Eiwitverrijkt voedingsadvies bij diabetes mellitus

Transcriptie

1 Patiënteninformatie Eiwitverrijkt voedingsadvies bij diabetes mellitus rkz.nl

2 Eiwitverrijkt voedingsadvies bij diabetes mellitus Naam: Datum: Diëtist:

3 Eiwitverrijkt voedingsadvies bij diabetes mellitus Wat is diabetes mellitus? Diabetes mellitus is een aandoening waarbij er problemen zijn met het op peil houden van het glucosegehalte van het bloed (ofwel bloedsuikergehalte). Glucose is afkomstig van koolhydraten (suikers en zetmeel) in de voeding. Koolhydraten worden in de darmen omgezet in glucose. Deze komt via de darmen in het bloed terecht. Het bloed brengt de glucose naar de cellen in het lichaam (bijvoorbeeld van de spieren en hersenen). Daar dient de glucose als energiebron. Om glucose vanuit het bloed de cellen van het lichaam in te laten gaan is insuline nodig. Insuline is een hormoon; het wordt in de alvleesklier (pancreas) gemaakt. Bij diabetes mellitus werkt de insuline niet zoals het moet. Het kan zijn dat er te weinig of geen insuline wordt gemaakt. Soms kan de insuline zijn werk niet goed doen. Een te hoog lichaamsgewicht kan daar een oorzaak van zijn. Het gevolg is dat de glucose de cel niet in kan en in het bloed blijft. De nieren scheiden dan een deel van de glucose met de urine weer uit. Een deel blijft echter in het bloed. Te veel glucose in het bloed geeft lichamelijke klachten, zoals moeheid, dorst, jeuk en veel plassen. Een andere reden waarbij een te hoog glucosegehalte in het bloed kan ontstaan, is door gebruik van het medicijn prednison. Het doel van de behandeling van uw diabetes is de hoeveelheid glucose in het bloed binnen de normale grenzen te houden. Een belangrijk onderdeel van de behandeling is het dieet, dat kan worden gecombineerd met het gebruik van tabletten of insuline. Een bloedglucosegehalte tussen 4 en 10 millimol per liter (dit is de eenheid waarin de hoeveelheid glucose in het bloed wordt uitgedrukt), respectievelijk vóór en ná de maaltijd, wordt als goed beschouwd. In sommige gevallen wordt deze grens ruimer gesteld.

4 Het dieetadvies bij diabetes In principe kunt u alles eten wat u gewend bent. U moet echter wel extra letten op de verdeling van de koolhydraten in de voeding. Aan de hand van wat u gewend bent te eten en te drinken wordt uw voedingsadvies opgesteld en zo nodig aanpassingen geadviseerd. Een aantal richtlijnen staat hieronder beschreven. Verdeel de koolhydraten goed over de dag In ons voedsel zitten verschillende soorten koolhydraten: zetmeel in brood, aardappelen, rijst, deegwaren en peulvruchten melksuiker in melk, karnemelk, yoghurt en kwark vruchtensuiker in fruit en vruchtensap suiker in snoep, frisdrank, ijs, gebak, koek, zoet beleg en suiker uit de suikerpot. Koolhydraten heeft iedereen nodig. Het gaat er bij diabetes om dat die koolhydraten regelmatig over de dag zijn verdeeld. Een vaste hoeveelheid koolhydraten per maaltijd is daarbij belangrijk. Dit voorkomt grote schommelingen in het bloedglucosegehalte. Het kan nodig zijn om naast de drie hoofdmaaltijden ook iets tussendoor te eten. Gebruik suiker met mate Suiker is, evenals zetmeel, een koolhydraat dat in het lichaam wordt omgezet in glucose. Vroeger dacht men dat een diabeet geen suiker mocht. Tegenwoordig weet men dat suiker in de voeding (bijvoorbeeld in de vorm van een koekje of zoet beleg) heel goed mogelijk is. Men moet er wel rekening mee houden dat suiker een koolhydraat is en dus ingepast moet worden in het dieetadvies. Voor suiker in de koffie en thee bestaan goede alternatieven in de vorm van zoetstoffen. Deze zoetstoffen zijn ook verwerkt in light frisdranken. Daarnaast zijn er diverse suikervrije producten verkrijgbaar zoals gebak, koek en chocolade. Deze producten bevatten geen gewone suiker, maar er kunnen wel andere koolhydraten in zitten. Voor het volgen van het diabetesdieet zijn deze producten niet nodig.

