THEBE THEBE: DE MYTHE VAN EUROPA

Transcriptie

1 4 THEBE THEBE: DE MYTHE VAN EUROPA Dit is het verhaal van het ontstaan van Thebe. Een verhaal dat begint met een koning. Hij heette Agenor en hij was de koning van de stad Tyrus, aan het oostelijk uiteinde van de Middellandse Zee. Hij had drie zonen en een beeldschone dochter. Ze heette Europa, wat bizar genoeg Het meisje met het brede hoofd betekent. Al kan het ook de ruimdenkende zijn. Zo mooi was ze dat ook Zeus, de altijd liefdevolle oppergod, naar haar verlangde. Hij kon zich aan haar niet vertonen in zijn goddelijke gedaante en vermomde zich daarom in... een prachtige stier. Toen Europa aan het strand van Tyrus liep en het dier bemerkte, kon ze er niet aan weerstaan om eens op zijn rug te zitten. Daarop had Zeus gewacht: met één sprong was hij al in zee. Tot grote schrik van Europa zwom hij met haar helemaal tot in Kreta. Daar pas toonde hij zijn ware gedaante. Ze bedreven de liefde onder een plataan en daardoor werd koning Minos van Kreta geboren. 1 Ondertussen zond koning Agenor zijn drie zonen op zoektocht naar hun zus: zonder haar moesten ze het niet wagen thuis te komen. De jongens hadden geen succes en stichtten als jonge prinsen dan maar elk hun eigen koninkrijk: Phoenix stichtte Fenicië, Cilix stichtte Cilicië in het noorden van Turkije, en Cadmus... Die ging eerst raad vragen aan het orakel van Delphi (zie hoofdstuk 5). Dat vertelde hem dat hij een koe moest zoeken met een halve maan op haar schouder. Hij moest het dier volgen tot het 1 afbeelding: 4.1

2 stopte om te rusten; daar moest hij dan een stad stichten. En zo ontstond Thebe, midden in de streek Beotië, wat Koeienland betekent 2. Cadmus was nog niet tevreden: een stad zonder inwoners kon natuurlijk niet. Daarom wou hij de koe offeren, in de hoop dat de goden advies zouden geven. De koe werd echter opgevreten door een draak. De godin Athena liet hem daarom weten dat hij met de tanden van het monster zijn stad kon bevolken. Meer moest Cadmus niet weten: hij doodde de draak en zaaide de tanden van het monster. Daaruit ontstonden de Σπάρτοι of Zaailingen. Ze werden Cadmus onderdanen. THEBE: DE MYTHE VAN PENTHEUS Nu had Cadmus een ander probleem: de draak was een heilig huisdier van de oorlogsgod Ares. Als compensatie voor de doding moest Cadmus acht jaar in dienst bij Ares. Nadien kreeg hij, als teken van verzoening, de dochter van Ares en Aphrodite als vrouw. Ze heette Harmonia en je snapt ook wel waarom. Ze kregen samen vijf kinderen. Uiteindelijk werden Cadmus en Harmonia oud en gingen ze op welverdiend pensioen. Omdat Cadmus wist hoeveel Ares van draken en slangen hield, vroegen ze de goden om ook slangen te mogen worden. En zo gebeurde. Ze leefden nog lang en gelukkig als twee serpentjes. Toen werd Pentheus koning. Hij was de kleinzoon van Cadmus en een ernstig man. Niet te verwonderen dat hij zich streng verzette, toen de god Dionysus vroeg of de Thebanen hem en zijn wijn wilden vereren. Dionysus was bijzonder boos om dit verzet en hij sloeg de vrouwen van Thebe met waanzin. Uitzinnig en in dierenvellen gekleed trokken die de stad uit. In de volle natuur dansten, dronken en zongen ze ter ere van de wijngod. Toen Pentheus daarvan hoorde, wou hij de vrouwen bespieden, vooral omdat hij hoorde dat zelfs zijn eigen moeder meedeed met de bacchanalen. Hij koos de top van een den als uitkijkpost, tot Dionysus zelf hem opmerkte en de vrouwen aanmoedigde om die spion te doden. De dames, die nog in totale razernij waren, rukten Pentheus de boom uit, grepen de arme man en scheurden zijn hoofd en zijn ledematen van zijn romp. Om daarna nog gezellig een balspel te houden met het hoofd. Pas de volgende ochtend ontnuchterden ze en begrepen ze wié ze gedood hadden. 2 De Atheners vonden zichzelf heel intelligent en keken neer op de boertjes van Beotië. Zo kregen die de onterechte reputatie dommeriken te zijn. De geschiedenis van een taal kan wreed zijn: in het Nederlands is een beotiër nog altijd een synoniem van dommerik of onopgevoede kerel. 4.2

