broedmogelijkheden van mezen

Transcriptie

1 Onderzoek naar bevoordelg van broedmogelijkheden van mezen nestkasten boomgaarden P. Alkema Foto s: Janvan Waversveld In Het Vogeljaar, jaargang 28 (4) 1980, las U op bladzijde een eerste en uitvoeri ger artikel over bovengenoemdonderwerp. Hoewel de volgorde van dat artikel onjuiste en daarmee onlogische volgorde werd afgedrukt, is hopelijk de bedoelg en resultaten tot en met 1979 van bedoeld onderzoek voor de geïnteresseerde lezer voldoende duidelijk overgekomen. Ter opfrissg, en als aanloop naar de behandelg van de resultaten dit artikel, volgt nogmaals een korte beschrijvg van de bevdgen tot en met Aanleidg Onderzoek heeft uitgewezen, dat mezen meer dan Rgmussen staat zijn schadelijke sekten (voornamelijk rupsen van wtervlder, voorjaarsuil en bladrollers) boomgaarden op te ruimen. Zij kunnen als predatoren een belangrijk aandeel leveren het tegengaan van sekteplagen. Om die redenen worden reeds vanaf 1973 op de 12 ha grote TNOproefboomgaard 'De Schuilenburg te Kesteren (Betuwe) poggen verricht meer broedparen van mezen te krijgen. In deze boomgaard wordt gezocht naar meer verantwoorde mogelijkheden om sekteschade te voorkomen, waarbij natuurlijke bestrijdg vooropstaat. Rgmussen zijn hier talrijk. Er waren duidelijkeaanwijzgen, dat deze soort verantwoordelijk is voor het gemiddeldgerg aantal broedende mezen, wanneer de aanwezige nestkasten voor beide soorten geschikt is. Resultaten Er werd daarom geëxperimenteerd met speciale kasttypen of kasten met speciale voorziengen om mezen te bevoordelen en Rgmussen zo veel mogelijk uit te sluiten. Als Tabel 1 Al het vorige artikel werd meldg gemaakt van het feit, dat Rgmussen volop kans zagen houtbetonkasten, waarvan te broeden een grotere vliegopeng aan de buitenzijde eerste werden proeven gedaan met zogenaamde pijpjeskasten : kasten met diverse varianten van gebogen en geknikte pijpjes voor de vliegopeng. Geen van de ontwerpen Houtbetonkast met dun metalen plaatje van 28 mm. met een vlieggat bleek een positieve vloed te hebben op het resultaat. Als volgende pogg werden kasten met een 40 cm lange horizontale pijp het vlieggat aangeboden. Het eerste jaar leverden alle kasten geslaagde broedsels van de Koolmees op. In de volgende Jaren werden echter meer broedsels van Rgmussen dan mezen deze kasten grootgebracht. Ook de resultaten met het aanbrengen van een dun van plaatje 0 28 mm voor een groter vlieggat bij houtbetonkasten was teleurstellend: volop bewong door Rgmussen. Boomkruiperkasten, de bontespechtkasten, de steenuilpijp en steenuilkast werden eveneens bewoond door Rgmussen. Bijvoederg met zaden, vetbollen en pda s een tweetal wterperiodes leidde evenm tot toename van het mezenbestand het broedseizoen. Resultaten De onderzoekresultaten worden vermeld de tabellen 1 t/m 6. De getallen verschaffen kwantitatieve (aantal bezette kasten), géén kwalitatieve (aantal uitgevlogen jongen) formatie. 20

