BSenC rapportage. Onderzoek waternormering sportvelden. Doelgerichte samenwerking

Transcriptie

1 BSenC rapportage Onderzoek waternormering sportvelden Doelgerichte samenwerking

2 Deze studie is uitgevoerd door Advies- en Ingenieursbureau Oranjewoud S. Lenders H.M. Kool Advies- en Ingenieursbureau Oranjewoud Postbus AA Oosterhout T: (0162) F: (0162) In opdracht van de Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek Postbus AA Rijen T: F: (0161) E: info@bsenc.nl W:

3 Onderzoek waternormering sportvelden ISBN nummer: , Rijen, Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Branche vereniging Sport en Cultuurtechniek Disclaimer De Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek stelt zich niet aansprakelijk voor eventuele schadelijke gevolgen voortvloeiend uit het gebruik van door of namens de Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek verstrekte onderzoeksresultaten.

4 Inhoudsopgave pagina Inhoud 1 INLEIDING 3 2 TYPERING Typering sportvelden Typering ondergronden Typering sportvelden met ondergrond 6 3 GEDRAG IN VERGELIJK TOT (ON)VERHARD OPPERVLAK Hoofdmethodiek Afvoergedrag verschillende sportvelden Versnelde afvoer 8 4 RICHTLIJN 12 5 VERVOLGPROCES 13 Bijlagen I II III IV Schematisatie beschouwde sportvelden Toelichting spreadsheetprogramma drainage sportvelden II.a Spreadsheetprogramma II.b Berekend afvoerpatroon bij verschillende sportvelden Vergelijking afvoer met verhard en onverhard oppervlak III.a Vergelijking met onverhard oppervlak III.b Vergelijking met toename verhard oppervlak Inventarisatie beleid waterschappen

5 1. Inleiding Sinds 1 november 2003 is de Watertoets een verplicht onderdeel van ruimtelijke procedures. Bij elke serieuze aanpassing van de openbare ruimte moet het effect op de waterhuishouding onderzocht worden. Dit geldt ook bij de aanleg van sportvelden. De waterschappen spelen een belangrijke adviserende rol in deze Watertoets. Overleg met de waterschappen is een standaard onderdeel van de procedure. De waterschappen geven zelf richting aan de wijze waarop zij deze rol vervullen. Elk waterschap is hierin autonoom. In de praktijk blijkt dat er geen eenduidigheid is in de wijze waarop sportvelden worden beschouwd. Uit een inventarisatie onder waterschappen blijkt dat veel waterschappen in deze geen richtlijnen kennen. Waterschappen die wèl zo n richtlijn kennen, vertonen hierbij onderling grote verschillen. Voor de ontwerpers en plannenmakers van buitensportaccommodaties is dit een ongewenste situatie. Bij elk nieuw sportontwerp is er, afhankelijk van de situering, onduidelijkheid over de te volgen rekenmethode. Is er wel/niet een compenserende waterberging nodig en hoe groot moet die dan zijn? Bovenstaande is eveneens van belang voor keurontheffingprocedures. Afhankelijk van het beleid van een waterschap is het mogelijk dat voor de aanleg van een sportveld een keurontheffing aangevraagd dient te worden, ook al hoeft geen watertoetsprocedure doorlopen te worden. Voor de Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek is dit de aanleiding geweest om op zoek te gaan naar een uniforme richtlijn voor de wijze waarop sportvelden in een watertoets dan wel keurontheffingstraject beschouwd kunnen worden. De branchevereniging heeft adviesen ingenieursbureau Oranjewoud opdracht gegeven dit te onderzoek wat uiteindelijk heeft geleidt tot onderhavig rapport. Tijdens het onderzoek heeft een werkgroep een belangrijke begeleidende rol gespeeld. De volgende personen hadden zitting in deze werkgroep: Cees de Vrieze, Ingenieursbureau Den Haag en bestuurslid BSenC Arjan Kraaijeveld, Gebr. Kraaijeveld Teun Wouters, CSC Ceelen Sportconstructies Ernst Bos, IPC Groene Ruimte Henk Kool, Oranjewoud Sandra Lenders, Oranjewoud Ben Moonen, algemeen secretaris BSenC In dit rapport is de werkwijze van deze zoektocht beschreven, resulterend in een voorstel voor een uniforme richtlijn. De wens van de Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek is deze opzet voor de richtlijn gezamenlijk met de Unie van Waterschappen en een aantal waterschappen verder uit te dragen. De eerste stappen hiertoe zijn gezet. 3

6 De Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek is eind 2001 opgericht. De doelen van de vereniging zijn het uitwisselen en ontwikkelen van kennis over de aanleg en het onderhoud van buitensportaccommodaties en de behartiging van de belangen van de leden. Zowel gemeenten als bedrijven zijn aangesloten. De vereniging organiseert regelmatig bijeenkomsten en treedt op als gesprekspartner naar overheden, sportbonden en andere instellingen. Door het uitvoeren van onderzoek wil de BSenC actief nieuwe ontwikkelingen initiëren en stimuleren. Op opleidingsvlak is samen met partners een doorlopende leerlijn sportveldenbeheer ontwikkeld. Meer informatie: Kortom, iedereen die actief is in het vak sport en cultuurtechniek en graag kennis wil vergaren en uitwisselen is van harte welkom bij de BSenC! Voor informatie: zie Leeswijzer Dit voorliggend rapport bevat op hoofdlijnen de zoektocht met als resultaat een voorstel voor een uniforme richtlijn. In de bijlagen zijn de onderbouwingen opgenomen hetgeen een dieper inzicht geeft in bijvoorbeeld de rekenmethodes. 4

