Werken in besloten ruimten zo beperkt u de risico s

Transcriptie

1 Werken in besloten ruimten zo beperkt u de risico s Het begrijpen en het zich eigen maken van de risico s dat werk in besloten ruimten, tanks en containers met zich mee brengt, maakt dit werk veilig. Consistente risicobeoordeling is hier van groot belang. Dit is de beste manier om ongevallen en zelfs de dood te voorkomen. 1

2 Ongevallen in besloten ruimten waarom vinden ze plaats? Bewusteloosheid door zuurstofgebrek, vergiftiging door inademing van giftige gassen, verbranding door explosies en het vallen van grote hoogtes - dit zijn o.a. de ongevallen die het meest voorkomen tijdens het werken in besloten ruimten. Volgens het Amerikaanse Bureau of Labor Statistics stierven in de Verenigde Staten in 2015 alleen al 136 mensen bij ongevallen tijdens het werken in besloten ruimten en containers. 1 Daarom is het betreden van besloten ruimten wereldwijd gebonden aan zeer speciale voorzorgsmaatregelen en richtlijnen. Veel landen hebben strikte regels voor het plannen en uitvoeren van werkzaamheden in besloten ruimten. De OSHA 2 verordening 29 CFR is in de VS van toepassing. In Duitsland geeft de DGUV 4 verordening deel 1 5 een uitgebreid overzicht van de toepasselijke regelgeving en voorzorgsmaatregelen. Dit omvat ook de verplichting tot het doorvoeren van een risicobeoordeling en het aanmaken van een vergunning. Bovendien moeten leidinggevenden en werknemers die taken in besloten ruimten uitvoeren expliciet opgeleid en gecertificeerd zijn. Dit roept terecht de volgende vraag op: Waarom vinden er nog altijd zoveel, gedeeltelijk dodelijke ongevallen plaats? Wat loopt er in deze situaties fout? Ongeveer 200 mensen wereldwijd sterven jaarlijks aan de gevolgen van een ongeval in een besloten ruimte. 6 57% van alle werkgevers die in het kader van een Amerikaans project (Californië) werden ondervraagd, had geen noodplan voor redding uit een besloten ruimte. 7 2/3 van deze ongevallen werd veroorzaakt door een giftige atmosfeer, die in 70% van de gevallen bij toegang al aanwezig was. 8 24% van deze ongevallen vond tijdens onderhoud plaats, gevolgd door schoonmaakwerkzaamheden (12%) en inspecties (11%). 9 De onderstaande figuur laat zien hoe verschillend het begrip van besloten ruimten in een werkomgeving kan zijn. Niet alleen zijn er duidelijke voorbeelden zoals tanks en silo s, maar ook schachten, putten, tunnels, kelderruimten en pijpleidingen. Ze kunnen allemaal dodelijk zijn. Voorbeelden van besloten ruimten Er zijn verscheidene antwoorden: Soms betekent het ontbreken van een adequate risicobeoordeling dat de werkplek zelfs niet eens is geclassificeerd als besloten ruimte met alle mogelijke gevaren. Het als een mogelijk besloten ruimte zien van een tank zou immers relatief eenvoudig moeten zijn. Maar hoe zit het met knelpunten en invalshoeken in grotere en schijnbaar minder riskante ruimten? Als een besloten ruimte niet als zodanig wordt herkend, worden de betreffende veiligheidsmaatregelen hoogstwaarschijnlijk ook overgeslagen. Laadruimtes Schachten Mangaten Putten Tanks Kanalen Een andere typische oorzaak: Er is een risicobeoordeling, maar geen geldige werkvergunning die direct voor het betreden informatie geeft over de gevaren die op dat moment bestaan. Of de medewerker is niet voldoende opgeleid voor het werken in besloten ruimten maar heeft toch van zijn leidinggevende opdracht gekregen tot het uitvoeren van de taak: Silo s Kelders Riolen 2

