1,75 -,5 1, 1,5 2, 2,5 3, U-value [W/(m2*K)] Verdeling van U-waarden gerelateerd aan constructie oppervlak Figuur 13 laat zien dat veruit het grootste deel van het totale geveloppervlak ongeïsoleerd is. De U-waarde klassen zijn gerelateerd aan de gemiddelde U-waarde van de gevels in een woning. Fig. 13: Total wall surface for different U-value classes total wall surface for different U-value classes all (n=9887) ,1-5,5 (n= ) 4,51-5 (n= ) 4,1-4,5 (n= 16) 295 U-value class 3,51-4 (n= 14) 3,1-3,5 (n= 22) 2,51-3 (n= 61) 2,1-2,5 (n= 147) ,51-2 (n= 2593) ,1-1,5 (n= 1684) ,51-1 (n= 3276) ,5 (n= 19) total wall area [m2]

19 Figuur 14 laat zien dat een groot deel van het oorspronkelijk enkele glas vervangen is door dubbel glas: de meeste ramen hebben nu dubbel glas of beter (gemiddelde U-waarde < 3W/m2K). Fig. 14: Total window surface for different U-value classes total window surface for different U-value classes all (n=175) ,1-5,5 (n= 111) ,51-5 (n= 12) ,1-4,5 (n= 1592) U-value class 3,51-4 (n= 1531) 3,1-3,5 (n= 5778) 2,51-3 (n= 275) 2,1-2,5 (n= 327) ,51-2 (n= 341) ,1-1,5 (n= ),51-1 (n= ) -,5 (n= ) total window area [m2] Figuur 15 laat zien dat een groot deel van de daken nog nageïsoleerd kan worden. Meer dan 9% van het totale dakoppervlak heeft een U-waarde > 2 W/m2K. Fig. 15: Total roof and top ceiling surface for different U-value classes total roof surface for different U-value classes all (n=4114) ,1-5,5 (n= ) 4,51-5 (n= ) 4,1-4,5 (n= 1) 941 U-value class 3,51-4 (n= ) 3,1-3,5 (n= 84) 2,51-3 (n= 184) 2,1-2,5 (n= 76) ,51-2 (n= 9) ,1-1,5 (n= 171) 8.857,51-1 (n= 1926) ,5 (n= 1573) total roof area [m2]

20 Figuur 16 laat zien dat een groot deel van de vloeren nog nageïsoleerd kan worden. Meer dan 9% van het totale vloeroppervlak heeft een U-waarde > 2 W/m2K. Echter, bij vloeren is naisoleren vaak technisch complexer dan bij daken of zelfs onmogelijk. Fig. 16: Total basement surface (cellar ceilings / floor above soil) for different U-value classes U-value class all (n=9887) 5,1-5,5 (n= ) 4,51-5 (n= ) 4,1-4,5 (n= 16) 3,51-4 (n= 14) 3,1-3,5 (n= 22) 2,51-3 (n= 61) 2,1-2,5 (n= 147) 1,51-2 (n= 2593) 1,1-1,5 (n= 1684),51-1 (n= 3276) -,5 (n= 19) total basement surface for different U-value classes total basement area [m2] Relatie tussen twee methodes voor de bepaling van U-waarden De Nederlands e EPA-methode onderscheidt twee verschillende methodes om de U-waarde van een bouwconstructie te bepalen, afhankelijk van het doel waarvoor de U-waarde gebruikt wordt: een energie prestatie berekening voor certificering of maatwerkadvies [ISSO82-1] en [ISSO82-2]. Uitgebreide methode De U-value van een constructie wordt bepaald door de dikte en warmtetransmissiecoefficient van elke materiaallaag in de dwarsdoorsnede van de constructie. Dit is de traditionele en meest accurate methode, maar, in het geval van bestaande gebouwen, ook de meest tijdrovende en in veel gevallen ook niet uitvoerbaar zonder without de constructie te vernielen, hetgeen in de meeste gevallen niet wenselijk is. Daarom is ook een vereenvoudigde methode ontwikkeld. Vereenvoudigde methode De U-waarde van een constructie wordt afgeleid van zeer eenvoudige gebouwkenmerken: de aanwezigheid en hoeveelheid isolatie en de aanwezigheid van een luchtspouw. Als deze kenmerken niet zijn vast te stellen is de U-waarde afhankelijk van het bouwjaar