Complexnummer:

Transcriptie

1 : Smallepad MG Amersfoort Postbus BP Amersfoort T F E info@cultureelerfgoed.nl Hardenbroek Aantal complexonderdelen Monumentnummers van complexonderdelen , , , , , , , , , , Woonplaats Gemeente Provincie Hoofdadres van hoofdobject Langbroekerdijk 24, 3972 ND Complexomschrijving Omschrijving van het COMPLEX Complex historische buitenplaats bestaande uit een HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE PARK EN TUINAANLEG (2) met daarin de volgende onderdelen een dubbele houten brug (3), twee tuinvazen op sokkel (4), een stenen boogbrug (5), twee pompoenvormige sierelementen (6), twee lantaarns (7) en zes schampstenen (8). Voorts zijn er de volgende drie bijgebouwen een ORANJERIE (9), een KOETSHUIS (10) en een DIENSTWONING (11). Ten zuiden van de Langbroekerwetering ligt de buitenplaats Hardenbroek. Hoewel het adres aangeduid wordt aan de Langbroekerwetering is de situering van het gebouw met zijn oprijlaan gericht op de Graaf van Lijnden van Sandenburgweg. Het gehele grondgebied is van een lang, relatief smal oppervlak dat herinnert aan de oorspronkelijke cope-ontginning uit de 12de eeuw in dit gebied. Het betreft hier een omstreeks 1300 aangelegde ridderhofstad, gesticht door het geslacht Van Sterkenburg, eigenaars van het naburig gelegen goed met die naam. Na ingrijpende verbouwingen in de 18de eeuw resteert van het oorspronkelijke gebouw nog het fundament, de kelder en enig opgaand muurwerk van het noordoostelijke zaalgebouw. Ook later middeleeuws werk is gespaard. Nadat Willem Kerkrinck in 1733 het huis verwierf, heeft hij een verbouwing uit laten voeren waarbij grotendeels met Pagina: 1 / 20

2 gebruikmaking van bestaand materiaal een bescheidener huis met een classicistisch uiterlijk op een rechthoekige plattegrond is ontstaan. Door een deel van het ruïneuze oudere werk te slopen ontstond een klein plein voor het huis. Tevens werd de toegangsbrug tot het huis verlegd van de westzijde naar de huidige zuidzijde. Vermoedelijk is toen ook het voorplein vergroot en opnieuw ingericht en is het koetshuis gebouwd. Een bewaard gebleven ontwerptekening duidt erop dat er tenminste gedacht is over verfraaiing van het park. In 1748 kwam Hardenbroek in bezit van Johan Adolph van Hardenbroek. Hij liet in twee fasen, resp en het huis opnieuw verbouwen en vergroten waarbij de thans nog bestaande opzet en het uiterlijk tot stand kwam. Het eerder ontstane voorpleintje werd weer volgebouwd. Er ontstond zo een nagenoeg vierkant huis met vier (schijn)hoektorens. Van de beide bouwhuizen op het voorplein dateert de oranjerie in oorsprong vermoedelijk uit de 17de eeuw. Het 18de-eeuwse koetshuis is na een brand in 1792 deels vernieuwd of vergroot tot de huidige opzet. De parkaanleg heeft tot in de 18de eeuw bestaan uit een eenvoudig geometrische verdeling van het terrein door middel van waterlopen. De grond werd in hoofdzaak benut als weiland en bouwland. In de directe omgeving van het huis bevond zich o.a. een boomgaard. In het vervolg op de 18de-eeuwse verbouwingen van het huis werd ook het park verfraaid. De geometrische perceelsverdeling kon eenvoudig dienen als basis voor de gangbare formele wijze van aanleg. Het park en de tuin vertonen in hun hoofdstructuur nog veel van deze geometrisch, formele aanleg. De gedetailleerde formele aanleg in de directe omgeving van het huis met o.a. parterres en hagen is geheel verdwenen. In de loop van de 19de eeuw en de vroege 20ste eeuw onderging het park een aantal wijzigingen in landschappelijke stijl. Er werden o.a. boomgroepen aangepland en er ontstond een stelsel van zichtassen met het huis als middelpunt. Opmerkelijk is de aanleg van het zogeheten Engelsche Werk in het noordelijke deel van het park. Anders dan de naam en de opzet van dit kleinschalige "park in een park" doet vermoeden, is het geen vroeg landschappelijk element. Veldonderzoek heeft uitgewezen dat de aanleg ervan niet ouder dan circa 100 jaar is, dus laat 19de-eeuws. Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Aan de noordoostzijde wordt het complex begrensd door de Langbroekerdijk, aan de zuidwestzijde door de Graaf van Lijnden van Sandenburgweg. De oostzijde is een nagenoeg rechte lijn tussen de Langbroekerdijk en de Graaf van Lijnden van Sandenburglaan en evenzo aan de westzijde. De op het complex aanwezige dienstwoning uit 1962 aan het begin van de oprijlaan valt buiten de bescherming. Ook enige tuinornamenten en de inrijpoort (zie hierna) vallen uit overweging van de 50-jaar grens buiten de bescherming. Het COMPLEX historische buitenplaats Hardenbroek is van algemeen belang vanwege: - de cultuurhistorische waarde vanwege de ouderdom en de nog herkenbare ontginningsgeschiedenis; - de architectuurhistorische waarde als voorbeeld van een in oorsprong middeleeuws hoofdgebouw dat in de 18de eeuw zijn huidige classicistische uiterlijk heeft verkregen; - de tuinhistorische waarde als voorbeeld van een geometrisch-formele aanleg met landschappelijke elementen daarin; Pagina: 2 / 20

