Literatuur Geschiedenis en theorie Hoofdstuk 6 Tussen de wereldoorlogen

Transcriptie

1 Literatuur Geschiedenis en theorie Hoofdstuk 6 Tussen de wereldoorlogen 54 Het modernisme Opdracht 54 a I modernistische schilderkunst II reactie van dictaturen III jazzmuziek IV modernistische klassieke muziek/weense School V b neoklassieke muziek VI de film VII het begrip avant-garde 55 Het expressionisme Opdracht 55.1 impressionisme expressionisme algemeen weergave/uitbeelding van de realiteit uitdrukking van gevoelens/ideeën objectief en subjectief subjectief schilderkunst natuurgetrouw/realistisch deformaties pasteltinten felle kleuren verwante kleuren contrasterende kleuren vage contouren scherpe contouren letterkunde klassieke verzen vrije verzen bijvoeglijke naamw. zelfst.naamw. en werkw. Opdracht 55.2 a opgewektheid, levenswil, vrolijkheid, energie, jeugd, vitaliteit b Een boerenwagen met een os ervoor rijdt langzaam door een mistige avond terwijl de voerman indommelt. Achter de wagen hangt een lantaarn die een dunne lichtstraal geeft. c traagheid, rust, slaperigheid, verval, droefgeestigheid 1

2 56 Kubisme, futurisme en constructivisme Opdracht 56 a overeenkomst: hoekige vormen; verschil: statisch dynamisch b Futurisme heeft ook betrekking op literatuur. c overeenkomst: politiek getint; verschil: rechts links d Beiden zoeken naar iets dat achter de uiterlijke verschijningsvorm van de wereld ligt. e no. 5 f de gezamenlijke denkbeelden van een politiek stelsel g visuele of concrete poëzie Tussentoets O (eind 19e eeuw) 2 J 3 O (omgekeerd) 4 J 5 O (componisten) 6 J 7 J 8 J 9 O (Metrum en rijm zijn juist traditionele kenmerken.) 10 J 11 O (van metrum, rijm e.d.) 12 O (politiek niet) 13 O (eerder van het kubisme) 14 J 15 J 57 H. Marsman Opdracht 57.1 (bij Heerser ) a I: voelt zich op zijn gemak, II: beheert de natuur, III: vernietigt alles b de ruimte past hem de ruimte wijkt uiteen de ruimte gaat kapot c dat betekent weinig (r. 10) d zijn doorzengden zucht (r. 9), in ertsen greep (r. 17) e atoom en kosmos beide (r. 16) f een koude/minachtende/harde glimlach g een stille jongen die machtsdromen koestert 2

3 Opdracht 57.2 (bij Paradise regained ) a de zonsopgang b de wind c r. 1-2 d fonteinen pleinen, zorgeloos zingt e het licht krijgt een water-beeld ( fonteinen ), het water een licht-beeld ( stralende ) f het is een lied g omarmend h amfibrachys i r. 7, 11, 12 en 13 Opdracht 57.3 (bij Herinnering aan Holland ) a positief/neutraal negatief b r. 8/9: natuur mensen c het rijm van elke vierde regel d I: rivieren; II: populieren; III: boerderijen; IV: dorpen; V: lucht; VI: water e De twee hoofddelen worden gescheiden door een punt; deel 1 wordt in tweeën verdeeld door een puntkomma; de overige strofen eindigen met een komma. f grijze veelkleurige (r. 19) g personificatie h Komrij zelf: Met een brede wiekslag zwieren we over Holland heen, nu eens de meanderende stroom volgend, dan duikend en laag over de weilanden scherend. (Trou moet blycken, p. 61) Opdracht F. Bordewijk Opdracht 58 a onopvallend b De meesten keken op hem neer : ze zitten hoger en ze minachten hem c gorilla, roofvogel, gier, eventueel: monster d vrouw, monster, wezen e Hij kent de plaatsen van de leerlingen uit zijn hoofd. f omdat hij zelf onder zit (zie vraag 2) 3

4 59 Het dadaïsme Opdracht 59.1 a dogma leerstuk, geloofsartikel conventie gebruik, norm, sleur representeren weergeven simultaan gelijktijdig dramaturg hier: iemand die te spelen stukken uitzoekt; toneelkenner provoceren uitdagen fameus beroemd ritueel (godsdienstige) ceremonie ordentelijk fatsoenlijk, netjes b I de term dada II het begrip antikunst III dada in Zürich IV dada in Berlijn V het einde van dada/ de betekenis van dada c Opdracht 59.2 een kunstvoorwerp waarvan wordt gedaan alsof het een gewoon gebruiksartikel is (Duchamp bekleedde ooit een strijkplank met een reproductie van Rembrandt!) 60 Paul van Ostaijen Opdracht 60.1 (bij Berceuse no. 2 ) a de sprekers: ouders, kind b het is een liedje c r. 6: dactylus, r. 7: trochee d Na het zingen geven de ouders in r. 7 een bevel. e Het kindje moet de ogen sluiten. f r. 2 is de themaregel; r. 1 is een variant via andere uitdrukkingen (bijv. zo sterk als een reus ); r. 3 is een combinatie van thema en variant, waardoor een nieuwe betekenis ontstaat: héél goed slapen; r. 4 en 5 zijn kooswoordjes afgeleid van woorden uit 1 en 2 4