5 Eiwitverrijkt voedingsadvies bij diabetes mellitus Vruchtensappen met het opschrift ongezoet bevatten wel koolhydraten in de vorm van vruchtensuiker. Deze vruchtensappen kunt u gebruiken, maar alleen in plaats van een portie fruit. Wanneer is een eiwit- en energieverrijkt dieet nodig? Een eiwit- en energieverrijkt dieet is bestemd voor mensen die onbedoeld zijn afgevallen. De oorzaak hiervan kan heel verschillend zijn. Het kan te maken hebben met een ziekte, een operatie, een gebrek aan eetlust of een combinatie hiervan. Ook teveel stress kan de eetlust verminderen. Een te laag gewicht of onbedoeld gewichtsverlies kan uw conditie verslechteren. Hierdoor voelt u zich slap en moe. Het kan bovendien nadelig zijn voor herstel na een operatie. Ook wanneer u een behandeling moet ondergaan, verdraagt u deze minder goed. Om dit tegen te gaan is het nodig dat u meer eet en drinkt dan uw lichaam normaal nodig heeft: het energie- en eiwitverrijkt dieet. Regelmatig wegen is een eenvoudige controle om te zien of u voldoende eet. Eenmaal per week op dezelfde weegschaal is meer dan voldoende. Bedenk dat aankomen in gewicht een tijd kan duren; 1 kg extra lichaamsgewicht in een periode van 3-4 weken is al een heel goed resultaat. Energie wordt voornamelijk geleverd door vetten en koolhydraten (zetmeel en suiker). Eiwit zorgt voor de opbouw en het herstel van het lichaam. Eiwitten zorgen er samen met vitamines en mineralen voor dat het lichaam in een zo goed mogelijke conditie blijft. Veel energie komt voor in de volgende producten: - Volle melkproducten, ijs en (ongeklopte) slagroom - Roomboter en margarine - Kaas, worst, noten en salades - Haring, paling, zalm en makreel

6 Veel eiwit komt voor in de volgende producten: - Melk, melkproducten en kaas - Vlees, vis, kip en ei - Peulvruchten en sojaproducten - Pinda s en noten Wat heeft u dagelijks nodig? Goed eten en drinken betekent dat u alle noodzakelijke voedingsstoffen in voldoende hoeveelheden gebruikt. Dit houdt in dat u per dag het volgende gemiddeld minimaal zou moeten eten: Brood Halvarine Kaas Vleeswaren Melk en melkproducten Vlees, vis of kip Margarine voor bereiding van warme maaltijd Aardappelen Groente Fruit of vruchtensap Drinkvocht minstens 3 sneden ruim besmeren 2 plakken (40 gram) 2 plakken (30 gram) 3 glazen/schaaltjes/porties 100 gram (75 gram gaar) 15 gram (1 eetlepel) minstens 3 stuks minstens 3 opscheplepels 2 stuks of glazen minimaal 1½ liter Variatiemogelijkheden U kunt variatie in uw maaltijden brengen door een voedingsmiddel met koolhydraten van het dagmenu weg te laten. Hiervoor in de plaats kiest u een ander gerecht of voedingsmiddel dat ongeveer evenveel koolhydraten levert. In deze variatielijst wordt voor een aantal koolhydraatbevattende voedingsmiddelen aangegeven door welk ander voedingsmiddel (met ongeveer dezelfde hoeveelheid koolhydraten) u het kunt vervangen. Een aantal variatiemogelijkheden is opgenomen in deze richtlijn.

7 Eiwitverrijkt voedingsadvies bij diabetes mellitus BROODMAALTIJD Brood Alle soorten brood zijn toegestaan. Breng variatie aan door verschillende broodsoorten te gebruiken: geroosterd brood, crackers, beschuit, kadetje, krentenbol, croissant. In plaats van brood Brood kan ook vervangen worden door pap van volle melk (b.v. rijste-, havermout-, griesmeel-, karnemelkse-, of brintapap). Voeg aan de pap eens een klontje boter of een scheutje room toe. Volle yoghurt, kwark of melk met een ontbijtgraan als muesli of cornflakes. Beleg Besmeer uw brood royaal met margarine of boter en gebruik dubbel beleg. (smeer-)kaas, buitenlandse kaassoorten vleeswaren; denk hierbij ook eens aan worst, smeerworst, paté, filet américain pindakaas en plakjes komkommer gekookt ei en tomatenketchup, roerei, omelet, uitsmijter, gebakken ei met spek warme ragout (uit blik), een hamburger, kroket of knakworstje gebakken vis, haring, schelvislever, makreel of vis uit blik (tonijn, zalm) diversen: tosti ham en/of kaas, sneetje Hawaï, kaas of vleeswaren met tomaat, komkommer, augurk en/of mayonaise Zoet broodbeleg (halva)jam, vruchtenhagel, anijshagel, honing, appelstroop, chocoladehagel en -vlokken en fruit zijn soorten beleg welke wel koolhydraten bevatten. U moet hier dus i.v.m. de bloedsuiker wel rekening mee houden. Pindakaas en sandwichspread bevatten nauwelijks koolhydraten maar wel wat meer eiwit/calorieën.