7 2. Typering 2.1 Typering sportvelden Sportvelden zijn er in soorten en maten, verschillend opgebouwd met materialen die verschillen in samenstelling, waterdoorlatendheid etc. En dus is het gedrag van water in deze constructies verschillend. Een natuurgrasveld is anders dan een kunstgrasveld. Gebaseerd op gelijksoortig hydrologisch gedrag zijn vier sportveldtypen onderscheiden: Natuurgrasvelden De meeste natuurgrasvelden zijn opgebouwd uit humushoudend, matig fijn zand met een redelijke waterdoorlatendheid. Op slecht doorlatende ondergronden is de samenstelling meestal iets minder humeus. De veldconstructie is gemiddeld 0,40 m dik. Kunstgrasvelden en doorlatende kunststofvelden Kenmerkend voor deze velden is de zeer zandige, zeer goed doorlatende onderbouw. De veldconstructie is gemiddeld 0.50 m dik. Gravel Ook dit type sportvelden heeft een zeer zandige, zeer goed doorlatende onderbouw. De oppervlakte-laag (gravel) is redelijk doorlatend. De veldconstructie is 0.40 m dik Asfaltvelden en kunststofvelden met een ondoorlatend oppervlak (verhard) Op dit type velden wordt alle neerslag oppervlakkig afgevoerd. 2.2 Typering ondergronden Niet alleen de opbouw van een sportveld is bepalend voor het hydrologisch gedrag. De ligging en de natuurlijke grondslag van het veld is minstens zo belangrijk. Een sportveld, laaggelegen op zware grond zal een ander afvoerpatroon kennen dan eenzelfde veld, hoog en droog op zandgrond. En een sportveld met intensieve drainage vertoont een ander gedrag dan een sportveld waar geen drainage nodig is. De volgende indeling is gehanteerd: Ongedraineerde doorlatende natuurlijke grondslag In een zandig hoog gebied (goede doorlatendheid ondergrond met diepe grondwaterstanden) is het mogelijk een sportveld aan te leggen zonder drainage. Gedraineerde doorlatende natuurlijke grondslag In een zandig laag gebied is ondanks de doorlatendheid van de ondergrond toepassing van drainage noodzakelijk in verband met ligging van het sportveld binnen grondwaterinvloed. Gedraineerde slecht doorlatende grondslag In een venige dan wel kleiige ondergrond is toepassing van drainage noodzakelijk. 5

8 2.3 Typering sportvelden met ondergrond Indien de verschillende sportvelden-typen gecombineerd worden met de verschillende ondergronden resulteert dit in de tabel weergegeven (hoofd)groepen. Tabel 2.1 Typering sportvelden met ondergrond 6

9 3. Gedrag in vergelijk tot (on)verhard oppervlak 3.1 Hoofdmethodiek Bij ruimtelijke ontwikkelingen toetsen de waterschappen op benodigde compensatie voor versnelde afvoer van regenwater. Toename versnelde afvoer kan tot stand komen door toename verhard oppervlak maar ook door toepassing van drainage. Er zijn verschillende waterschappen met ieder hun eigen regels ter bepaling van de compensatie. Met als resultaat veel verschillende regels en normen. Zo is er verschil in definiëring van de neerslagsituaties, verschil in omgang met drainage en ook grote verschillen in omgang met sportvelden. Binnen de aanpak van compensatie voor versnelde afvoer van regenwater door de verschillende waterschappen is één gemeenschappelijke noemer te ontdekken: Alle waterschappen hebben normen voor versnelde afvoer als gevolg van toename van het verhard oppervlak. Vandaar dat gekozen is om de (versnelde) afvoer van sportvelden uit te drukken ten opzichte van toename verhard oppervlak. Dat wil zeggen dat elke (her)aanleg van een sportveld gedefinieerd wordt als een percentage toename verhard oppervlak. 3.2 Afvoergedrag verschillende sportvelden De verschillende soorten sportvelden hebben ieder hun eigen afvoergedrag. In deze sportvelden zijn in eerste instantie de volgende drie hoofdgroepen te onderscheiden. Verharde sportvelden Op sportvelden met een gesloten oppervlak (asfaltvelden en velden met ondoorlatend kunststof), is de afvoer van neerslag volledig vergelijkbaar met de afvoer van neerslag op verhardingen. De velden voeren al het regenwater versneld af. Binnen het beleid van waterschappen wordt dit vertaald als 100% verhard. Ongedraineerde sportvelden Sportvelden buiten grondwaterinvloeden en zonder drainage (dus op een goed doorlatende ondergrond) verwerken de neerslag op eenzelfde wijze als elk ander onverhard oppervlak in dat gebied. Bij deze velden treedt dus geen versnelde afvoer op. Vertaald naar het beleid van waterschappen komt dit overeen met 0% verhard oppervlak. Uitgezonderd uiteraard de velden met een gesloten oppervlak. Overige sportvelden Alle andere sportvelden vertonen een gedrag dat hier ergens tussenin ligt. Neerslag wordt door de meestal intensieve drainage redelijk snel afgevoerd, maar er zit altijd een vertraging tussen. In de bodem tussen het speloppervlak en draindiepte is een ruime berging mogelijk. 7

10 3.3 Versnelde afvoer In deze paragraaf wordt stap voor stap de bepaling van de versnelde afvoer bij aanleg of herinrichting van een sportveld weergegeven. Berekening afvoer overige sportvelden Als eerste is voor de in paragraaf 3.2 aangeduide overige sportvelden de afvoer vanuit deze velden berekend. Met behulp van een spreadsheet-programma is het gedrag van berging en afvoer in de verschillende sportvelden benaderd. Hiervoor is als eerste op basis van praktijkgegevens de opbouw van de verschillende sportvelden geschematiseerd. In deze schematisering is onder andere opgenomen de doorlatendheid en dikte van boven- en ondergrond, het bergingsvermogen en de afstand tussen drainages. Hieronder zijn twee schematiseringen ter illustratie opgenomen. Figuur 3.1 Schematiseringen sportvelden Op basis van deze schematiseringen is met behulp van het spreadsheet-programma de weg van de neerslag benaderd. Hierbij speelt berging in het pakket, afvoer via drainage en oppervlakkige afvoer in de tijd een rol bij verschillende neerslagsituaties. Het programma berekent de afvoer van de neerslag die binnen een bepaald tijdsbestek tot afvoer komt bij een bepaalde neerslagsituatie. Deze afvoer is uit te drukken in mm s maar ook in percentages. 8

