Leidraad CO 2. -monitoring

Transcriptie

1 Leidraad CO 2 -monitoring

2 De Leidraad CO 2 -monitoring De Leidraad CO 2 -monitoring is een hulpmiddel bij het opzetten van de monitoringsplannen van bedrijfslocaties 1 die onder het systeem van CO 2 -emissiehandel vallen. De Leidraad is een bedrijfsvriendelijke interpretatie van het CO 2 -deel van de Ministeriële Regeling Monitoring Handel in Emissierechten (MR). De Leidraad is met de grootste zorg opgezet en is een zelfstandig leesbaar document, maar is geen juridisch bindend document. De MR zal altijd leidend zijn; aan de Leidraad kunnen dus geen rechten worden ontleend. 1 Inrichtingen zoals gedefinieerd in de Wet milieubeheer en het Inrichtingen- en vergunningenbesluit toezicht houden op emissiehandel in Nederland

3 Inhoudsopgave Leidraad CO 2 -monitoring I Introductie 5 I.0 Leidraad als informatiebron 5 I.1 Geïntegreerd monitoringsplan CO 2 en NO x 5 I.2 Doel monitoringsplan en leidraad 5 I.3 Gegevens monitoringsplan 5 I.4 Format en voorbeelden 5 I.5 Monitoring en toewijzing CO 2 -emissierechten 5 I.6 Voorgeschreven structuur monitoringsplan (incl. NO x ) 6 II Leeswijzer 7 II.0 Indeling leidraad 7 II.1 Kleine bedrijfslocaties 7 III Criteria deelname CO 2 -emissiehandel 8 III.0 Bepalen deelname en reikwijdte 8 III.1 Toewijzing en monitoring 8 IV Definities 9 V Wijzigingen monitoringseisen 11 VI Niet tijdig voldoen 12 0 Algemene vereisten 13 Deel A: Systeeminrichting 14 1 Algemene bedrijfsgegevens In dit hoofdstuk Algemene gegevens bedrijfslocatie Hoofdlijnen bedrijfsactiviteiten Beschrijving bedrijfslocatie en afbakening 15 CO 2 -installatie 2 Monitoringsmethodiek In dit hoofdstuk CO 2 -monitoringsmethodiek Onderbouwing en beschrijvingen 30 CO 2 -emissiemonitoring 2.3 NO x -monitoringsmethodiek 30 3 Afwijkingen en wijzigingen In dit hoofdstuk Afwijkingen vereiste structuur Wijzigingen laatst gevalideerde versie Meldingen van afwijkingen waarin het 32 monitoringsplan niet voorziet Deel B: Operationeel deel 33 4 Van meten tot rapporteren In dit hoofdstuk Procedures van meten tot rapporteren Werkomschrijvingen van meten tot rapporteren Beschrijving middelen 38 5 Bedrijfsinterne validatie In dit hoofdstuk Bedrijfsinterne validatie-activiteiten Beschrijving middelen 40 6 Kwaliteitsborging In dit hoofdstuk Kwaliteitsborging algemeen 41 7 Organisatie In dit hoofdstuk Organogram Taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden 43 8 Afkortingen en definities 45 Bijlage I standaardfactoren 46 I.0 In deze bijlage 46 I.1 Standaardwaarden 46 I.2 Landspecifieke factoren 46 Bijlage II bepaling activiteitspecifieke data en factoren 47 II.0 In deze bijlage 47 II.1 Activiteitspecifieke data en factoren 47 II.2 Activiteitspecifieke factoren van brandstoffen 47 II.3 Activiteitspecifieke oxidatiefactoren van brandstoffen 48 II.4 Activiteitspecifieke factoren processen 48 II.5 Bepaling biomassafracties 48 II.6 Vereisten bepaling brandstof- en materiaal- 49 samenstellingen door laboratoria en online analysers II.7 Vereisten voor monsternamemethode en 50 analysefrequentie Bijlage III meten van CO 2 -emissies 51 III.0 In deze bijlage 51 III.1 Voorwaarden voor meten van CO 2 -emissies in 51 afgas / rookgas III.2 Bepalingsmethode CO 2 -emissie met continu 51 meetsysteem III.3 CO 2 -concentratie 52 III.4 Afgas-/rookgasdebiet 52 III.5 Meetfrequentie 52 III.6 Vervangende waarden 52 III.7 Controle gemeten emissie 52 III.8 Procedure van meten tot rapporteren 52 Bijlage IV meetonzekerheden hoeveelheidsbepaling 53 IV.0 In deze bijlage 53 IV.1 Meetonzekerheden 53 IV.2 Bepalen meetonzekerheden 53