2 Tabel 1. Bezettg van houtbetonkasten door Rlngmua (rm), Koolmees (km) en Pimpelmees (pm) op De Schuilenburg van Vlieggat kasten bezel kasten bezel kasten bezet kasten bezet openg rm km pm rm km pm rm km pm rm km pm 26 mm mm mm (plaatje)*) ** 0 32 mm *) dun metalen plaatje met eenvlieggatdoorsnede van 28 mm voor een openg de kast met>3s **) 1 zwartkopmees! mm doorsnede. voorzien was van een dun metalen plaatje met een doorsnede van 28 mm. Ter aanvullg volgen naast de ervargen van 1979 nog die van Hoewel de kasten met een 32 mmopeng procentueel meer werden bewoond, was de van bezettg de 'metalen plaatjes kasten door Rgmussen meer dan 50%. De Pimpel en Koolmezen lieten het geheel afweten. In de 28 mmkasten werden aanvankelijk (1979 en 1980) meer broedende Pimpelmezen dan Koolmezen aangetroffen. In 1981 en 1982 lijkt de Pimpelmees haar broedactiviteiten 'verlegd' te hebben naar de aangeboden 26 mmkasten. Enkele Koolmezen en Rgmussen bleven broeden de 28 mmkasten. Vooral 1982 was de bezettg na aanzienlijk aanvullg van het kastenbestand gerg. Tabel 2 Vanaf 1979 werd een meerjarig experiment opgezet met series dentieke normale houten kasten, die aan de voorzijden voorzien waren van een halve PVCvoorwand. In deze voorwand waren vlieggatdoorsneden geboord, die steeds één mm groter werden (28, 29, en 32 mm). Doel hiervan was vast te stellen, waar bij de verschillende vogelsoorten de grenzen van mogelijkheden liggen deze kasten te broeden. Al het eerste onderzoekjaar bleken Rgmussen staat te broeden de kasten met een openg vanaf 29 mm. Mezen lieten het toen geheel afweten. Normalehoutbetonkastmet een vlieggat van 32 mm. Dit teleurstellende resultaat bracht ons 1980 op de gedachte de bovenzijde van de achterwand van een deel van de kasten van Tabel 2. Bezettg van normale houtenkasten (wanddikte 12 mm) voorzien van een halve PVCvoorwand met één mm oplopende vlieggatdoorsnede door Rgmus (rm) en Koolmees (km) op De van Schuilenburg een lichtdoorlatend perspexplaatje te voorzien. In het verleden was namelijk duidelijk geworden, dat Rgmussen zich sneller ge 0 vlieggat Aantal * stoord voelen en zich eerder defitief laten (mm) Kasten rm km rm km rm km verjagen dan mezen. In tegenstellg tot wat van *) ieder kasttype 2 voorzien van lichtdoorlatend perspex plaatje aan de van bovenzijde de achterwand: géén resultaat op rgmuswerg. verwacht werd had deze voorzieng 1980 en nog meer 1981 geen nadelige vloed op het broedresultaat van de Rgmussen. Omdat deze kasten enkel geen opzicht een positieve vloed had op het broedende mezenbestand, werden de experimenten hiermee beëdigd. 21

3 deze Tabel 4. Bezettg van de kasten met een 40 cm lange PVC* pijp, 0 47 mm, op De van (rm = Schuilenburg Rgmus, km = Koolmees) kasten bezel kasten bezet kasten bezet rm km rm km rm km hout houtbeton Tabel 3 Voor het broedseizoen van 1979 werd een vijftal houten kasten de boomgaard opgehangen met een vliegopeng,aangebracht de hoek van de bodem. Op de normale plaats van de vliegopeng werd een serie klee gaatjes geboord om enige lichtval te bewerkstelligen. Gehoopt werd, dat mezen tegenstellg tot de mussen kasten als Tabel 5 broedgelegenheidkonden benutten. Van de vele ideeën die werden aangedragen Tabel 3. van Bezettg normale houten kasten met een 'vlieg openg de hoek van de bodem De op Schuilenburg van naar aanleidg van het vorige artikel 'Het Vogeljaar, gaf die van de heer H.P. Vastenhoud uit Rotterdam voor ons directe Jaar Aantal kasten bezel aanleidg tot verdere experimenten. Hij Rgmus Koolmees schreef zijn brief van 3 september 1980 on De eerste twee jaren bleven alle kasten onbewoond. In het derde broedseizoen bleken twee kasten bewoond door Rgmussen, waardoor duidelijk werd, dat ook dit kasttype niet aan het doel beantwoordde. Tabel 4 Vanaf 1977 werden experimenten gedaan met die voorzien Kasten waren van een 40 cm lange pijp de vliegopeng. In het vorige artikel is hiervan meldg gemaakt. Ter completerg volgen de resultaten van Wat opvalt is, dat 1979 en 1978 relatief veel Koolmezen deze kasten hebben gebroed. Ook Rgmussen bleken later goed staat hun jongen hier groot te brengen. Dit werd met name 1981 duidelijk. dermeer het volgende: 'Om s wters de mezen te kunnen voeren, zonder dat de grote zwermen Huismussen alles wegschrokken, heb ik het volgende bedacht: Ik had een houten napje (de onderkant van een afgedankte banjo). Daarboven heb ik een dakje gemaakt van watervast triplex, dat aan alle kanten 3 cm buiten het bakje uitsteekt. Op 3 plaatsen op de rand van het bakje heb ik touwtjes bevestigd, die gaan dan door 5 cm heel lange, dunne pijpjes (zogenaamde kous) dan door gaatjes het dakje en daarboven heb ik ze samengebonden,een haakje er aan en zo kan het aan een drooglijn hangen. Er durft geen Huismus te komen, terwijl de mezen rustig en uit vliegen. Met de wetenschap van deze twee feiten had ik gedacht: Zou het niet mogelijk zijn op die manier nestkastjes te maken met behulp van PVCbuis, flk diep, en het dakje, met het oog op de regen nog wat verder overstekend. Ze zouden dan aan Houten kast met halve PVCvoorwand met daar de vliegopeng. een tak kunnen worden opgehangen. De kans lijkt mij niet groot, dat Rgmussen daar zullen gaan, omdat u ook wel gezien zult hebben hoe Rgmussen een nestkast de dekens over zich heen trekken (hun nest nog overhuiven met gras en veren tot aan het deksel toe). Ze schijnen dus erg van beschuttg te houden'. Om dit goede idee te verduidelijken werd een tekeng aan de brief toegevoegd: 22