11 In onderstaande tabel zijn deze resultaten voor de verschillende sportvelden samengevat voor neerslag met de herhalingstijden 10 jaar en 100 jaar. Deze neerslagsituaties worden veelvuldig gebruikt bij De Watertoets vanuit droogleggingseisen en NBW-wateroverlastnormen. De toegepaste neerslagsituaties zijn inclusief de klimaattoeslag van 10% conform nota Waterbeheer 21e eeuw. Tabel 3.1 Afvoer sportvelden Uit bovenstaande tabel blijkt het gedrag van sportvelden bij een herhalingstijd van 10 jaar weinig anders te zijn dan bij een herhalingstijd van 100 jaar. Vandaar dat er voor gekozen is voortaan uit te gaan van de gemiddelde afvoer uitgaand van neerslagsituaties met herhalingstijd van 10 en 100 jaar. Minder sportveldtypes Bovendien blijkt uit bovenstaande tabel dat de sportveldtypes gravel en kunstgrasvelden hetzelfde afvoerpercentage kennen. De opbouw van een kunstgrasveld en een gravelveld lijken dan ook veel op elkaar. Voor het vervolg is het onderscheid tussen deze twee sportveldtypen vervallen en wordt uitgegaan van één sportveldtype gravel/kunstgras. Oorspronkelijke afvoer Vaak zijn het landbouwpercelen, groenvoorzieningen en onverharde percelen die omgebouwd worden tot sportvelden. Vóór de aanleg van het sportveld kennen deze onverharde percelen ook afvoer van neerslagwater, waarin variatie optreedt afhankelijk van de natuurlijke grondslag en inrichting. Voor het bepalen van de mate van versnelde afvoer als gevolg van de (her)aanleg van een sportveld dient eerst duidelijk te zijn wat de afvoer van de oorspronkelijke situatie was, zodat vervolgens het verschil bepaald kan worden ten opzichte van de toekomstige situatie. In de afvoer van landbouwpercelen, groenvoorzieningen of onverharde percelen zijn ook verschillen te onderscheiden afhankelijk van de natuurlijke grondslag, ligging en inrichting. Een gedraineerd perceel zal een grotere afvoer kennen dan een ongedraineerd perceel. In de huidige situatie zijn veel landbouwpercelen op venige/kleiige ondergrond (slecht doorlatende grondslag) gedraineerd. Dit geldt eveneens voor groenvoorzieningen in relatief natte omstandigheden. 9

12 Op basis van hierboven geschetste praktijk en de in het cultuurtechnisch vademecum opgenomen maatgevende afvoeren (gerelateerd aan ondergrond en grondwatertrappen) zijn voor de volgende drie categorieën onverharde percelen de maatgevende afvoeren geëxtrapoleerd: slecht doorlatende grondslag, gedraineerd doorlatende grondslag, gedraineerd doorlatende grondslag, ongedraineeerd Voor deze drie categorieën onverharde percelen zijn de maatgevende afvoeren (mm/dag) geëxtrapoleerd voor een T=10 en een T=100 neerslagsituatie. De afvoer is eveneens uitgedrukt als percentage van de neerslag. De verschillen tussen T=10 en T=100 zijn klein. In het vervolg hanteren we daarom ook hier het gemiddelde. Tabel 3.2 Afvoer oorspronkelijke afvoer Toename afvoer bij aanleg sportvelden Vervolgens is de versnelde afvoer inzichtelijk gemaakt bij realisatie van een bepaald type sportveld in relatie tot de oorspronkelijke situatie (onverhard/weide/akkerbouw). Dit is mogelijk door het verschil in afvoer (mm s) te bepalen tussen de specifieke onverharde situatie (uitgangssituatie) en de toekomstige situatie. Dit verschil is uit te drukken in percentage extra afvoer ten opzichte van de totale hoeveelheid neerslag. Uitgaande van het gegeven dat bij verhard oppervlak alles tot afvoer komt (100%), is het berekende percentage extra afvoer uit te drukken als percentage toename verhard oppervlak. Tabel 3.3 Toename afvoer bij aanleg sportveld 8

13 4. Richtlijn Voorgesteld wordt om de resultaten zoals opgenomen in tabel 3.3 met bijbehorende toelichting te hanteren als basis voor de richtlijn om de ontwatering van sportvelden te typeren bij de watertoets in ruimtelijke procedures en bij keurontheffingsprocedures. De richtlijn geeft aan in welke mate versnelde afvoer van regenwater als gevolg van (her)- aanleg van een sportveld plaats vindt door deze versnelde afvoer te definiëren als percentage toename verhard oppervlak. Aan de hand van dit percentage toename verhard oppervlak kan met het eigen beleid van de verschillende waterschappen de benodigde compensatie voor waterberging worden berekend. Alle berekeningen zijn samengevoegd tot een tweetal richtlijnen: een voor Sportvelden in gebieden met doorlatende grondslag en een voor Sportvelden in gebieden met slecht doorlatende grondslag De richtlijnen zijn toegespitst op de natuurlijke grondslag omdat de natuurlijke grondslag niet verandert bij aanleg van een sportveld. De natuurlijke grondslag bepaalt in sterke mate de keuzemogelijkheden voor het wel of niet aanbrengen van drainage bij de aanleg van een sportveld. Op doorlatende natuurlijke grondslag is vaak keuze mogelijk voor toepassen van drainage. In de volgende figuren zijn de twee richtlijnen afzonderlijk weergegeven. In de figuur is op de verticale as de huidige situatie te zien; dit betreft zowel een onverhard perceel als een bepaald type sportveld. Op de horizontale as is de toekomstige situatie te zien, een bepaald type sportveld en in het vakje het percentage toename van het verhard oppervlak als maat voor de versnelde afvoer. Figuur 4.1 Invloed aanleg sportveld uitgedrukt in toename verhard oppervlak voor een gebied met goed doorlatende ondergrond 9

14 Zoals in de richtlijn te zien is, is toepassing van drainage sterk bepalend voor de mate waarin versnelde afvoer optreedt. Bij toepassing van drainage neemt de afvoer sterk toe. Dit geeft aan dat de optie ophogen van het maaiveld een belangrijke maatregel kan zijn bij de aanleg van een sportveld om de versnelde afvoer te beperken. Figuur 4.2 Invloed aanleg sportveld uitgedrukt in toename verhard oppervlak voor een gebied met slecht doorlatende ondergrond 10