5 Opdracht 60.2 (bij Marc groet s morgens de dingen ) a een afbeelding op een vaas, de stoel, het brood, een beeldje, de vis b plons c meer nadruk en gevoeliger, intiemer d haastig-nonchalant tegenover langzaam, aandachtig, innig Opdracht 60.3 (bij Melopee ) a de herhalingen b traagheid: schuiven, lang, moede; droefgeestigheid: moede, gedwee c aa (17x); a, ee, ie, oo, ui (elk 7x) d dactylus e assonanties: r.3, 6, 7, 8, 9; alliteraties: r. 2, 5, 7, 8, 9 f de regellengte in strofe II; de verschuivingen van de assonerende klanken in de regels Tussentoets J 2 O (in de jaren 30 traditioneler en realistischer) 3 J 4 J 5 J 6 J 7 O (in de jaren 10) 8 J 9 O (omgekeerd; dadaïsme is gevormd naar dada ) 10 J 11 O (eerder omgekeerd; het ontstaat na het expressionisme) 12 J 13 O (ook naar de inhoud) 14 J 61 Martinus Nijhoff Opdracht 61.1 (bij De wolken ) a vroeger later nu b de kinderlijke fantasie c om het verlies van de jeugd d de toekomst 5

6 Opdracht 61.2 (bij Het lied der dwaze bijen ) a aba bcb cdc enz. De middelste regel van elke strofe levert het rijmwoord van de volgende strofe. b Ze ruiken een hogere honing. c niet-noemen (r. 8), raadselige (r. 12) d het ontwijkend teken (r. 24) e roekelozen (r. 9) f De werkwoorden staan in de o.t.t. en in de v.t.t.; de rest van het gedicht (behalve strofe V) grotendeels in de o.v.t. g het gedachtestreepje achter de voorlaatste strofe h strofe V: algemeen, in de o.t.t. i te hoog gesteld idealisme, het steeds iets anders willen zonder precies te weten wat, onvrede met het bestaande j Opdracht 61.3 (bij De moeder de vrouw ) a twee : een (overbodig) pleonasme schenen : alsof het in werkelijkheid niet zo is vermijden : alsof er opzet in het spel is weer : alsof ze vroeger al eens contact hadden b r. 4-5 en 7 c r. 12 en vooral 14 d aarde hemel dood e geboorte 62 J. Slauerhoff Opdracht 62.1 (bij Woningloze ) a r. 8/9: de overgang tussen nu en later, volwassenheid en ouderdom, kracht en zwakte b omarmend en gekruist c r. 13; terwille van het rijm d de derde e d eigen, gevoeld ik f d oude g zorgen h het vermogen om te dichten/schrijven i lijfsbehoud j strofe I: wonen meegenomen, strofe II: wonen onderkomen; wildernis en bekommernis rijmen eigenlijk helemaal niet 6

7 Opdracht 62.2 (bij Het einde ) a De ik-persoon verlangt naar zee als hij op het land is en omgekeerd, totdat hij beseft dat hij pas rust zal vinden in de dood. b onrust c eilanden (of louter op grond van de tekst hoge bergpieken aan een kust) d e de puntkomma van r. 2 moet een komma zijn; de komma van r. 3 zou beter een puntkomma kunnen zijn omdat daar een groter onderscheid is. Opdracht Het surrealisme Opdracht 63 a I het begrip surrealisme II surrealistische technieken III bedoeling van de surrealisten IV vertegenwoordigers V Nederland b 64 De nieuwe zakelijkheid Opdracht 64 a b c d kunstacademie functionalisme the poetry he invented was easy to understand vorm vent 7

8 Tussentoets J 2 J 3 O (zijn taal werd zakelijker) 4 J 5 O (Nijhoff was nauwelijks een neoromanticus.) 6 J 7 J 8 J 9 O (ook in de schilderkunst) 10 O (eerder een voortzetting) 11 J 12 J 13 J 14 O (Bloem niet) 15 O (integendeel) 65 Nescio Opdracht 65 a b c d zich te druk maken stoïcisme fatalisme afstappen klinkt berustender, minder actief 66 Willem Elsschot Opdracht 66.1 Overeenkomsten: beiden aanvankelijk weinig waardering; bewonderd door Forum; zakenman en kunstenaar onder pseudoniem; hetzelfde thema. Verschillen: Nescio tragischer en veel kleiner oeuvre. Opdracht 66.2 De uitvreter iemand die anderen uitvreet en iemand die van alles uitvreet Titaantjes kleine reuzen Mene tekel geteld (en) gewogen (Daniël 5:25) Een ontgoocheling een teleurstelling Lijmen iemand iets aansmeren, met mooie praatjes iemand overhalen Het dwaallicht lett. blauw bewegend vlammetje boven moeras, fig. verkeerde leidsman 8