4 Bijlage V vereisten voor kleine bedrijfslocaties 55 V.0 In deze bijlage 55 V.1 Kleine bedrijfslocaties: minder dan Ton CO 2 55 per jaar Bijlage VI emissies van verbrandingseenheden 56 VI.0 In deze bijlage 56 VI.1 Te monitoren emissies 56 VI.2 Berekeningsmethode verbrandingsemissies algemeen 56 VI.3 Massabalansmethode carbon black productie / 58 gasterminals VI.4 Berekeningsmethode verbrandingsemissies fakkels 59 VI.5 Berekeningsmethode procesemissies rookgasreiniging 60 VI.6 Meten van CO 2 -emissies van verbrandingseenheden 61 Bijlage VII emissies van aardolieraffinaderijen 62 VII.0 In deze bijlage 62 VII.1 Te monitoren emissies 62 VII.2 Berekeningsmethode verbrandingsemissies algemeen 62 VII.3 Berekeningsmethode procesemissies katalysator- 62 regeneratie en flexi-coking VII.4 Berekeningsmethode procesemissies raffinaderij- 63 waterstofproductie VII.5 Meten CO 2 -emissies aardolieraffinaderijen 63 Bijlage VIII emissies van cokesovens 64 VIII.0 In deze bijlage 64 VIII.1 Te monitoren emissies 64 VIII.2 Massabalansmethode gehele staalfabriek 64 VIII.3 Berekeningsmethode verbrandingsemissies van 66 cokesovens VIII.4 Berekeningsmethode procesemissies van cokesovens 66 VIII.5 Meten van CO 2 -emissies van cokesovens 66 Bijlage IX roost- en sinterinstallaties voor metaalerts 67 IX.0 In deze bijlage 67 IX.1 Te monitoren emissies 67 IX.2 Massabalansmethode gehele staalfabriek 67 IX.3 Berekeningsmethode verbrandingsemissies roost- en 67 sinterinstallaties IX.4 Berekeningsmethode procesemissies roost- en 67 sinterinstallaties IX.5 Meten van CO 2 -emissies van roost- en sinterinstallaties 67 Bijlage X installaties voor ruwijzer en staal, inclusief 68 continu gieten X.0 In deze bijlage 69 X.1 Te monitoren emissies 69 X.2 Massabalansmethode gehele staalfabriek 69 X.3 Berekeningsmethode verbrandingsemissies 69 ruwijzer- en staalproductie X.4 Berekeningsmethode procesemissies ruwijzer en 69 staalproductie X.5 Meten CO 2 -emissies ruwijzer- en staalinstallaties 71 Bijlage XI productie van cementklinker 72 XI.0 In deze bijlage 72 XI.1 Te monitoren emissies 72 XI.2 Berekeningsmethode verbrandingsemissies 72 cementklinkerproductie XI.3 Berekeningsmethode procesemissies cement 72 klinkerproductie XI.4 Meten van CO 2 -emissies van cementklinker productie 77 Bijlage XII productie van kalk 78 XII.0 In deze bijlage 78 XII.1 Te monitoren emissies 78 XII.2 Berekeningsmethode verbrandingsemissies 78 kalkproductie XII.3 Berekeningsmethode procesemissies kalkproductie 78 XII.4 Meten van CO 2 -emissies van kalkproductie 80 Bijlage XIII productie van glas 81 XIII.0 In deze bijlage 81 XIII.1 Te monitoren emissies 81 XIII.2 Berekeningsmethode verbrandingsemissies glas- 81 productie XIII.3 Berekeningsmethode procesemissies glasproductie 81 XIII.4 Meten van CO 2 -emissies van glasproductie 82 Bijlage XIV keramische producten 83 XIV.0 In deze bijlage 83 XIV.1 Te monitoren emissies XIV.2 Berekeningsmethode verbrandingsemissies 83 keramische producten XIV.3 Berekeningsmethode procesemissies keramische 83 producten XIV.4 Berekeningsmethode procesemissies uit 83 grondstoffen keramische producten XIV.5 Berekeningsmethode procesemissies uit kalksteen 87 voor het reduceren van luchtverontreinigende stoffen en andere rookgasreinigingeenheden XIV.6 Meten van CO 2 -emissies van keramische producten 87 Bijlage XV pulp- en papierproductie 88 XV.0 In deze bijlage 88 XV.1 Te monitoren emissies XV.2 Berekeningsmethode verbrandingsemissies pulp- en 88 papierproductie XV.3 Berekeningsmethode procesemissies pulp- en papier- 88 productie XV.4 Meten van CO 2 -emissies van pulp- en papierproductie 89 Bijlage XVI algemene beginselen 90 Bijlage XVII lijst van biomassa 91 Bijlage XVIII fall-back-methode 92