3 Wat is het verschil tussen gevaar en risico? Om een risicobeoordeling voor specifieke arbeidsprocessen door te voeren, is het belangrijk vanaf het begin het formele verschil tussen gevaar en risico" te kennen. Gevaren zijn alle aspecten en kadervoorwaarden die een dreigende invloed kunnen hebben op de veiligheid van mensen, de omgeving en de installaties met betrekking tot een specifieke werksituatie. Risico aan de andere kant, wordt door deskundigen op het gebied van veiligheid op het werk gezien als de evaluatie van de mogelijkheid dat dit gevaar in precies deze situatie zal optreden. Dit beschrijft het specifieke potentieel van een gevaar. Een voorbeeld: Er is zuur opgeslagen in een tank dat bij huidcontact of inademing chemische brandwonden kan veroorzaken. Dit is een potentieel gevaar voor de werknemer die geacht wordt de tank binnen te gaan voor onderhoudswerk. De tank is echter al grondig gespoeld en geventileerd, wat betekent dat de waarschijnlijkheid en daardoor het risico van huid- en longschade voor de werknemer praktisch nul is. GEVAREN EN RISICO S VAN BESLOTEN RUIMTEN RISICO S GEVAREN Explosies, geactiveerd door vonken of hoge temperaturen Ontvlambare gassen en dampen Toxische vloeistoffen en gassen zoals chloor (Cl2), ammoniak (NH3), zoutzuur (HCl) Toxische organische stoffen (vooral benzeen, methaan, ethyleen, butadieen) Deeltjes (vooral die ingeademd kunnen worden) Overige gevaren en risico s tijdens specifieke werkprocessen Explosies als gevolg van het instabiele gedrag van stoffen Ernstige schade als gevolg van giftige gassen, dampen of vloeistoffen in geval van inademing of huidcontact Contact met bijtende gevaarlijke stoffen Ernstige schade als gevolg van kankerverwekkende of geslachtscel-schadelijke langetermijneffecten van bepaalde toxische stoffen Ongecontroleerde reacties van chemische stoffen in geval van contact met bepaalde katalysatoren 3

4 Wat is de zin en het doel van de risicobeoordeling? Het doel van de risicobeoordeling is het vermelden van alle gevaren die op deze werklocatie aanwezig zijn en het evalueren van hun omvang - d.w.z. hun risico. Dit resulteert in maatregelen die genomen kunnen worden om deze gevaren te helpen voorkomen, beperken of beheersen. Het omvat tevens de definitie van reddingsscenario s. Veiligheidsfunctionarissen dienen voor het beoordelingsproces tevens systeem- en productieplannen te raadplegen. Deze kunnen specifieke verwijzingen leveren naar structurele aspecten en potentiële gevaren als gevolg van productieresten. Het is tevens de taak van de veiligheidsfunctionarissen om individuele, specifiek geplande werkprocessen te overdenken en mogelijke risico s te anticiperen - bijvoorbeeld, de potentiële ontwikkeling van een explosieve atmosfeer door het toevoegen van oplosmiddelen aan een verzegellak. Het is belangrijk om precies, stap-voor-stap, te analyseren welke persoon of personen door een specifiek gevaar bedreigd zouden kunnen worden en welke werkwijzen en informatie in de werkvergunning, of welke persoonlijke beschermingsmiddelen voor veilig naar binnen en naar buiten gaan, kunnen zorgen. Alle kennis opgedaan uit de risicobeoordeling moet worden vastgelegd en voorafgaand aan de werkzaamheden gedeeld worden met de leidinggevende, de veiligheidspost en de betreffende werknemer. De risicobeoordeling dient tevens regelmatig gecontroleerd en indien nodig herzien en bijgewerkt te worden - idealiter met vastgelegde intervallen, maar ten minste jaarlijks. Hoe kunnen specifieke gevaren vastgesteld en risico s beoordeeld worden? De veiligheidsfunctionaris moet eerst een overzicht krijgen van de actuele situatie: Waarvoor wordt de container (tank, silo, enz.) gebruikt? Welke gevaarlijke stoffen kunnen erin zitten? Welk type gevaarlijke stoffen zijn het - bijtende, corrosieve, radioactieve? Is het binnenin buitengewoon heet of koud? Is er gebrek aan zuurstof of kans op een explosie? Zijn er mechanische gevaren zoals actieve hydraulische systemen of bestaat de kans dat men wordt overspoeld door de inhoud, bijv. omdat zich zeer fijne korrels in de container bevinden? Een beoordelingsmodel is handig voor risicobeoordeling: De veiligheidsfunctionaris stelt een lijst op met alle mogelijke gevaren. Hij controleert welke personen aan een risico worden blootgesteld en welke controlemechanismen er al aanwezig zijn. Vervolgens wordt de omvang van het gevaar beoordeeld op een schaal van 1 tot 8. Het risico komt voort uit het wegen van de omvang van het gevaar met de waarschijnlijkheid dat het optreedt op een schaal van 1 tot 8. Hierna worden de controlemechanismen gecontroleerd op effectiviteit en indien nodig uitgebreid. 4

