HAL Trust Jaarverslag 2002

Transcriptie

1 HAL Trust Jaarverslag 2002

2 De geschiedenis van de onderneming gaat terug tot 18 april 1873, toen de Nederlandsch- Amerikaansche Stoomvaart-Maatschappij (N.A.S.M.) in Rotterdam werd opgericht. De onderneming ontwikkelde activiteiten onder verschillende namen en is thans gevestigd op de Nederlandse Antillen onder de naam HAL Holding N.V. De aandelen van deze onderneming zijn in handen van HAL Trust en vormen het gehele Trustvermogen. De Trust is opgericht bij Trustakte d.d. 19 oktober 1977, welke het laatst werd gewijzigd op 28 mei De Aandelen van de Trust worden aan de Euronext Amsterdam Effectenbeurs verhandeld. Het jaarverslag en de jaarrekening van HAL Holding N.V. zijn in dit Trustverslag opgenomen. De Nederlandse versie van dit verslag is een vertaling van het Engelse jaarverslag en wordt gepubliceerd als een bijlage van het officiële jaarverslag. Slechts de uitgave in de Engelse taal wordt aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders ter goedkeuring voorgelegd. HAL Holding N.V. A. Mendes Chumaceiro Boulevard 11 Willemstad, Curaçao Nederlandse Antillen Telefoon: (599) Telefax: (599) Correspondentieadres: HAL Holding N.V. 5, Avenue des Citronniers MC Monaco Telefoon: (377) Telefax: (377) Correspondentieadres in Nederland: HAL Investments B.V. Postbus CA Rotterdam Telefoon: Telefax: Correspondentieadres in de Verenigde Staten: HAL Real Estate Investments Inc First Avenue Suite 700 Seattle, WA Telefoon: (1) Telefax: (1)

3 Inhoud 4 Bestuur van de onderneming 5 Kerncijfers 6 Verslag van de Trust Commissie 7 Pre-advies van de Raad van Commissarissen HAL Holding N.V. 8 Verslag van de Raad van Bestuur HAL Holding N.V. 15 Jaarrekening HAL Trust Geconsolideerde balans, 16 Geconsolideerde winst-en-verliesrekening, 17 Geconsolideerd mutatie-overzicht eigen vermogen, 18 Geconsolideerd cashflow-overzicht, 19 Grondslagen voor consolidatie, waardering en resultaatbepaling, Toelichting op de geconsolideerde jaarstukken, Overzicht van de belangrijkste deelnemingen per 31 december 2002, 36 Informatie omtrent de geschatte waarde van de investeringsportefeuille van HAL Holding N.V., Enkelvoudige balans, winst-en-verliesrekening HAL Trust en toelichting, Uitkering van dividend 43 Accountantsverklaring 44 Vijfjarenoverzichten 46 Jaarrekening HAL Holding N.V. 48 Winstbestemming 49 HAL Trust Organisatie 50 Informatie met betrekking tot de leden van de Raad van Commissarissen Kennisgeving aan Trustaandeelhouders (bijlage) 3

4 Bestuur van de onderneming HAL Holding N.V. Raad van Commissarissen: Mr drs H. Langman, voorzitter Prof. mr S.E. Eisma, secretaris Dr J.M. Schröder T. Hagen A.H. Land Raad van Bestuur: M. van der Vorm 4

5 Kerncijfers Euro s Resultaat (in miljoenen) Netto-omzet 1.660, ,2 Inkomsten uit deposito s en effecten 32,4 46,0 Resultaten minderheidsdeelnemingen 106,5 116,0 Resultaten onroerendgoedactiviteiten 29,2 38,9 Nettowinst 26,2 77,3 Nettowinst vóór afschrijving goodwill 152,4 202,3 Vermogen Balanstotaal (in miljoenen) 3.075, ,6 Eigen vermogen (in miljoenen) 1.635, ,2 Eigen vermogen in procenten van balanstotaal 53,2 55,0 Aantal uitstaande aandelen (in duizenden) Gegevens per aandeel Nettowinst 0,41 1,21 Nettowinst vóór afschrijving goodwill 2,39 3,18 Eigen vermogen na voorgestelde winstverdeling 25,68 28,94 Eigen vermogen op basis van marktwaarde beursgenoteerde minderheidsdeelnemingen na voorgestelde winstverdeling 24,06 29,60 Slotkoers Aandelen 20,50 23,00 Dividend in contanten 1,25* 1,40 Wisselkoersen 31 december Euro per U.S. dollar 0,95 1,12 * Voorstel. 5

6 Verslag van de Trust Commissie HAL Trust HAL Trust is in 1977 gevormd en heeft alle aandelen van HAL Holding N.V. in haar bezit. Meer bijzonderheden over de organisatie staan vermeld op pagina 49. In overeenstemming met de op 23 mei 2002 gegeven instructies keerde de Trust op 31 mei 2002 een contant dividend uit van 1,40 per aandeel. Op 31 december 2002 en 2001 stonden aandelen uit. Gedurende 2002 zijn geen aandelen ingekocht. De Trust Commissie HAL Trust Committee Ltd. Hamilton, Bermuda, 27 maart

7 Pre-advies van de Raad van Commissarissen HAL Holding N.V. Overeenkomstig artikel 31, lid 2, van de statuten van HAL Holding N.V. heeft de Raad van Bestuur de balans per 31 december 2002 en de winst-en-verliesrekening over 2002 opgemaakt en, met toelichting, aan de Raad van Commissarissen voorgelegd. Deze stukken zijn, na van een goedkeurende verklaring te zijn voorzien door PricewaterhouseCoopers, accountants, door de voltallige Raad van Commissarissen goedgekeurd en ondertekend. Wij adviseren de Trustaandeelhouders de Trustee op te dragen in de op 30 mei 2003 te houden jaarvergadering van HAL Holding N.V. te stemmen voor vaststelling van de jaarrekening 2002 overeenkomstig de voorgelegde stukken, inclusief het daarin opgenomen voorstel tot winstbestemming. In het verslagjaar is onze Raad vijfmaal met de Raad van Bestuur bijeengeweest. Tijdens deze bijeenkomsten kwamen onder meer aan de orde de strategie, de gang van zaken, de ontwikkeling van de resultaten, de acquisities, de risico s in de bedrijfsvoering en de opzet van de interne beheersingssystemen. Voorts heeft de Raad van Commissarissen vergaderd in afwezigheid van de Raad van Bestuur. In deze vergaderingen kwamen onder meer het functioneren en de samenstelling van onze Raad aan de orde. Tevens werden met de externe accountant de jaarrekening, alsmede de administratieve organisatie en interne controlemechanismen van de onderneming besproken. Volgens rooster is de heer Dr J.M. Schröder aan de beurt van aftreden. Wij stellen de aandeelhouders voor de heer Schröder tijdens de komende aandeelhoudersvergadering te herbenoemen tot commissaris. Namens de Raad van Commissarissen, Mr drs H. Langman, voorzitter 27 maart