3 THEBE: DE MYTHE VAN OEDIPUS Als de koning zijn hoofd verliest, moet er een nieuwe koning komen. Na Pentheus was dat Polydorus. En dan Nycteus, en dan Lycus, en dan Labdacus, en dan Laius. En toen pakten nieuwe onweerswolken zich samen boven Thebe. Koning Laius en zijn vrouw Iocaste kregen een voorspelling: hun zoon zou zijn vader doden en met zijn moeder kinderen krijgen. Een vreselijke gedachte! En laat de koningin net dan zwanger zijn! Als het kindje geboren wordt, aarzelen ze dus niet: ze leggen het in de bergen en doorboren voor de zekerheid zijn voetjes, zodat het nergens heen kan kruipen. Maar een herder uit Korinthe vindt het kind. Uit medelijden neemt hij het mee en hij noemt het Oedipus, met de gezwollen voeten. In Korinthe geeft hij het aan zijn koning en koningin, omdat die geen kinderen kunnen krijgen. Die voeden Oedipus liefdevol op tot hij volwassen is. Dan gaat Oedipus de goden raadplegen: wat zal hij worden in zijn leven? Het antwoord is verpletterend: Je wordt de moordenaar van je vader en de bijslaap van je moeder! De arme Oedipus denkt dat hij de vorsten van Korinthe zoveel ellende zal aandoen en vlucht naar... Thebe. Onderweg ontmoet hij Laius, zijn echte vader. Natuurlijk kennen ze mekaar niet. Het komt tot een stomme ruzie en Oedipus doodt Laius. Noodlot. Dan doodt hij ook de sfinx, een monster dat Thebe teisterde. Als beloning mag hij trouwen met koningin-weduwe Iocaste. Noodlot. Pas jaren later, wanneer hij met zijn moeder al vier kinderen heeft, ontdekken Iocaste en Oedipus de waarheid. Zij hangt zich op uit ontzetting en Oedipus, die blind was geweest voor de waarheid, steekt zich de ogen uit 3. Hij verlaat Thebe voorgoed en gaat in Athene wonen tot zijn dood. Zijn beide zonen ruziën ondertussen om de troon en doden daarbij elkaar. Verder sterven ook Oedipus dochter Antigone, haar neef Haemon en haar tante Eurydice. Zoveel ellende, het is niet normaal 4. Laten we dat maar houden voor het laatste jaar Grieks: dan verneem je alle details, als je de tragedies beter leert kennen. 3 Voor psychologen, onderzoekers van de menselijke geest, bestaat er iets als het oedipuscomplex. Die term gebruiken ze voor jongetjes die verliefd zijn op hun mama en die hun papa als concurrent zien. Het schijnt niet dodelijk te zijn. 4 Er bestaat een verklaring voor alle ellende van de koningen van Thebe. Op haar huwelijkfeest met Cadmus zou Harmonia een magische halsketting gekregen hebben van de goden. De vrouw die het droeg, bleef eeuwig jong en mooi, maar veroorzaakte ellende voor haar omgeving. Het juweel zou alle generaties koninginnen mooi gemaakt hebben en miserie veroorzaakt hebben voor de rest. 4.3