5 Leidraad CO 2 -monitoring

6 I Introductie De Leidraad CO 2 -monitoring is geschreven om bedrijven te helpen bij het opzetten of aanpassen van hun monitoringsplan voor de tweede handelsperiode in het systeem van CO 2 -emissiehandel ( ). Het woord monitoringsplan is in de plaats gekomen van monitoringsprotocol om het gebruik van dit woord te harmoniseren met de EU-regelgeving; er wordt hetzelfde mee bedoeld. Er zijn twee directe aanleidingen voor het opstellen van de Leidraad. De gewijzigde Ministeriële Regeling Monitoring Handel in Emissierechten over de monitoring- en rapportagevereisten voor CO 2 -emissiehandel; de Regeling is op haar beurt weer gebaseerd op de gewijzigde EU Monitoring & Reporting Guidelines. Praktijkervaringen met en nieuwe inzichten in het werken met het Programma van Eisen en de CO 2 -monitoring tijdens de eerste handelsperiode De Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) is belast met de uitvoering, het toezicht en de handhaving van de wet- en regelgeving op het gebied van CO 2 -emissiehandel. De NEa vervult deze functies ook voor het Nederlandse systeem van NO x -emissiehandel. I.0 Leidraad als informatiebron De Leidraad bevat informatie over de eisen voor het monitoren van CO 2 -emissies. De informatie over de eisen is opgenomen aan het begin van elk hoofdstuk. De subhoofdstukken bevatten aanwijzingen voor het verwerken van de eisen in het monitoringsplan. I.1 Geïntegreerd monitoringsplan CO 2 en NO x Bedrijven die zowel onder het systeem van CO 2 - als NO x -emissiehandel vallen, moeten een geïntegreerd monitoringsplan indienen waarin de monitoring van CO 2 - én NO x -emissies wordt beschreven. De Leidraad beschrijft de monitoringseisen voor CO 2 -emissies, zoals die zijn vastgelegd in de Europese Monitoring and Reporting Guidelines. Het Programma van Eisen CO 2 - en NO x -monitoring (21 juni 2004) bevat de eisen aan de monitoring van NO x -emissies die op dit moment gelden en vastgelegd zijn in de Ministeriële Regeling Monitoring Handel in Emissierechten. Deze Leidraad verwijst regelmatig naar het Programma van Eisen (PvE). Als CO 2 - en NO x -monitoring in gezamenlijke tabellen of figuren voorkomen, is in deze Leidraad CO 2 -monitoring de NO x -emissiemonitoring tóch opgenomen in de voorbeelden. Deze werkwijze is gevolgd om bedrijfslocaties behulpzaam te zijn bij het maken van een geïntegreerd monitoringsplan. Met deze Leidraad CO 2 -monitoring vervallen alle onderdelen van het PvE die betrekking hebben op de monitoring van CO 2 -emissies. I.2 Doel monitoringsplan en Leidraad Het monitoringsplan beschrijft hoe binnen een bedrijfslocatie (inrichting) alle gegevens over CO 2 - (en NO x -)emissies die relevant zijn voor de emissiehandel worden verkregen, bewerkt, geregistreerd en gerapporteerd, inclusief de kwaliteitsborging van het hele systeem. In het monitoringsplan moet een bedrijf vastleggen hoe zij binnen de bedrijfslocatie met deze gegevens omgaat. Het doel van het monitoringsplan is het verschaffen van inzicht aan de NEa en aan andere betrokkenen bij emissiehandel en het geven van het vertrouwen dat de CO 2 - en NO x -monitoring binnen het bedrijf plaatsvinden volgens de eisen in de wet- en regelgeving over emissiehandel. Op basis van het door de NEa gevalideerde monitoringsplan moeten bedrijven jaarlijks de gevraagde gegevens via het emissieverslag (EV) rapporteren. Dit EV moet door een onafhankelijke verificateur worden geverifieerd; het geverifieerde EV moet worden ingediend bij de NEa. Het monitoringsplan is dus de vertaling van de algemene monitoringseisen voor een individuele bedrijfslocatie: het vormt de basis van de vergunning en is daarmee de referentie voor de verificatie van het emissieverslag door de verificateur en het toezicht door de NEa. De Leidraad heeft ten doel het vastleggen van de inhoudelijke eisen en structuureisen aan het monitoringsplan dat door het bedrijf moet worden opgesteld in het kader van CO 2 - en NO x -emissiehandel. De structuur van het monitoringsplan is voorgeschreven en is in de tabel onder I.6 weergegeven. I.3 Gegevens monitoringsplan Zoals hiervoor al duidelijk is geworden, beschrijft het monitoringsplan de methodiek van de CO 2 -monitoring. Het is daarom niet de bedoeling dat u concrete variabelen die uit de methodiek voortvloeien en regelmatig veranderen, opneemt in uw monitoringsplan. U zou uw plan dan elke keer moeten aanpassen op het moment dat de betreffende variabelen zouden veranderen. Dat is niet de bedoeling: in het monitoringsplan beschrijft u hoe de variabelen bepaald worden (methodiek) en verwijst u voor de concrete getallen naar de betreffende rapportages die u binnen uw bedrijfslocatie opslaat. Een uitzondering op deze regel zijn de voorbeelden van berekeningen, waarin u wél concrete getallen vermeldt (zie 2.1.2, stap 2). Deze zijn echter alleen bedoeld om de NEa een idee te geven van de orde van grootte van de getallen. U hoeft deze dus niet te updaten. I.4 Format en voorbeelden De NEa stelt op haar website de volgende hulpmiddelen beschikbaar voor het maken van een monitoringsplan: invulformat monitoringsplan voor niet-complexe bedrijfslocaties; voorbeelden van monitoringsplannen (keramisch bedrijf en tuinder); frequently asked questions (FAQ) en de antwoorden daarop. I.5 Monitoring en toewijzing CO 2 -emissierechten Het kan voorkomen dat, om welke reden dan ook, bij de toewijzing van CO 2 -emissierechten een andere methodiek of reikwijdte is gehanteerd dan vereist is voor de monitoring van CO 2 -emissies. Uw bedrijf kan daardoor benadeeld worden. Verschillen tussen toewijzing en monitoring kunnen een bewuste (beleids)keuze zijn, maar in principe moeten de afbakening en reikwijdte van de toewijzing en de monitoring gelijk zijn. Neem bij vragen over de

7 Leidraad CO 2 -monitoring verhouding tussen de toewijzing en de monitoring contact op met de NEa via > contact of (070) U wordt sterk aangeraden dit te doen in de periode dat het toewijzingsbesluit nog niet vaststaat. Daarna is het namelijk in geen geval nog mogelijk om iets te doen aan verschillen in de systematiek of de installatiegrenzen tussen de toewijzing en het monitoringsplan. Het monitoringsplan is dan bepalend voor de monitoring van de emissies en de rapportage ervan. I.6 Voorgeschreven structuur monitoringsplan (incl. NO x ) Paragraaf Titel Inhoudsopgave Deel A: Systeeminrichting Niet-technische samenvatting Algemene bedrijfsgegevens Algemene gegevens van de bedrijfslocatie Hoofdlijnen van de bedrijfsactiviteiten binnen de bedrijfslocatie Identificatie en afbakening van de CO 2 -installatie, CO 2 -eenheden, NO x -installaties en bronnen Monitoringsmethodiek CO 2 -monitoringsmethodiek: Klassebepaling CO 2 -installatie Gebruikte bepalingsmethode Keuze berekenen of meten Berekenen CO 2 -emissies Meten CO 2 -emissies Onzekerheidsbepaling NO x -monitoringsmethodiek Identificatie en klassenbepaling van de NO x -installaties Bepalingsmethode Parameters NO x -emissie Onderbouwingen en beschrijvingen Afwijkingen en wijzigingen in monitoringsplan Afwijkingen ten opzichte van de vereiste structuur Wijzigingen ten opzichte van de laatst gevalideerde versie van het monitoringsplan Deel B: Operationele procedures Van meten tot rapporteren Procedures van meten tot rapporteren Werkomschrijvingen van meten tot rapporteren Beschrijving van middelen Bedrijfsinterne validatie Procedures bedrijfsinterne validatie Werkomschrijvingen bedrijfsinterne validatie Beschrijving van middelen Inspecties en onderhoud 6 Kwaliteitsborging van bedrijfsinterne organisatie en opslag van informatie 6.1 Interne audits 6.2 Documentenbeheer 6.3 Register van registraties 6.4 Opslag van informatie 6.5 Uitbesteding 7 Bedrijfsinterne organisatie 8 Lijst met gebruikte afkortingen en definities