8 Verslag van de Raad van Bestuur HAL Holding N.V. Inleiding De nettowinst van HAL Holding N.V. over 2002 bedroeg 26,2 miljoen, overeenkomend met 0,41 per aandeel, vergeleken met 77,3 miljoen ( 1,21 per aandeel) over In de nettowinst over 2002 is een voorziening voor de waardedaling van het aandelengedeelte van de liquiditeitenportefeuille begrepen van 40 miljoen. De nettowinst vóór afschrijving goodwill bedroeg 152,4 miljoen, ofwel 2,39 per aandeel (2001: 202,3 miljoen, overeenkomend met 3,18 per aandeel). De nettovermogenswaarde, gebaseerd op de marktwaarde van de beursgenoteerde belangen en de liquiditeitenportefeuille, is in 2002 met 273 miljoen gedaald tot miljoen. Dit betekent een daling van 14,5%. Deze daling werd met name veroorzaakt door de waardevermindering van de beursgenoteerde minderheidsbelangen. De nettovermogenswaarde per aandeel (vóór winstverdeling) bedroeg eind ,31. Voorgesteld wordt een dividend van 1,25 per aandeel uit te keren (2001: 1,40). Dit betekent een voortzetting van het in het verleden gevoerde dividendbeleid, waarbij de uitkering ten minste 6% van de aandelenkoers aan het begin van het jaar bedroeg. Vooruitzichten Per 21 maart 2003 was de nettovermogenswaarde, gebaseerd op de marktwaarde van de beursgenoteerde belangen en de liquiditeitenportefeuille, ten opzichte van 31 december 2002 met circa 137 miljoen gedaald tot miljoen (na voorgestelde winstverdeling). Dit betekent een daling van 8,5%. De nettovermogenswaarde per aandeel bedroeg per die datum 21,91 (na voorgestelde winstverdeling). Aangezien een belangrijk deel van de winst wordt bepaald door de ontwikkelingen op de financiële markten, doen wij geen uitspraak over de winstontwikkeling voor het jaar Strategie De strategie van HAL is erop gericht om significante belangen in ondernemingen te verwerven. Hierbij wordt, naast investeringsen rendementscriteria, de nadruk gelegd op de mogelijkheid als aandeelhouder en commissaris een actieve rol te spelen. HAL streeft naar waardecreatie op langere termijn en hanteert daarom geen beperkte tijdshorizon bij haar investeringen. De aandacht van de onderneming beperkt zich niet tot bepaalde bedrijfstakken. Daarnaast investeert HAL in onroerend goed. De onroerend goedactiviteiten zijn vrijwel uitsluitend gericht op projecten in Seattle (Washington) en omgeving. Het gaat hierbij vooral om de ontwikkeling en exploitatie van wooncomplexen en kantoorpanden. In afwachting van verdere investeringen worden de tijdelijk aanwezige liquide middelen zodanig aangewend, dat een grote mate van flexibiliteit blijft gehandhaafd. Risico s Deze strategie en het op basis hiervan door de onderneming gevoerde beleid brengen risico s met zich mee. De belangrijkste zijn de volgende: Marktrisico Eind 2002 was circa 260 miljoen tijdelijk in aandelen geïnvesteerd. Daarnaast was, op basis van marktwaarde, 640 miljoen geïnvesteerd in beursgenoteerde minderheidsdeelnemingen. Zoals in 2002 is gebleken, kan de waarde van deze investeringen aan grote fluctuaties onderhevig zijn als gevolg van marktbewegingen. Renterisico Eind 2002 was 556 miljoen tijdelijk geïnvesteerd in vastrentende waarden. Investeren in vastrentende waarden brengt renterisico met zich mee. Gezien de zeer korte looptijd van de portefeuille is het risico hiervan voor HAL beperkt. Daarnaast bestaat er een renterisico met betrekking tot de schuldpositie van de onderneming. Eind 2002 bedroegen de bankschulden in totaal 952 miljoen. Voor een bedrag van 533 miljoen betrof dit schulden waarvan de rente voor langer dan een jaar was gefixeerd. Valutarisico Als gevolg van investeringen in Amerikaans onroerend goed en in Amerikaanse onder- 8

9 nemingen loopt HAL valutarisico. Eind 2002 bedroegen de in Amerikaanse dollars luidende netto-activa circa $ 560 miljoen ( 533 miljoen). Het valutarisico met betrekking tot deze investeringen wordt vrijwel volledig afgedekt met valutatermijncontracten, met uitzondering van de investering in Univar N.V. Het belang in deze onderneming wordt als een dollarinvestering beschouwd, aangezien een groot deel van de activiteiten in Noord-Amerika is geconcentreerd en de onderneming de dollar als rapportagevaluta hanteert. Het valutarisico met betrekking tot deze investering wordt afgedekt tot circa 80% van de boekwaarde. Het is onze bedoeling dit valutabeleid, onvoorziene omstandigheden voorbehouden, te handhaven. Concentratierisico Eind 2002 was, op basis van boekwaarde, 270 miljoen geïnvesteerd in een portefeuille van niet-beursgenoteerde langetermijndeelnemingen. De geschatte waarde van deze portefeuille op basis van de uitgangspunten en veronderstellingen, zoals uiteengezet op pagina 37 van dit verslag, bedraagt circa 556 miljoen. Als gevolg van de spreiding van de activiteiten van deze deelnemingen achten wij het concentratierisico voor HAL met betrekking tot deze portefeuille beperkt. Eind 2002 was op basis van marktwaarde 640 miljoen geïnvesteerd in beursgenoteerde minderheidsbelangen. Deze portefeuille bestaat uit vier ondernemingen: Koninklijke Vopak N.V., Univar N.V., Koninklijke Boskalis Westminster N.V. en Cole National Corporation. De investering in Vopak maakt hiervan 56% uit, zodat hier sprake is van een concentratierisico. Eind 2002 was, op basis van boekwaarde, 245 miljoen in onroerend goed geïnvesteerd. Aangezien dit onroerend goed vrijwel volledig geconcentreerd is in de omgeving van Seattle, beïnvloeden ongunstige economische ontwikkelingen in deze regio de waarde van de onroerend goedportefeuille negatief. Tevens kan deze waarde fluctueren als gevolg van rente-ontwikkelingen. Overige risico s Naast bovengenoemde risico s bestaan er risico s met betrekking tot de investeringsportefeuille die specifiek aan een bepaald belang gerelateerd zijn. De administratieve organisatie en de interne controle van HAL zijn erop gericht risico s in kaart te brengen, de ontwikkelingen te volgen en, indien nodig, tijdig passende maatregelen te treffen. Hierover wordt frequent aan de Raad van Commissarissen gerapporteerd. Investeringen Eind juni 2002 heeft Koninklijke Vopak N.V. 7,5 miljoen gewone aandelen uitgegeven. De emissie werd door HAL gegarandeerd. HAL verkreeg vrijwel alle bij deze emissie uitgegeven aandelen, waarmee een investering gemoeid was van 148,6 miljoen. Aansluitend op de emissie werden de chemischedistributie-activiteiten van Vopak afgesplitst. Deze activiteiten worden voortgezet door Univar N.V. Deze vennootschap is met ingang van 1 juli 2002 genoteerd aan de Euronext Amsterdam Effectenbeurs. Als gevolg van de emissie bezit HAL thans 46,6% van de gewone aandelen van zowel Koninklijke Vopak N.V. als Univar N.V. In november 2002 verkreeg Pearle Europe B.V. via een gecombineerde activa/passiva- en aandelentransactie voor bruto 124,9 miljoen de optiek-retailactiviteiten van Instrumentarium Oy, een Finse onderneming. De activiteiten omvatten optiekketens in Finland, waar de onderneming met 132 winkels marktleider is, Zweden (31 winkels), Estland (15 winkels) en Rusland (1 winkel). De omzet over geheel 2002 bedroeg 106 miljoen. Geconsolideerde deelnemingen Schoonenberg Hoortoestellen B.V. (Schoonenberg) is een in Dordrecht gevestigde onderneming waar ongeveer 180 personen werkzaam zijn. HAL heeft een 100%-belang in de onderneming. Schoonenberg verkoopt hoortoestellen in 43 eigen winkels en in 11 Eye Wish Groeneveld optiekwinkels, die deel uitmaken van Pearle Europe. De omzet over 2002 steeg met 15% tot 21,3 miljoen. Het bedrijfsresultaat nam eveneens toe. In dit verslag wordt onder bedrijfsresultaat de winst vóór rentelasten, belastingen en afschrijving goodwill verstaan. 9