4 THEBE: DE FEITEN Als je al die mythes leest, zou je de indruk kunnen krijgen dat Thebe alleen maar een fictieve plek is. Natuurlijk is dat niet waar. Thebe heeft wel degelijk bestaan. En bestaat eigenlijk nog altijd. Het ligt vijftig kilometer ten noorden van Eleusis. Wie van hoofdstuk 3 naar hoofdstuk 4 reist, steekt vanuit de vlakte van Eleusis de bergketen van de Cithaeron over, die tot 1500 meter hoog is. Maar Thebe zelf ligt dan weer in vruchtbaar laagland, uitstekend geschikt voor veeteelt. De plek was zeker al bewoond rond 1500 voor Christus. Daarvan zijn er bewijzen op Lineair B- tabletten (zie hoofdstuk 1). Er was een akropolis met de naam Cadmea. Die vesting en de strategische positie aan de route naar noord-griekenland zorgden voor de groei van de stad. Al moet dat niet overdreven worden: pas na het jaar 500 gaat Thebe écht meespelen in de Griekse geschiedenis. Het werd een concurrent voor Athene, dat dan ook geen enkele kans liet liggen om Thebe het leven lastig te maken. Dat verklaart waarom Thebe in de Perzische Oorlogen de kant van de Perzen koos. De Thebanen vochten in het leger van de Perzische koning Xerxes tijdens de slag bij Plataeae (479 v.c.) en ze werden daar met de rest van Xerxes leger verslagen. Logisch dat Athene en Sparta de stad Thebe achteraf boetes oplegden en plunderden. Maar enkele jaren later gaf Sparta weer militaire en financiële steun aan Thebe, vooral om Athene dwars te zitten. En dat lukte: in 424 v.c. versloegen de Thebanen Athene in de slag bij Delium. Na de Atheense nederlaag in de oorlog tegen Sparta drongen de Thebanen zelfs aan op een volledige verwoesting van Athene, maar zover kwam het gelukkig niet. Maar de Thebanen voelden zich nu zo zeker van hun militaire sterkte, dat ze in 404 v.c. alle banden met Sparta verbraken. Vanaf nu gingen ze uit van hun eigen kracht. Vooral de Thebaanse generaal Epaminondas organiseerde zijn leger tot het beste van die tijd. Dat deed hij op twee manieren. Eerst door een nieuwe opstelling met succes toe te passen: de schuine falanx bleek een succes. Opmerkelijker was de tweede verbetering van het Thebaanse leger: de Heilige Troep (ἱερὸς λόχος) was een elite-groep van 150 homo-koppels, 300 man in totaal dus. De redenering van de filosoof Plato werd hier toegepast: Mensen vechten met de grootste overtuiging, als hun geliefde toekijkt en als ze hun geliefde willen beschermen. Het bleek een heel efficiënte strategie. De bevestiging van Thebes macht kwam op 6 juli van het jaar 371 v.c.: in de slag bij Leuctra versloegen de Thebanen een Spartaanse overmacht op verpletterende wijze. Dat was Thebes mooiste moment. Een paar jaar lang mocht Thebe zich de leider van Griekenland noemen en triomferen over de erfvijanden. Maar op 4 juli van het jaar 362 v.c., net geen negen jaar later, versloeg een verbond van Atheners en Spartanen de derde kandidaat om de Griekse leiding. Alsof dat allemaal nog niet ingewikkeld genoeg was, kwam toen ook het leger van Macedonië uit het noorden oprukken, onder leiding van koning Philippus. De Atheners konden de Thebanen uiteindelijk overtuigen om de krachten te bundelen. Het mocht niet helpen: ze werden allemaal samen verslagen in de slag bij Mantinea (338 v.c.). Bijna alle leden van de Heilige Troep sneuvelden. Uit respect begroeven de Macedoniërs hen in één massagraf. Maar Thebe gaf zelfs toen zijn trotse houding niet op: het kwam drie jaar later nog één keer in opstand tegen Alexander De Grote. En werd nog één keer afgemaakt. Deze keer werd hun hele stad afgebroken, als wraakactie. Alexander liet enkel het huis van de beroemde dichter Pindarus overeind staan, uit respect voor diens poëzie. Het zou twaalf eeuwen duren eer er een nieuwe stad Thebe ontstond

