1 zondag 4 maart 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam

Transcriptie

1 Rotterdam, 4 maart 2012 Serie: Thuiskomen in het Nieuwe testament Thema: Jezus komt thuis in Nazareth maar Lezingen: Johannes en Lucas 4: Preek: Jezus komt thuis in Nazareth, maar. Vol van verwachting zijn wij gekomen. We hebben het net gezongen, doelend op het huis van God, hier, nu. En hopelijk is hetdat ook! Een feest moet het worden, dat naar huis gaan. Maar in het dagelijks leven, gemeente, kan het ook GEEN feest zijn om naar huis te gaan. Toen wij als jaarthema thuiskomen kozen, zei een van mijn goede collega s: denk ook aan mensen voor wie thuiskomen een ramp kan zijn. Inderdaad. Uit mijn eigen omgeving weet ik zeer goed de angst die kan heersen als je terugkeert naar een situatie die niet veilig is en geen geborgenheid biedt. Wat zal ik treffen achter de voordeur? Staat het verkeerslicht vandaag op groen of op rood? Mag ik ontspannen of moet ik me van binnen harnassen? Of wacht er thuis niets waar ik naar verlang? Naar huis gaan is soms alles behalve thuiskomen. Met thuiskomen bedoel ik dan ook iets anders. Thuiskomen kun je ook ergens anders dan op het adres waar je woont. Als het samen valt kun je van groot geluk spreken en God danken op je blote knieën. Thuiskomen kun je bij een mens, bij een groep, in een bepaalde stad (Rotterdam voor mij binnenkort, hoop ik althans), in een muziekfragment of bij het eten van een gerecht dat je moeder onnavolgbaar kon maken. Thuiskomen kun je ook bij God, hoe je God ook noemt of ziet. In het evangelieverhaal van vandaag maken we mee hoe Jezus terugkeert naar het dorp waar hij opgevoed is, Nazareth. Maar het loopt verkeerd af, het draait op een moordpoging uit. Wat gebeurt er daar, en waarom? Jezus in de tempels en synagogen Kijk: Jezus en de kerken, in zijn geval de synagogen, dat is geen goede combinatie. Als hij langs komt, gaat het meestal mis. Aanvankelijk luistert men met bewondering naar hem, maar binnen de kortste keer haalt hij zich de woede van de aanwezigen op de hals, omdat wat hij zegt te radicaal is, te veeleisend, te waar. Soms maakt hij zelf alles stuk. Hij hoort er ook niet, in een synagoge, net als Johannes de Doper er niet hoorde. Het zijn buitenmensen, rondtrekkende predikers die zich veel beter op hun gemak voelen in de natuur, in de woestijn, op het water, in de bergen, dan in tempels. Die zijn hen te gesloten, te verstikkend, te gecommercialiseerd. Kan uit Nazareth iets goeds komen? Maar het is wel de plaats waar Jezus op sabbat gaat. Hier, in Nazareth, de stad waar hij is opgegroeid. Er is iets vreemds aan de hand met de plaats waar iemand vandaan komt: land, plaats maar ook gezin. Het is je thuis of niet, je hebt er goede of slechte herinneringen aan, je hebt er heimwee naar of je wist niet hoe snel je daarvandaan weg moest komen. 1