3 - historisch-ruimtelijke waarden vanwege zijn plaats in de reeks van buitenplaatsen langs de Langbroekerwetering. Pagina: 3 / 20

4 Monumentnummer*: Monumentnaam** Hardenbroek Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Langbroekerdijk ND DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 274 Omschrijving onderdeel 1: HOOFDGEBOUW. Het nagenoeg vierkante gebouw bestaat uit een kelderverdieping, twee bouwlagen, een mezannino en hoge schilddaken rondom. De symmetrisch opgezette voorgevel met middenrisaliet bekroond door een tympaan heeft opmerkelijke zijrisalieten. Door hun hoge schilddaken wekken zij de suggestie van hoektorens. In het tympaan is het wapen van de Hardenbroeks aangebracht. De voordeur wordt omlijst door harstenen pilasters, bekroond met een dito tympaan. Hierin staat het jaartal van de verbouwing De vensters zijn in Empire stijl vernieuwd. De achtergevel vertoont nog geheel het aanzien van de bouw van Ook hier een middenrisaliet bekroond met tympaan. Ditmaal zijn er werkelijke hoektorens gebouwd. De vensters bezitten nog de oorspronkelijke roedeverdeling. In de zuidoostgevel is nog een belangrijk deel van het muurwerk van het middeleeuwse zaalgebouw te zien. Verder aan deze zijde een kleine uitbouw over de gehele hoogte van het huis. De zuidwestgevel vertoont eveneens nog ouder muurwerk. In het midden bevindt zich een forse trapuitbouw. De vensters zijn deels vernieuwd. In het interieur is ten gevolge van een periode van leegstand in de eerste helft van de 20ste eeuw veel verloren gegaan. In de grote zaal aan de zuidoostzijde bevindt zich nog 19de-eeuwse betimmering en behang. In de eetzaal Pagina: 4 / 20

5 aan de achterzijde van het huis is in 1989 een plafondschildering aangebracht van Cornelis Troost. Deze schildering is afkomstig van een gesloopt huis op de Herengracht te Amsterdam. Het HOOFDGEBOUW is van algemeen belang vanwege: - de cultuurhistorische waarde vanwege zijn ouderdom, in het bijzonder de middeleeuwse oorsprong; - de architectuurhistorische waarde vanwege zijn 18de-eeuwse classicistische verbouwing met verwijzing (hoektorens) naar de middeleeuwse oorsprong; - ensemble waarde vanwegee de functioneel-ruimtelijke samenhang van de onderdelen. Kastelen, landhuizen en parken Kasteel, buitenplaats Landhuis Pagina: 5 / 20

