De Wolvenman. Wolfshonden. Interview met Shaun Ellis. Wolf steeds dichter bij Nederland Moeten we bang zijn?

Transcriptie

1 Wolf steeds dichter bij Nederland Moeten we bang zijn? Interview met Shaun Ellis De Wolvenman Wolfshonden Terug naar de oorsprong of gevaarlijk experiment? Maart 2015 prijs 3,50

2 In dit nummer... Wolven en Mensen Moeten we bang zijn? Inspirerende quotes En ander moois Erop Uit! Lezingen, wandeltochten en andere tripjes Aanbevolen Literatuur, hebbedingetjes en ander leuks Wolfshonden Terug naar de oorsprong of gevaarlijk experiment? Shaun Ellis De wolvenman Poster Om bij weg te dromen Wolven in Nederland In Wolven in Nederland werkt een aantal organisaties samen om Nederland voor te bereiden op de verwachte komst van wolven naar ons land. We streven naar een conflict-arm samenleven van mens en wolf en willen actuele en wetenschappelijk gefundeerde informatie over wolven beschikbaar maken voor iedereen. Medemogelijk gemaakt door:

3 Wolven en mensen Moeten we bang zijn? Telkens als de wolf in het nieuws verschijnt reageren mensen heftig en emotioneel. Sommige moeders durven hun kinderen niet meer buiten te laten spelen, boeren zijn bang voor hun vee en jagers voor hun wild. Anderen zien dit dier als de volmaakte bekroning op de natuur en zouden niets liever dan hem in levende lijve in het wild te zien. Onze reacties worden meestal ingegeven door wat we weten van de wolf. We kennen hem immers vooral uit sprookjes en van de dierentuin. Tegelijk gaan jaarlijks honderdduizenden Nederlanders op vakantie naar gebieden waar wolven leven. Zonder er erg in te hebben maken ze midden in een wolventerritorium lange wandelingen of rusten lekker uit. Niets merkend van zijn aanwezigheid. Vele Europeanen tonen al eeuwen aan dat je heel goed kunt samenleven met de wolf. En de kans dat je hem in zijn leefgebied uiteindelijk werkelijk te zien krijgt is heel erg klein. Sprookjes, mythen en fabels Allemaal hebben we in onze jeugd wel eens een sprookje gehoord waarin een wolf voorkwam. Zo werd de oma van roodkapje opgegeten door de grote boze wolf, moesten de zeven geitjes zich in de klok verstoppen en jaagt Midas de wolf steeds tevergeefs op de drie biggetjes. Al deze sprookjes hebben mede ons beeld van de wolf bepaald. Ook in onze spreekwoorden komt de wolf niet al te gunstig uit de veren. Iemand voor de wolven gooien of een wolf in schaapskleren zijn geen uitdrukkingen die veel goeds van een wolf doen vermoeden. Toch is er maar een klein deel waar van wat er in deze sprookjes over de wolf wordt verteld. Andere culturen hebben soms een veel positievere kijk op wolven. De oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika spraken over broeder wolf en de Sorbische gemeenschap in het Oost-Duitse Lausitz kent vooral positieve verhalen en sprookjes over wolven. Ook in onze eigen cultuur zijn er verhalen of mythes die de positieve kant van de wolf aanhalen. Romulus en Remus, stichters van Rome, werden nadat ze te vondeling zijn gelegd opgevoed door een wolvin. Een andere Remus, een weerwolf in de verhalen van Harry Potter probeert zijn wolvenkant te onderdrukken om zo de strijd tegen het kwaad aan te gaan. En ook in Rudyard Kippling s Junglebook spelen wolven een positieve rol als beschermer van Mowgli. Negatieve sprookjes, mythen en sagen zijn vooral ingegeven door angst: angst voor het onbekende, angst voor een groot roofdier en angst voor hondsdolheid. Moeten we bang zijn? Al eeuwen lang leven mens en wolf zij aan zij, en zelden wordt een mens aangevallen of gedood. Toch kent Europa vele verhalen over wolven die een spoor van dood en vernieling aan richten. Vier mogelijke oorzaken zijn hiervoor aan te wijzen. De belangrijkste oorzaak is hondsdolheid. Voor 1900 kwam deze ziekte over heel Europa voor, maar met de komst van moderne medicijnen en vaccinatiemogelijkheden is de