5 INTERESSANTE WWW TJES Ellen Papakyriakou houdt een tweetalig Engels/Griekse website bij over Griekse steden. Op deze pagina geeft ze een uitgebreid overzicht van kunst, geschiedenis, mythes en beroemde personen uit Thebe: En dit is nog een Engelstalige bladzijde, dit keer uit de Greek Mythology Link, misschien de meest volledige website over Griekse mythologie. De auteur van deze site is een Zweed, Carlos Parada. Op deze bladzijde vat hij nog eens alle mythes over Thebe samen en laat hij je eindeloos verderklikken: CREATIEVE OPDRACHTEN Wie van mythes houdt, mag een van de beschreven verhalen in een toneelvorm brengen. Zorg voor tekst, regie, kledij en muziek. Maar word toch maar niet te realistisch bij de gewelddaden... Hou je van computerwerk? Kies een Thebaanse mythe (Europa, Cadmus, Pentheus, Oedipus...) en maak een originele, blitse poster op En wie het meer op geschiedenis begrepen heeft, maakt een Thebaanse krant over een van de vele veldslagen in dit hoofdstuk. Natuurlijk zijn de militaire prestaties van de stad het hoofdnieuws. Maar vul de krant maar op met politiek commentaar, portretten van leiders, overlijdensberichten, sportwedstrijden en het weer. 4.5

6 HET PASSIEF 1. INLEIDING: DE PASSIEVE VORM We beginnen met een voorbeeld. Ὁ στρατηγὸς πέμπει ἀγγέλοσς. Ἄγγελοι ὑπὸ τοῦ στρατηγοῦ πέμπονται. Tὸ θηρίον βάλλεται λίθῳ. De aanvoerder zendt boden. Boden worden door de aanvoerder gezonden. Het wild dier wordt door een steen getroffen. Duid in de Griekse zinnen de zinsdelen aan en benoem ze. In een van beide passieve zinnen heeft de BWB de rol van handelende persoon: hoe drukt het Grieks dat uit?... En hoe kun je de rol van de BWB benoemen in de andere passieve zin?... Vul aan: het onderwerp van de actieve zin wordt in de passieve zin... Het LV van de actieve zin wordt in de passieve zin... Formuleer de vertaling van het tweede passieve voorbeeld nu actief: DE PASSIEVE VORM infinitief λύ-ε-σθαι losgemaakt worden indicatief 1 enk. λύ-ο-μαι ik word losgemaakt 2 enk. λύ-ῃ jij wordt losgemaakt 3 enk. λύ-ε-ται hij (zij,het) wordt losgemaakt 1 mv. λσ-ό-μεθα wij worden losgemaakt 2 mv. λύ-ε-σθε jullie worden losgemaakt 3 mv. λύ-ο-νται zij worden losgemaakt 4.6

7 3. ENKELE OPMERKINGEN BIJ DE PASSIEVE VORM 3.1 In een actieve zin verricht het onderwerp (meestal) de handeling, het lijdend voorwerp ondergaat de handeling. Daarom is de rol van het onderwerp in een actieve zin handelend en de rol van het LV lijdend. In een passieve zin ondergaat het onderwerp de handeling, een handelende persoon verricht de handeling. De rol van het onderwerp is dan lijdend en de rol van de handelende persoon handelend. Er kan in een passieve zin dus nooit een LV voorkomen, omdat het onderwerp al lijdend is. 3.2 De handelende persoon staat in het Grieks in de genitief na het voorzetsel ὑπό (in de betekenis van door ). Het gaat hier steeds om een levend wezen. Wanneer het geen levend wezen betreft, vinden we een gewone BWB van oorzaak (in de datief). 3.3 Zoals de actieve vormen bestaan de passieve uit stam, bindklinker en uitgang. De passieve persoonsuitgangen zijn: -μαι, -σαι, -ται, -μεθα, -σθε, -νται. De ind. 2enk. λύῃ is een samentrekking van λύ-ε-σαι, na wegvallen van de sigma. 3.4 Overgankelijke of transitieve werkwoorden zijn werkwoorden die minstens een twee-valentie hebben, dus met een onderwerp en een voorwerp. Onovergankelijke of intransitieve werkwoorden zijn werkwoorden met een één-valentie. Zowel de overgankelijke als onovergankelijke werkwoorden kunnen in 3 enk. onpersoonlijk gebruikt worden. We vertalen met er wordt, of beter nog: men bv. λέγεται er wordt gesproken of men spreekt 4.7

