Zolang er chaos is in Somalië, zijn er piraten op zee

Transcriptie

1 Zolang er chaos is in Somalië, zijn er piraten op zee Een interview met commandeur Pieter Bindt David den Dunnen De grote toename van piraterij in de Golf van Aden, waarbij ook Europese schepen doelwit zijn, deed de Europese Unie in december 2008 besluiten tot haar eerste maritieme operatie: Atalanta. De Koninklijke Marine leverde eind vorig jaar de force commander van deze antipiraterijmissie, commandeur Pieter Bindt. In een interview met Atlantisch Perspectief in december ging hij vanaf het vlaggenschip Hr. Ms. Evertsen onder andere in op de vraag wat de operatie tot dusverre bereikt heeft. U begon uw loopbaan bij de Onderzeedienst van de Koninklijke Marine. Tijdens uw huidige missie bevindt u zich meestal boven water. Wat heeft uw voorkeur? Zou u hierna weer op een onderzeeër aan de slag willen? Beide zou ik voor geen goud willen missen. Als ik het over mocht doen, zou ik zeker weer bij de Onderzeedienst beginnen. Het is een prachtig, relevant, complex, spannend, uniek bedrijf. Maar ik ben erg blij dat ik ook boven water heb kunnen varen. Teruggaan is geen optie, want daar ben ik te oud voor. Antipiraterij U was tussen 13 augustus en 12 december 2009 Force Commander EUNAVFOR Somalia in de EU-antipiraterij-operatie Atalanta. Hoe gaat de praktische coördinatie binnen een dergelijk multinationaal vlootverband in zijn werk? De landen die met schepen en vliegtuigen deelnemen aan de EUNAVFOR zijn tevens NAVO-lid (op Zweden na) en zijn met die ervaring gewend om onderling te communiceren en samen te werken. Hierin ligt een belangrijke basis die coördinatie mogelijk maakt. Daarnaast heeft de EU het communicatiesysteem Mercury ingevoerd. Dit is een laagbeveiligde internet-chat-applicatie die toegankelijk is voor EU-eenheden, maar ook voor NAVO- en Combined Maritime Forces (CMF)-eenheden, en die van individuele landen zoals China, Japan en Rusland, evenals diverse hoofdkwartieren en organisaties aan de wal. Laagbeveiligd betekent dat alle organisaties, hoofdkwartieren en eenheden die van het Operational Headquarters (OHQ) in Northwood (Groot-Brittannië) toegang hebben gekregen, op het systeem kunnen communiceren. Onbevoegden hebben geen toegang. Ten behoeve van de veiligheid van het systeem worden periodiek testen uitgevoerd. Mercury schept de mogelijkheid om niet alleen binnen EUNAVFOR eenvoudig en snel te coördineren, maar ook daarbuiten. Omdat het zeegebied waarin geopereerd wordt zo groot is als West-Europa, is samenwerking tussen iedereen die zich met antipiraterij bezighoudt van groot belang. De directe coördinatie tijdens aanvallen en antipiraterij-acties vindt dan ook voornamelijk op Mercury plaats. Naast deze tactische coördinatie is ook de logistieke coördinatie van belang. Het gaat daarbij om herbevoorrading in het beperkte aantal havens en om bevoorrading op zee. Om er voor te zorgen dat zoveel mogelijk schepen op zee zijn, er de nodige kaderuimte in de havens beschikbaar is en schepen en bevoorradingsschepen elkaar op tijd ontmoeten, wordt ook voor de langere termijn gecoördineerd tussen de task forces van EU, NAVO en CMF. 1