ziekte teruggedrongen en inmiddels is vrijwel heel Europa vrij van hondsdolheid. Tijdens de laatste fase van deze ziekte verliest een wolf alle angst en gaat als een dolle op pad waarbij hij alles bijt wat hij tegenkomt. Omdat hondsdolheid ook voor mensen dodelijk was, kon een wolf op één dag veel slachtoffers maken. Nu Europa vrij is van hondsdolheid komen dit soort aanvallen ook niet meer voor. In zeer zeldzame gevallen werden in voorbije eeuwen mensen zelf als prooidier gezien, maar telkens was er sprake van bijzondere omstandigheden en incidentele gevallen. Het aanbod van natuurlijke prooidieren was extreem laag en ook vee was vaak moeilijk te krijgen voor wolven. Soms betrof het ook hybriden van wolf en hond, die geen angst voor de mens vertoonden. Na het doden van die ene wolf of hybride in kwestie, was het probleem verholpen en bleven verdere incidenten uit. Door eeuwen lange vervolging heeft de wolf geleerd de mens te mijden. Om risico s te vermijden zal hij meestal proberen te vluchten voor mensen. Wanneer een wolf in het nauw gedreven wordt kan hij aanvallen om zichzelf te redden. Ook als een herder een wolf aanvalt om zijn schapen te beschermen, kan deze zichzelf verdedigen met alle risico s van dien. In middeleeuws Europa was dit een groot risico, vooral ook omdat veelal jonge kinderen er met de schaapskudde op uit gestuurd werden. Tegenwoordig zijn er in Europa nauwelijks meer herders en zitten jonge kinderen op school. Een dergelijk treffen is dus een grote zeldzaamheid geworden. Overigens was het ook toen meestal de wolf die aan het kortste eind trok en het leven liet. Een vierde reden voor wolven om mensen aan te vallen is het voeren van wolven door mensen. Uit Amerika is bekend dat wolven daarvan na verloop van tijd zo opdringerig kunnen worden dat ze mensen lastig gingen vallen. Uiteindelijk moesten in Amerika deze opdringerige dieren gedood worden om grotere problemen te voorkomen. Aanvallen door wolven op mensen komen tegenwoordig nauwelijks meer voor. Tijdens de laatste 50 jaar van de vorige eeuw zijn er in Amerika, Europa en Rusland slechts 17 slachtoffers gevallen, waarvan de helft betrekking had op hondsdolheid dat toen nog heerste. Er is een afname van het totaal aantal wolvenaanvallen over de afgelopen eeuwen waar te nemen. Een afname die vooral verband houdt met de toename van wild als potentiële prooi, de afname van hondsdolheid en de verandering in landbouwcultuur, waarbij jonge kinderen niet meer met schaapskudde de hei op gestuurd worden. Wolven en vee Waar wolven leven worden dieren gedood. En hoewel wolven de voorkeur voor wilde hoefdieren lijken te hebben, wordt soms ook vee, en dan met name schaap en geit, gegeten. Er zijn echter diverse maatregelen om ons vee tegen wolven te beschermen, waardoor predatie sterk beperkt of zelfs voorkomen kan worden. Het zijn dan ook vooral slecht beschermde dieren die door wolven gepakt worden. Belangrijk is ook de wetenschap dat een middelhoog hekwerk, een beek of sloot, of de nabijheid van een woning voor een wolf geen enkele belemmering vormt. Om ons vee te beschermen is meer nodig! Vee kan s nachts op stal gezet worden. Effectief omdat wolven voornamelijk in de nacht en schemering jagen. Een goed alternatief is het plaatsen van een schrikdraadraster om wolven tegen te houden. De draden moeten welvoldoende dicht bij de grond zitten, zodat wolven er niet onderdoor kunnen kruipen én uiteraard moeten er geen openingen in het schrikdraadraster zitten. In de praktijk wordt die fout helaas maar al te vaak gemaakt. Een sloot of beekje is een prima barriere om schapen binnen te houden, maar niet om wolven buiten te houden. Het plaatsen van een lint boven de stroomdraad schikt de wolven af en voorkomt dat de dieren over het raster heen springen. Dat een intacte roedelstructuur van belang is om te voorkomen dat wolven