8 HET PERSOONLIJK VOORNAAMWOORD 1. VORMING EN VERTALING eerste persoon nom. enk. ἐγώ ik mv. ἡμεῖς wij acc. ἐμέ, με mij, me ἡμᾶς ons gen. ἐμοῦ, μοσ van mij; mijn ἡμῶν van ons; onze dat. ἐμοί, μοι aan (...) mij, me ἡμῖν aan ( ) ons tweede persoon nom. enk. σύ jij, je, u mv. ὑμεῖς jullie, u acc. σέ, σε jou, je, u ὑμᾶς jullie, u gen. σοῦ, σοσ van jou,u; jouw ὑμῶν van jullie, u; jullie dat. σοῖ, σοι aan (...) jou; u ὑμῖν aan ( ) jullie, u derde persoon enk. m. v. o. m. v. o. nom hij zij het acc. αὐτόν αὐτήν αὐτό hem haar het gen. αὐτοῦ αὐτῆς αὐτοῦ van hem; zijn dat. αὐτῷ αὐτῇ αὐτῷ aan ( ) hem van haar; haar aan ( ) haar ervan; zijn eraan ( ) mv. m. v. o. m. v. o. nom zij, ze zij, ze ze acc. αὐτούς αὐτάς αὐτά hen, ze hen, ze ze gen. αὐτῶν αὐτῶν αὐτῶν van hen; hun van hen; hun ervan; hun dat. αὐτοῖς αὐταῖς αὐτοῖς aan ( ) hen aan ( ) hen eraan ( ) 4.8

9 2. ENKELE OPMERKINGEN BIJ HET PERSOONLIJK VOORNAAMWOORD 2.1 Net zoals in het Latijn wordt het persoonlijk voornaamwoord als onderwerp enkel gebruikt wanneer er nadruk op ligt. De uitgang van de persoonsvorm is voldoende duidelijk om het onderwerp aan te geven. Dit maakt het zinsdeel onderwerp niet minder noodzakelijk. 2.2 Om de derde persoon als onderwerp met nadruk weer te geven gebruikt het Grieks een aanwijzend voornaamwoord (zie verder). Als persoonlijk voornaamwoord komt αὐτός in de nominatief dus niet voor. 2.3 De vormen με, μοσ, μοι van de eerste persoon enk. en σε, σοσ, σοι van de tweede persoon enk. zijn onbenadrukt. De vormen mét een accent zijn benadrukt. Vergelijk met het verschil tussen mij en me in het Nederlands. 2.4 De genitief van de persoonlijke voornaamwoorden kan gebruikt worden om de bezitter aan te duiden. bv. οἱ ἄγγελοι αὐτῶν hun gezanten ὁ οἶκος αὐτῆς haar huis ὁ τοῦ στρατηγοῦ ἐμοῦ οἶνος de wijn van mìjn aanvoerder οἱ πολέμιοι ὑμῶν jullie vijanden 4.9

10 HET PASSIVUM EN HET PERSOONLIJK VOORNAAMWOORD: OEFENINGEN 1 Zoek in deze zinnen de passieve werkwoordsvormen; splits ze telkens in stam ( bindklinker) uitgang; geef grondwoord, wijs, persoon en getal. 1. Βιέπνπζη θαιο 1 ἀιιὰ νὐρ εὑξίζθνπζηλ ἡκᾶο νὔηε αὐηάο. 2. Tα ηέθλα ὑπὸ δνύιωλ ηξέθεηαη ἀιι νὐρ ὑπ αὐηλ παηδεύεηαη. 3. Ὁ ζνθὸο λεαλίζθνο ζαπκάδεηαη ὑπὸ ηλ ἑηαίξωλ. 4. Ὑπὸ ζνῦ παξέρεηαη πνιιὰ ἔξγα. 5. Παξέρεη πνιινὺο θαινὺο ιίζνπο θαὶ ἐκνὶ θαὶ ὑκῖλ. Op dezelfde manier kan je ook de passieve werkwoordsvormen in de teksten van oef. 4 determineren. 2 Zoek in de zinnen van oef. 1 de persoonlijke voornaamwoorden; geef telkens het grondwoord voor de derde persoon mag je αὐηόν vermelden; geef de juiste betekenis let daarvoor op de context; geef de naamval, en bij de derde persoon ook genus en getal. Op dezelfde manier kan je ook de persoonlijke voornaamwoorden in de teksten van oef. 4 determineren. 3 We werken nog eens met de zinnen van oef. 1. Geef de functie van de onderlijnde woorden en vermeld bij een BWB ook de rol; vertaal telkens de zin. 1 θαιο: goed 4.10