8 Dranken Probeer voldoende te drinken, minimaal 1½ liter per dag, maar bij voorkeur 2 liter. Melkproducten zijn belangrijk als basisvoeding. Deze bevatten eiwitten, maar ook koolhydraten. U moet hier dus i.v.m. de bloedsuiker wel rekening mee houden. (Light) Vruchtensappen bevatten koolhydraten, maar leveren geen eiwitten op. Bouillon, groentesap (tomatensap), thee en koffie zonder suiker en melk, water en light frisdranken geven een vol gevoel maar leveren geen calorieën en geen koolhydraten. Voorbeelden: volle of halfvolle melk, karnemelk, chocolademelk,(bulgaarse) yoghurt, kwark, vla, vruchtenyoghurt zonder toegevoegd suiker (Optimel), anijsmelk, drinkyoghurt, (evt. met een scheutje room) vruchtensap of limonadesiroop (light) frisdrank groentesap, tomatensap gebonden soep thee en koffie alcoholische dranken, bijv. een advocaatje met slagroom

9 Eiwitverrijkt voedingsadvies bij diabetes mellitus Tussendoor met koolhydraten Maak een keuze uit: beschuit, cracker, knäckebröd, een sneetje brood of een paar toastjes met margarine of boter en beleg (bijv. Franse kaas, pâté, haring, paling, zalmsalade, filet américain) plak ontbijtkoek of een krentenbol met margarine of boter koek, cake, gebak, chocolade, bonbons schaaltje pap, vla (vruchten-)yoghurt, (vruchten-)kwark of een ander kant en klaar nagerecht schaaltje volle melk of volle yoghurt met cornflakes of muesli glas volle melk, volle chocolademelk of warme melk met oploskoffie roomijs portie fruit, schaaltje vruchtencompote of een glas vruchtensap slaatje, snacks chips (mini-) snacks, saucijzenbroodje Tussendoor zonder koolhydraten noten, studentenhaver, pinda s, rolletje vleeswaar, blokje kaas of stukje worst kopje soep met stukjes vlees en vermicelli vis (kibbeling, haring) WARME MAALTIJD Voorgerecht Soep vooraf neemt al een deel van uw eetlust weg. Beter kunt u de soep gebruiken als tussendoortje of als maaltijdsoep. Gebruik het voorgerecht een half uurtje van tevoren. Soep van peulvruchten zoals erwtensoep en bruine bonensoep leveren koolhydraten.

10 Aardappelen In plaats van gekookte aardappelen kunt u ook gebruiken: gebakken aardappelen, patates frites, aardappelpuree of stamppot met een extra klontje margarine of boter rijst, macaroni, spaghetti of mie zijn goede variatiemogelijkheden. De aardappelen of vervanging leveren koolhydraten op. U kunt hier dus niet teveel extra van nemen. Groente Wissel alle soorten zoveel mogelijk af. Het maakt niet uit of u verse groente gebruikt of groente uit een pot of uit de diepvries. Gekookte groente geeft een minder vol gevoel dan rauwe groente. Misschien smaakt de maaltijd beter als u er appelmoes, rabarber of compote bij gebruikt. Houdt u er wel weer rekening mee dat appelmoes en appelcompote koolhydraten bevat. Om extra energie te behalen, kunt u gekookte groente serveren met: een extra klontje margarine of boter een sausje van margarine of boter en bloem of maïzena met melk of bouillon geraspte kaas en fijngesneden ham (lekker bij witlof, prei, andijvie en bloemkool) een kant en klaar groentesausje Vlees, vis, kip, ei Gebruik bij voorkeur iedere dag vlees of een vleesvervanging. Soms kan gebraden vlees tegenstaan. Neem dan eens koud gebraden vlees in dunne plakjes (bijvoorbeeld gehakt), een rolletje vleeswaar, vlees van de grill, een ragout met vlees, een vleessalade of verwerk het vlees in een rijst- of pastagerecht. Andere mogelijkheden zijn: ragout van kip, vis, ei vissticks, haring, mosselen ei, roerei, omelet kaas, kaassoufflé peulvruchten (bruine/ witte bonen, erwten, linzen, kapucijners) tahoe, tempé, Quorn of andere vegetarische vleesvervanging noten