schapen of geiten aanvallen blijkt uit Sloveens onderzoek. Roedels waarvan één van de dominante dieren geschoten is zijn minder goed in staat om op edelherten en ander groot wild te jagen en richten zich daarom meer op schapen en geiten als alternatief. Een ander effectief afschrikmiddel is het plaatsen van een lijn met wapperende gekleurde lappen stof. Dit schrikt wolven af waardoor zij de lijn niet durven passeren. Nadeel van deze methode is dat de dieren er aan kunnen wennen en dan de lijn makkelijk passeren. Ook waakhonden, niet te verwarren met herdershonden, vormen een goede bescherming voor schapen. Deze speciale hondenrassen zijn opgegroeid tussen de schapen en beschouwen hen als soortgenoten. Roofdieren worden door deze honden consequent weggejaagd. Wel heb je meerdere honden nodig om een groep schapen te beschermen, zodat er ook reserve dieren zijn voor als een dier ziek wordt, pups krijgt, etc. Goede kennis van deze honden en hun training is een vereiste. De beste bescherming biedt uiteraard een combinatie van maatregelen. Mocht er onverhoopt toch vee gedood worden dan is het zaak zo snel mogelijk de kadavers op te ruimen. Dan leren wolven dat het doden van vee in tegenstelling tot wild slechts enkele snelle happen voedsel oplevert. Van de andere kant is het natuurlijk ook belangrijk dat wolven hun natuurlijke prooi wel helemaal op kunnen eten en dat deze prooiresten niet meteen verwijderd worden.

4 Inspirerende quotes Wolves don t suffer things like guilt or remorse. They don t have any problems with the amount of discipline that they give to a fellow pack member, because in their world, the family is what matters, not the individual. So when you go in with a pack of wolves, you have to leave your emotions at the gate. When you come back out, it s very difficult to pick those emotions back up again. Shaun Ellis, interview with a man among wolves A man might befriend a wolf, even break a wolf, but no man could truly tame a wolf. George R.R. Martin, A Dance with Dragons When the snows fall and the white winds blow, the lone wolf dies but the pack survives. George R.R. Martin, A Game of Thrones

5 *** Uitgelicht *** Erop Uit! Lezingen, wandeltochten en andere tripjes Lezing over wolven in Nederland plus ipad-café bij Bibliotheek Emmen EMMEN Zondag 15 februari geeft ecoloog en roofdierdeskundige Van Maanen van EcoNatura en de Rewilding Foundation op uitnodiging van Bibliotheek Emmen een lezing over wolven in Nederland. De lezing start om uur in de bibliotheek aan het Noorderplein 101 en de entree bedraagt 3,50 euro (5 euro voor nietbibliotheekleden). Tegelijkertijd wordt in de bibliotheek een ipad-café georganiseerd. Deze activiteit is gratis en start dus ook al uur. Aangeraden wordt om kaarten voor de lezing te reserveren via of The Wolf Conservation Association Benelux Staat mensen toe om hun wolvencentrum te bezoeken en echte wolven te ontmoeten. Zij bieden verschillende pakketten en mogelijkheden aan voor een leerzaam en gezellig uitstapje in de Ardennen. Voor een afspraak of inlichtingen: The Wolf Conservation Association - asbl/vzw La Moutarde 13 B-4831 Limbourg-Bilstain Telefoon: (0) (maandag t/m donderdag en zaterdag en zondag van tot uur, vrijdags ontvangen we geen bezoekers en zijn we telefonisch bereikbaar van tot uur) Honden mogen mee tot aan de ontvangstruimte, niet mee naar de wolven. Wild Spirit Wolf Sanctuary in New Mexico is een reservaat wat zich richt op wolven en wolfshonden die een permanente opvang nodig hebben. Verder houden ze zich bezig met het geven van educatie over wolven en hun leefwijze en is het ook mogelijk om een heuze tour door het reservaat te krijgen Het reservaat draait voornamelijk op vrijwilligers en donaties van donateurs die een van de 60 wolven adopteren en zo een kleine bijdrage leveren aan het onderhouden van de wolf. The Westeros