4 9 2 Tabel 5. Bezettg van zogenaamde PVC zwabberkasten op De Schuilenburg 1981en Jaar Aantal Bezettg door kasten rgmus koolmees De heer G. van Waversveld werd bereid gevonden van dit type nestkast een aantal exemplaren te fabriceren, zodat daarmee 1981 een eerste ervarg kon worden opgedaan. Hoewel de bezettg niet hoog was, brachten alléén Koolmezen broedsels deze bijzondere kast groot, Dit was aanleidg het bestand van wat wij zwabberkasten zijn gaan noemen voor het volgende seizoen te vergroten. Plezierig was het te constateren dat de kasten ook 1982 uitsluitend door Koolmezen bewoond werden. Met de keuze van dit kasttype lijkt edelijk de weg open naar een mogelijkheid om Koolmezen te bevoordelen bij het aanbieden van broedgelegenheid! Kast met vlieggat foto). de bodem (zijwand is verwijderd voor Tabel 6 Kast met een 40 cm lange PVCpljp als vliegopeng. In het samenvattende overzicht is te zien, dat de kasten met een vliegopeng van 29 mm doorsnede en groter, zelden of nooit mezen broeden. Ook wanneer de 28 mmopeng een dun metalen plaatje is, worden vrijwel uitsluitend Rgmussen gevonden. Koolmezen krijgen pas m of meer kans bij kasten, waar de 28 mmopeng een dikkere wand is uitgeboord en misschien kasten met een lange PVCpijp de vliegopeng. De zogenaamde zwabberkasten werden tot nu toe alleen door Koolmezen bewoond, zelfs 1982 toen alle voor Rgmus geschikte kasten uit de boomgaard waren verwijderd. Pimpelmezen, ten slotte, lijken alleen te zijn gebaat bij een openg van 28 mm en liefst nog mder; de kasten met een openg van 26 mm is de laatste twee jaar geen andere soort broedend aangetroffen. Tabel 6. Overzicht van de bezettg door Rgmus (rm), Koolmees (km) en Pimpelmees (pm) van de verschillende nestkasttypen op De te Kesteren van Schuilenburg Materiaal Vlieggat openg aantal bezet aantal bezet aantal bezet aantal bezet houtbeton 0 26 mm hout(beton) 0 28 mm houtbeton plaatje, 0 28 mm * 0 hout(beton) mm hout In bodem hout(beton) PVCpijp 40 cm PVC 'zwabberkast' Totale bezettg *) 1 kast bezet door zwartkopmees. 23

5 24 van aangeboden nestkasten. Er zijn diverse poggen verricht om nestkasttypen aan te bieden, die niet of slechts zeer ten delen geschikt waren voor door bezettg Rgmussen en wèl voor mezen. De meeste van deze poggen faalden. Op dit moment zijn twee broedseizoenen goede resultaten geboekt met zogenaamde zwabberkasten, ontworpen naar een idee van de heer H.R. Vastehoud. Deze kast bestaat uit een lange PVCpijp met een uitstekend dakje, dat met touw Kast, waarvan de bovenzijde van de achterwand is voorzien van eenlichtdoorlatend perspexplaatje. tjes verbonden werd met de rand van de pijp. Alleen Koolmezen bleken staat hier te De PVC zwabberkast, 25 cm diep, 10,5 cm ruimte tussen het uitstekende dakje en de pijp. cm doorsnede, met 5 broeden. Daarmee lijkt de weg geopend Koolmezen te bevoordelen bij het aanbieden van broedgelegenheid. Voor bevoordelg van Pimpelmezen lijkt het aanbieden van kasten met een vliegopeng van 26 mm toereikend. Het onderzoek wordt voortgezet met een verhoogd bestand aan kasten met een vliegopeng van 26 mm en de 'zwabberkasten'. Samenvattg en conclusie Op De Schuilenburg een proefboomgaard de Betuwe, werd het verleden vastgesteld, dat mezen geschikte roofvijanden zijn van schadelijke boomgaardsekten. Rgmussen waren hier echter veel talrijker, maar bleken als predator van mder belang. Van Met Rgmussen is bekend, dat zij mezen verdrgen bij het zoeken en gebruik nemen beide kasttypen lijkt een optimale bevoordelg van broedgelegenheidvoor mezen gerealiseerd. P. Alkema, Prsenhof BM Kesteren, LITTERATUUR: Alkema, P. (1980): Onderzoek naar bevoordelg van broedmogelijkheden van mezen boomgaarden. Het Vogeljaar 28 (4): Zie ook bladzijde 278.