8 II Leeswijzer In het onderdeel Criteria deelname CO 2 -emissiehandel (iii) treft u de criteria aan waarmee u kunt nagaan of uw bedrijfslocatie onder het systeem van CO 2 -emissiehandel valt en of u dus een monitoringsplan moet indienen. De uiteindelijke beoordeling daarvan ligt bij de NEa. De Leidraad geeft, als blijkt dat uw bedrijfslocatie onder het systeem valt, aanwijzingen voor het opstellen van het monitoringsplan. De hoofdstukindeling van de Leidraad loopt parallel aan de indeling van het monitoringsplan. Elk hoofdstuk is verdeeld in twee stukken. Het eerste deel van elk hoofdstuk geeft een toelichting op de eisen die in dat hoofdstuk behandeld worden. Het tweede deel van elk hoofdstuk geeft instructies en voorbeelden voor het opstellen van het monitoringsplan. II.0 Indeling Leidraad Hoofdstuk 1 gaat over het beschrijven en afbakenen van de bedrijfslocatie. Hoofdstuk 2 gaat over het beschrijven en onderbouwen van de CO 2 -monitoringsmethodiek. Hoofdstuk 3 gaat over eventuele afwijkingen van de eisen en over wijzigingen ten opzichte van voorgaande versies van monitoringsplannen. Hoofdstuk 4 gaat over alle operationele procedures en werkomschrijvingen die relevant zijn voor de bepaling van de CO 2 -emissie. Hoofdstuk 5 gaat over de procedures en werkomschrijvingen voor het valideren van meetapparatuur, factoren, berekeningen en dataregistratiesystemen. Bijlage III beschrijft de eisen die gesteld worden aan CO 2 -emissiemetingen in het rookgas. Deze bijlage zal slechts op een zeer beperkt aantal bedrijfslocaties van toepassing zijn. Bijlage IV licht het bepalen van meetonzekerheden toe aan de hand van voorbeelden. Bijlage V werkt het soepele monitoringsregime uit voor kleine bedrijfslocaties (minder dan 25 kton CO 2 per jaar uit de CO 2 -installatie). Bijlage VI t/m Bijlage XV beschrijven de gedetailleerde monitoringseisen aan de verschillende categorieën van activiteiten. Bijlage VI, monitoringseisen aan verbrandingseenheden, zal op verreweg het grootste aantal bedrijfslocaties van toepassing zijn. Bijlage XVI beschrijft de algemene beginselen die van toepassing op de CO 2 -monitoring, het monitoringsplan en de toetsing van het plan door de NEa. Bijlage XVII geeft een lijst van materialen die voor de CO 2 -monitoring als biomassa beschouwd worden. Bijlage XVIII werkt de fall-back-methode uit voor het bepalen van de CO 2 -emissie. II.1 Kleine bedrijfslocaties Voor kleine bedrijfslocaties (minder dan 25 kton CO 2 per jaar die onder het systeem van CO 2 -emissiehandel valt) gelden versoepelde eisen. Ook mogen deze bedrijfslocaties gebruik maken van een vereenvoudigd monitoringsplan. Dit zal in de tekst van de Leidraad worden aangegeven, maar kleine bedrijfslocaties doen er ook goed aan om eerst Bijlage V van deze Leidraad te lezen. Hoofdstuk 6 gaat over de kwaliteitsborging van alle interne procedures en systemen. Hoofdstuk 7 gaat over taken en verantwoordelijkheden in het kader van CO 2 -emissiehandel. Hoofdstuk 8 gaat over de lijst van definities en afkortingen in het monitoringsplan. Bijlage I geeft een overzicht van standaardfactoren (emissiefactoren, calorische onderwaarden, etc.) die in sommige gevallen bij de bepaling van de emissies gebruikt moeten worden. Bijlage II beschrijft de eisen die gesteld worden aan de bepaling van bedrijfsspecifieke factoren.

9 III Criteria deelname CO 2 -emissiehandel Leidraad CO 2 -monitoring III.0 Bepalen deelname en reikwijdte Voordat u een monitoringsplan gaat opstellen, is het goed om u het volgende af te vragen. Valt uw bedrijfslocatie onder het systeem van CO 2 -emissiehandel? Zo ja, valt de hele bedrijfslocatie of slechts een deel daarvan onder dit systeem? In het laatste geval, welk deel? Op de website van de NEa kunt u via vergunningen/criteria-emissiehandel een beslisboom vinden aan de hand waarvan u het antwoord op deze vragen kunt achterhalen. III.0 Toewijzing en monitoring Bij de toewijzing van CO 2 -emissierechten maken de Ministeries van VROM en Economische Zaken voor alle bedrijfslocaties eenzelfde soort afweging of zij onder het systeem vallen en zo ja, voor welk deel. Het is voor uw bedrijf uiterst belangrijk dat de afbakening die gemaakt is in het toewijzingsbesluit van rechten dezelfde is als de afbakening in het kader van de monitoring van emissies. Als u vermoedt dat hierin verschillen optreden, neemt u dan contact op met de NEa via > contact of (070) U wordt sterk aangeraden dit te doen in de periode dat het toewijzingsbesluit nog niet vaststaat. Daarna is het namelijk in geen geval nog mogelijk om iets te doen aan verschillen in de systematiek of de installatiegrenzen tussen de toewijzing en het monitoringsplan. Het monitoringsplan is dan bepalend voor de monitoring van de emissies en de rapportage ervan.