10 Intersafe Holding B.V. (Intersafe) is een in Dordrecht gevestigde onderneming met circa 250 werknemers, waarin HAL een belang heeft van 91%. Intersafe is distributeur van persoonlijke beschermingsartikelen, zoals veiligheidskleding voor werknemers in de industriële sector. De omzet bleef op het niveau van 2001 ( 53 miljoen). Het bedrijfsresultaat nam toe als gevolg van lagere kosten. Trespa International B.V. (Trespa) is een in Weert gevestigde onderneming waarin HAL een belang heeft van 91%. Bij het bedrijf zijn circa 600 personen werkzaam. Trespa is wereldmarktleider op het gebied van High- Pressure-Laminate (HPL) compactplaten. De omzet over 2002 is met 6% gestegen tot 132 miljoen. Het bedrijfsresultaat nam eveneens toe, mede als gevolg van lagere grondstofprijzen en een verhoging van de efficiency in de productie-afdeling. Koninklijke Ahrend N.V. (Ahrend) is een in Amsterdam gevestigde onderneming die actief is op het gebied van kantoorinrichting en kantoorartikelen, waarin HAL een belang heeft van 77%. De onderneming heeft circa werknemers. De omzet is in 2002 met 11% gedaald tot 472 miljoen. Deze daling werd met name veroorzaakt door lagere verkopen van de sector kantoorinrichting en in het bijzonder van de Duitse kantoormeubelfabrikant Mauser Waldeck AG (Mauser). Mede als gevolg van de verliezen bij Mauser daalde het bedrijfsresultaat met 8,2 miljoen (27%) tot 22,6 miljoen. Exclusief Mauser daalde de omzet van Ahrend met 6% en het bedrijfsresultaat met 7%. In mei 2000 verwierf Ahrend een meerderheidsbelang in Mauser. In 2001 en 2002 hebben ingrijpende herstructureringen bij het bedrijf plaatsgevonden, die hebben geleid tot een aanmerkelijk lager kostenniveau. Omdat ook de verkopen sterk daalden, bleef Mauser verliesgevend opereren. Een belangrijke factor hierbij was de aanhoudend ongunstige situatie op de Duitse markt voor kantoormeubilair. Aangezien Ahrend onvoldoende perspectief zag om een nieuwe saneringsronde te financieren, werd besloten om Mauser niet langer financieel te ondersteunen. Inmiddels heeft Mauser faillissement aangevraagd. Ahrend neemt daarom een bijzondere last van 24 miljoen in 2002 voor de volledige afboeking van Mauser en de nog te maken reorganisatiekosten. Poipu Resort Partners L.P. (Poipu) exploiteert het Embassy Vacation Resort at Poipu Point aan de zuidkust van het eiland Kauai (Hawaï). HAL heeft een 69,6%-vermogensbelang in deze deelneming. Het complex bestaat uit 219 luxe appartementen op een oppervlakte van negen hectare. De verkoop vindt plaats in intervallen, elk bestaande uit het jaarlijkse gebruiksrecht van een appartement voor een periode van een week. In 2002 steeg het aantal verkochte intervallen ondanks de minder gunstige marktomstandigheden van 930 tot De opbrengst steeg van $ 20 miljoen ( 22,5 miljoen) in 2001 tot $ 21 miljoen ( 20 miljoen). Oorspronkelijk waren intervallen voor verkoop beschikbaar, waarvan er eind 2002 nog resteerden. De nog niet verkochte appartementen worden als hotelkamers verhuurd. De resultaten van het project waren hoger dan vorig jaar als gevolg van de toename van het aantal verkochte intervallen. International Container Services Holding B.V. (ICS), een 67%-dochtermaatschappij, is actief in de containerindustrie en beheert één van de grootste containerdepots in Rotterdam. ICS neemt een vooraanstaande positie in op het gebied van containerreparatie. Daarnaast is de onderneming gespecialiseerd in het ontwerpen en fabriceren van technische modules voor de internationale olie- en gaswinning en aanverwante toepassingen. Bij de onderneming zijn circa 200 personen werkzaam. De omzet over 2002 steeg met 30% tot 26 miljoen. Het bedrijfsresultaat nam eveneens toe. Pearle Europe B.V. (Pearle), waarin HAL een belang heeft van 67,6%, exploiteert optiekketens in elf Europese landen met in totaal ruim verkooppunten. Daarmee is Pearle één van de grootste ondernemingen op dit gebied in Europa. Bij de onderneming zijn circa personen werkzaam. Door de acquisitie van de optiekactiviteiten van Instrumentarium in november 2002 werd de marktpositie van de onderneming verder verstevigd. Door autonome groei en door de effecten van acquisities werd in 2002 een omzet van 470 miljoen behaald, een stijging van 22% ten opzichte van Het bedrijfsresultaat nam toe tot 64 miljoen. 10