15 5. Vervolgproces In deze rapportage is de werkwijze van deze zoektocht beschreven, resulterend in een voorstel voor een uniforme richtlijn. De wens van de Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek is deze opzet voor de richtlijn gezamenlijk met de Unie van Waterschappen en een aantal waterschappen verder uit te dragen. Binnen de branchevereniging is op 10 juni 2008 een platformbijeenkomst specifiek over dit onderzoek gehouden. Tijdens deze bijeenkomst bleek dat het draagvlak onder de leden groot is en er bereidheid is om zich te conformeren aan een richtlijn. In de ledenvergadering van 12 oktober 2008 is dan ook unaniem gekozen voor doorgang van het waternormeringsonderzoek met als eindresultaat een richtlijn voor ontwatering van sportvelden. Om te bekijken of deze richtlijn toepasbaar is door waterschappen is er in 2009 afstemming geweest met de Unie van Waterschappen en een aantal waterschappen. Hierbij zijn de beleidsmatige wenselijkheid en mogelijkheid om een eenduidige richtlijn toe te passen en de toegepaste rekenmethodiek aan bod gekomen. Uit de contacten met een aantal waterschappen bleek behoeft aan inzicht naar het functioneren van de sportvelden bij de waterschappen. Daarnaast bleek in overleg met vertegenwoordigers van waterschap Hollandse Delta, waterschap de Dommel en waterschap Rivierenland dat de insteek om de richtlijn voor versnelde afvoer van sportvelden te koppelen aan toename van het verhard oppervlak een goede aanpak is. In dit overleg kwam eveneens naar voren dat voor veel waterschappen, indien zij willen werken met deze richtlijn, niet alleen hun beleid maar ook de Keur dienen aan te passen. In de Keur worden dan bijvoorbeeld specifieke regels gekoppeld aan drainage voor sportvelden opgenomen. Met de verkregen inzichten hebben we geconcludeerd dat de richtlijn bruikbaar is. We willen, eventueel in samenwerking met een aantal waterschappen, een breder draagvlak creëren voor deze uniforme richtlijn voor de aanleg van sportvelden. 11

16 12

17 Onderzoek waternormering sportvelden Bijlagen

18 I. Schematisch beschouwende sportvelden Sportvelden zijn in vier typen onder te verdelen: A. Natuurgrasvelden B. Kunstgrasvelden en doorlatende kunststof C. Gravel / halfverharding D. Asfalt / ondoorlatende kunststof Verder geldt dat alle typen kunnen worden toegepast op: 1. een goed doorlatende ondergrond met relatief hoge grondwaterstanden kunnen worden toegepast, 2. een slecht doorlatende grond met relatief hoge grondwaterstanden, 3. een goed doorlatende ondergrond met diepe grondwaterstanden. Voor de afvoerberekeningen is sportveld type D niet beschouwd, aangezien hiervoor van 100% afvoer wordt uitgegaan. Verder is ook ondergrond type 3 niet beschouwd. Uit ervaring blijkt dat neerslag op een dergelijke bodem volledig infiltreert. Dit geldt zowel voor natuurgrasvelden, kunstgras en gravel. De afvoer van deze sportvelden is dus 0%. In totaal zijn er dus 3 typen sportvelden (A, B en C) en 2 typen ondergrond (1 en 2) = 6 varianten voor de opbouw van de sportvelden onderzocht. In figuur 2.1 zijn de schematisaties van deze situaties weergegeven. Hierbij zijn tevens de typerende doorlatendheden (k-waarden) en diktes voor de bodemlagen en de opbouw van de sportvelden opgenomen.

19 Figuur 2.1: Schematisatie opbouw sportvelden

20 II. Toelichting spreadsheetprogramma drainage sportvelden Met behulp van een spreadsheetprogramma is het afvoerpatroon van de verschillende sportvelden berekend. In dit hoofdstuk wordt het spreadsheetprogramma nader toegelicht. Tevens zijn de resultaten van de berekeningen voor de verschillende sportvelden opgenomen. II.a Spreadsheetprogramma Met het spreadsheetprogramma wordt het afvoerpatroon van een sportveld inzichtelijk gemaakt. Het spreadsheetprogramma bestaat uit een zestal bladen, waarmee verschillende typen sportvelden kunnen worden gekozen. Ieder spreadsheet bestaat vervolgens uit drie delen (figuur 3.1): Algemene informatie over het type sportveld en de bodemopbouw. Algemeen inzicht in de werking van het sportveld bij een vaste opbolling van de grondwaterstand. Relatie tussen neerslag en afvoer/berging in de tijd bij buien met verschillende herhalingstijden. Figuur 3.1: Opbouw spreadsheet

21 Algemene informatie over bodemopbouw De eerste stap is dat het meest passende type sportveld wordt gekozen: met goed of slecht doorlatende ondergrond, natuurgras, kunstgras of gravel. Dit zijn in totaal 6 bladen. In ieder blad is de typerende opbouw van het betreffende sportveld weergegeven. Uit praktijkervaring en ook uit de typerende doorlatendheden van de bodemlagen blijkt dat de onderbouw maatgevend zal zijn voor de afvoer. Deze laag heeft nooit een doorlatendheid die hoger is dan de toplagen. Naast de doorlatendheden kan ook vochtgehalte op grondwaterniveau en op veldcapaciteit worden ingevuld. Deze waarden zijn in sterke mate bepalend voor de berging in de bodem. Tenslotte kan de initiële grondwaterstand en de drainagediepte en -afstand worden opgenomen. Vervolgens is de toegepaste formule van Hooghoudt opgenomen: Slecht doorlatende ondergrond: s = 4.k b m 2 0 L 2 Goed doorlatende ondergrond: s = Met: s k b k o m 0 d L 8.k 0 d.m k b m 2 0 L 2 = afvoer (m/d) = doorlatendheid bovengrond (m/d) = doorlatendheid ondergrond (m/d) = opbolling grondwater (m) = equivalentdiepte (m) = drainafstand (m) De meeste parameters zijn in het eerste deel opgenomen. De afvoer (s) is de uitkomst van de berekening, m 0 wordt iteratief bepaald. De equivalentdiepte kan worden afgelezen uit een grafiek, als alternatief kan L/4 worden aangehouden. In het spreadsheet is dit laatste toegepast. Inzicht werking sportveld bij vaste opbolling Om een globaal inzicht te krijgen in de werking van het sportveld is de berging en afvoer bij een vaste opbolling berekend. Hierbij wordt eerste de maximale berging en afvoer bij een bepaalde opbolling, bijvoorbeeld tot 0,2 m -mv., bepaald met de van toepassing zijnde formule.