pack De bekende schrijver George R.R. Martin steunt dit reservaat en heeft hierdoor zijn eigen roedel gekregen van van 10 wolfshonden. Alle 10 gaan zij voortaan door het leven onder een naam uit zijn bekende boeken serie Het spel der tronen (Game of Thrones). Om het onderhoud van deze groep te kunnen financieren was er ook een actie gehouden om extra donaties te werven door de fans van Game Of Thrones erbij te betrekken door onder de donateurs van The Westeros pack exclusieve producten te verloten met als hoofdprijs een helicoptervlucht met de schrijver over het reservaat waar-bij je alle kansen had om alles over de boeken en de serie te vragen EN, de persoon die hiervoor uitgekozen werd krijgt een vermelding in het volgende boek en gaat dood op een wijze die deze samen met de schrijver gekozen heeft. Hiernaast is een voorbeeldcertificaat te zien die de donateurs krijgen bij het adopteren van een wolf. Lijkt dit je ook wat neem dan eens een kijkje op de site van Wild Spirit Wolf Sanctuary en maak kennis met de dieren die ze hier opvangen. ( spiritwolfsanctuary.org/)

6 Aanbevolen Literatuur, hebbedingetjes en ander leuks Boek: Wolf!, Marika Morgan Wolf! is het ware verhaal van Marika Morgan en haar man die een wolf grootbrachten in hun huis in Toronto. Vanaf de dag dat zij Shunka, een verstoten, jonge wolf, in hun huis opnemen zijn het de mensen die zich moeten aanpassen. Instinctief dicteert Shunka zijn ideeen over de sociale rangorde. Ondanks de geduldige pogingen van de schrijfster en haar man om een band te kweken met dit wezen uit de wildernis, blijft Shunka een bezoeker aan de beschaving en zal er nooit deel van uitmaken. Shunka mag dan de menselijke leden van zijn gezin met respect behandelen, of ze zelfs met genegenheid bejegenen, maar als zij hem gezelschap houden bij het huilen in de koude avondlucht, realiseren zij zich dat Shunka's wortels ergens anders liggen en dat hij hun gids is naar een mysterieuze oertijd waar de mens al lang geen binding meer mee heeft. Wolf! is een uiterst boeiend verhaal, vol inzicht, humor en warmte. De schrijfster hoopt dat haar boek kan bijdragen tot het laten verdwijnen van de vele vooroordelen betreffende wolven en dat deze prachtige dieven voor uitsterven behoed kunnen worden. Boek: Kazan de wolfshond, James Oliver Curwood Deze klassieker zou iedere wolven/wolfhondenliefhebber eens gelezen moeten hebben. Het boek gaat over wolfshond Kazan die na bij de mensen geleefd te hebben zich aansluit bij een roedel wolven. In eerste instantie wordt hij niet geaccepteerd maar hij weet de leider te overwinnen waardoor hij zelf he leiderschap overneemt. Ook weet Kazan een wolvin voor zich te winnen waarmee hij vele avonturen beleeft. Na dit boek is er ook nog een vervolg geschreven wat weer verder verteld over Kazan en de zoon die hij samen met de wolvin gekregen heeft. Wolfquest is een 3D simulatie die spelers uitdaagt om meer te leren over wolven en hun gedrag. Dit gebeurt doordat de spelers zelf in de huid van een wolf kunnen kruipen. Het spel bestaat uit 2 single-player delen. In het eerste deel genaamd Amethyst Mountain, moet de speler het gebied verkennen, jagen en opzoek gaan naar een partner. In het tweede deel wordt hier verder op ingespeeld en moet de speler een leefgebied vinden en zijn/haar territorium verdedigen. Ook zal het grootbrengen van pups voorbijkomen die ook de nodige bescherming nodig hebben tegen bijvoorbeeld coyotes en beren. In het online gedeelte van de game is het moelijk om een roedel te vormen met 5 andere spelers en gezamelijk te jagen en het gbied te verkennen. Naast het spel is er op de site ook een actief forum waar het spel besproken kan worden, maar ook contact gemaakt kan worden met deskundigen over bijvoorbeeld wolfgedrag. Vor meer nieuws en informatie over de game kan men het beste even een kijkje nemen op de site.