10 IV Definities Term Source stream (bronstroom) CO 2 -eenheid CO 2 -bron CO 2 -installatie Bedrijfslocatie Omschrijving Specifiek brandstoftype, product of specifieke grondstof waarvan het gebruik of de productie aanleiding geeft tot CO 2 -uitstoot uit één of meer emissiebronnen (bijvoorbeeld Groninger aardgas, kolen of calciumcarbonaat). Vaste technische eenheid binnen de bedrijfslocatie die CO 2 -uitstoot veroorzaakt, met inbegrip van de bij die eenheid behorende voorzieningen voor de reiniging van het rookgas (bijvoorbeeld stoomketel, gasturbine of noodaggregaat). Afzonderlijk aanwijsbaar emissiepunt binnen de bedrijfslocatie van waaruit CO 2 vrijkomt. Meestal is dit de schoorsteen. De CO 2 uit een bron kan afkomstig zijn van meerdere eenheden. De verzameling van alle CO 2 -eenheden binnen de bedrijfslocatie die onder het systeem van CO 2 -emissiehandel vallen. Een inrichting zoals gedefinieerd in de Wet milieubeheer en het Inrichtingen- en vergunningenbesluit. Het onderscheid tussen een source stream (bronstroom) en een CO 2 -bron is van belang omdat de CO 2 -uitstoot zowel berekend als gemeten kan worden. In verreweg de meeste gevallen wordt de CO 2 -uitstoot berekend aan de hand van de source stream (input), de hoeveelheid verbruikte brandstof of materiaal. Het is echter ook mogelijk om de CO 2 continu met een analyser te meten in een schoorsteen of een ander emissiepunt (de bron: output). In Figuur 1 worden de genoemde definities in een voorbeeldschema uitgewerkt. Term Activiteitsgegevens Factoren bepaling CO 2 -emissie Materiaal Monitoringsmethodiek Procesemissie Technische haalbaarheid Tier Variabelen bepaling CO 2 -emissie Verbrandingsemissie Omschrijving Hoeveelheid brandstof in TJ (hoeveelheid brandstof x calorische onderwaarde) of hoeveelheid materiaal in t of Nm 3 Calorische onderwaarde, emissiefactor, oxidatiefactor, conversiefactor, koolstofgehalte, biomassafractie en samenstellingsgegevens. Ingezette grondstof, hulpstof of geproduceerd product. Het geheel van methoden dat door de bedrijfslocatie wordt gebruikt om de CO 2 -emissie van de CO 2 -installatie te bepalen. CO 2 -uitstoot, behalve verbrandingsemissie, die optreedt als gevolg van bedoelde of onbedoelde reacties tussen stoffen of de transformatie daarvan. De techniek om de maatregel te realiseren, bestaat zonder dat ingrijpende technische aanpassingen binnen de bedrijfslocatie nodig zijn om een maatregel te realiseren. Niveau van nauwkeurigheid van een variabele die een rol speelt in de bepaling van de CO 2 -emissie. Hoeveelheid brandstof of materiaal, samen met de factoren voor de bepaling van de CO 2 -emissie. CO 2 -uitstoot die plaatsvindt bij de exotherme reactie van een brandstof met zuurstof.

11 10 Leidraad CO 2 -monitoring Figuur 1: schematische weergave definities Bedrijfslocatie eenheid: thermische olieketel Source stream: aardgas CO 2 -installatie eenheid: stoomketel CO 2 -bron Source stream: kolen eenheid: stoomketel CO 2 -bron Source stream: kalk

12 V Wijzigingen monitoringseisen 11 Hieronder is een overzicht gemaakt van de belangrijkste veranderingen in de monitoringseisen die vanaf 1 januari 2008 gelden ten opzichte van de eisen die voor gelden. Dit overzicht is niet bedoeld als uitputtende lijst van wijzigingen, maar is bedoeld om bedrijven die al eerder een monitoringsplan maakten een indruk te geven van de belangrijkste veranderingen, voordat zij de Leidraad gaan bestuderen en hun monitoringsplan gaan aanpassen. Verandering Verduidelijking definities source stream, CO 2 -installatie, eenheid en bron Commercieel verhandelbare brandstoffen en materialen Onderbouwing onzekerheden van deelmeters, source streams en factoren Wijzigingen vereiste onzekerheden en voorwaarden afwijking daarvan Verruimde definities kleine en zeer kleine source streams Onzekerheidseisen aan specifiek bepaalde factoren Bepaling oxidatiefactor Bepaling specifieke factoren onder voorwaarden mogelijk door niet-geaccrediteerde laboratoria Versoepeling eisen aan variabelen CO 2 -fakkelemissies Versoepeling eisen aan kleine bedrijfslocaties Beschrijving verandering In de vorige versie van de wet- en regelgeving was niet volledig duidelijk of het begrip bron sloeg op een emissiepunt, een eenheid of een brandstof- of materiaalstroom. Daarom is in de nieuwe regelgeving het begrip source stream gedefinieerd en zijn ook de begrippen CO 2 -installatie, CO 2 - eenheid en bron helder afgebakend. In sectie IV van de inleiding zijn deze definities uitgewerkt. De onzekerheidseisen volgens de tierstructuur zijn van toepassing op source streams als de CO 2 -emissie wordt berekend en op bronnen als de CO 2 -emissie continu wordt gemeten. Nieuwe begrippen in de regelgeving zijn commercieel verhandelbare (standaard)brandstoffen en commercieel verhandelbare materialen. In zijn deze begrippen nader uitgewerkt. De totale hoeveelheid brandstof of materiaal en de calorische waarde van de brandstof mogen voor deze categorieën brandstoffen en materialen afgeleid worden van de facturen van de leverancier. Voorwaarde hiervoor is dat de nationale wetgeving of de bewezen toepassing van relevante nationale of internationale normen garandeert dat de onzekerheidseisen die van toepassing zijn op de betreffende metingen worden nageleefd in het geval van handelstransacties tussen een leverancier en een bedrijfslocatie. De bedrijfslocatie moet in het monitoringsplan de onzekerheid per deelmeter, de totale onzekerheid waarmee de hoeveelheid van een source stream bepaald wordt en de onzekerheid van specifiek bepaalde factoren onderbouwen. Als een bedrijfslocatie gebruik mag maken van leveranciersgegevens of van standaardfactoren, is de onderbouwing van de onzekerheid niet nodig (zie ). De vereiste onzekerheden en de voorwaarden waaronder bedrijfslocaties daarvan mogen afwijken, zijn veranderd ten opzichte van (zie ). Met name bedrijfslocaties waarvan de CO 2 -installatie jaarlijks meer dan 50 en minder dan of gelijk aan 500 kton is, zullen gevolgen van de gewijzigde systematiek ondervinden. De definities van kleine source streams en zeer kleine source streams, die aan soepeler onzekerheidseisen hoeven te voldoen, zijn vanaf 2008 ruimer dan in Ook de eisen waaraan kleine source streams moeten voldoen, zijn versoepeld (zie ). Vanaf 2008 worden er eisen gesteld aan de onzekerheid van de emissiefactoren, calorische onderwaarden, koolstofgehalten, oxidatiefactoren, samenstellingsgegevens en biomassafracties die specifiek door de bedrijfslocatie bepaald moeten worden. De onzekerheidseis hieraan is 1/3 van de onzekerheidseis die aan de hoeveelheidsgegevens is gesteld (zie ). In mogen bedrijfslocaties voor brandstoffen een oxidatiefactor van 0,995 hanteren. Vanaf 2008 mogen bedrijfslocaties kiezen: óf ze hanteren een factor van 1, óf ze hanteren de oxidatiefactor die voor de betreffende brandstoffen in de meest recente IPPC-rapportage van Nederland staat, óf ze laten de specifieke oxidatiefactor vaststellen (zie ). In was voor laboratoria die bedrijfslocaties gebruikten bij het bepalen van specifieke factoren, accreditatie volgens ISO verplicht. Vanaf 2008 mogen bedrijfslocaties de betreffende factoren onder een aantal voorwaarden ook laten bepalen door een niet-geaccrediteerd laboratorium (zie Bijlage II). De eisen aan de bepaling van de variabelen waarmee de CO 2 -emissie van fakkels wordt bepaald, zijn versoepeld (zie Bijlage VI). Er is een nieuwe categorie kleine bedrijfslocaties in het leven geroepen. Dit zijn bedrijfslocaties waarvan de jaarlijkse emissie van de CO 2 -installatie minder is dan 25 kton. Zij mogen hun CO 2 -emissie bepalen volgens sterk versoepelde eisen (zie Bijlage V).