5 FORMULIER VOOR RISICOBEOORDELING: Datum: Tijd: Gevaren: Persoon in gevaar: Bestaande controlemechanismes: Mate van ernst (S): 1 8 Waarschijnlijkheid (P) 1 8 Resultaten (S x P) Risico Zijn de bestaande controlemechanismes voldoende? Zo NIET, aanvullende controlemechanismes om het risico te verlagen: Factoren in mate van ernst (S) Factoren in mate van waarschijnlijkheid (P) 1 = Geen letsel 1 = Zal niet optreden 2 = Licht (uitsluitend eerste hulp nodig) 2 = Treed waarschijnlijk niet op 3 = Licht letsel (tot 3 dagen verlies van werk) 3 = Zeer onwaarschijnlijk 4 = Matig letsel (3 dagen tot 1 maand verlies van werk) 4 = Onwaarschijnlijk 5 = Ernstig letsel (meer dan 1 maand verlies van werk) 5 = Waarschijnlijk 6 = Ernstig letsel (blijvend arbeidsongeschikt) 6 = Zeer waarschijnlijk 7 = De dood 7 = Optreden hoogstwaarschijnlijk 8 = Meerdere sterfgevallen 8 = Zal optreden Ernst (S) Waarschijnlijkheid (P) X Risico 1 9: Toelaatbaar Geen actie nodig in de gaten houden 10 19: Gemiddeld Voldoende laag risico 20 29: Hoog Onvoldoende directe actie nodig 30 64: Zeer hoog Onaanvaardbaar directe actie Download het volledige formulier hier. Hoe kan een veilig-werken-systeem succesvol zijn? De conventionele hiërarchie van maatregelen op het gebied van veiligheid op het werk helpt bij de totstandkoming van werkprocessen, d.w.z. het veilig-werken-systeem. Dit omvat het specificeren van methoden en procedures die op een praktisch niveau geïmplementeerd dienen te worden. Het doel van het veilig-werken-systeem is het definitief beperken van de risico s van specifieke werkprocessen. VIJF DEELSTAPPEN OP WEG NAAR HET VEILIG- WERKEN-SYSTEEM : 1. Vermijden van risico s door het elimineren van de taak 2. Vervanging door minder gevaarlijke of ongevaarlijke processen 3. Isolatie van het gevaar via preventieve interactie in het proces (uitschakelen van mechanische functies, loskoppelen van de stroomtoevoer, ventilatie, enz.) 4. Vergezellende controlemaatregelen (meten van toxische of explosieve gassen vóór het binnentreden, evaluatie van toegangsopties, bewaken van grenswaarden en tijden voor beroepsmatige blootstelling, vergelijking met de werkvergunning, enz.) 5. Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen zoals onafhankelijke ademluchttoestellen, filtersystemen, chemicaliënpakken en communicatiesystemen 5