7 De wolfshond, er zijn mensen die er van houden en er zijn mensen die bij het horen van de term wolf al huiveren. Maar is dit terecht? Zijn we met het kruisen van wolven en honden niet juist weer bezig om een gezonder dier te creëren? In dit artikel gaan we hier dieper op in. De Wolfshond, terug naar de oorsprong of gevaarlijk experiment? De wolfshond is net als verschillende vechthondrassen een aantal keer negatief in het nieuws gekomen. Dat dergelijke bijtincidenten ook met een normale hond voor kunnen komen wordt dan dikwijls vergeten. En ook de reputatie van zijn voorvaderen doet mensen deze dieren vaak in een negatief hokje doen plaatsen. Wat veel mensen vergeten is dat door de hond weer met de wolf te kruisen de kans op erfelijke en lichamelijke afwijkingen juist weer verkleind wordt. Deze zijn er namelijk door de mens gefokt waardoor er nu steeds meer rassen komen die zich niet meer op een natuurlijke wijze kunnen voortplanten of in sommige gevallen zelfs normaal kunnen functioneren. Naast het negatieve idee bij de wolfshond blijken de meeste wolfshond-rassen namelijk zeer trouw en zachtaardig. Zo bleek namelijk dat bij de Saarlooswolfhond, ooit gefokt om misschien als diensthond te dienen, dat deze eerder vluchtgedrag vertoonden dan agressie. Wel bleken sommigen van de dieren geschikt als reddingshond en blindegeleidehond. De meeste wolfshondrassen blaffen bijna nooit. Hun communicatie verloopt zoals bij de wolf. Teven worden doorgaans maar één keer per jaar loops. Met een goede consequente opvoeding is de wolfshond net z n fijne hond als ieder ander, mensen die affiniteit hebben met de natuur en wolven kunnen met het houden van een wolfshond zo toch een stukje natuur in huis halen. Voor iemand die nog niet eerder een hond heeft gehad en dus nog geen ervaring heeft met honden wordt een wolfshond wel afgeraden. Door het wolvenbloed wat door hun aderen stroomt zijn ze namelijk wel iets moeilijker in karakter dan een gehoorzame willige huishond en kunnen af en toe nog wel eens een uitdaging vormen doordat ze veel vooruitdenker en intelligenter zijn. Volgens Een wolfshond is een hybride tussen een wolf en een gedomesticeerde hond. Kruisingen tussen wolven en honden zijn alleen mogelijk met honden die genetisch gezien sterk lijken op wolven zoals de Duitse herder en Siberische husky. Er bestaan wereldwijd verschillende criteria over wanneer een hond nog als wolf-hondhybride telt. Organisaties die wolf-hondhybriden redden en opvangen, classificeren bijvoorbeeld elke hond met een stamboom waarin binnen de vijf voorgaande generaties een wolf voorkomt als wolf-hondhybride. De eerste gedocumenteerde kruising tussen een wolf en hond dateert uit 1766, en vond plaats in het Verenigd Koninkrijk. Wolfshonden werden lange tijd vooral door Britse edellieden gekocht. Daar wolf-hondhybriden genetisch kenmerken vertonen van zowel wolven als honden, zijn net als bij bastaardhonden zowel hun uiterlijk als gedrag erg veranderlijk en moeilijk te voorspellen.hun uiterlijk kan verschillen van het uiterlijk van een gewone hond tot het uiterlijk van een gewone wolf. Wolf-hondhybriden zouden sterker zijn dan gewone honden, en minder erfelijke ziektes kennen. Hun gedrag tegenover mensen is lastiger te voorspellen dan bij honden. Zo zijn ze vaak agressiever en minder geschikt als huisdier dan normale honden. Volgens de CDC en de Humane Society of the United States zijn wolf-hondhybriden zesde op de lijst van honden die verantwoordelijk zijn voor de meeste aanvallen op mensen in de Verenigde Staten. Wolf-hondhybriden zijn mede hierdoor vaak onderwerp van controverse. Zo bestaan er veel beperkingen op het fokken ervan. Wolfshonden Terug naar de oorsprong of gevaarlijk experiment?