13 12 VI Niet tijdig voldoen Leidraad CO 2 -monitoring Als uw bedrijfslocatie om technische redenen of vanwege onredelijke kosten (zie ) niet tijdig kan voldoen aan een monitoringseis of een eis over de kwaliteitsborging van metingen, moet u in uw monitoringsplan bij de beschrijving van de betreffende eis de volgende punten aangeven. De precieze en onderbouwde reden dat uw bedrijfslocatie tijdelijk niet aan het betreffende voorschrift kan voldoen. De harde datum waarop uw bedrijfslocatie wel kan voldoen aan het betreffende voorschrift. Hoe uw bedrijfslocatie in de tussentijd omgaat met het betreffende voorschrift. Als de afwijking die door de NEa in het monitoringsplan gevalideerd is, is opgeheven binnen de tijd die u in het monitoringsplan hebt aangegeven, hoeft u dit niet aan de NEa te laten weten, tenzij expliciet in het monitoringsplan is aangegeven dat u dit wel doet.

14 O Algemene vereisten 13 Bedrijfslocaties die onder het systeem van CO 2 -emissiehandel vallen, moeten een monitoringsplan uitwerken dat aan de volgende vereisten voldoet: volledigheid consistentie transparantie juistheid kosteneffectiviteit betrouwbaarheid Deze criteria zullen gebruikt worden bij de toetsing van de monitoringsplannen door de NEa. In deze Leidraad zijn de principes al zo veel mogelijk verwerkt bij het uitwerken van de eisen, de toelichting daarop en de voorbeelden. Daarnaast is het gewenst dat u deze criteria in het achterhoofd houdt bij het opstellen van het monitoringsplan. De definities van deze criteria worden nader uitgewerkt in Bijlage XVI van deze Leidraad.

15 14 Deel A: Systeeminrichting 1. Algemene bedrijfsgegevens Leidraad CO 2 -monitoring 1.0 In dit hoofdstuk Handleiding monitoringsplan Geef de algemene gegevens op van uw bedrijfslocatie. Beschrijf uw bedrijfsactiviteiten op hoofdlijnen. Beschrijf uw bedrijfslocatie en baken de CO 2 -installatie hierbinnen af. 1.1 Algemene gegevens bedrijfslocatie Handleiding monitoringsplan Vermeld de onderstaande algemene gegevens van de bedrijfslocatie. Tabel 1: Algemene gegevens van de bedrijfslocatie Gegevens bedrijfslocatie naam bezoekadres straat bezoekadres postcode bezoekadres plaats postadres postcode plaats telefoonnummer faxnummer Gegevens contactpersoon naam functie telefoon +31 (0) Gegevens plaatsvervanger naam functie telefoon +31 (0) Vergunninghouder De drijver van de inrichting; wordt genoemd in de milieuvergunning. Eigenaar bedrijfslocatie Het gaat om de juridische eigenaar Moedermaatschappij Lokaal Bevoegd Gezag Meestal is dit de provincie of de gemeente. De Ministeries van VROM en Economische Zaken kunnen ook Bevoegd Gezag zijn. Contactpersoon lokaal BG naam functie telefoon +31 (0)