6 Monumentnummer*: Monumentnaam** Hadernbroek Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Langbroekerdijk ND Bij DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 616 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 703 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 272 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 291 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 285 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 255 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 618 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 277 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 284 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 521 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 269 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 704 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 628 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 522 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 281 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 274 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 283 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 620 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 774 Pagina: 6 / 20

7 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 246 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 629 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 244 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 619 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 278 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 773 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 276 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 280 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 621 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 705 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 271 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 266 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 615 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 282 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 275 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 273 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 622 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 617 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 706 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 286 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 623 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 245 COTHEN D 298 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 625 DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 247 Omschrijving onderdeel 2: HISTORISCHE PARK- EN TUINAANLEG. De aanleg van de buitenplaats wordt bepaald door de langgerekte vorm van de middeleeuwse ontginningsverkaveling. Een structuur van elkaar loodrecht kruisende waterlopen verdeelt de grond in kleinere rechthoekige kavels. Nog steeds zijn de meeste kavels uitsluitend utilitair in gebruik. De grootste open ruimte, weiland, bevindt zich aan de noordzijde en noordoostzijde, aansluitend aan het huis. Door bosaanplant is thans een besloten karakter ontstaan. Rondom het huis heeft dit de karakteristiek van een park. Langs de randen en in het noordelijke deel bestaat het deels uit produktiehout en deels uit natuurgebied. Een aantal zichtassen is tengevolge van de bosaanplant verdwenen. Tot de oudere geometrische opzet hoort in de eerste plaats de DUBBEL OMGRACHTE HUISPLAATS met ten noorden hiervan de zogeheten ACHTERLAAN. Deze Achterlaan is de oudste zichtas op het huis vanaf de Langbroekerdijk. Een Pagina: 7 / 20

8 tweede oudere LAAN loopt langs de oostzijde van het huis. Deze beide lanen zijn in de late 18de eeuw met elkaar verbonden door een LAAN met een gebogen verloop die door zijn vorm als landschappelijk kan worden aangemerkt. Voorts is er de zogeheten SCHEEPSSLOOT aan de westzijde. Dit is één van de oude toegangswaterwegen. Tot de 18de-eeuwse formele aanleg behoort de min of meer symmetrische opzet van het VOORPLEIN met de beide bouwhuizen (hoewel de oranjerie op zich ouder is) en de OPRIJLAAN met DWARSLAAN. Oorspronkelijk had de oprijlaan overigens een gebogen verloop. Pas in de late 19de eeuw of begin 20ste eeuw is deze zodanig verlegd dat hij loodrecht op het huis gericht is. Aan het begin van de oprijlaan staat een laat 18de-eeuws hek met gemetselde pijlers in blokpatroon en bekroond met schilddragende griffioenen. Dit is na 1950 van elders overgeplaatst en op dit punt herbouwd. Het voorplein is ontstaan door de oorspronkelijke voorburcht naar het oosten te vergroten. Een ouder gebouw naast de oranjerie werd afgebroken en een nieuw koetshuis completeerde de symmetrische opzet. Later is de rechthoekige vorm gewijzigd tot de huidige U-vorm door twee losse eilandjes in de gracht bij het voorplein te trekken. De inrichting van het voorplein met de buxushaag is recent evenals de zonnewijzer die er staat. Uit de periode van verfraaiingen na 1735 resteren verder het GRAND CANAL dat het gebied ten noorden van het hoofdhuis ongeveer halverwege in dwarsrichting doorsnijdt, aan de oostzijde eindigend in een ronde KARPERVIJVER. Het grand canal en de karperkom worden omzoomd met een dubbele rij eiken ("allée double"). De halfronde vorm van de gracht aan de noordzijde van het huis dateert eveneens uit deze periode en is door vergraving tot stand gekomen. Ook de plaats van de moestuin ten noordwesten van het huis is in de 18de eeuw vastgelegd. De moestuin heeft overigens een 20ste eeuwse invulling. In de loop van de 19de eeuw vindt in de directe omgeving van het huis een transformatie naar een landschappelijke aanleg plaats met grote boomgroepen en een padenpatroon in combinatie met een ZICHTASSEN STELSEL met in oorsprong vier zichtassen (twee hiervan, richting Kromme Rijn zijn aan het einde beplant in verband met de verkeerssituatie). Tezamen met oudere zichtlijnen, waarvan een deel inmiddels ook weer verdwenen is, resteren er thans vier met het huis als middelpunt: van het huis over de oprijlaan, van het huis naar de Achterlaan, van het huis in zuidoostelijke richting (Botervat) en van het huis naar het Slingerpad. In de late 19de eeuw zijn voor die tijd opmerkelijke, want dan al zeer late elementen toegevoegd. Dit zijn het SLINGERPAD aan de oostzijde dat naar de karperkom leidt. Aan weerszijden wordt een beplanting van historische essenstobben aangetroffen en een tweetal boomgroepen. En het ENGELSCHE WERK in het noordoostelijke deel van het park gelegen. Dit op zich zelf staande parkje vertoont een geaccidenteerd terrein. Het padenverloop heeft een slingerende aanleg. Voorts een meanderende waterloop waarin een eilandje. De laan die toegang geeft tot dit parkje is beplant met eiken. De HISTORISCHE PARK- EN TUINAANLEG is van algemeen belang vanwege: - cultuurhistorische waarde vanwege de ouderdom, in het bijzonder de nog herkenbare middeleeuwse structuur; - tuinhistorische waarde als voorbeeld van een geometrisch formele aanleg waarbinnen enkele landschappelijke elementen zijn opgenomen; Pagina: 8 / 20