22 De berging is bepaald als de gemiddelde berging in de bodem, vermenigvuldigd met de opbolling. Dit houdt in dat er een onderschatting is van de berging: in plaats van een parabool is een rechtlijnig verloop aangehouden (figuur 3.2). Figuur 3.2: Schematisatie berging De totale afvoer in een bepaalde periode wordt berekend, ervan uitgaande dat de afvoer in deze tijdsperiode lineair is opgebouwd en maximaal is op het einde van de bui (zie figuur 3.3) Figuur 3.3: Schematisatie verloop afvoer in de tijd Deze aanname heeft tot gevolg dat, hoewel de afvoer bij een langere tijdsperiode groter is dan bij een korte periode, de toename relatief beperkt is. Vervolgens is de som van de berging en afvoer bepaald. Ervan uitgaande dat er geen oppervlakkige afstroming is, komt dit overeen met de totale bui. Deze is te relateren aan de regenduurlijnen; hieruit volgt de herhalingstijd van de betreffende bui

23 Figuur 3.4: Regenduurlijnen Relatie tussen neerslag en afvoer/berging bij verschillende herhalingstijden Het derde deel omvat tenslotte het gedrag van het sportveld in de tijd bij verschillende herhalingstijden. Voor de herhalingstijden T=1, T=2, T=5, T=10, T=25, T=50 en T=100 is op een viertal tijdstippen na aanvang van de bui berekend hoe groot de opbolling is. Het criterium hierbij is dat de totale neerslag gelijk is aan de berging bij de berekende opbolling en de afvoer die tot dat moment is opgetreden. De aanname hierbij is dat de afvoer tussen de verschillende tijdstippen lineair verloopt, evenals in de voorgaande berekening. Voorbeeld: Op tijdstip t=4 uur wordt berekend dat er een opbolling is van 0,19 m en op tijdstip t=8 uur een opbolling van 0,21 m. De totale afvoer na 8 uur is dus de afvoer die na 4 uur is opgetreden, plus de afvoer die in de periode 4-8 uur is opgetreden (figuur 3.5). Figuur 3.5: Verloop afvoer in de tijd

24 De werkwijze is als volgt (zie ook figuren 3.6 en 3.7): 1. Kies het juiste spreadsheet voor sportveld plus ondergrond, en vul de basisgegevens betreffende de bodemopbouw, grondwaterstand e.d. in. 2. Vul de informatie betreffende de gewenste neerslagsituatie in: A. Kies de gewenste herhalingstijd en vul de gewenste tijdstappen in (mogelijke tijdstappen zijn: 1, 2, 4, 6, 12, 24, 36 en 48 uur). B. Uit de neerslagduurlijnen wordt automatisch de juiste neerslag opgehaald. Figuur 3.6: Weergave output van de berekeningen Figuur 3.7: Weergave hulptabellen

25 3. Hulptabel 1 (paars in figuur 3.7) wordt gebruikt voor de eerste tijdstap: A. Als eerste is in de tabel de opbolling vanaf 0,01 m tot aan maaiveld in 65 stukken onderverdeeld. Bij het voorbeeld ligt de grondwaterstand op 0,4 m -mv., dus de stapgrootte van de opbolling is 0,4/65 = 0,006 m. B. Voor iedere opbolling is de berging in de bodem en de afvoer (Hooghoudt) berekend. C. Tenslotte is voor iedere opbolling het totaal volume aan water bepaald: berging plus afvoer in deze tijdstap. In verband met de functie verticaal zoeken is deze berekening als eerste kolom geplaatst. D. In de uitvoertabel (zie figuur 3.6) worden de opbolling, berging en afvoer geplaatst door de neerslag op te zoeken in hulptabel 1 (neerslag = totaal volume aan water). E. De oppervlakkige afstroming is het verschil tussen de neerslag en het totaal volume water. Dit is ten dele een afrondingsfout. Bij een slecht doorlatende bodem en zware neerslag kan de afvoer echter ook kleiner zijn dan de neerslag, waardoor het overige deel oppervlakkig afstroomt. F. In de outputtabel wordt de totale afvoer (via de drains en oppervlakkig) in mm weergegeven en in percentage van de neerslag. 4. Hulptabel 2 (geel in figuur 3.7) wordt gebruikt voor de volgende tijdstappen: A. De opbolling wordt overgenomen uit hulptabel 1. B. De berging en afvoer bij deze opbollingen zijn berekend overeenkomstig hulptabel 1. C. De totale afvoer is de afvoer die aan het begin van deze tijdstap is gerealiseerd (= eind van de vorige tijdstap) plus de afvoer die in deze tijdstap optreedt. Het totaal volume water is de berging plus de afvoer. D. Als bij hulptabel 3. E. Als bij hulptabel 3. F. Als bij hulptabel 3. Op deze wijze wordt voor in totaal 4 tijdstappen de afvoer en berging bepaald. In het spreadsheet zelf zijn de resultaten van iedere tijdstap opgenomen (figuur 3.6): de opbolling, de bijbehorende berging en maximale afvoer, de afvoer vanaf t=0 uur tot dat moment, en de eventuele oppervlakkige afstroming. De totale afvoer is de som van de afvoer en de oppervlakkige afstroming. Oppervlakkige afvoer Hoewel er 100 stapjes binnen de opbolling zijn, is er altijd een klein verschil tussen de neerslag uit de regenduurlijn en de afvoer+berging. Dit wordt in het spreadsheet als oppervlakkige afstroming benoemd, hoewel het hier bij kleine buien en/of een beter doorlatende ondergrond vooral om een afrondingsfout gaat. Wanneer de opbolling tot aan maaiveld komt, kunnen noch de berging noch de afvoer verder toenemen. Als de neerslag toch groter is dan deze som, is er wél sprake van een oppervlakkige afvoer (of van water op het maaiveld). Met name bij de natuurgrasvelden op een slecht doorlatende ondergrond komt deze situatie bij de zwaardere buien voor.