16 15 Handleiding monitoringsplan Vermeld welke managementsystemen binnen de bedrijfslocatie aanwezig zijn en geef de operationele status. Tabel 2: aanwezige managementsystemen Managementsysteem Omschrijving Status Kwaliteit ISO 9001 niet actief actief niet actief actief Milieu ISO niet actief actief niet actief actief 1.2 Hoofdlijnen bedrijfsactiviteiten Handleiding monitoringsplan Geef een korte omschrijving van de bedrijfsactiviteiten. Uit de omschrijving moet duidelijk worden wat het bedrijf doet, welke brandstoffen/grondstoffen/hulpstoffen worden ingezet, waardoor de CO 2 -emissie veroorzaakt wordt en welke producten worden geproduceerd. Buitenstaanders moeten aan de hand van deze beschrijving begrijpen wat er in het bedrijf gebeurt. Tip: neem teksten over uit een algemene bedrijfsbrochure. Voorbeeld 1 1: Hoofdlijnen van de bedrijfsactiviteiten Bedrijfslocatie X maakt grondstoffen voor de chemische industrie. Voor het productieproces zijn stoom en warmte nodig. Deze worden gemaakt in twee stoomketels in het ketelhuis en een thermische-olieketel. De brandstoffen die worden ingezet, zijn aardgas en biogas; het biogas wordt geproduceerd in de afvalwaterzuivering. De CO 2 wordt uitgestoten via twee schoorstenen: één van de thermische-olieketel en één van het ketelhuis. 1.3 Beschrijving bedrijfslocatie en afbakening CO 2 -installatie Algemeen Handleiding monitoringsplan Bedrijfslocaties die onder het systeem van CO 2 -emissiehandel vallen, moeten hier beschrijven en uitwerken welk deel van de vrijkomende CO 2 -emissie onder het systeem van CO 2 -emissiehandel valt. In sectie III worden hiervoor aanwijzingen gegeven. Bedrijfslocaties binnen de zogenaamde aangewezen sectoren (aardolieraffinaderijen, cokesovens, ferrometalen, delfstoffen en pulp/papier) vallen helemaal onder het systeem van CO 2 -emissiehandel. De grenzen van de CO 2 -installatie zijn dus gelijk aan de grenzen van de bedrijfslocatie. Bedrijfslocaties búiten de gewezen sectoren kunnen slechts voor een deel onder het systeem van CO 2 - emissiehandel vallen (alleen verbrandingseenheden). In dat geval zijn de grenzen van de CO 2 -installatie beperkter dan de grenzen van de bedrijfslocatie. Het beschrijven van de bedrijfslocatie en het afbakenen van het deel dat onder CO 2 -emissiehandel valt, is van belang als referentiekader voor de monitoringsmethodiek; het moet een compleet beeld geven van de indeling en opbouw van de totale bedrijfslocatie. De beschrijving en afbakening gebeuren in een aantal stappen. Stap 1: schematische weergave bedrijfslocatie Stap 2: uitwerking schema in tabelvorm Opmerking over NO x -emissies: Als uw bedrijfslocatie ook onder het systeem van NO x -emissiehandel valt, moet u hier tevens aangeven welk deel van de bedrijfslocatie onder het systeem van NO x -emissiehandel valt. De systeemgrenzen van de CO 2 -installatie kunnen anders zijn dan de systeemgrenzen voor NO x -emissiehandel Stap 1: schematische weergave bedrijfslocatie Handleiding monitoringsplan Geef in een schema alle source streams, CO 2 -eenheden, CO 2 -bronnen en meters binnen de bedrijfslocatie weer (in sectie iv van de inleiding zijn deze begrippen toegelicht). In het schema moet duidelijk worden: welke source streams op welke CO 2 -eenheden zijn aangesloten; op welke CO 2 -bronnen de CO 2 -eenheden zijn aangesloten; op welke plaats de meters zijn aangebracht; wat de afbakening van de CO 2 -installatie is.

17 16 Leidraad CO 2 -monitoring Geef aan welke eenheden wel en welke niet onder het systeem van CO 2 -emissiehandel vallen (grens CO 2 -installatie). Als u een plot-plan (plattegrond van de bedrijfslocatie) hebt, kunt u dit toevoegen aan het monitoringsplan. Deze toevoeging is niet verplicht, maar komt het begrip van de praktijksituatie ten goede. Opmerking over NO x -emissies: Als uw bedrijfslocatie ook onder het systeem van NO x -emissiehandel valt moet u een geïntegreerd blokschema opnemen voor CO 2 -eenheden en NO x -installaties en -bronnen. Figuur 2: voorbeeld schema afbakening systeemgrenzen Bedrijfslocatie X NOx-installatie M3 Thermische olieketel 1 (TK 1) Stack 1 (S1) Aardgas M1 M4 CO2-installatie Bronswerk 1 (SK 1) Biogas M2 Bronswerk 1 (SK 2) Stack 2 (S2)

18 Stap 2: uitwerking schema in tabelvorm Handleiding monitoringsplan Geef in tabellen de gegevens weer van de afzonderlijke: source streams binnen de bedrijfslocatie; CO 2 -eenheden binnen de bedrijfslocatie; meetinstrumenten binnen de bedrijfslocatie die een rol spelen bij de bepaling van de CO 2 -emissies. Welke gegevens vereist zijn, wordt duidelijk in de voorbeelden hieronder. Zorg dat de link tussen het schema in stap 1 en de tabel in deze stap te leggen is en sluit zo veel mogelijk aan bij de namen, identificaties en nummers die binnen de eigen bedrijfslocatie gebruikelijk zijn. De CO 2 -emissie per source stream en de totale CO 2 -emissie die u in het monitoringsplan moet vermelden, moeten volden aan de volgende uitgangspunten: gemiddelde gerapporteerde jaarlijkse CO 2 -emissies over de jaren , en 2007 als de gegevens uit dit jaar beschikbaar zijn; betrokken op het deel van de bedrijfslocatie dat in onder emissiehandel valt; inclusief eventuele overgedragen of geëxporteerde CO 2 ; exclusief CO 2 -emissie uit biomassa. Als deze gegevens niet representatief zijn vanaf 2008 of (nog) niet aanwezig zijn (bijvoorbeeld door een verandering van de grenzen van de CO 2 -installatie of het ontbreken van een rapportageplicht), moet u ten genoegen van de NEa een conservatieve, onderbouwde schatting van de emissies geven. Dit kan bijvoorbeeld door gebruik te maken van gegevens over de allocatie van emissierechten of van onderliggende gegevens in eerdere emissieverslagen. Opmerking over NO x -emissies: Als uw bedrijfslocatie ook onder het systeem van NO x -emissiehandel valt, moet u hier tevens aangeven welke installaties onder het systeem van NO x -emissiehandel vallen en welke niet. In de meeste gevallen zullen eenheden die níet onder het systeem van CO 2 -emissiehandel vallen, wél onder het systeem van NO x -emissiehandel vallen. Voorbeeld 1 2: identificatie source streams naam source stream identificatie herkomst nummer CO 2 2-emissie CO 2 2-installatie per jaar [kton en %] namen die binnen de bedrijfslocatie aardgas gasnet T001 54,7 (87,1%) voor de source streams gebruikt worden biogas waterzuivering T002 8,1 (12,9%) totaal 62,8 (100%) Uit de rapportages over is niet eenduidig af te leiden wat de emissies van de huidige CO 2 -installatie zijn, omdat de definitie van verbrandingsinstallatie is aangepast. Daarom is er een conservatieve, lage inschatting gemaakt van de emissies uit het deel van de bedrijfslocatie dat in wel onder CO 2 -emissiehandel viel, maar in niet meer onder het systeem valt. Deze hoeveelheid is per jaar ingeschat en van de destijds gerapporteerde emissies afgetrokken bij het bepalen van de emissies per source stream. De toewijzing van CO 2 -emissierechten voor , 53,4 kton per jaar, laat zien dat de inschatting van de CO 2 -emissies conservatief is. Er wordt geen CO 2 uit de bedrijfslocatie geëxporteerd. Er wordt biomassa in de CO 2 -installatie verbrand, die zorgt voor 8,1 kton emissie (12,9%), maar die is in het overzicht op 0 gesteld. Voorbeeld 1 3: identificatie CO 2 -eenheden/no x -installaties naam CO 2 -eenheid identificatie nummer vermogen verbranding capaciteit proces CO 2 -handel NO x -handel NO x -emissie per jaar [ton en %] [MWth] [ton/dag] [ja / nee] [ja / nee] Bronswerk 1 stoomketel SK ja ja 18,3 (32,3%) Bronswerk 2 stoomketel SK ja ja 14,7 (25,9%) thermischeolieketel thermische- TK nee ja 23,7 (41,8%) 1 olieketel totaal ,7 (100%)