11 Eiwitverrijkt voedingsadvies bij diabetes mellitus Jus De jus kunt u binden tot een sausje met bloem of maïzena. Voeg naar uw eigen smaak zout, peper, kruiden en andere smaakmakers zoals een uitje, champignons, tomatenketchup of room toe. Nagerecht Bijvoorbeeld volle vla, pudding, pap, volle yoghurt, vlaflip, volle kwark, ijs, sorbet fruit of compote met zure room of slagroom Irish Coffee, advocaat met slagroom Door te garneren met wafels, lange vingers, puddingsaus, advocaat, slagroom, hagelslag of chocoladevlokken maakt u iets bijzonders van het nagerecht. Een nagerecht op basis van melk of fruit levert koolhydraten op. Een nagerecht op basis van melk levert daarnaast ook eiwitten op. Gebruik het nagerecht eventueel wat later als tussendoortje. Op deze manier verdeelt u ook de koolhydraten. Alternatieven voor de warme maaltijd Als de warme maaltijd een keertje niet lukt, of als afwisseling, kan er ook worden gekozen voor een maaltijdsoep of een maaltijdsalade. Wanneer het koken te vermoeiend is, kunnen kant- en klaar maaltijden een oplossing zijn. Maar ook een maaltijdbezorgservice als Tafeltje Dekje kan uitkomst bieden. ALCOHOL In beperkte mate is alcohol toegestaan, mits het de werking van de eventuele medicatie die u gebruikt niet beïnvloed. Het gebruik van alcohol verlaagt het glucosegehalte van het bloed. Op welk moment en hoe sterk dit verlagende effect optreedt, is niet goed te voorspellen. Dit verschilt van persoon tot persoon en per soort alcoholische drank.

12 Bij alcoholische dranken die weinig of geen koolhydraten bevatten, zoals jenever of droge (witte) wijn, kunt u het bloedglucoseverlagend effect tegengaan door voor het slapen iets te eten dat koolhydraten bevat. Bijvoorbeeld een paar toastjes met beleg of enkele zoute koekjes. Alcoholische dranken die wel koolhydraten bevatten zoals (alcoholvrij)bier, likeur, port en zoete (witte) wijn kunnen de bloedglucoseverlaging in eerste instantie opvangen. Omdat het bloedglusoseverlagend effect erg lang aanhoudt, kan het later alsnog nodig zijn iets te eten dat koolhydraten bevat. Een alcoholische drank bij de maaltijd geeft de minste bloedsuikerschommelingen. ZOETSTOFFEN De veiligheid van zoetstof en is uitgebreid onderzocht. Indien u hier niet teveel van gebruikt kunt u dit veilig gebruiken. De zoetstoffen die wel geschikt zijn om te gebruiken zijn: acesulfaam, aspartaam, cyclamaat en sacharine. Deze zoetstoffen zitten in light frisdranken, zoetjes, vloeibare zoetstof en zoetstof in poeders. Ze leveren geen energie en geen koolhydraten. ENERGIERIJKE VOEDINGSMIDDELEN Wanneer het met bovenstaande adviezen toch nog moeilijk is in gewicht aan te komen, kan de diëtist u aanraden om speciale energierijke voedingsmiddelen naast uw normale voeding te gebruiken. Er zijn ook kant- en klare drinkvoedingen verkrijgbaar bij de thuiszorgwinkel, de apotheek of een facilitair bedrijf. Hierover kan uw diëtist u informeren. Het is in sommige gevallen ook mogelijk om een vergoeding via de diëtist te regelen. De drinkvoedingen bevatten veel koolhydraten. Deze dient u dus in te passen in uw dieet. Overleg hierover met uw diëtist.

13 Eiwitverrijkt voedingsadvies bij diabetes mellitus Misschien verbaast u zich er over dat u juist calorierijke producten ruimschoots mag eten. U bent nu echter in een situatie, waarbij het belangrijk is om uw voeding energierijker te maken. Daardoor zal het gewicht makkelijker toenemen en uw conditie verbeteren. Zodra u weer een goed gewicht heeft bereikt, is het meestal niet nodig om gebruik te blijven maken van deze energierijke voedingsmiddelen. Overleg dit met uw diëtist. Meer informatie: Heeft u nog vragen over uw dieet, neemt u dan contact op met de afdeling Diëtetiek tussen 9.00 en uur. Telefoonnummer

14 Redactie: Afdeling Communicatie en Afdeling Diëtetiek Vondellaan LE Beverwijk Foto: Robert Koelewijn - JuistInBeeld.nl T : +31 (0) W : rkz.nl /RKZ.BrandwondencentrumBeverwijk /RodeKruisZH /company/rode-kruis-ziekenhuis Zorg van de Zaak Het RKZ maakt deel uit van het Zorg van de Zaak Netwerk. HD NL