2 Met Nazareth is het ook zo. Van buiten wordt deze stad niet echt geliefd. Als Jezus onderweg is en wonderen verricht, wordt er gezegd: Hij komt uit Nazareth? Kan uit Nazareth iets goeds komen? Een retorische vraag, waarop het antwoord stellig NEE is! Wantrouwen en misprijzing alom. Tegenwoordig uiten sommige mensen uiten dit soort misprijzende meningen met telefoonnummers: 010 of 020 bij voorbeeld. Of meldpunt Oost-Europa. Kan er daarvandaan iets goeds komen? Maar nu is Jezus teruggekeerd naar de stad waar zijn familie woont en waar hij opgroeide. En juist hier gebeurt er iets eigenaardigs en wat voor meerdere uitleg vatbaar is. Jezus terug in Nazareth Jezus is net begonnen met zijn prediking. We zijn aan het begin van zijn publieke leven maar zijn roem begint rond te zoemen. Deze man heeft, zoals vele rondtrekkende predikers uit zijn tijd, de gave om mensen te raken met zijn woorden en met zijn mededogen. Hij overtuigt, hij troost, hij geneest. Hij komt aan in de stad waar zijn familie woont en waar hij als jongetje door de straten ravotte. Het is Sabbat, tijd om naar de synagoge te gaan. In de ruimte zitten de mannen zij aan zij. Midden in de synagoge staat de rol klaar waaruit gelezen moet worden. De voorganger pakt de rol, waar aangegeven staat waar men de vorige keer met lezen is opgehouden. Men is bezig met de profeet Jesaja. De voorganger wenkt Jezus naar voren en nodigt hem te lezen. Jezus staat op en begint: 18 De Geest van de Heer rust op mij, want hij heeft mij gezalfd. Om aan armen het goede nieuws te brengen heeft hij mij gezonden, om aan gevangenen hun vrijlating bekend te maken en aan blinden het herstel van hun zicht, om onderdrukten hun vrijheid te geven, 19 om een genadejaar van de Heer uit te roepen. De tekst die het Jubeljaar aankondigt, het jaar van vergeving en kwijtschelding van schulden, elk 7 e jaar. In deze tekst is de hele prediking van Jezus samengevat, de hele Wet samengevat: - de liefde van en voor God (liefde) - de opheffing van armoede (gelijkheid) - de vrijheid van gevangenen en onderdrukten (vergeving, gerechtigheid) - de genezing van de blinden, van de zieken (mededogen, compassie) Een zware taak, niet alleen voor degene waar de Geest van God op rust, maar ook voor iedereen die de Geest van God ontvangt en belichaamt. Jezus is klaar met lezen, rolt de boekrol weer op, geeft die terug aan de voorganger en gaat weer zitten. Iedereen wacht nu met spanning af wat hij gaat zeggen. Toentertijd las men uit de Schriften staande en preekte men zittend. Daar valt wat voor te zeggen. Dus, alle ogen zijn gericht op de zittende man. 2

3 Jezus spreekt dan de kortste preek ooit: Punt. Op zich zegt hij niets bijzonders: het 7 e jaar is nu net begonnen. Nu moet men dus doen wat Jesaja opdroeg: armen, gevangenen, zieken helpen, uit liefde voor God. Het is een beetje een waarheid als een koe. Wel mooi gezegd, dat wel. Wat er dan gebeurt, kan op 2 manieren gelezen worden. De mensen knikken en verwonderden zich over de (genaderijke) woorden die uit zijn mond vloeiden, en ze zeiden: Dat is toch de zoon van Jozef? Dat is toch de zoon van Jozef? (verwonderd) Of Dat is toch de zoon van Jozef? (misprijzend) Ja, wat bedoelen ze nou? Is dit verwondering of misprijzing? Het kan allebei. Maar er zit hoe dan ook een addertje onder het gras, daar. De aanwezigen verwachten dat Jezus, uit Nazareth, dezelfde wonderen in Nazareth verricht dan in andere oorden. En alles wat hij tot nu toe doet, is zeggen dat de woorden van Jesaja NU werkelijkheid moeten worden door de inzet van iedereen. Maar dat verwachtten ze niet. Ze verwachtten vuurwerk, wonderen, uitdrijvingen, spektakel. Geen eigen inzet! Dat is Jezus niet bereid te doen. Hij is geen circusartiest! Dan zegt hij een vreemd zinnetje, dat niet anders is dan een gangbaar gezegde, een tegeltjeswijsheid zeg maar: Ongetwijfeld zullen jullie me dit gezegde voorhouden: Geneesheer, genees uzelf. Doe alles waarvan wij gehoord hebben dat het in Kafarnaüm gebeurd is, ook hier in uw vaderstad. Met andere woorden: ook wij, je stadgenoten, hebben er recht op. Datzelfde zinnetje zal terugkomen in een andere vorm als Jezus aan het kruis hangt: hij hielp de anderen, laat hem zichzelf helpen! En voor de zoveelste keer in zijn leven wordt Jezus goed kwaad, hier in Nazareth. En hij gaat toch preken, daar, zittend in de synagoge van zijn vaderstad. Want hij verdraagt het niet, dat wegwuiven, dat verschuiven van de goddelijke opdrachten van het Jubeljaar naar degene die daartoe oproept. Het is ook zo gemakkelijk. Wel genieten van de mooie woorden van Jezus, die spreekt over God liefhebben, de armen, zieken, gevangenen en onderdrukten, die roept op tot compassie en vervolgens zeggen: prachtig, maar doe het zelf maar! 3