2 Wat is de prioriteit van Atalanta? Wat is het belangrijkste dat de operatie tot dusverre heeft bereikt? De prioriteit van EUNAVFOR is de bescherming van schepen gecharterd door het World Food Programme (WFP) van de Verenigde Naties. Deze escortes vinden plaats van Mombasa (Kenia) naar Mogadisjoe en van Djibouti naar Berbera en Bosaso in het noorden van Somalië. Daarnaast wordt bescherming geboden aan andere kwetsbare schepen (waaronder het escorteren van schepen van de African Union Mission in Somalia (AMISOM) tussen Mombasa en Mogadisjoe) en wordt piraterij actief afgeschrikt en verstoord, inclusief het arresteren van piraten. De operatie heeft er voor gezorgd dat tot op heden geen enkel WFP-schip is gekaapt. Een verzekerde aanvoer van voedsel voorkómt dat Somalië door een gebrek aan voedsel verder destabiliseert. Daarnaast heeft EUNAVFOR significant bijgedragen aan de daling van activiteiten en van het succespercentage van piraten van één kaping op drie aanvallen naar één op vijf. In de International Recommended Transit Corridor (IRTC), de beveiligde scheepvaartroute in de Golf van Aden, is de succeskans van piraten gedaald naar nul. Dit is niet alleen te danken aan een sterk verbeterde samenwerking tussen de task forces, maar ook doordat reders hun schepen steeds beter beschermen conform de door de EU geadverteerde Best Management Practices. Daarnaast zien we de autoriteiten en de locale gemeenschappen in de zelfverklaarde autonome regio s Somaliland en Puntland steeds meer actief optreden tegen piraterij. (Mensen)smokkel in de Golf van Aden gaf in deze periode ook een alternatieve bron van inkomsten. Wat zou Atalanta nog moeten realiseren? Wat kan er beter? De besluitvorming rond het overdragen van vermeende piraten maar ook van geredde drenkelingen zou idealiter sneller moeten verlopen. Daarin is de EU natuurlijk wel afhankelijk van soevereine landen (zowel lidstaten als vlaggenstaten en landen in de regio), die hun eigen afweging maken. Atalanta (de EU) steunt daarnaast de juridische discussie over piraterij in onder andere de VN-contactgroep over Somalië. Als daarin voortgang kan worden geboekt op het gebied van berechting, waaronder ook het vervolgen van samenzweren tot piraterij, zou dat mooi zijn. Op dit moment moet een groot deel van de piraten, na in beslagname van aan piraterij gerelateerde middelen en het afnemen van interviews, weer worden vrijgelaten, omdat er te weinig bewijs is om ze aan een specifieke aanval of kaping te koppelen. Ontwapenen en vrijlaten verstoort weliswaar, maar voor de meesten is het effect maar tijdelijk en het bevredigt het rechtsgevoel niet echt. Momenteel ligt het grootste succes van Atalanta in het bestrijden van de symptomen van piraterij. Dat gaat goed, maar de activiteit en het succespercentage moeten nog verder naar beneden. De oorzaak én de oplossing van het piraterijprobleem liggen op land. Zolang de chaos daar voortduurt, zullen we piraten blijven zien op zee. Om dat probleem op te lossen is er de samenhangende aanpak (3 D of comprehensive approach) van de EU om Somalië als staat weer te laten functioneren. Atalanta is daar het maritieme, militaire deel van. Het geven van training en andere steun valt op dit moment buiten het Atalanta-mandaat, maar EUNAVFOR heeft wel voorwerk verricht door relaties op te bouwen met de kustwachten en lokale autoriteiten. Een deel van de reders doet nog steeds niets aan zelfbeschermingsmaatregelen en slaat zogeheten routeringadviezen in de wind. Dit wordt op zee gesignaleerd. Het Maritime Security Centre Horn of Africa (MSCHOA) van de EU, dat deel uitmaakt van Atalanta, neemt daarna contact op met die reders om hen te stimuleren hun gedrag te verbeteren. Het streven is natuurlijk dat alle schepen zich goed voorbereiden. 2