11 Anthony Veder Group N.V. (Anthony Veder) is een Rotterdamse scheepvaartonderneming, waarin HAL een belang heeft van 64,2%. De onderneming heeft een jaarlijkse omzet van circa 40 miljoen en telt circa 200 werknemers. Anthony Veder exploiteert 19 gastankers, waarvan zij er 12 in eigendom heeft. De trend van dalende vrachttarieven en bezettingsgraad van de vloot die in de tweede helft van 2001 inzette, heeft zich in 2002 versterkt voortgezet. Hierdoor werd over 2002 een verlies geleden van circa 10 miljoen. In de marktomstandigheden hebben zich nog geen verbeteringen voorgedaan. PontEecen N.V. (PontEecen) is de grootste leverancier van hout en materialen voor de bouw in Nederland. Bij de onderneming zijn ongeveer medewerkers werkzaam. Het belang van HAL in PontEecen steeg in 2002 van 43,9% tot 53,5% doordat enkele uittredende directeuren hun pakketten aanboden. Als gevolg van een aantal desinvesteringen en de economische teruggang in de bouwsector, met name de daling van het aantal nieuw gebouwde woningen, daalde de omzet over 2002 met 52 miljoen tot 410 miljoen, waarbij het bedrijfsresultaat met 50% daalde tot 11 miljoen. Gefonzo B.V. (Gefonzo) is een in Veere gevestigde rederij, waarin HAL een 50%-belang heeft. De onderneming, met een jaarlijkse omzet van circa 10 miljoen, heeft circa 60 mensen in dienst. Eind 2002 had Gefonzo vijf tankercombinaties, twee containercoasters en twee containerzeeschepen in de vaart. Het bedrijfsresultaat over 2002 verslechterde ten opzichte van het jaar daarvoor, voornamelijk als gevolg van lagere binnenvaarttarieven. Beursgenoteerde minderheidsdeelnemingen Naast deze geconsolideerde deelnemingen heeft HAL minderheidsdeelnemingen in de volgende beursgenoteerde bedrijven: Koninklijke Vopak N.V. (Vopak) is marktleider op het gebied van tankopslag en daarmee samenhangende logistieke diensten aan de olieen chemische industrie. Vopak exploiteert een internationaal netwerk van 66 tankterminals in 26 landen met een gezamenlijke capaciteit van circa 19 miljoen m 3. Daarnaast beschikt Vopak over circa 220 zee- en kustvaarttankers en binnenvaartschepen, meer dan tankcontainers en een verscheidenheid aan strategisch gelegen logistieke warehouses. Bij de onderneming zijn circa personen werkzaam. De onderneming is genoteerd aan de Euronext Amsterdam Effectenbeurs en had eind 2002 een marktwaarde van 739 miljoen. HAL bezit 46,6% van de gewone aandelen en 10% van de preferente aandelen. De omzet over 2002 daalde met 1,8% tot 796,2 miljoen. Het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen daalde met 14,1 miljoen tot 109,7 miljoen. Voor nadere informatie over Vopak verwijzen wij naar het jaarverslag van deze onderneming. Univar N.V. (Univar) is één van de leidende onafhankelijke distributeurs van industriële chemicaliën en aanbieders van daaraan gerelateerde gespecialiseerde diensten in de wereld, met een uitgebreid netwerk van 195 distributiecentra, verspreid over de Verenigde Staten, Canada en Europa. Bij de onderneming zijn circa personen werkzaam. Univar is genoteerd aan de Euronext Amsterdam Effectenbeurs en had eind 2002 een marktwaarde van 177 miljoen. HAL bezit 46,6% van de gewone aandelen en 46,2% van de preferente aandelen. De omzet over 2002 daalde met 6% tot $ 4,4 miljard ( 4,2 miljard). Het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen steeg met 45% tot $ 27,8 miljoen ( 26,5 miljoen). Voor nadere informatie over Univar verwijzen wij naar het jaarverslag van deze onderneming. Koninklijke Boskalis Westminster N.V. (Boskalis) is een internationaal opererend concern met een leidende positie op de wereldmarkt van baggerdiensten. De kernactiviteiten van Boskalis zijn aanleg en onderhoud van havens en vaarwegen, creatie van land in water en bescherming van kusten en oevers. De onderneming beschikt over een veelzijdige vloot van meer dan 300 eenheden, is actief in circa 50 landen verspreid over vijf continenten en heeft ruim personen in dienst. Het bedrijf is genoteerd aan de Euronext Amsterdam Effectenbeurs. Eind 2002 bedroeg de marktwaarde van de onderneming circa 510 miljoen. HAL heeft een belang van 29,8% in Boskalis. De omzet over 2002 steeg met 4% tot miljoen en de nettowinst met 5% 11

12 tot 82,1 miljoen. Eind 2002 bedroeg de orderportefeuille miljoen vergeleken met miljoen eind Voor nadere informatie over Boskalis verwijzen wij naar het jaarverslag van deze onderneming Cole National Corporation (Cole) is met meer dan winkels één van de grootste optiekketens in de Verenigde Staten. Het bedrijf verkoopt tevens gepersonaliseerde cadeauartikelen. Cole is, met een 21%-belang, mede-aandeelhouder van HAL in Pearle Europe B.V. De onderneming is genoteerd aan de New York Stock Exchange en had eind 2002 een marktwaarde van circa $ 184 miljoen ( 175 miljoen). HAL heeft een belang van 19,8% in Cole. Eind 2001 bezat HAL door Cole uitgegeven achtergestelde obligaties met een nominale waarde van $ 69 miljoen. Deze obligaties werden in maart 2002 verkocht. Hierop werd een winst van 17 miljoen gerealiseerd. Cole heeft nog geen cijfers over 2002 gepubliceerd. In november 2002 maakte de onderneming bekend dat zij haar jaarrekeningen over dient te herzien in verband met een wijziging in de verantwoording van omzet verband houdende met de verkoop van aan optiek gerelateerde verzekeringsproducten. De omzet over het eerste halfjaar 2002 bedroeg $ 579 miljoen ( 551 miljoen), een stijging van 6% ten opzichte van het jaar daarvoor. Het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen over het eerste halfjaar bedroeg $ 6,2 miljoen ( 5,9 miljoen) vergeleken met $ 2,1 miljoen ( 2,3 miljoen) het jaar daarvoor. Cole maakte in november bekend dat dit resultaat $ 1 à 2 miljoen lager zou uitvallen indien de nieuwe methode voor omzetverantwoording toegepast zou zijn. Voor nadere informatie over Cole verwijzen wij naar het jaarverslag van deze onderneming dat naar verwachting in het tweede kwartaal 2003 zal verschijnen. Overige minderheidsdeelnemingen Eind 2002 had HAL minderheidsbelangen in de volgende niet-beursgenoteerde ondernemingen: AMB i.t. Holding B.V. (AMB) is wereldmarktleider op het gebied van identificatieen tijdmetingsapparatuur, met name voor gemotoriseerde sporten. HAL heeft een belang van 30% in het bedrijf, dat gevestigd is in Heemstede. AMB heeft circa 40 werknemers en een jaarlijkse omzet van circa 10 miljoen. Omzet en resultaten in 2002 bevonden zich op het niveau van het jaar daarvoor. Autobusfabriek Bova B.V. (Bova) is een in Valkenswaard gevestigd touringcarproductiebedrijf met circa 650 werknemers, waarin HAL een belang heeft van 33%. De omzet over 2002 bedroeg 151 miljoen (2001: 157 miljoen). In 2002 werden 549 nieuwe bussen afgeleverd vergeleken met 561 het jaar daarvoor. Als gevolg van een sterke verbetering van de efficiency in de productieafdelingen werd over 2002 een kleine winst behaald nadat in 2001 nog een belangrijk verlies werd geleden. Business Nieuws Holding B.V. (BNR) is een in Amsterdam gevestigde radiozender, gericht op het verspreiden van financiële informatie. Bij de onderneming zijn ongeveer 60 personen werkzaam. HAL heeft een belang van 45,3% in de onderneming. Ondanks het minder gunstige economische klimaat steeg de omzet in 2002 met 12% tot 5,5 miljoen. Mede als gevolg van een daling van de kosten nam het bedrijfsresultaat toe. In maart 2003 zijn de aandelen van BNR overgedragen aan Het Financieele Dagblad Holding B.V. Europrospectus.com Ltd. (Europrospectus) exploiteert en biedt on-line toegang tot een database van circa Europese prospectussen. HAL heeft een belang van 52,6% in deze onderneming, die gevestigd is in het Verenigd Koninkrijk. Door de uitoefening van opties kan dit belang dalen. Bij de onderneming zijn ongeveer 20 mensen werkzaam. De omzet over 2002 steeg met 33% tot GBP ( 1,4 miljoen). De omzetstijging bleef achter bij de verwachtingen als gevolg van de verminderde activiteiten in de financiële sector. Het resultaat was opnieuw negatief. Het Financieele Dagblad Holding B.V. is in Amsterdam gevestigd en geeft Het Financieele Dagblad uit. HAL heeft een belang van 36,3% in de onderneming. Bij het bedrijf zijn ruim 200 personen werkzaam. Als gevolg van zowel lagere advertentieverkopen als een daling van het abonnementenbestand nam de omzet met 5,2 miljoen af tot 37,8 miljoen. 12