4 Als iedereen het doorschuift, komt er nooit iets terecht van dat Koninkrijk van God waar liefde, gerechtigheid en vrede heersen? En je voelt Jezus denken: wat doe ik nog hier? Het is mijn eigen stad, ze kennen me van vroeger en ze kennen me van nu, maar wat ik zeg, wat ik ben, raakt hen niet. Ik moet hier weg. Maar hij probeert hen nog een keer over te halen om te begrijpen wat zijn korte preek van 1 zinnetje betekende: En hij vertelt hoe grote profeten als Elia en Elisa ook geen gehoor kregen en uiteindelijk hun heil moesten zoeken in het buitenland. Dat is een leitmotiv in het joodse denken. Geen enkele profeet wordt in zijn eigen land gehoord, zegt hij. Dan is de synagoge te klein. De stadsgenoten van Jezus worden zo woedend dat ze hem willen vermoorden maar hij ontsnapt. Een profeet is een dwarsligger. Per definitie zegt hij niet wat men graag horen wil, doet hij niet waar anderen op zitten te wachten. Een profeet is een horzel, een ongewenste horzel. Niemand is profeet in zijn eigen land. Die zin niemand is profeet is eigen land liet me niet los. De Ierse satirische schrijver Jonathan Swift had er een mooie uitleg voor. Hij schreef aan het einde van de 17 e eeuw: Als een echt genie verschijnt, kan men dat merken aan het feit dat alle stommelingen zich tegen hem keren. Hard, maar hij had wel een punt. Ik ging kijken hoe de uitdrukking zijn weg vond in de gewone taal. Ik dacht dat het uit de Statenbijbel zou komen maar nee, het bestond al in het Vlaams en sinds de middeleeuwen: nooit sant verheven in zijn land. In het Frans komt het voor het eerst voor als seculiere taal bij Pascal, in zijn Pensées, rond En La Fontaine verspreidt het gebruik ervan in de 17 e eeuw, in zijn fabels. De Bijbelse connotatie is dan verdwenen. De uitdrukking betekent: van iemand die te dichtbij is, wordt niets aangenomen. De meest dichtbije mensen zijn de laatsten die je kunnen overtuigen. Hoe dichterbij, hoe minder geloofwaardig. En dat kan o zo waar zijn. Juist daar waar je je thuis waant, is communicatie soms het moeilijkst. Ik ben de laatste die hem of haar dat kan zeggen, verzucht een moeder, een dochter, een vriendin. Van mij neemt ze niets aan. Te dichtbij. Voor onszelf Jezus kwam thuis in Nazareth en wist niet hoe snel hij daar weg moest. Men joeg hem weg. Zijn vaderstad verloor het predicaat thuis. Thuiskomen, zeiden we, kun je bij een mens, bij een groep, in een bepaalde stad in een muziekfragment of bij een herinnering aan vroeger. Of bij God. Dat gold voor Jezus. Voor hem was de God die in de Schriften door zijn profeten spreekt, daadwerkelijk aanwezig. Dag in dag uit ervoer hij God en beantwoordde hij diens opdrachten. 4

5 Thuiskomen is geen geografische aanduiding. Het is een verlangen dat werkelijkheid wordt als we de ander werkelijk ontmoeten, als we ergens binnenkomen en van binnen weten: hier hoor ik thuis. Maar thuiskomen is geen statisch feit. Ik ben thuisgekomen. Thuiskomen kent een dynamiek, vraagt om actie. Het is nooit passief. Hier hoor ik thuis vraagt om een 2 e zinnetje: wat kan ik doen? Thuiskomen vraagt om inzet, of het nu om het individu of om de maatschappij gaat. Wat te doen heel concreet? Elkaar voor bedreiging behoeden, elkaar vertrouwen geven, voor elkaar instaan, elkaar met open vizier tegemoet treden ook. Niet omdat het vanwege familiebanden of groepsdwang zo moet of hoort maar omdat we dat zelf willen. De kracht en de opdracht ertoe zijn ons gegeven, van godswege. Jesaja en Jezus voelden zich door God gezonden om: aan armen het goede nieuws te brengen aan gevangenen hun vrijlating bekend te maken aan blinden het herstel van hun zicht, om onderdrukten hun vrijheid te geven, 19 om een genadejaar van de Heer uit te roepen. Wel nu: Vandaag hebben wij deze schrifttekst in vervulling horen gaan. In deze traditie kiezen we te leven. En te handelen. Amen 5