26 II.b Berekend afvoerpatroon bij verschillende sportvelden De berekende opbollingen, de bijbehorende berging en maximale afvoer en uiteindelijk de totale afvoer zijn voor de verschillende sportvelden weergegeven op de volgende pagina s. A1: Natuurgrasveld op doorlatende ondergrond Uitgangspunten Opbouw natuurgrasveld 0-0,20 m -mv. toplaag 0.2 m/d 0,20-0,40 m -mv. onderbouw 0.2 m/d 0,40-0,65 m -mv. drainsleuf >0,40 m -mv. doorlatende ondergr m/d k-waarde bovengrond (kb) 0.2 m/d k-waarde ondergrond (ko) 0.15 m/d Vol.% vocht op grondwaterniveau 37.0% Vol.% vocht op veldcapaciteit 17.0% Vol.% vocht gemiddeld 27.0% Potentiële berging 10.0% grondwaterstand bij aanvang 0.65 m -mv. Ontwerpparameters Drainagediepte Drainafstand (L) Equivalentdiepte ondergrond (d) 0.65 m -mv. 4 m 1.21 m Hooghoudt: 8. k 0 d. m k b s = 2 L m 2 0 Afvoer en berging bij een vaste opbolling Aan eind van bui grondwater- opbolling (m0) max. afvoer totale afvoer tijdens bui (mm) stand (m -mv.) (m) berging (mm) (mm/d) 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur totale bui (mm) deze bui-duur-combinatie heeft een herhalingstijd: 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=25 jr T=25 jr T=25 jr T=100jr T=5 jr T=5 jr T=5 jr T=10 jr T=1 jr T=1 jr T=1 jr T=1 jr >1x/jr >1x/jr >1x/jr >1x/jr Relatie tussen neerslag en afvoer/berging bij verschillende herhalingstijden T=1 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % % T=10 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % % T=100 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % %

27 A2: Natuurgrasveld op slecht doorlatende ondergrond Uitgangspunten Opbouw natuurgrasveld 0-0,20 m -mv. toplaag 0.2 m/d 0,20-0,40 m -mv. onderbouw 0.3 m/d 0,40-0,65 m -mv. drainsleuf >0,40 m -mv. slecht doorlatende ondergrond 0 m/d k-waarde bovengrond (kb) 0.3 m/d k-waarde ondergrond (ko) 0 m/d Vol.% vocht op grondwaterniveau 35.0% Vol.% vocht op veldcapaciteit 12.0% Vol.% vocht gemiddeld 23.5% Potentiële berging 11.5% grondwaterstand bij aanvang 0.4 m -mv. Ontwerpparameters Drainagediepte Drainafstand (L) 0.65 m -mv. 2 m Hooghoudt: s = 4. k L b 2 m 2 0 Afvoer en berging bij een vaste opbolling Aan eind van bui grondwater- opbolling (m0) max. afvoer totale afvoer tijdens bui (mm) stand (m -mv.) (m) berging (mm) (mm/d) 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur totale bui (mm) deze bui-duur-combinatie heeft een herhalingstijd: 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur T=25 jr T=25 jr T=25 jr T=100jr T=5 jr T=2 jr T=2 jr T=5 jr T=1 jr >1x/jr >1x/jr >1x/jr >1x/jr >1x/jr >1x/jr >1x/jr Relatie tussen neerslag en afvoer/berging bij verschillende herhalingstijden T=1 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % % T=10 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % % T=100 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % %

28 B1: Kunstgrasveld op doorlatende ondergrond Uitgangspunten Opbouw kunstgrasveld 0-0,03 m -mv. kunstgras 2 m/d 0,03-0,11 m -mv. lava 5 m/d 0,11-0,50 m -mv. onderbouwzand 2 m/d >0,40 m -mv. doorlatende ondergr m/d k-waarde bovengrond (kb) 2 m/d k-waarde ondergrond (ko) 0.15 m/d Vol.% vocht op grondwaterniveau 33.0% Vol.% vocht op veldcapaciteit 8.0% Vol.% vocht gemiddeld 21% Potentiële berging 13% grondwaterstand bij aanvang 0.65 m -mv. Ontwerpparameters Drainagediepte Drainafstand (L) Equivalentdiepte ondergrond (d) 0.65 m -mv. 4 m 1.21 m Hooghoudt: 8. k 0 d. m k b s = 2 L m 2 0 Afvoer en berging bij een vaste opbolling Aan eind van bui grondwater- opbolling (m0) max. afvoer totale afvoer tijdens bui (mm) stand (m -mv.) (m) berging (mm) (mm/d) 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur totale bui (mm) deze bui-duur-combinatie heeft een herhalingstijd: 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=25 jr T=50 jr T=100jr T=100jr T=5 jr T=5 jr T=10 jr T=25 jr >1x/jr >1x/jr >1x/jr >1x/jr Relatie tussen neerslag en afvoer/berging bij verschillende herhalingstijden T=1 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % % T=10 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % % T=100 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % %

29 B2: Kunstgrasveld op slecht doorlatende ondergrond Uitgangspunten Opbouw kunstgrasveld 0-0,03 m -mv. kunstgras 2 m/d 0,03-0,11 m -mv. lava 5 m/d 0,11-0,50 m -mv. onderbouwzand 2 m/d >0,50 m -mv. slecht doorlatende ondergrond 0 m/d k-waarde bovengrond (kb) 2 m/d k-waarde ondergrond (ko) 0 m/d Vol.% vocht op grondwaterniveau 33.0% Vol.% vocht op veldcapaciteit 8.0% Vol.% vocht gemiddeld 21% Potentiële berging 13% grondwaterstand bij aanvang 0.5 m -mv. Ontwerpparameters Drainagediepte Drainafstand (L) 0.65 m -mv. 3 m Hooghoudt: s = 4. k L b 2 m 2 0 Afvoer en berging bij een vaste opbolling Aan eind van bui grondwater- opbolling (m0) max. afvoer totale afvoer tijdens bui (mm) stand (m -mv.) (m) berging (mm) (mm/d) 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur totale bui (mm) deze bui-duur-combinatie heeft een herhalingstijd: 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=10 jr T=25 jr T=50 jr T=100jr T=1 jr T=1 jr T=2 jr T=2 jr Relatie tussen neerslag en afvoer/berging bij verschillende herhalingstijden T=1 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % % T=10 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % % T=100 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % %

30 C1: Gravel op doorlatende ondergrond Uitgangspunten Opbouw gravel 0-0,03 m -mv. gravel 0.25 m/d 0,03-0,13 m -mv. lava 5 m/d 0,11-0,40 m -mv. onderbouwzand 2 m/d >0,40 m -mv. doorlatende ondergr m/d k-waarde bovengrond (kb) 2 m/d k-waarde ondergrond (ko) 0.15 m/d Vol.% vocht op grondwaterniveau 33.0% Vol.% vocht op veldcapaciteit 8.0% Vol.% vocht gemiddeld 21% Potentiële berging 13% grondwaterstand bij aanvang 0.65 m -mv. Ontwerpparameters Drainagediepte Drainafstand (L) Equivalentdiepte ondergrond (d) 0.65 m -mv. 4 m 1.21 m Hooghoudt: 8. k 0 d. m k b s = 2 L m 2 0 Afvoer en berging bij een vaste opbolling Aan eind van bui grondwater- opbolling (m0) max. afvoer totale afvoer tijdens bui (mm) stand (m -mv.) (m) berging (mm) (mm/d) 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur totale bui (mm) deze bui-duur-combinatie heeft een herhalingstijd: 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=25 jr T=50 jr T=100jr T=100jr T=5 jr T=5 jr T=10 jr T=25 jr >1x/jr >1x/jr >1x/jr >1x/jr Relatie tussen neerslag en afvoer/berging bij verschillende herhalingstijden T=1 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % % T=10 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % % T=100 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % %

31 C2: Gravel op slecht doorlatende ondergrond Uitgangspunten Opbouw gravel 0-0,03 m -mv. gravel 0.25 m/d 0,03-0,13 m -mv. lava 5 m/d 0,11-0,40 m -mv. onderbouwzand 2 m/d >0,40 m -mv. slecht doorlatende ondergrond 0 m/d k-waarde bovengrond (kb) 2 m/d k-waarde ondergrond (ko) 0 m/d Vol.% vocht op grondwaterniveau 33.0% Vol.% vocht op veldcapaciteit 8.0% Vol.% vocht gemiddeld 21% Potentiële berging 13% grondwaterstand bij aanvang 0.4 m -mv. Ontwerpparameters Drainagediepte Drainafstand (L) 0.65 m -mv. 3 m Hooghoudt: s = 4. k L b 2 m 2 0 Afvoer en berging bij een vaste opbolling Aan eind van bui grondwater- opbolling (m0) max. afvoer totale afvoer tijdens bui (mm) stand (m -mv.) (m) berging (mm) (mm/d) 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur totale bui (mm) deze bui-duur-combinatie heeft een herhalingstijd: 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur 4 uur 12 uur 24 uur 48 uur T=100jr T=100jr T=100jr T=100jr T=10 jr T=25 jr T=50 jr T=100jr T=1 jr T=1 jr T=2 jr T=2 jr >1x/jr >1x/jr >1x/jr >1x/jr Relatie tussen neerslag en afvoer/berging bij verschillende herhalingstijden T=1 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % % T=10 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % % T=100 jr max. afvoer opp. afstroming totale afvoer tijd (uur) neerslag (mm) opbolling (m) berging (mm) (mm/d) afvoer (mm) (mm) (mm) (% neerslag) % % % %

32 III. Vergelijking afvoer met verhard en onverhard oppervlak III.a Vergelijking met onverhard oppervlak Onverharde oppervlaktes, zoals landbouwpercelen, groenvoorzieningen of onverharde percelen voeren ook regenwater af. Hierbij is eveneens onderscheid in mate van afvoer, afhankelijk van de natuurlijke grondslag, ligging en inrichting. Een gedraineerd perceel zal een grotere afvoer kennen dan een ongedraineerd perceel. In de huidige situatie zijn veel landbouwpercelen op venige/kleiige ondergrond (slecht doorlatende grondslag) gedraineerd. Dit geldt eveneens voor groenvoorzieningen in relatief natte omstandigheden. Op basis van de hierboven geschetste praktijk en de in het Cultuurtechnisch Vademecum opgenomen maatgevende afvoeren (gerelateerd aan ondergrond en grondwatertrappen) zijn voor de volgende drie categorieën onverharde percelen de maatgevende afvoeren afgeleid: slecht doorlatende grondslag, gedraineerd (ondergrond type 2); doorlatende grondslag, gedraineerd (ondergrond type 1); doorlatende grondslag, ongedraineerd (ondergrond type 3). Tabel 4.1: Maatgevende afvoer bij T=1 ter vergelijking sportvelden met onverhard Vervolgens is op basis van het Cultuurtechnisch vademecum de relatie tussen de overschrijding van de afvoerfrequentie en de omvang van de afvoerfrequentie vastgelegd (figuur 4.1).

33 Figuur 4.1: Relatie afvoer en overschrijdingskans Uit de figuur blijkt dat bij T=10 (overschrijding 0,1) de afvoer 1,39*de afvoer bij T=1 bedraagt. Bij T=100 (overschrijding 0,01) is de afvoer 1,76*T=1. In onderstaande tabel is de op deze wijze berekende afvoer bij de verschillende ondergronden bij T=10 en T=100 te bepalen. Tabel 4.2: Afvoer bij T=1, T=10 en T=100 ter vergelijking sportvelden met onverhard De op deze wijze bepaalde afvoeren voor onverhard terrein worden vervolgens benut om de berekende afvoeren van de sportvelden te kunnen vergelijken met onderhard terrein, dus de uitgangssituatie. Op de volgende pagina (figuur 4.2) zijn in drie tabellen de volgende situaties weergegeven: De afvoer in mm/d voor T=1, T=10 en T=100 o voor onverhard terrein, ingedeeld in de drie typen ondergronden; o voor sportvelden met een verschillende ondergrond en een verschillende inrichting Het verschil in afvoer in mm/d o voor sportvelden met ondergrond 2 ten opzichte van onverhard type 2 o voor sportvelden met ondergrond 1 ten opzichte van onverhard type 1 o voor sportvelden met ondergrond 1 ten opzichte van onverhard type 3 De toename van afvoer voor deze categorieën in %.