8

9 Saarloos Wolfhonden Shaun Ellis De wolvenman Shaun Ellis bekend van programma s zoals the wolfman heeft een uitzonderlijke band met honden en wolven, en zijn passie om deze uitzonderlijke dieren te begrijpen hebben het mogelijk gemaakt om niet alleen deel van een roedel in gevangenschap te worden maar ook dat hij in een wilde wolvenroedel geaccepteerd werd. In dit interview verteld Ellis meer over zijn ervarigen en mocht je de indruk krijgen dat hij niet tot de standaard hondenliefhebber hoort dan ben je niet de enige. Net als de meeste kinderen groeide ik op met een ingeprente angst voor wolven. Dit was tot ik op een iets oudere leeftijd oog in oog stond met een echte wolf in de dierentuin en zag hoe het dier verschilde met het mythologische gevaarlijke wezen zoals het in de boeken en films beschreven werd. Ik groeide op in een klein dorpje in Norfolk en was eigenlijk altijd al geintresseerd in de natuur en wilde dieren. Al snel wist ik dat ik wilde werken met deze dieren zodra ik ouder werd. Toen ik een jaar of 20 was las ik over de Amerikaanse naturalist, Levi Holt, die een onderzoekscentrum over wolven leidde en dacht I lived as a wolf for a year Dat is precies waar ik heen wil Nadat ik al mijn bezittingen verkocht had om de vliegreis te kunnen betalen. Heb ik de reis gemaakt en bij het onderzoeksentrum terecht gekomen. Hier werd ik aangenomen als veld bioloog waar ik de basis leren als het opsporen van wolven en het verzamelen van data. Ondanks dat de meer ervaring onderzoekers het een gevaarlijk idee vonden wilde ik al snel dichter naar de wolven toe om hun gedrag te leren begrijpen. I bleef mij maar afvragen of het mogelijk was voor een mens om deel uit te maken van hun famillie. Als dat mogelijk was kon er zoveel meer kennis verkregen worden en gedeeld met anderen. Na twee jaar werkzaam te zijn geweest voor het centrum en bekend te raken met het omringende gebied, verhuisde ik naar de natuur. De eerste keer dat ik in de buurt van een wolf kon komen, op z n 30 meter afstand, veranderde het beetje angst wat ik had direct in respect. Ik verbleef in een bosrijk gedeelte waar de wolven voor hun jongen zorgden en al snel begon een roedel mij te vertrouwen. Ik leefde dag en nacht met hen en eigenlijk direct werd ik in de groep geaccepteerd. Ik at hetzelfde voedsel als de wolven, meestal rauw hertenvlees en vruchten en bessen. Nooit ben ik tijdens dit onderzoek ziek geweest en mijn lichaam paste zich snel aan aan mijn nieuwe eetpatroon. ***

10 Het is gemakkelijk om terug te kijken en te denken wat een verschrikkelijke manier van leven, maar als je al een week niet gegeten hebt ziet het er heerlijk uit. Ik was niet geschikt als jager, maar al snel kreeg ik de taak om op de kleintjes te letten, een mooie kans om ze te observeren en te zorgen dat ze buiten gevaar bleven. Ik heb een jaar lang bij dezelfde roedel geleefd en heb de pups zien opgroeien tot ze volwassen waren. Nooit heb ik tijdens mijn verblijf het contact met mensen gemist. Mijn