13 Het bedrijfsresultaat van de onderneming daalde eveneens. Mercurius Groep Wormerveer B.V. (Mercurius) is een in Wormerveer gevestigde onderneming, waarin HAL een 40%-belang heeft. Volgens afspraak zal in 2003 de resterende 60% van de aandelen worden gekocht. Mercurius is een uitgeverij en grafische onderneming met activiteiten in onder meer Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Spanje, België en Duitsland. De onderneming, die circa werknemers heeft, drukt en verkoopt onder meer plantenlabels, aankondigingskaarten, kalenders, jaarverslagen, financiële prospectussen, gespecialiseerde tijdschriften en telefoonkaarten. De omzet van Mercurius bedroeg over miljoen, hetgeen een lichte daling ten opzichte van het jaar daarvoor betekent. Het bedrijfsresultaat over 2002 was eveneens lager dan vorig jaar. De daling van omzet en resultaat was met name het gevolg van de verminderde activiteiten in de financiële sector en de algemene drukmarkt, alsmede neerwaartse prijsdruk met betrekking tot de telefoonkaarten. Navigation Technologies Corporation (NavTech), gevestigd in de Verenigde Staten, is marktleider op het gebied van ontwikkeling en verkoop van databanken ten behoeve van navigatiesystemen in auto s. HAL heeft een 20%-belang in een consortium van financiële investeerders dat 30,3% van de gewone aandelen bezit. Het risico voor HAL met betrekking tot deze investering is zeer beperkt, aangezien een gedeelte van het belang tegen een vastgestelde prijs aan Koninklijke Philips Electronics N.V. zal worden verkocht. Dit gebeurt tegen een zodanige prijs dat HAL hierna geen financieel risico meer heeft op het resterende belang. De omzet over 2002 bedroeg $ 166 miljoen ( 158 miljoen), een stijging van 50% ten opzichte van Het bedrijfsresulaat toont een sterke stijging ten opzichte van het jaar daarvoor. Schreiner Luchtvaart Groep B.V. (Schreiner), gevestigd te Hoofddorp, biedt uiteenlopende diensten aan op luchtvaartgebied, waaronder aan de olie- en gasindustrie gerelateerde luchtvaartdiensten, vliegtuigonderhoud en onderdelenleveranties. Bij de onderneming zijn circa 600 mensen werkzaam. Het belang van HAL in Schreiner is gestegen van 35,7% tot 48,6% doordat als gevolg van de inkoop van aandelen van derden het uitstaande kapitaal verkleind werd. De omzet over 2002 daalde met 36 miljoen tot 93 miljoen. Deze daling was het gevolg van de beëindiging van de vrachtactiviteiten en de afbouw van de passagiersvluchten in Europa in Het bedrijfsresultaat over 2002 was licht positief. Onroerend goed De onroerend goedinvesteringen van HAL bestonden eind 2002 uit twee appartementencomplexen met in totaal 914 eenheden en uit vier kantoorgebouwen met een totale verhuurbare oppervlakte van circa m 2. In maart 2002 werd het uit 72 eenheden bestaande Copperfield appartementencomplex verkocht voor 11 miljoen, waarbij een winst van 6 miljoen werd behaald. Zoals verwacht, ondervond de onroerend goedmarkt in Seattle ook in 2002 de gevolgen van een zwakke economie en de terugslag in de technologiesector en de vliegtuigindustrie. Het effect op de prijzen van onroerend goed werd echter gedempt door de lage rentestand en het ontbreken van rendabele andere investeringsmogelijkheden. Hierdoor bleef de vraag naar onroerend goed nog redelijk goed op peil. Eind 2002 overtrof de geschatte marktwaarde van het onroerend goed de boekwaarde met $ 27 miljoen ( 25 miljoen), vergeleken met $ 35 miljoen ( 39 miljoen) eind 2001, dit laatste gecorrigeerd voor de verkoop van het Copperfield complex. Appartementencomplexen De appartementencomplexen, Shorewood Heights (630 eenheden) en Greystone Meadows (284 eenheden), hebben een gezamenlijke boekwaarde van $ 96 miljoen ( 92 miljoen). In februari 2002 is de nieuwbouw van 76 eenheden op het Shorewood complex voltooid. Dit complex is gelegen in één van de betere buitenwijken van Seattle. Ondanks moeilijke marktomstandigheden verbeterde de bezetting van het project van 76% tot 95%, zij het dat hiervoor wel concessies moesten worden gedaan: de gemiddelde huurprijs daalde in 2002 met 4%. Het Greystone Meadows complex is verder buiten Seattle gelegen en biedt goedkopere behuizing. De gemiddelde huur en bezetting 13