11 4. LEESTEKST: AMPHION EN ZETHUS, EEN STUKJE THEBAANSE MYTHOLOGIE Zeus en Antiope: een barok schilderij van Anthony van Dyck uit Het hangt in Gent, in het Museum voor Schone Kunsten aan het Citadelpark. (Foto: EERSTE EPISODE: DE AFGUNST Λύθνο 2 θαὶ Γίξθε 3 βαζηιεύνπζηλ ἐλ ηαῖο Θήβαις 4. Τέθλα δ νὔθ ἐζηηλ αὐηοῖς. Ἀληηόπε 5 κέληνη, ἀδειθηδῆ 6 ηνῦ Λύθνπ, ἁξπάδεηαη ὑπὸ ηνῦ κεγίζηνπ ηλ θεῶν θαὶ δύν πἱνὺο ηίθηεη. Οἱ ἀδειθνί εἰζη Ζῆζνο 7 θαὶ Ἀκθίωλ 8. Ὁ Λύθνο θαὶ ἡ Γίξθε κάιηζηα ηῇ Ἀνηιόπῃ ραιεπαίλνπζηλ. Τνῖο γὰξ αὐηῆο ηέθλνηο ἡ ηλ Θηβῶν ἀξρή ἐζηηλ. Γηόηη ηνὺο ἀδελθοὺς δνύιῳ παξέρνπζηλ. Ὁ δνῦινο αὐηνὺο εἰο ηὰ ἄκρα θέξεη θαὶ ἐθεῖ ιείπεη. Οὕηωο νἱ ηῆο Ἀνηιόπης πἱνὶ ὑπὸ ηλ θηρίων ἀπνθηείλνληαη. Ἡ Ἀληηόπε ἐλ ηῇ κεγίζηῃ λύπῃ ιείπεηαη ἐλ ηῶ νἴθῳ. Opdracht over de syntaxis van de naamvallen: geef van de vetgedrukte naamwoorden uit de eerste episode de naamval en de functie. Opdracht over de verwijswoorden: - markeer de persoonlijke voornaamwoorden van de derde persoon; - duid met een pijltje aan naar welk woord uit het voorgaande ze verwijzen. 2 ὁ Λύθνο, Λύθνπ: Lycus (eigennaam) 3 ἡ Γίξθε, Γίξθεο: Dirce (eigennaam) 4 αἱ Θῆβαη, Θεβλ: Thebe (eigennaam) 5 ἡ Ἀληηόπε, Ἀληηόπεο: Antiope (eigennaam) 6 ἡ ἀδειθηδῆ, ἀδειθηδῆο: de nicht 7 ὁ Ζῆζνο, Ζήζνπ: Zethus (eigennaam) 8 ὁ Ἀκθίωλ, Ἀκθίωλνο: Amphion (eigennaam) 4.11