19 18 Leidraad CO 2 -monitoring Voorbeeld 1 4: identificatie meters naam meter identificatie nummer turbine 1 hoofdgasmeter M1 turbine 2 biogasmeter M2 vortex 1 aardgasmeter TK1 M3 vortex 2 aardgasmeter SK1 M4

20 2 Monitoringsmethodiek In dit hoofdstuk Informatie Klassebepaling CO 2 -installatie binnen de bedrijfslocatie CO 2 -monitoringsmethodiek Onderbouwingen en beschrijvingen CO 2 -monitoringsmethodiek Handleiding monitoringsplan Beschrijf en onderbouw de klassebepaling. Beschrijf de CO 2 -monitoringsmethodiek per source stream en voor de totale CO 2 -installatie. Beschrijf en onderbouw de onzekerheid van de bepalingsmethode. 2.1 CO 2 -monitoringsmethodiek Toelichting monitoringseisen Te monitoren emissies De monitoring en rapportage van CO 2 -emissies van een CO 2 -installatie moeten alle emissies omvatten van broeikasgassen die onder het systeem van CO 2 -emissiehandel vallen volgens de afbakening in De monitoring van emissies moet ook emissies omvatten die het gevolg zijn van afwijkende gebeurtenissen, inclusief opstarten, uitschakelen en noodsituaties. Alle emissies uit een CO 2 -installatie moeten worden toegewezen aan die CO 2 -installatie, ook als er warmte of elektriciteit naar andere verbruikers buiten de CO 2 -installatie wordt afgevoerd. Als er binnen de bedrijfslocatie warmte of elektriciteit gebruikt wordt die elders opgewekt is, mogen de emissies die daarmee samenhangen niet opgeteld worden bij de emissies van de bedrijfslocatie waarin de warmte of elektriciteit wordt gebruikt Klassebepaling CO 2 -installatie Een CO 2 -installatie, dus het deel van een bedrijfslocatie dat onder het systeem van CO 2 -emissiehandel valt, wordt ingedeeld in een klasse A, B of C. Per klasse zijn verschillende eisen verbonden aan de maximaal toelaatbare onzekerheid van de verschillende variabelen die samen de CO 2 -emissie bepalen. Gebruik voor het bepalen van de klasse het totaal van de CO 2 -emissie dat blijkt uit de tabel met source streams in Opmerking: klasse-a-installaties met een totale jaarlijkse emissie minder dan 25 kton vallen onder een vereenvoudigd monitoringsregime. Dit zal in het vervolg van deze Leidraad toegelicht worden. Opmerking: als de klasse van uw CO 2 -installatie tussentijds wijzigt, bijvoorbeeld door een toe- of afname van de CO 2 -emissie, heeft dit grote gevolgen voor de vereiste onzekerheden in de CO 2 -monitoring. U moet deze wijziging dus altijd vooraf in een melding ter goedkeuring voorleggen aan de NEa. In 3.3 vindt u meer informatie over het tussentijds melden van veranderingen Keuze berekenen of meten Allereerst moet een bedrijfslocatie de keuze maken om de CO 2 - emissie óf te berekenen aan de hand van de source streams, óf continu te meten in de schoorsteen. Het continu meten is alleen toegestaan als een bedrijfslocatie ten genoegen van de NEa aantoont dat in de specifieke bedrijfssituatie: het continu meten van de CO 2 -emissie nauwkeuriger is dan het berekenen ervan; door continu meten in vergelijking met berekenen onredelijke kosten (zie ) worden vermeden; bij het vergelijken van de methode meten en berekenen om de bovenstaande criteria aan te tonen, precies dezelfde combinatie van bronnen en source streams wordt gehanteerd. Een bedrijfslocatie mag ook een deel van de CO 2 -emissie van de CO 2 -installatie continu monitoren in de schoorsteen en het overige deel van de emissies berekenen. Zij zal er dan wel voor moeten zorgen dat er geen dubbeltellingen of onderschattingen van de CO 2 -emissie ontstaan. Verreweg de meeste bedrijfslocaties kiezen er in de praktijk voor om de CO 2 -emissie van de CO 2 -installatie te berekenen. Daarom wordt in deze Leidraad de methode berekenen verder uitgewerkt en is het continu meten van CO 2 -emissies uitgewerkt in Bijlage III. Tabel 3: klassebepaling klasse omschrijving klasse A CO 2 -installaties met een totale jaarlijkse emissie 50 kton CO 2 klasse B CO 2 -installaties met een totale jaarlijkse emissie >50 kton CO kton klasse C CO 2 -installaties met een totale jaarlijkse emissie > 500 kton CO 2