14 bleven op hetzelfde niveau als het vorige jaar. Wij verwachten in 2003 geen verbetering van de bezetting en huurprijzen, aangezien de werkgelegenheid in Seattle voorlopig naar verwachting niet zal toenemen. Kantoorgebouwen HAL bezit vier eersteklas kantoorgebouwen op goede locaties in de omgeving van Seattle. De gezamenlijke boekwaarde bedraagt $ 161 miljoen ( 153 miljoen). De Plaza at Yarrow Bay en Corporate Campus East kantoorgebouwen werden opnieuw geconfronteerd met een hoge leegstand van respectievelijk 50% en 23% eind In een markt die werd gekenmerkt door zeer hoge leegstand was er sprake van een sterke daling van de huren teneinde kredietwaardige huurders aan te trekken. De Newmark en Renton gebouwen zijn vrijwel volledig verhuurd. Wij verwachten echter dat de leegstand in 2003 zal toenemen in verband met de afloop van een aantal huurcontracten die wellicht niet zullen worden verlengd. Onder deze omstandigheden is er weinig uitzicht op verbetering in de huurprijzen op korte termijn. Liquiditeitenportefeuille De corporate liquiditeitenportefeuille is in 2002 met 133 miljoen gedaald tot 766 miljoen. Dit was voornamelijk het gevolg van de vergroting van het belang in Koninklijke Vopak N.V., waarvoor geld moest worden vrijgemaakt, van de uitkering van het dividend over 2001 en van waardedalingen. Anderzijds kwamen middelen beschikbaar door de verkoop van de door Cole National uitgegeven obligaties, alsmede de verkoop en herfinanciering van onroerend goed. Op 31 december 2002 bestond de liquiditeitenportefeuille voor 66% (2001: 46%) uit vastrentende waarden ten bedrage van 506 miljoen (2001: 415 miljoen) en voor 34% (2001: 54%) uit aandelen ten bedrage van 260 miljoen (2001: 485 miljoen). Het vastrentende gedeelte van de liquiditeitenportefeuille bestond eind 2002 voor 90% (2001: 87%) uit kortlopende eurodeposito s. Het restant bestond uit kortlopende dollardeposito s. Het rendement op vastrentende waarden over 2002 bedroeg 3% (2001: 5,4%). Het aandelengedeelte van de liquiditeitenportefeuille bestond eind 2002 voornamelijk uit aandelen in West-Europese en Amerikaanse ondernemingen. Op de totale aandelenportefeuille werd een rendement behaald van 14,1% (2001: 12,8%). Resultaten De nettowinst over 2002 bedroeg 26,2 miljoen vergeleken met 77,3 miljoen over Per aandeel daalde de winst met 0,80 tot 0,41. De daling van de netto-omzet met 6 miljoen is per saldo met name het gevolg van enerzijds een lagere omzet van Ahrend en PontEecen en anderzijds een stijging van de omzet van Pearle Europe, mede als gevolg van acquisities in De inkomsten uit deposito s en effecten daalden met 14 miljoen tot 32 miljoen. Deze daling is per saldo het gevolg van een voorziening voor de waardedaling van het aandelengedeelte van de liquiditeitenportefeuille van 40 miljoen en een toename van de gerealiseerde koerswinsten op aandelen. Dit laatste voornamelijk als gevolg van de verkoop van het belang in Euronext N.V. De resultaten van minderheidsdeelnemingen zijn gedaald met 9 miljoen tot 107 miljoen. Dit is voornamelijk het saldo van enerzijds lagere winsten op de verkoop van deelnemingen en anderzijds een verbetering van de resultaten van Koninklijke Vopak N.V. en Univar N.V. In 2001 werd een winst van 45 miljoen gerealiseerd op de verkoop van het belang in GTI nv en een winst van 35 miljoen op de verkoop van de opleidingsactiviteiten van Schreiner Luchtvaart Groep B.V. Daar stond tegenover dat er 13 miljoen meer winst werd behaald dan in 2001 op de verkoop van door Cole National uitgegeven obligaties. In de resultaten van onroerend goedactiviteiten over 2002 is 6 miljoen aan winsten op de verkoop van onroerend goed begrepen. In 2001 bedroeg de winst op de verkoop van onroerend goed 13 miljoen. Raad van Bestuur HAL Holding N.V. 27 maart

15 15 Jaarrekening HAL Trust

16 Geconsolideerde balans per 31 december euro s, na voorgestelde winstdeling Noot Activa Vaste activa: Materiële vaste activa Onroerendgoedportefeuille Goodwill Minderheidsdeelnemingen Overige kapitaalbelangen Latente belastingvorderingen Overige vaste activa Totaal vaste activa Vlottende activa: Deposito s en effecten Debiteuren Voorraden Overige vlottende activa Liquide middelen Totaal vlottende activa Totaal activa Passiva Eigen vermogen Aandeel derden in geconsolideerde deelnemingen 11 (856) Langlopende verplichtingen: Voorzieningen 12/ Langlopende schulden Latente belastingverplichtingen Totaal langlopende verplichtingen Vlottende passiva: Bankiers Belastingen Crediteuren Nog te betalen kosten Te betalen dividend Totaal vlottende passiva Totaal passiva

17 Geconsolideerde winst-en-verliesrekening euro s Noot Netto-omzet Inkomsten uit deposito s en effecten Resultaten minderheidsdeelnemingen Resultaten uit onroerendgoedactiviteiten Totaal opbrengsten Kosten van grond- en hulpstoffen en mutatie van voorraden Personeelskosten Afschrijvingen materiële vaste activa en onroerendgoedportefeuille Afschrijving goodwill Overige bedrijfskosten Totaal kosten Bedrijfsresultaat Rentelasten (54.094) (57.780) Nettowinst vóór belastingen Belastingen 22 (32.407) (22.547) Nettowinst vóór aandeel derden in resultaat van geconsolideerde deelnemingen Aandeel derden in resultaat van geconsolideerde deelnemingen Nettowinst Aantal uitstaande aandelen Nettowinst per aandeel (in euro s) 0,41 1,21 Dividend per aandeel (in euro s) 1,25* 1,40 * Voorstel. 17

18 Geconsolideerd mutatieoverzicht eigen vermogen euro s Aandelen- Ingehouden Reserve Reserve Totaal kapitaal winst waar- valutaderings- omrekeverschillen ningsverschillen Stand per 1 januari (20.766) Mutaties reserve waarderingsverschillen: effecten overige kapitaalbelangen leningen aan minderheidsbelangen rentederivaten (1.855) (1.855) Omrekening buitenlandse deelnemingen en financiële vaste activa Effect van hedge-instrumenten (18.535) (18.535) Dividend, etc (89.259) (89.259) Nettowinst Stand per 31 december Mutaties reserve waarderingsverschillen: effecten (71.741) (71.741) overige kapitaalbelangen (15.446) (15.446) rentederivaten (5.503) (5.503) Omrekening buitenlandse deelnemingen en financiële vaste activa ( ) ( ) Aanpassing eigen vermogen (*) (29.596) (29.596) Effect van hedge-instrumenten Voorgesteld dividend, etc (79.642) (79.642) Nettowinst Stand per 31 december (34.485) Het maatschappelijk aandelenkapitaal van de Vennootschap bedraagt en omvat aandelen met elk een nominale waarde van 0,02. Op 31 december 2002 stonden aandelen uit met een nominale waarde van 0,02. Het geplaatste aandelenkapitaal is volledig volgestort. (*) De aanpassing van het eigen vermogen heeft betrekking op de implementatie van de verwerking van pensioenen volgens IAS bij Koninklijke Vopak N.V. en Univar N.V. 18