12 TWEEDE EPISODE: DE VONDELINGEN Opdracht over de structuur van de tekst: - schrijf bij de vetgedrukte partikels de betekenis; - vertaal vervolgens de tekst. Ἀγαζῇ δὲ ηύρῃ νἱ ἀδειθνὶ ὑπὸ γεωξγνῦ μέλνπ εὑξίζθνληαη καὶ ζῴδνληαη. Ὁ γὰρ γεωξγὸο θαιὸο καὶ ἀγαζὸο ἄλζξωπόο ἐζηηλ. Ἀπηνὺο εἰο ηὸλ νἶθνλ θέξεη καὶ ἐθεῖ παξὰ 9 πνιινὺο ἐληαπηνὺο ηξέθεη καὶ παηδεύεη. Οἱ δύν ἀδειθνὶ κάια δηαθέξνπζηλ. Ὁ μὲν Ζῆζνο κάιηζηα ἥδεηαη 10 ηῇ ζεξεπηηθῇ 11 ηέρλῃ, ὁ δ Ἀκθίωλ ηῇ κνπζηθῇ 12. Ὅκωο ἀεὶ εἰξεληθο ἔρνπζηλ 13. Μέγηζηνη γὰρ ἑηαῖξνί εἰζηλ. DERDE EPISODE: HET WEERZIEN - Markeer in de tekst eerst de bindpartikels (zie p.36); - noteer erbij wat ze je leren over de structuur van de tekst: is het partikel verbindend ( en ), onderscheidend ( enerzijds, anderzijds ), tegenstellend ( maar ), concluderend of gevolgaanduidend ( dus ), verklarend ( want )? - Vertaal daarna ook de tekst. Ἡ δ Ἀληηόπε θαθο πξάηηεη 14. Τὰο ηνῦ ζείνπ 15 ὀξγὰο νὐθέηη θέξεηλ ἐζέιεη θαὶ ἐθ ηλ Θεβλ θεύγεη. Μεηὰ ραιεπὴλ θπγὴλ ηέινο εἰο ηὸλ ηόπνλ ἥθεη ἔλζα ηὰ ηέθλα αὐηῆο ηὸλ νἶθνλ ἔρεη. Οἱ πἱνὶ νὐρ ὑπ αὐηῆο ἀλαγηγλώζθνληαη νὐδὲ 16 ἡ Ἀληηόπε ὑπ αὐηλ. Ὁ Ἀκθίωλ θαὶ ὁ Ζῆζνο αὐηῇ νἶλνλ θαὶ ζῖηνλ παξέρνπζηλ. Τόηε δὲ ὁ Ζεὺο ηὴλ ηλ ἀλζξώπωλ κνξθὴλ ιακβάλεη θαὶ εἰο ηὴλ γῆλ θαηαβαίλεη. Ἐθεῖ ηὴλ ἀιήζεηαλ 17 ἀπνθαίλεη 18. Αὐηίθα νἱ δύν πἱνὶ ηὴλ Ἀληηόπελ πεξηβάιινπζηλ 19. Ἔπεηηα 20 νἱ λεαλίζθνη εἰο ηὰο Θήβαο βαίλνπζηλ. Ὁ κὲλ Λύθνο ἀπνθηείλεηαη, ἡ δὲ Γίξθε θεύγεη. Νῦλ νἱ ἀδειθνὶ ηὴλ ηλ Θεβλ ἀξρὴλ ἔρνπζηλ. 9 παξὰ + acc.: gedurende 10 ἥδεζζαη: verblijd worden, genieten van 11 ζεξεπηηθόο, ζεξεπηηθή, ζεξεπηηθόλ: van de jacht 12 ἡ κνπζηθή is de verkorting van ἡ κνπζηθὴ ηέρλε: leid zelf de betekenis af 13 εἰξεληθο ἔρεηλ: in vrede leven (uitdrukking) 14 θαθο πξάηηεηλ: het slecht stellen 15 ὁ ζεῖνο, ζείνπ: de oom 16 νὐδέ: en (ook) niet 17 ἡ ἀιήζεηα, ἀιεζείαο: de waarheid 18 ἀπνθαίλεηλ: bekendmaken 19 πεξηβάιιεηλ: omhelzen 20 ἔπεηηα: vervolgens 4.12