3 De bereikte goede samenwerking, waaronder die met de Seychellen, vergt voortdurende aandacht om gezamenlijk steeds tijdig te kunnen reageren op het veranderende gedrag van de piraten. Steeds meer zullen er de (op te bouwen) regionale capaciteiten bij moeten worden betrokken, zodat deze op een gegeven moment zelf de piraterij afdoende kunnen verstoren, afschrikken en vervolgen. U hebt het over veranderend gedrag van de piraten. Waarin zit hem dat? Piraten passen zich aan de omstandigheden aan, zoals de aanwezigheid en het optreden van maritieme eenheden, het seizoen, de verkeersstromen, etc. Veranderingen zitten hem onder meer in het gebied waar de piraten actief zijn. Daarnaast constateerden we, rond begin december, het gebruik van kleinere, gekaapte dhows als moederschepen. Die methode hadden ze al eerder gebruikt, maar niet of nauwelijks in de periode van juli tot december Juridische complicaties De juridische mogelijkheden om piraten te vervolgen lopen nogal uiteen tussen de verschillende landen die antipiraterij-operaties uitvoeren. Kan dit de afschrikkende werking van de missie ondermijnen? De EU heeft een overeenkomst met Kenia en de Seychellen afgesloten om gearresteerde piraten, onafhankelijk van het arresterende EU-land, over te dragen voor vervolging in die landen. Iedere staat is soeverein in zijn strafrecht en dat geldt dus ook ten aanzien van piraterij. Zij kunnen, op juridische maar ook politieke gronden, overdracht weigeren. Dat gebeurt zowel in de EU als in de vlaggenstaten en de regio. Ik zie vervolging op dit moment vooral als het handhaven van het internationaal recht. Een grote afschrikwekkende werking gaat er niet vanuit zolang de chaos en uitzichtloosheid in Somalië voortduren. Maar het is niet zo dat zonder vervolging de antipiraterij-operaties weinig nut zouden hebben. Dat is de afgelopen periode bewezen. Overigens zeiden mensensmokkelaars wanneer we ze interviewden dat zij voor mensensmokkel kozen omdat het goed verdiende, het niet vervolgd werd en minder risico inhield, omdat de marine-eenheden hen lieten passeren en de lokale autoriteiten ook niet tegen hen optraden. Zij wisten dat als ze als piraat worden aangezien, ze het risico lopen dat er geweld tegen hen gebruikt wordt, ze hun spullen kwijtraken en dat ze opgepakt kunnen worden. Zelfs zonder vervolging door landen buiten Somalië is er dus toch sprake van enige afschrikking. Puntland en Somaliland vervolgen piraten overigens wel. De aanhouding en de noodgedwongen vrijlating van de 13 verdachten van piraterij medio december deed enige stof opwaaien. Ik kan me voorstellen dat dit een bron van frustratie voor u was. Hoe kijkt u terug op de gang van zaken? Het laten gaan van piraten is weliswaar geen hoogtepunt, maar EUNAVFOR heeft er wel alles aan gedaan dat alle mogelijkheden tot vervolging onderzocht konden worden. De resultaten in de periode juli-december waren dat er geen WFP- of AMISOM-schepen werden aangevallen, geen schepen gekaapt in de Golf van Aden, er minder activiteit was en een lager succespercentage van de piraten, betere samenwerking tussen antipiraterij-activiteiten, een grotere zichtbaarheid van de missie, en er meer contacten waren in de regio. Al deze resultaten zijn tot stand gekomen ondanks dat de meeste piraten na ontwapening worden heengezonden. Vervolging ondersteunt ons rechtsgevoel, maar zolang het chaos blijft op land zal er van vervolging geen grote afschrikwekkende werking uitgaan. Desondanks heeft vervolging en stevige bestraffing uiteraard de voorkeur boven heenzending. 3

4 Het eerste besluit tot vervolging ligt bij het arresterende land, dan bij de vlaggenstaat of ander (EU)-land dat zich betrokken zou kunnen voelen. In het geval van de BBC Togo hebben betrokken landen om politieke redenen van vervolging afgezien. De EU heeft, zoals gezegd, een overeenkomst met Kenia en de Seychellen. Deze landen kunnen hun eigen juridische en politieke afweging maken. Het is niet zo dat uit de overeenkomst een verplichting tot overname volgt. Op verzoek van Kenia is eerst Tanzania benaderd, omdat twee Tanzanianen enkele maanden