34 Figuur 4.2: Vergelijking sportvelden met onverhard terrein

35 III.b Vergelijking met toename verhard oppervlak De toename van de afvoer van de sportvelden kan tevens worden vergeleken met de toename van de afvoer bij de aanleg van een gesloten verharding. Door de toename bij het sportveld te delen door de toename door verharding, kan de aanleg van een sportveld worden uitgedrukt in toename van verharding. Anders gezegd: Er vanuit gaande dat een verhard terrein 100% afvoer heeft, kan vervolgens worden gezegd dat een sportveld waarbij 40% van de neerslag wordt afgevoerd, overeen komt met een terrein dat voor 40% verhard is. In de onderstaande tabel zijn deze waarden opgenomen. Figuur 4.3: Vergelijking sportvelden met onverhard terrein

36 IV. Inventarisatie beleid waterschappen Begin 2008 is een bij een achttal waterschappen navraag gedaan naar hun beleid ten aanzien van sportvelden. Onderstaand zijn de resultaten opgenomen. Waterschap Brabantse Delta Heeft geen specifiek beleid, er wordt wel gewerkt aan een vernieuwing van de hydraulische randvoorwaarden, hierin wordt wellicht wel iets opgenomen voor sportvelden. In principe beschouwt het waterschap sportvelden nu als onverhard. Hiervoor hoeft dan ook geen retentie aangelegd te worden. Als er echter mogelijkheden zijn ziet het waterschap graag dat er een retentie wordt aangelegd. Waterschap de Dommel De Dommel geeft aan dat versnelde afv=oer, ook via drainage, niet wenselijk is. Het aanleggen van een compensatie wordt gevraagd, het is geen harde eis. Het streven is om vertraagd af te voeren en hydraulisch neutraal te bouwen. In beschermingsgebieden zijn de eisen wel strikt. Hoogheemraadschap van Delfland Delfland heeft geen specifiek beleid ten aanzien van sportvelden. Delfland gaat uit van de 325 m3/ha norm. Dit houdt in bij een herstructurering van een terrein, waarbij een vrijstelling van het bestemmingssplan benodigd is, aan de norm moet worden voldaan. Dit geldt alleen in polders met een bergingsopgave. In de ABC-studies heeft Delfland bepaald welke polders wel of niet op orde zijn. Waterschap Rivierenland De versnelde afvoer van hemelwater dient te worden gecompenseerd binnen het plangebied door de aanleg van extra oppervlaktewater of een bergingsvoorziening. De landelijke afvoernorm is 1,5 l/s/ha vanuit het plangebied. Waterschap Roer en Overmaas Het waterschap heeft geen specifiek beleid voor sportvelden. Ze zien wel dat dit vaker gaat spelen, mede door de vele fusies van sportverenigingen in Zuid -Limburg. In principe wordt er geen hemelwater afgevoerd naar de riolering maar binnen het plangebied gebufferd en vertraagd geloosd. Bij het afkoppelen van hemelwater hanteert het waterschap de afkoppeltabel. Voor bebouwing en kunstgras gaat Roer en Overmaas uit van het bergen van een bui T=25 (31 mm in 45 minuten, leegloop in 24 uur). Het waterschap is geen voorstander van draineren, natuurgrasvelden worden beschouwd als onverhard (ook gedraineerd) en kunnen direct via de drains lozen op oppervlaktewater. Hierbij dient wel rekening gehouden te worden met de te gebruiken bestrijdingsmiddelen. De waterkwaliteit mag niet negatief beïnvloed worden. Maatwerk is belangrijk, sportvelden liever niet aanleggen in beekdalen en in heuvelland werkt het toch anders dan in de rest van het land. Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden Stichtse Rijnlanden is bezig beleid te ontwikkelen voor sportvelden, op dit moment is er nog geen concreet beleid. In principe gaat HDSR uit van maatwerk. Drainage dient altijd boven de ghg aangelegd te worden en in principe mag er geen versnelde afvoer zijn. In geval van hoge en droge zandgronden wordt er in principe geïnfiltreerd (bij sportvelden zullen dan ook vaak geen maatregelen nodig zijn). Bij laag gelegen veenweidegebied dient er minimaal 10 % te worden gecompenseerd (vaak loopt het echter op afhankelijk van de polder). Per peilgebied is bekend of er een wateropgave is. In probleemgebieden moet er vaak extra oppervlaktewater gerealiseerd worden.

37 Hoogheemraadschap van Rijnland Er is geen specifiek beleid voor sportvelden, wel is het uitgangspunt dat waterneutraal gebouwd wordt. Bij gedraineerde sportvelden is er sprake van een versnelde afvoer van hemelwater. Echter gedraineerde natuur- en kunstgrasvelden worden gezien als onverhard terrein. Hiervoor hoeft geen retentie aangelegd te worden. Als het watersysteem niet op orde is of niet functioneert kunnen maatregelen verlangd worden. Wat betreft verharding gaat het waterschap uit van een compensatie van 15 % in de boezem en in polders. De 15 % eis in polders is echter niet hard. Onderbouwd kan hiervan worden afgeweken. Wetterskip Fryslan Dit waterschap vraagt geen compensatie voor sportvelden. Het is wel belangrijk dat er oppervlaktewater in de buurt ligt voor de afwatering. Het Wetterskip ziet sportvelden niet anders dan gedraineerde landbouwgronden. Conclusie Geen van de gesproken waterschappen heeft beleid ten aanzien van sportvelden. Wel wordt er nagedacht over hoe hier in de toekomst mee omgegaan wordt. Veel van de waterschappen geven wel aan dat een versnelde afvoer uit het gebied door de aanleg van sportvelden ongewenst is en dat aan de initiatiefnemer gevraagd wordt hier maatregelen voor te nemen. Dit kan bijvoorbeeld de aanleg van een retentievoorziening betekenen. Wanneer de geplande sportvelden gelegen zijn in een bijzonder gebied of in een gebied waar water een probleem vormt dient er vaak bijvoorbeeld extra oppervlaktewater aangelegd te worden. Wat vooral belangrijk is bij een nieuw initiatief is het vroegtijdig in overleg treden met de waterbeheerder, zodat duidelijke afspraken gemaakt kunnen worden ten aanzien van het watersysteem.