gevoel vertelde mij steeds meer dat ik bij de wolven hoorde. Steeds als ik terugdacht aan mij oude leven, veranderde ik snel van gedachten; in de term van het overleven, ik moest mij steeds blijven concentreren op mijn nieuwe leefomgeving. Ondanks dat ik niemand zag wist ik dat er mensen in het reservaat waren en dat er een punt was waar ik, mocht ik in nood verkeren, boodschappen kon achterlaten. Er zijn maar twee momenten geweest waar ik mij echt bang voelde, het moment waarop de wolven en ik aan het eten waren en ik het verkeerde vlees at, onder de wolven is een strenge rangorde waarin bepaald is wie wat van het dier eet, en een van de wolven bovenop mij sprong vanwege deze fout. Hij nam mijn complete gezicht in zijn bek en drukte deze hard dicht. Ik kon de botten in mijn kaak voelen buigen, en in een kwestie van een seconde wist ik hoe kwetbaar ik eigenlijk weer was. realiseerde ik mij det de wolf mij dit juist duidelijk had proberen te maken. Ik had zeker dood kunnen zijn, maar nog belangrijker was dat mijn sporen de beer naar de wolvenpups had kunnen leidden. Uiteindelijk heb ik de roedel weer moeten verlaten. Ik was zoveel gewicht verloren en was niet langer in stat om te blijven. De levensverwachting in zulke gebieden is kort en ik voelde ook aan dat het tijd voor mij was om terug te keren naar de mensen. Mijn terugkaar naar de bewoonde wereld was een heuse cultuurschok, maar ik wist dat ik een hoop kon met datgene wat ik in de tussentijd eleerd had. Zelf leid ik nu een centrum in Devon dat wilde en in gevangenschap verblijvende wolven helpt, en geef ook cursussen. Mijn doel is om mensen te laten zien dat wolven geen gewetensloze roekeloze monsters zijn, maar gebalanceerde en betrouwbare dieren die hun famillie boven alles plaatsen. Colofon Wolf! magazine Redactieadres: A.s. Talmastraat 80, 8862 WZ Harlingen Telefoon: (0517) maaike.hofma001@fclive.nl Kernredactie: Maaike Hofma Ontwerp en vormgeving: Maaike Hofma Fotografie: Foter.com, Morguefile. com Advertentieverkoop: Maaike Hofma Uitgever: Maaike Hofma Het andere moment was toen ik wilde drinken van een stroompje en een vn de wolven mij al grommend en happend dwong te stoppen. Op dat moment dacht ik echt dat het dier mij van plan was te doden. Een uur later daartegen begon het dier mijn gezicht te likken en gingen we samen naar hetzelfde stroompje om te drinken. Daar zag ik verse berensporen en De wolf staat aan de grenzen van ons land. Is het niet eng zo n groot wild dier en gaat het wel goed in het volle Nederland? Antwoorden op deze en nog veel meer vragen staan in het boek De Wolf terug, eng of enerverend? dat vanaf 24 februari verkrijgbaar is. Vijf wolvenkenners geven in dit boekje antwoord op alle vragen die er over wolven leven. Ze vertellen over het gedrag van wolven, hun geschiedenis in Europa en maken je nieuwsgierig naar wat het kan betekenen als een wolvenpopulatie zich hier vestigt. Moeten we bang zijn of juist blij dat wilde dieren hier (weer) willen leven?

11