gegijzeld werden gehouden. Tanzania heeft (net als een groot aantal andere landen) piraterij niet in het strafrecht opgenomen. Het heeft daarom afgezien van vervolging. De Seychellen wilden niet vervolgen omdat ze geen nationaal belang zagen. Officieel heeft Kenia nog geen reden gegeven voor zijn weigering, maar redenen zouden kunnen zijn: de enorme overbelasting van het strafrechtsysteem in het algemeen, de overbelasting van het deel dat zich bezighoudt met het vervolgen van piraten, de wens om andere landen aan te zetten om ook piraten te vervolgen, angst voor kritiek, onrust of aanslagen omdat Somaliërs zouden worden vervolgd, en interne politieke verhoudingen en problemen. De duur en de gang van het proces met deze 13 specifieke piraten hebben ertoe geleid dat de EU nu versneld een gesprek heeft over de overeenkomst met Kenia, en Tanzania opnieuw zal benaderen om tot een vergelijkbare overeenkomst te komen. Er wordt momenteel gepleit voor een internationaal piraterijtribunaal. Is dat een oplossing? Nederland pleit voor een internationaal piraterijtribunaal in de regio. Vanuit operationeel perspectief ondersteun ik iedere mogelijkheid om gearresteerde piraten snel over te dragen zodat de eenheden verder kunnen met hun taak. Onder mijn commando zijn meerdere eenheden die piraten hebben gearresteerd langere tijd beperkt of niet inzetbaar geweest vanwege de lange juridische en politieke processen. Samenwerking met de NAVO Hoe is de samenwerking met de NAVO-geleide antipiraterij-operatie Ocean Shield? Is dit een goed voorbeeld van NAVO-EU-samenwerking, of is er weinig contact? EUNAVFOR werkt intensief samen met de NAVO en met de Combined Task Force (CTF- 151) van de Amerikaansgeleide coalitie Combined Maritime Forces (CMF). Daarbij wordt informatie uitgewisseld en dagelijks de inzet van de eenheden gecoördineerd. Ik had dagelijks contact met onze NAVO- en CMF-collega s, waarbij wij onze inzichten deelden en een zo efficiënt mogelijke inzet van onze eenheden mogelijk maakten. Zo wordt de door de EU geïntroduceerde Internationally Recommended Transit Corridor (IRTC) in de Golf van Aden door de drie taakgroepen beschermd. In de Indische Oceaan worden zoekgebieden, havenbezoeken en de inzet van patrouillevliegtuigen gecoördineerd. en met China en Rusland In Atlantisch Perspectief 4, 2009 stelde onderzoeker Susanne Kamerling dat de antipiraterijmissies een goede manier zijn om de grote mogendheden (de VS, China, Rusland, Europese landen, enz.) beter bekend met elkaar te maken en de onderlinge samenwerking te verbeteren. Hoe is de Europese samenwerking met de Chinezen en de Russen in de Golf van Aden? Ik ben het helemaal eens met Susanne Kamerling. Op open zee zijn er letterlijk geen grenzen maar lijken zaken ook makkelijker te regelen, vooral als er een gemeenschappelijk doel is. 4

5 De grote mogendheden waren al vertegenwoordigd in de Shared Awareness and Deconfliction (SHADE)-vergaderingen die maandelijks worden georganiseerd in Bahrein door een duo-voorzitterschap van de EU en de Combined Maritime Forces. Hierin worden alle partijen geïnformeerd over de antipiraterij-activiteiten en worden oplossingen gezocht om samenwerking te verbeteren. In november heeft China aangegeven te willen deelnemen aan patrouilles in de IRTC. Zodra dit gaat gebeuren, betekent dit een nog nauwere samenwerking tussen China, EU, NAVO en CMF. De Chinese en Russische eskaders beschikken over Mercury, wat communicatie en samenwerking mogelijk maakt. Met China wordt regelmatig informatie uitgewisseld. China heeft in twee gevallen assistentie aangeboden met een schip. Dat betrof een situatie met drenkelingen en een zoektocht naar een piratenskiff (klein bootje). De informatie-uitwisseling met Rusland is recent gestart en die samenwerking moet verder groeien. In november ontmoette u schout-bij-nacht Wang Zhiguo, commandant van het Chinese vlooteskader in de regio. Wat was uw indruk? Ik heb schout-bij-nacht Wang tweemaal ontmoet, en bij de tweede maal zijn ook voor twee dagen liaisonofficieren uitgewisseld. De Chinese commandant leidde een professionele taakgroep en was zeer geïnteresseerd in samenwerking met de EU en andere landen. Tijdens de bezoeken heeft hij een grote mate van openheid aan de dag gelegd en hebben wij zeer prettige gesprekken gevoerd. Wij zijn nu goed op de hoogte van elkaars mogelijkheden en operaties in de bestrijding van piraterij. Hoe gaat de EU nu verder? Is er bijvoorbeeld afgesproken dat het contact onder uw opvolger geïntensiveerd wordt? Mijn aflosser zal de contacten voortzetten. We hadden voor ons vertrek reeds een ontmoeting voor hem geregeld met de nieuwe Chinese commandant. China krijgt binnenkort mogelijk het (roulerende) voorzitterschap van de SHADE-bijeenkomst in Bahrein. De EU en de CMF zullen dan de vaste covoorzitters zijn. Het roulerende voorzitterschap zou volgens dit plan aangeboden worden aan landen die in de beveiliging van de IRTC een rol vervullen. China zou daarmee gaan deelnemen al dan niet naast het nog blijven uitvoeren van nationale konvooibegeleiding aan een beveiligingssysteem dat door de EU in samenwerking met NAVO en CMF is opgezet. Zegt u in feite dat de samenwerking met de Chinese marine beter verloopt dan die met de Russische? In mijn periode was de Russische marine beperkt aanwezig. In de week van mijn vertrek kwam er een nieuwe Russische eenheid. Die heb ik niet kunnen ontmoeten. Tot nu toe beperken de Russen zich tot het beveiligen van nationale konvooien. NAVO: toekomst voor de snelle reactiemacht? In 2007 was u commandant van de amfibische taakgroep binnen NATO Response Force 12. Wat hield dit werk in? Het karakter ervan verschilde sterk van de door u geleide antipiraterijmissie. Met mijn nationale uitzendbare, operationele staf voor maritieme operaties (NLMARFOR), dat een geïntegreerde staf van vloot en mariniers is, leverden wij de Commander Amphibious Task Force (CATF) en de Commander Landing Force (CLF, in de persoon van de plaatsvervangend commandant NLMARFOR, kolonel der mariniers Marco Hekkens). De CATF/CLF leiden amfibische operaties. Dat is complex omdat er veel bewegende en 5

6 verschillende typen eenheden bij betrokken zijn, op, onder en boven zee, en op en boven land. In het najaar van 2008 is de Nederlands-Noorse amfibische taakgroep van NRF12 gevalideerd door de Maritime Component Commander (MCC) tijdens een oefening bij Noordwest-Schotland. In de eerste helft van 2009 was de taakgroep in de standby-fase, wat betekent dat we met een korte waarschuwingstijd wereldwijd inzetbaar waren voor een missie in NRF-verband. Er wordt soms gesproken over inkrimping van de NRF, omdat er grote operationele druk staat op de deelnemende landen vanwege de verschillende NAVO-geleide missies, vooral die in Afghanistan. Hoe ziet u de toekomst van de snelle reactiemacht? Die druk is er zeker, in het bijzonder voor een aantal essentiële capaciteiten zoals helikopter-, transport- en medische capaciteit. Een van de andere redenen is dat veel landen de binding van eenheden die op dit moment inherent is aan de NRF, te inflexibel vinden. Wat het ook wordt, ik denk dat er binnen de NAVO behoefte blijft aan de bestaansredenen van de NRF: een snelle reactiecapaciteit, het gezamenlijk en internationaal oefenen, en de verbetering van snel inzetbare, expeditionaire militaire capaciteiten van de lidstaten. 6