9 - ensemble waarde vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang van de onderdelen. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Historische aanleg Pagina: 9 / 20

10 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Langbroekerdijk ND Bij DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 275 Omschrijving onderdeel 3: DUBBELE HOUTEN BRUG. Het hoofdhuis is toegankelijk via een dubbele houten brug met ijzeren balie. Voor de bovenbrug liggen vier hardstenen treden. De benedenbrug is te bereiken via twee kwartronde trappen aan weerszijden. De dubbele houten BRUG is van algemeen belang vanwege: - zeldzaamheidswaarde als inmiddels zeldzaam voorbeeld van een dubbele brug; - ensemble waarde vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang van de onderdelen. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Brug(L) Pagina: 10 / 20

11 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Langbroekerdijk ND Bij DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 774 Omschrijving onderdeel 4: TWEE VAZEN OP SOKKEL. Ter weerszijden van de dubbele brug staat een natuurstenen tuinvaas op sokkel. Zowel vazen als sokkels ontlenen hun decoratie aan de rococo-stijl. De vazen bestaan uit een voet en een kelk met een zware dekselachtige bekroning. De VAZEN OP SOKKELS zijn van algemeen belang vanwege: - hun decoratieve waarde - ensemble waarde vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang van de onderdelen. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Tuinvaas Pagina: 11 / 20

12 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Langbroekerdijk ND Bij DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 275 Omschrijving onderdeel 5: BRUG. Het voorterrein is vanaf de oprijlaan toegankelijk via een eenvoudig gemetselde boogbrug met ijzeren leuning. De BRUG is algemeen van belang vanwege ensemble waarde vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang van de onderdelen. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Brug(L) Pagina: 12 / 20

13 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Langbroekerdijk ND Bij DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 522 Omschrijving onderdeel 6: twee POMPOENVORMIGE ORNAMENTEN. Aan weerszijden van de gemetselde boogbrug ligt een natuurstenen pompoenvormig ornament. De POMPOENVORMIGE ORNAMENTEN zijn van algemeen belang vanwege: - hun decoratieve waarde; - ensemble waarde vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang van de onderdelen. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Tuinsieraad Pagina: 13 / 20

14 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Langbroekerdijk ND Bij DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 774 Omschrijving onderdeel 7: twee LANTAARNS. Op het voorplein staan totaal vier gietijzeren lantaarns op palen. Hiervan zijn de twee lantaarn,die het verst van het huis verwijderd zijn, origineel 19de-eeuws. De beide andere zijn hiervan een kopie en vallen niet onder de bescherming van rijkswege. Geen van de palen is origineel 19de-eeuws. De beide originele LANTAARNS zijn van algemeen belang vanwege: - hun decoratieve waarde; - ensemble waarde vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang van de onderdelen. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Tuinsieraad Pagina: 14 / 20