19 Geconsolideerd cashflow-overzicht euro s Cashflow van bedrijfsactiviteiten: Nettowinst Aanpassingen nettowinst naar netto cashflow van bedrijfsactiviteiten: Afschrijvingen Resultaten minderheidsdeelnemingen verminderd met dividend (50.886) (16.655) (Toename) afname in nettowerkkapitaal Toename (afname) voorzieningen (3.170) (8.873) Netto cashflow bedrijfsactiviteiten Cashflow van investeringsactiviteiten: (Toename) afname deposito s en effecten, netto ( ) (Toename) afname minderheidsdeelnemingen, netto (61.367) (Toename) afname overige kapitaalbelangen, netto (Toename) afname leningen aan minderheidsdeelnemingen en overige kapitaalbelangen (24.568) (Toename) afname overige vaste activa, netto (8.908) (Toename) afname goodwill, netto ( ) ( ) (Toename) afname in nettowerkkapitaal, latente belastingverplichtingen en voorzieningen nieuw geconsolideerde deelnemingen (49.362) Aankoop materiële vaste activa en onroerend goed, netto ( ) Materiële vaste activa nieuw geconsolideerde deelnemingen (8.594) ( ) Waarderingsverschillen (92.690) Aanpassing eigen vermogen (29.596) Overige (46.230) Netto cashflow investeringsactiviteiten (29.006) ( ) Cashflow van financieringsactiviteiten: Toename (afname) bankschulden ( ) (1.214) Toename (afname) langlopende schulden Uitgekeerd dividend (89.162) (89.162) Schulden van nieuw geconsolideerde deelnemingen Valuta-omrekeningsverschillen (32.274) Netto cashflow financieringsactiviteiten ( ) Liquide middelen op 1 januari Netto (afname) toename liquide middelen (2.300) Liquide middelen op 31 december In 2002 werd voor een totaalbedrag van (2001: ) belastingen betaald. De totaal ontvangen interest in 2002 en 2001 wijkt niet substantieel af van de rentebaten onder noot 17 Inkomsten uit deposito s en effecten. De betaalde interest bedroeg (2001: ). Het totaal ontvangen dividend was (2001: ). 19

20 Grondslagen voor consolidatie, waardering en resultaatbepaling De in dit verslag opgenomen geconsolideerde jaarrekening betreft die van HAL Trust ( de Trust ), opgericht in 1977 op Bermuda. HAL Trust is genoteerd aan de Euronext Amsterdam Effectenbeurs. In het verslagjaar bestonden de activa van HAL Trust uitsluitend uit alle uitstaande aandelen van HAL Holding N.V. ( de Vennootschap ), gevestigd op de Nederlandse Antillen. De gehanteerde grondslagen bij de opstelling van de geconsolideerde jaarstukken zijn als volgt: Algemeen De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met en voldoet aan internationaal aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving (International Accounting Standards). De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld op basis van historische kosten met uitzondering van effecten, beursgenoteerde overige kapitaalbelangen en derivaten ter indekking van valuta- en renterisico s die tegen marktwaarde zijn gewaardeerd. De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld in euro s. Consolidatie In de consolidatie worden opgenomen de financiële gegevens van deelnemingen waarin de Vennootschap, direct of indirect, meer dan de helft van de stemrechten of op andere wijze beslissende zeggenschap over de bedrijfsactiviteiten kan uitoefenen. Nieuw verworven deelnemingen worden in de consolidatie in aanmerking genomen vanaf het tijdstip waarop invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid is verworven. Deelnemingen die gedurende het jaar worden afgestoten, worden in de consolidatie verwerkt tot het tijdstip van beëindiging van deze invloed. Intercompany transacties, vorderingen, schulden en ongerealiseerde resultaten tussen groepsmaatschappijen worden in de consolidatie geëlimineerd. De jaarstukken van deelnemingen zijn, voorzover noodzakelijk, aangepast aan de grondslagen van de Vennootschap. Het aandeel van derden in het groepsvermogen wordt afzonderlijk vermeld. Een overzicht van de belangrijkste deelnemingen is op pagina 36 van de toelichting opgenomen. Risico s Aan het door de Vennootschap gevoerde beleid zijn risico s verbonden. De voornaamste zijn: marktrisico s, renterisico s, valutarisico s, concentratierisico s en overige risico s. Voor een nadere uiteenzetting van deze risico s wordt verwezen naar pagina 8 en 9 van het Verslag van de Raad van Bestuur. Vreemde valuta De jaarrekeningen van buitenlandse entiteiten worden naar euro s omgerekend. Activa en passiva worden omgerekend tegen de koers per balansdatum. Posten van de winst-enverliesrekening worden omgerekend tegen de gemiddelde koers voor de betrokken periode. De hieruit voortvloeiende omrekeningsverschillen worden ten gunste of ten laste van het eigen vermogen gebracht (reserve valutaomrekeningsverschillen). Bij afstoting van een buitenlandse entiteit wordt het cumulatieve omrekeningsverschil ten gunste of ten laste van het resultaat gebracht. De functionele valuta van buitenlandse entiteiten is in het algemeen de lokale valuta. Valutaresultaten als gevolg van de omrekening of afwikkeling van in vreemde valuta luidende monetaire activa en passiva worden in de betreffende periode in de winst-en-verliesrekening opgenomen met uitzondering van intra-groepsleningen die het karakter van een permanente investering hebben. Deze valutaresultaten worden ten gunste of ten laste van het eigen vermogen gebracht (reserve valutaomrekeningsverschillen). Voor een nadere uiteenzetting omtrent de valutarisico s van de Vennootschap wordt verwezen naar de desbetreffende paragraaf in het verslag van de Raad van Bestuur (pagina 8). 20