9 Opdracht 66.3 (bij Het huwelijk ) a enkele jaren; in de slotstrofe staat: op die manier gingen de jaren voorbij en werden de kinderen groot b het met elkaar naar bed gaan c Ondanks zijn hatelijkheden houdt zij zich staande. d het bloed onder de nagels uit halen (vgl. het populaire zuigen ); door merg en been gaan e het is in strijd met de wet; het is onhandig i.v.m. het huishouden e.d.; hij heeft toch nog tedere gevoelens voor haar f Hij wordt een norse zwijgende man die verteerd wordt door innerlijke woede. g heetten betekent hier: noemden; hij is geen vader in de echte betekenis van het woord, zij noemen hem alleen zo h door God verlaten; God vergetend; boos, woedend i cynisch j jambe k omarmend l Tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren 68 Drie dichters Opdracht 68.1 (bij Thebe ) a om haar weer tot leven te brengen b in een piramide/graftempel o.i.d. c om haar te beschermen d het kloppen van het hart e dat hij bij haar blijft f God blaast Adam met zijn adem leven in. g vervaald: het gedicht steekt bleek af bij het licht van de eeuwigheid/bij de taal die hij in de voorlaatste strofe even verstond; te vroeg: pas na de dood kan de eeuwigheid/de geliefde bereikt worden h Orpheus en Euridyce Opdracht 68.2 (bij Code ) a b c d e f namen voor God formatie, serie, schakeling bijv. Dieu of Allah de juiste lettercombinatie naar de dood / het hiernamaals om de dode te bereiken 9

10 Opdracht 68.3 (bij Werkster ) a dat ze zich helemaal overgegeven heeft aan de vloer, a.h.w. een deel ervan is geworden b dichters, predikanten en kruideniers c r. 8/9: aarde hemel d stoffer en blik e om haar lot te bespotten f op de troon van God g de traditioneel-christelijke opvatting is dat in de hemel iedereen gelijk is, maar hier blijven de standsverschillen bestaan Opdracht 68.4 (bij De idioot in het bad ) a b c d e f g de herinnering aan het bestaan in de moederschoot toen hij voor het eerst bij zijn moeder dronk Zoals de witte berkenstammen door het groen van een bos heen te zien zijn, zo zijn de benen te zien in het water dat een groenachtige schijn heeft. lichaam geest het vruchtwater waarin hij als ongeboren baby zat zijn benen verdorden al in strofe V: in het water hij weet nog niet dat hij niet in orde is; als hij eruit komt beseft hij het wel enigszins Tussentoets romantisch, kunstenaarsmilieu, fatalistisch 2 Het gaat over andere personen. 3 Het taalgebruik paste niet in die tijd; de inhoud vond men niet gepast. 4 zakelijke stijl al lang vóór de nieuwe zakelijkheid, te simpele onderwerpen 5 dezelfde personages 6 Lijmen 7 Het heeft een diepere betekenis. 8 romans, essays/studies, poëzie 9 het symbolistische karakter 10 het religieuze karakter 69 De literatuur tijdens de oorlog Opdracht 69 10

11 Eindtoets hoofdstuk 6 a 1 Kultuurkamer 2 surrealisme 3 Weense School 4 modernisme 5 constructivisme 6 futurisme 7 Blut und Boden-literatuur 8 rijmprent 9 klankgedicht 10 cadavre exquis 11 concrete/visuele poëzie/tekst 12 parlandopoëzie/poésie parlante 13 vrije verzen 14 Bauhaus 15 Forum 16 De Stijl 17 functionalisme 18 écriture automatique 19 dada(ïsme) of antikunst 20 entartete Kunst 21 abstracte/non-figuratieve kunst 22 readymades 23 ventisme 24 fotomontage 25 deformaties 26 belle époque 27 avant-garde 28 fauvisme 29 poésie pure 30 vitalisme b 1909 Futuristisch manifest 1913 debuut Elsschot 1914 begin WO I 1916 begin dada; debuut Nijhoff 1917 Russische Revolutie; De Stijl 1918 debuut Nescio in boekvorm 1919 oprichting Bauhaus 1923 debuut Marsman en Slauerhoff 1924 Surrealistisch manifest 11

12 1932 Forum 1933 nazi s aan de macht 1934 Bint 1943 De achttien doden 70 Buitenlandse literatuur Opdracht 70.1 a onderwerpen ontleend aan de moderne techniek b de beeldende typografie c surrealisme: toeval, onderbewustzijn; OuLiPo: wiskunde, ratio d in Engeland en Amerika minder uitgesproken stromingen e het verwerken van gegevens uit geschiedenis en cultuur f zijn antifascisme g modernisme: Kafka, Joyce, Faulkner, Céline nieuwe zakelijkheid: Lawrence, Huxley, Orwell, Hemingway Fitzgerald Opdracht 70.2 masochisme homerisch dantesk kafkaiaans/kafkaesk het verschijnsel dat seksuele bevrediging wordt verkregen door pijn en/of vernedering onbedaarlijk, schaterend afgrijselijk, huiveringwekkend beklemmend, onheilspellend, sinister 12