13 VIERDE EPISODE: DE ONSTUITBARE KRACHT VAN MUZIEK - Markeer telkens de zinsdelen die noodzakelijk zijn voor een minimale zin: welke zinnen zijn onmisbaar? - Vertaal daarna de tekst. Αἱ Θῆβαη νὔπω 21 πύξγνλ 22 ἔρνπζηλ. Γηόηη νἱ ἀδειθνὶ ἐζέινπζη ηὸλ ηόπνλ ηεηρίδεηλ 23. Ὁ κὲλ Ζῆζνο πνιινὺο ιίζνπο παληόζελ 24 εἰο ηὰο Θήβαο θέξεη θαὶ θπιίλδεη 25. Ὀλεηδίδεη ηῶ ἀδειθῶ ὅηη ὁ Ἀκθίωλ νὐ ηνζαύηελ 26 ῥώκελ ἔρεη. Τόηε ὁ Ἀκθίωλ ηὴλ ιύξαλ 27 ιακβάλεη. Τῇ ᾠδῇ αὐηνῦ νἱ ιίζνη νὕηωο ηέξπνληαη 28 ὥζηε ἀπὸ ηνῦ αὐηνκάηνπ 29 θπιίλδνληαη. Ἐλ ὀιίγῳ ρξόλῳ ὁ Ἀκθίωλ ηὸλ πύξγνλ θηίδεη 30. Οὕηωο ἀπνθαίλεη 31 ὅηη ἡ κνπζηθὴ δπλαηή ἐζηη πνιιὰ θαὶ ρξήζηκα πξάηηεηλ. ENKELE INHOUDSVRAGEN BIJ HET VERHAAL VAN AMPHION EN ZETHUS 1. Teken de stamboom van alle betrokkenen 2. Welk psychologisch motief hebben Lycus en Dirce voor hun haat? 3. Wie is ηοῦ μεγίζηοσ ηῶν θεῶν (uit de eerste episode)? 4. Ken je nog een verhaal uit de Griekse mythologie, waarbij een slaaf een kind in het wild moet achterlaten? Het speelt zich ook in Thebe af. Over de Perzische koning Cyrus de Grote en over de Korintische held Cypselus bestaan vergelijkbare verhalen. Zoek ze eens op, als je nog tijd hebt. En welk Romeins verhaal lijkt hier natuurlijk ook op? 5. De Grieken geloven sterk in de voorzienigheid ( het moest zo zijn want de goden willen het zo ). Kun je daarvan twee voorbeelden geven uit dit verhaal? 6. Wat kun je, op basis van deze tekst, vertellen over de karakters van Amfion en Zethus? 7. Ὁ Ἀμθίων καὶ ὁ Ζῆθος αὐηῇ οἶνον καὶ ζῖηον παρέτοσζιν: waarom doen ze dat, als ze hun moeder niet eens herkennen? 8. Waarom vermomt Zeus zich als een mens, wanneer hij naar de aarde komt? 21 νὔπω: nog niet 22 ὁ πύξγνο, πύξγνπ: vestingmuur, versterking met torens 23 ηεηρίδεηλ: versterken, van een vestingmuur voorzien 24 παληόζελ: van overal (bijwoord) 25 θπιίλδεηλ: voortrollen 26 ηνζαύηελ: zo groot 27 ἡ ιύξα, ιύξαο: de lier, de harp 28 ηέξπεηλ: verkwikken, blij maken 29 ἀπὸ ηνῦ ἀπηνκάηνπ: vanzelf (uitdrukking) 30 θηίδεηλ: bouwen 31 ἀπνθαίλεηλ: aantonen 4.13

14 9. ηὴν ἀλήθειαν: waarover gaat het? Wat is de waarheid? 10. ἡ δὲ Δίρκη θεύγει: volgens een andere versie doden de broers ook Dirce. Zoek eens op op welke manier dat gebeurt. Tip: het beeld van de Farnesische stier (in het Nationaal Archeologisch Museum in Napels is er een kopie van bewaard) kan je op weg zetten. 11. De broers komen goed overeen. Geef daarvan één voorbeeld. Maar soms groeien er ook spanningen tussen beiden. Geef ook daarvan één voorbeeld (vierde episode). 12. Dat je door de kracht van de muziek zelfs stenen kan doen rollen, is opmerkelijk. Nochtans kon ook een andere Griekse mythologische figuur dezelfde prestatie leveren. Wie was die leider van Rolling Stones? Tip: zijn vrouw stierf op hun trouwdag. 13. ἡ μοσζικὴ vertalen wij natuurlijk als de muziek, maar wat is voor Grieken de etymologie (= de oorsprong) van dit woord? Of anders gevraagd: welke dames zorgden voor muzikanten? 14. Wie komt na Amphion en Zethus aan de macht in Thebe? Wat kun je over hem vertellen? Een fragment uit de beeldengroep De Farnesische Stier in het Museo Nazionale Archeologico in Napels. Het geheel vormt de grootste beeldengroep die uit de oudheid bewaard is gebleven. (Foto: Chiron CC Images of the Classical World) 4.14