21 Derivaten & Financiële instrumenten De Vennootschap maakt gebruik van derivaten teneinde zich tegen schommelingen van valutakoersen en rentetarieven in te dekken. In overeenstemming met IAS 39 waardeert de Vennootschap al haar derivaten tegen marktwaarde op basis van externe waarderingen. De Vennootschap voert tevens een formele beoordeling uit, zowel bij het ontstaan van de hedge als daarna, of de gebruikte derivaten een hoge effectiviteit hebben met betrekking tot het afdekken van waardeveranderingen van posities of investeringen in buitenlandse entiteiten. Als wordt bepaald dat een derivaat niet (meer) een hoge effectiviteit heeft, vindt vanaf dat moment geen hedge-accounting meer plaats en worden de waardeveranderingen van het derivaat in de winst-en-verliesrekening verantwoord. Waardeveranderingen van een derivaat dat zeer effectief is, en bedoeld en zich kwalificeert als een cash-flow hedge worden via het eigen vermogen verwerkt totdat de onderliggende afgedekte transactie via de winst-en-verliesrekening wordt verwerkt. Rentebetalingen en -ontvangsten uit hoofde van renteswapovereenkomsten worden afgezet tegen de rentebetalingen uit hoofde van de onderliggende schuld. Betalingen of ontvangsten uit hoofde van de voortijdige beëindiging van renteswapovereenkomsten worden toegerekend aan de oorspronkelijke looptijd van het contract zolang het onderliggende risico blijft bestaan. Waardeveranderingen van een derivaat dat zeer effectief is, en bedoeld en zich kwalificeert als een hedge van een investering in een buitenlandse entiteit, worden via het eigen vermogen verwerkt als onderdeel van de reserve valuta-omrekeningsverschillen. Op pagina 35 van de Toelichting is informatie opgenomen over de derivaten die door de Vennootschap en haar groepsmaatschappijen zijn afgesloten. Materiële vaste activa en Onroerend goedportefeuille Materiële vaste activa en de onroerend goedportefeuille worden gewaardeerd tegen historische kostprijs onder aftrek van afschrijvingen. De afschrijvingen worden berekend volgens de lineaire methode over de verwachte economische levensduur, waarbij rekening wordt gehouden met de restwaarde. De levensduur die hierbij wordt toegepast is als volgt: Gebouwen Schepen Machines en installaties jaar jaar 3-10 jaar Op terreinen wordt niet afgeschreven, omdat deze worden verondersteld een oneindige levensduur te hebben. Activa waarvan de indirecte opbrengstwaarde lager is dan de boekwaarde worden direct afgeschreven tot indirecte opbrengstwaarde. Bij het bepalen van het resultaat op desinvesteringen van materiële vaste activa en de onroerendgoedportefeuille vormt de boekwaarde het uitgangspunt. Boekwinsten of -verliezen worden verantwoord als onderdeel van de nettowinst. Goodwill Goodwill is het bedrag waarmee de verwervingsprijs van een geconsolideerde groepsmaatschappij of minderheidsdeelneming het aandeel van de Vennootschap in de nettovermogenswaarde (op basis van reële waarde) van de deelneming overtreft. IAS 22 schrijft voor dat de afschrijvingsperiode een weergave dient te zijn van de beste schatting van de periode (welke in het algemeen niet langer dan twintig jaar kan zijn) gedurende welke de economische voordelen worden behaald. Gezien de inherente onzekerheden met betrekking tot goodwill is de afschrijvingsperiode van 5 jaar consistent in de jaarrekening 2002 toegepast. Negatieve goodwill (badwill) die met reële waarde van niet-monetaire activa samenhangt, 21

22 wordt in mindering gebracht op de reële waarde van deze niet-monetaire activa en valt vrij over de verwachte levensduur. Bij het bepalen van het resultaat bij afstoting van een geconsolideerde groepsmaatschappij of minderheidsdeelneming wordt met het saldo van de nog niet afgeschreven goodwill rekening gehouden. Minderheidsdeelnemingen Minderheidsdeelnemingen betreffen ondernemingen waarop de Vennootschap invloed van betekenis kan uitoefenen. Deze deelnemingen worden op basis van de vermogensmutatiemethode verantwoord. De vermogensmutatiemethode houdt in dat in de winst-en-verliesrekening van de Vennootschap het aandeel in de resultaten van de minderheidsdeelnemingen wordt verantwoord. Dit is gebaseerd op gecontroleerde jaarrekeningen (indien beschikbaar) of voor wat betreft beursgenoteerde ondernemingen andere publiekelijk bekende informatie. De boekwaarde van het belang van de Vennootschap in de minderheidsdeelnemingen komt overeen met haar aandeel in de nettovermogenswaarde van de deelneming. Deze nettovermogenswaarde wordt niet aangepast aan de waarderingsgrondslagen van de Vennootschap. Voor eventuele duurzame waardeverminderingen wordt een voorziening getroffen. Bij afstoting van een belang in een minderheidsdeelneming wordt het verschil tussen de netto-opbrengst en de waarde waarvoor de deelneming in de balans is opgenomen (inclusief goodwill) in de winst-en-verliesrekening verantwoord. Een overzicht van de belangrijkste minderheidsdeelnemingen is op pagina 36 van de toelichting opgenomen. Overige kapitaalbelangen Overige kapitaalbelangen die zijn opgenomen onder de vaste activa betreffen kapitaalbelangen van minder dan 20%. Belangen in ondernemingen die aan een effectenbeurs zijn genoteerd, worden verantwoord tegen marktwaarde welke is afgeleid van de beurswaarde op balansdatum. Ongerealiseerde waardeveranderingen worden onder een aparte component van het eigen vermogen ( reserve waarderingsverschillen ) verantwoord. Niet-beursgenoteerde belangen worden tegen reële waarde gewaardeerd. Het verschil tussen de netto-opbrengst bij afstoting van een kapitaalbelang en de boekwaarde wordt verantwoord in de winst-en-verliesrekening. Deposito s en effecten Effecten die worden aangemerkt als beschikbaar voor verkoop, worden gepresenteerd onder de vlottende activa en tegen marktwaarde gewaardeerd, gebaseerd op beurskoersen. Transacties worden verantwoord op het moment van aankoop. Ongerealiseerde waardeveranderingen worden als een afzonderlijke component van het eigen vermogen ( reserve waarderingsverschillen ) verantwoord. Deposito s worden verantwoord tegen reële waarde en zijn op zeer korte termijn opeisbaar. Debiteuren Debiteuren worden gewaardeerd tegen nominale waarde onder aftrek van een voorziening wegens oninbaarheid. Oninbaarheid wordt ingeschat door middel van een beoordeling van alle per balansdatum te vorderen posten. Oninbare vorderingen worden afgeschreven in het jaar waarin oninbaarheid wordt vastgesteld. Voorraden Voorraden worden gewaardeerd tegen historische kostprijs of lagere opbrengstwaarde. De historische kostprijs van voorraden gereed product en onderhanden werk omvat grondstofkosten, directe loonkosten, andere directe kosten en met de productie samenhangende overheadkosten, maar geen rentekosten. De opbrengstwaarde is gebaseerd op de verwachte verkoopprijs die tijdens de normale bedrijfsuitoefening kan worden gerealiseerd, verminderd met de kosten die moeten worden gemaakt om het onderhanden werk af te 22