15 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Langbroekerdijk ND Bij DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 774 Omschrijving onderdeel 8: zes SCHAMPSTENEN. Op het voorplein liggen regelmatig verdeeld zes ronde natuurstenen schampstenen. De SCHAMPSTENEN zijn van algemeen belang vanwege: - hun decoratieve waarde; - ensemble waarde vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang van de onderdelen. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Tuinsieraad Pagina: 15 / 20

16 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Langbroekerdijk ND Bij DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 277 Omschrijving onderdeel 9: ORANJERIE. In oorsprong 17de-eeuwse oranjerie gelegen aan de westzijde van het voorplein en bestaande uit één bouwlaag met een zadeldak tussen topgevels. Het oranjerie gedeelte bestaat uit tweemaal drie traveeën, waartussen een getoogde deur. Delen van het muurwerk, vensters en deuren zijn in later tijd vervangen. Het gebouw is deels in gebruik als woning. De ORANJERIE is van algemeen belang vanwege: - architectuurhistorische waarde als karakteristiek voorbeeld van een oranjerie; - stedenbouwkundige waarde als onderdeel van de symmetrische aanleg van het voorplein tezamen met het koetshuis en het hoofdgebouw; - ensemble waarde vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang van de onderdelen. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Orangerie Pagina: 16 / 20

17 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Langbroekerdijk ND Bij DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 278 Omschrijving onderdeel 10: KOETSHUIS. Het koetshuis bevindt zich aan de oostzijde van het voorplein. Het gebouw bestaat uit één bouwlaag met een zadeldak tussen topgevels. Hoewel in de literatuur veelal wordt aangenomen dat het gehele koetshuis bij een brand in 1792 is verwoest en herbouwd, duiden een bouwnaad en verschillend muurwerk op slechts een gedeeltelijke verwoesting en vernieuwing. Het oorspronkelijke linkerdeel vertoont een symmetrische opzet met een getoogde inrijpoort tussen vensters. Het vernieuwde of vergrote deel uit 1792 is tweebeukig van opzet met een korte tweede beuk. Boven de beide getoogde inrijpoorten staat in de sluitsteen het jaartal Het gebouw is deels in gebruik als woning. Het KOETSHUIS is van algemeen belang vanwege: - architectuurhistorische waarde als karakteristiek voorbeeld van een koetshuis; - stedenbouwkundige waarde als onderdeel van de symmetrische aanleg van het voorplein tezamen met de oranjerie en het hoofdhuis; - ensemble waarde vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang van de onderdelen. Pagina: 17 / 20

18 Kastelen, landhuizen en parken Bijgebouwen kastelen enz. Koetshuis(L) Pagina: 18 / 20

19 Monumentnummer*: Monumentnaam** Hardenbroek Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Langbroekerdijk ND DRIEBERGEN-RIJSENBURG D 705 Omschrijving onderdeel 11: DIENSTWONING. Ten westen van het toegangshek aan de Langbroekerdijk staat een bescheiden dienstwoning, op de zijgevel gedateerd Deze bestaat uit één bouwlaag met een mansardedak tussen topgevels met een aankapping aan de achterzijde. Op de erkeruitbouw in de voorgevel is de naam Hardenbroek aangebracht. Naast het huis wordt de toegang tot de Achterlaan gemarkeerd door een hek. Het vergane 19de-eeuwse exemplaar is in 2002 vernieuwd. De DIENSTWONING is van algemeen belang vanwege: - architectuurhistorische waarde als voorbeeld van eenvoudige neo-classistische architectuur, karakteristiek voor het type dienstgebouw; - ensemble waarde vanwege de historisch-functionele samenhang van de onderdelen. Pagina: 19 / 20

20 Woningen en woningbouwcomplexen Dienstwoning(K) Dienstwoning(K4) Pagina: 20 / 20