6 Een veilig-werken-systeem bevat o.a. regelgeving voor leidinggevenden, voor de vereiste training van alle deelnemers, voor toegangsregels en verplichte testen vooraf, voor de levering en keuze van hulpmiddelen en beschermende uitrusting, voor de voorbereiding van noodmaatregelen, voor communicatiekanalen en tenslotte voor continue bewaking op de naleving van de processen en maatregelen. Een voorbeeld van een effectieve maatregel voor het definitief beperken van risico s bij het betreden van besloten ruimten is de keuze van het juiste gasmeetproces, het juiste gasmeetinstrument en de bijpassende sensor. Deze moeten geschikt zijn voor de meting voorafgaand aan het betreden van besloten ruimten met betrekking tot de specifieke toxische of explosieve gassen die daar gebruikelijk optreden. De meting voorafgaand aan het betreden van besloten ruimten en de gedetailleerde meetresultaten dienen op de werkvergunning te worden vermeld. Tijdens de selectie van persoonlijke beschermingsmiddelen dient rekening gehouden te worden met andere eisen, zoals de geschiktheid van de uitrusting voor gebruik in explosiegevaarlijke omgevingen. De selectie van adembescherming vereist kennis van de benodigde beschermingsfactor en het soort luchttoevoer. Let op: Omstandigheden in een besloten ruimte zoals een container of een tank kunnen tijdens het werkproces veranderen! Continue bewaking van de interne atmosfeer is daarom enorm belangrijk! Wat is de functie van de werkvergunning? De werkvergunning maakt normaalgesproken een belangrijk deel uit van het veilig-werken-systeem. Werkvergunningen zijn van wezenlijk belang voor potentieel gezondheidsschadelijke werkzaamheden en alle niet-routinematige werkzaamheden met grote risico s die geen deel uitmaken van het productieproces. Een dergelijke vergunning formaliseert en documenteert de communicatie tussen de bedrijfsleiding, de toezichthouder en de betreffende werknemer. Dit is vooral belangrijk als onderaannemers werkzaamheden uitvoeren, omdat duidelijke informatie het communiceren gemakkelijker maakt. Uiteindelijk dient de werkvergunning in het interne bewakings- en controlesysteem van het bedrijf te worden geïntegreerd. De vergunning omvat: Beschrijving, locatie en omgeving van het werk; waarschuwing voor mogelijke gevaren: Vergunningsvoorschriften en -verantwoordelijkheden (vestrekker en ontvanger van het document) Noodplan Bevestiging van de opleiding van diegene die de werkzaamheden gaat uitvoeren (vooral van belang indien onderaannemers zijn ingeschakeld) CONCLUSIE: WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE BEPALENDE FACTOREN? Theorie maakt hier slechts een deel van uit. Het in de praktijk brengen van theorie is eveneens van belang. Hier volgt een overzicht van de belangrijkste aspecten: De te volgen processen en de keuze van uitrusting dienen afgestemd te zijn op de betreffende werkplek en de taak. Zij dienen te allen tijde te worden nageleefd. De risicobeoordeling moet opnieuw worden doorgevoerd indien het werk of de omgevingsomstandigheden of voorschriften veranderen, omdat hierdoor een gevaar of risico kan veranderen. Voor regelmatig terugkerende soortgelijke taken dienen de deelnemers met regelmatige intervallen en ten minste jaarlijks geïnstrueerd te worden. Indien een werkplek in het kader van een risicobeoordeling als besloten ruimte is geclassificeerd en alle gevaren zijn geëvalueerd, dan is deze regel altijd van toepassing: Vóór het binnentreden van een tank dient deze voor vrijgave naar behoren te zijn gemeten met een geschikte meetstrategie. Zelfs na de meting vóór het binnentreden, dient de omgeving constant gecontroleerd te worden, afhankelijk van het gevaar, op zuurstofgebrek of op explosieve of giftige stoffen. 6

7 De werkvergunning zelf maakt het werk niet veiliger. Het hangt er ook vanaf of de werknemer die het werk gaat uitvoeren alle punten op de werkvergunning kent en begrijpt. Weet hij bijvoorbeeld welke voorzorgsmaatregelen genomen moeten worden? En welke uitrusting zijn leven in geval van twijfel kan redden? Soms worden de op de werkvergunning vermelde risico s niet serieus genoeg genomen. Werknemers hebben de neiging op hun zintuigen af te gaan en vertrouwen erop dat er niets kan gebeuren. Maar: Veel giftige of zelfs dodelijk gevaarlijke stoffen kunnen niet alleen met de zintuigen worden waargenomen. En zodra de werknemer zich in de tank bevindt, kan duidelijk worden hoe gevaarlijk deze situatie voor hem kan zijn, maar tegen die tijd kan hij wellicht al niet meer reageren omdat hij bewusteloos is - of dood. Iedereen die in paniek raakt en spontaan probeert om zonder geschikte adembescherming een gewonde uit een dergelijke omgeving te redden stelt zichzelf ook bloot aan dodelijk gevaar. Daarom wordt voor elk werkproces in besloten ruimten een veiligheidspost vereist en dient er een noodplan aanwezig te zijn. OPLOSSINGEN VOOR VEILIG WERKEN IN BESLOTEN RUIMTEN Professionele risicobeoordeling Risicobeperkend ontwerp van werkorganisatie/-processen Inert maken, ventileren, spoelen van besloten ruimten Maatregelen vóór het binnentreden conform werkvergunning Dienstdoende veiligheidspost bij toegang Continue gasmeting Veilig gebruik en onderhoud van persoonlijke beschermingsmiddelen Door het identificeren van gevaren en het professioneel analyseren van risico s kan de juiste oplossing worden gekozen om de risico s te beperken of zelfs geheel te elimineren. Dit kan allemaal worden aangeleerd: De juiste opleidingen en workshops bieden praktische trainingen in evaluatie, werk en materiaalkeuzeprocessen, die indien nodig in de praktijk kunnen worden gebracht. Training en toezicht van werkprocessen Training voor reddingsscenario s UITGAVE DUITSLAND Dräger Safety AG & Co. KGaA Revalstraße Lübeck Duitsland PDF

8 BRONNEN: 1 geraadpleegd: OSHA Occupational Health and Safety Administration 3 geraadpleegd: DGUV Duitse Wettelijke Ongevallenverzekering 5 geraadpleegd: geraadpleegd: geraadpleegd: geraadpleegd: