Update van de risicolijst van bestrijdingsmiddelen

Transcriptie

1 Update van de risicolijst van bestrijdingsmiddelen Abstract: Op verzoek van Stichting Natuur & Milieu en SMK heeft CLM een update uitgevoerd van de risicolijst van bestrijdingsmiddelen. Inmiddels verboden middelen zijn van de lijst gehaald en nieuwe middelen zijn toegevoegd. Verder zijn de meest recente lijsten verzameld en is de risicolijst vernieuwd. Auteurs: In opdracht van: Marije Hoogendoorn, Peter Leendertse & Erwin Hoftijser, CLM Stichting Natuur & Milieu en SMK Publicatienr: CLM-967 CLM, januari 2019 CLM Onderzoek en Advies Postbus: Bezoekadres: T Postbus 62 Gutenbergweg 1 F AB Culemborg 4104 BA Culemborg

2 Inhoud Samenvatting 3 1 Inleiding 4 2 Werkwijze Afvoeren verboden stoffen en toevoegen nieuwe stoffen Checken van toepassingswijze en dosering in relatie tot milieubelasting Opstellen nieuwe risicolijst op basis van de meest recente lijsten/milieumeetlat Bespreking en rapportage 9 3 Resultaten Verboden en nieuwe stoffen Bestrijdingsmiddelen op de meest recente lijsten en databases De risicolijst van bestrijdingsmiddelen Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen 17 Bronnen 18 Bijlagen 19 Bijlage 1: Risicolijst met in Nederland toegelaten bestrijdingsmiddelen 20 2

3 Samenvatting Op verzoek van Stichting Natuur & Milieu heeft CLM in 2015 een methodiek ontwikkeld om bestrijdingsmiddelen op basis van risico s voor mens, milieu en biodiversiteit in te delen in drie klasses (groen, oranje, rood). Aansluitend zijn de in Nederland toegelaten middelen volgens deze methodiek ingedeeld en is een risicolijst opgesteld (Visser e.a. 2016). Deze risicolijst is gebaseerd op bestaande, gezaghebbende lijsten, databases en methoden en kan door het bedrijfsleven worden gebruikt om bovenwettelijk te kiezen voor middelen met een lager risicoprofiel. Momenteel wordt de lijst gebruikt in het duurzaamheidsprogramma van Albert Heijn (in samenwerking met Natuur & Milieu) en bij het vaststellen van welke middelen in het bovenwettelijke SMK-schema van On the Way to Planet Proof niet zijn toegestaan of maluspunten krijgen. Vanwege de ontwikkelingen in het toelatingsbeleid van middelen en de voortschrijdende inzichten in effecten van middelen op mens en milieu is een regelmatige update van de lijst gewenst. Daarom hebben SMK en Stichting Natuur & Milieu aan CLM gevraagd de lijst in het najaar van 2018 te updaten. De volgende risico s (die het meest relevant zijn en waar voldoende gezaghebbende, wetenschappelijke informatie over bekend is) zijn onderdeel van de gemaakte analyse en update: -risico s voor de mens (WHO Lijst 1, SZW lijst 2, EU lijst candidates for substitution 3 ). -risico s voor drinkwatervoorziening (VEWIN lijst 4 en milieumeetlat grondwater 5 ) -risico s voor waterleven (top 10 bestrijdingsmiddelenatlas 6 en milieumeetlat waterleven) -risico s voor bodemleven (milieumeetlat bodemleven) -risico s voor nuttige organismen (milieumeetlat bijen en natuurlijke vijanden) Alle 271 in Nederland toegelaten bestrijdingsmiddelen (werkzame stoffen) zijn geanalyseerd op deze vijf risico s. De risico s zijn onderverdeeld in groen (voor laag of beperkt risico), en oranje en rood (voor verhoogd risico). Van de 271 bestrijdingsmiddelen (werkzame stoffen) zijn er volgens de gehanteerde systematiek 109 groen, 51 zijn oranje en 111 rood. Dat betekent dat meer dan de helft van de toegelaten middelen (59%) een verhoogd risico hebben op een of meerdere criteria. 40% valt in de categorie rood. 33 stoffen (van metam-natrium tot tefluthrin) scoren rood op 2 of meer criteria zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt ec.europa.eu/pesticides_draft-list_cfs_draft-list.pdf

4 1 Inleiding Op verzoek van Stichting Natuur & Milieu heeft CLM in 2015 een methodiek ontwikkeld om bestrijdingsmiddelen op basis van risico s voor mens, milieu en biodiversiteit in te delen in drie klasses (groen, oranje, rood). Aansluitend zijn de in Nederland toegelaten middelen volgens deze methodiek ingedeeld en is een risicolijst opgesteld (Visser e.a. 2016). Deze risicolijst is gebaseerd op bestaande, gezaghebbende lijsten, databases en methoden (zoals de milieumeetlat) en kan door het bedrijfsleven worden gebruikt om bovenwettelijk te kiezen voor middelen met een lager risicoprofiel. Momenteel wordt de lijst gebruikt in het duurzaamheidsprogramma van Albert Heijn (in samenwerking met Natuur & Milieu) en bij het vaststellen van bovenwettelijke eisen aan het gebruik van middelen in het SMK-schema On the Way to Planet Proof. De volgende risico s (die voor de Nederlandse situatie het meest relevant zijn en waar voldoende gezaghebbende, wetenschappelijke informatie over bekend is) en lijsten worden gebruikt voor de risicolijst: -risico s voor de mens (WHO Lijst 7, SZW lijst 8, EU lijst candidates for substitution 9 ). -risico s voor drinkwatervoorziening (VEWIN lijst 10 en milieumeetlat grondwater 11 ) -risico s voor waterleven (top 10 bestrijdingsmiddelenatlas 12 en milieumeetlat waterleven) -risico s voor bodemleven (milieumeetlat bodemleven) -risico s voor nuttige organismen (milieumeetlat bijen en natuurlijke vijanden) Vanwege de ontwikkelingen in het toelatingsbeleid van middelen en de voortschrijdende inzichten in effecten van middelen op mens en milieu is een regelmatige update van de lijst gewenst. Diverse middelen zijn sinds 2015 (eerste versie van de risicolijst) verboden. Ook zijn nieuwe middelen toegelaten. Daarnaast is van sommige middelen nieuwe milieu-informatie beschikbaar gekomen, en zijn van enkele lijsten recentere versies gepubliceerd. Daarom hebben SMK en Stichting Natuur & Milieu aan CLM gevraagd de risicolijst in het najaar van 2018 te updaten. Bij deze update is ook aandacht besteed aan de toepassingswijze en doseringen die voor de middelen gelden in de verschillende sectoren en teeltwijzen. De doseringen zijn van belang bij het vaststellen van de milieubelastingspunten via de milieumeetlat, en de keuze van de dosering en toepassingswijze bepaalt mede de milieubelasting. Deze rapportage beschrijft de achtergrond en resultaten van de update zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt ec.europa.eu/pesticides_draft-list_cfs_draft-list.pdf

5 2 Werkwijze In dit project zijn de volgende stappen doorlopen: 2.1 Afvoeren verboden stoffen en toevoegen nieuwe stoffen 2.2 Checken van toepassingswijze en dosering in relatie tot milieubelasting 2.3 Opstellen nieuwe risicolijst op basis van de meest recente lijsten en informatie 2.4 Bespreking en rapportage van de update Deze stappen worden hieronder nader toegelicht: 2.1 Afvoeren verboden stoffen en toevoegen nieuwe stoffen In deze eerste stap zet CLM op een rij welke stoffen sinds 2015 zijn verboden en welke nieuw zijn toegelaten. De verboden stoffen worden van de risicolijst afgevoerd en de nieuwe stoffen toegevoegd. 2.2 Checken van toepassingswijze en dosering in relatie tot milieubelasting In deze stap wordt de lijst geanalyseerd t.a.v. de toepassingswijze en t.a.v. de doseringen in de verschillende gewassen en teeltwijzen. Deze analyse is met name van belang voor het vaststellen van de milieubelasting voor waterleven, bodemleven en uitspoeling via de milieumeetlat. De milieumeetlat houdt bij het vaststellen van milieubelastingspunten rekening met toepassingswijze en met dosering. Toepassingswijze: Wanneer stoffen in de open teelt alleen toegepast worden als grond-, veur- of zaadbehandeling vindt geen drift naar het oppervlaktewater plaats en is de drift 0%. Wanneer stoffen in de open teelt worden toegepast als gewasbehandeling via spuiten vindt wel drift plaats. Nu via het Activiteitenbesluit een driftreductie van minimaal 75% wettelijk verplicht is geworden, hanteert de milieumeetlat een drift% van 0,5%, conform de werkwijze van het Ctgb. Dit drift% is gehanteerd bij deze update. Wanneer stoffen alleen in de bedekte teelt worden toegepast hanteren we in de milieumeetlat voor de risicolijst een emissiepercentage van 0,1% conform het Ctgb CLM heeft in opdracht van LTO Glaskracht de milieumeetlat glastuinbouw vernieuwd. Bij deze vernieuwing wordt de emissie naar het oppervlaktewater via spui berekend. Deze emissie hangt samen met 5

6 Doseringen: Voor het vaststellen van de milieubelasting van waterleven, bodemleven en grondwater als onderdeel van de risicolijst is ook de dosering van belang. Doseringen van de stoffen kunnen per gewas en per toepassingswijze verschillen. Voor de risicolijst is gewerkt met de dosering van de gewasbehandeling via bespuiting. Dit is de maximale dosering per toepassing zoals deze in het actuele gebruiksvoorschrift is weergegeven. Voor de meeste bestrijdingsmiddelen is deze dosering in de gewassen gelijk. In sommige gevallen kan de dosering tussen gewassen afwijken. Dan is gekozen voor het meest gangbare gewas. Voor deze update zijn deze doseringen gecheckt en weergegeven in bijlage 1. Op basis van deze onderbouwde dosering wordt de milieubelasting waterleven, bodemleven en grondwater vastgesteld. Deze data worden ingevoerd in de risicolijst in stap Opstellen nieuwe risicolijst op basis van de meest recente lijsten/milieumeetlat In deze stap wordt eerst nagegaan welke gezaghebbende bronnen van de risicolijst sinds 2015 zijn geactualiseerd. Vervolgens is met deze meest recente lijsten en de milieumeetlat 2018 de nieuwe risicolijst opgesteld. Daarbij wordt aangegeven op welke criteria de in Nederland toegelaten stoffen meer of minder risico hebben en wordt aan de stoffen een kleur toegekend van groen, oranje of rood. Bij het opstellen van de risicolijst wordt gebruik gemaakt van de volgende risico s op basis van gezaghebbende, wetenschappelijke informatie (deze is beschikbaar via de genoemde lijsten inclusief de milieumeetlat voor bestrijdingsmiddelen). -risico s voor de mens (WHO Lijst, SZW lijst, EU lijst candidates for substitution). -risico s voor drinkwatervoorziening (VEWIN lijst en milieumeetlat grondwater) -risico s voor waterleven (top 10 bestrijdingsmiddelenatlas en milieumeetlat waterleven) -risico s voor bodemleven (milieumeetlat bodemleven) -risico s voor nuttige organismen (milieumeetlat bijen en natuurlijke vijanden). De lijsten en hun meest recente publicatiedatum zijn hieronder samengevat: WHO-lijst - World Health Organization Acute toxicity classification (WHO 2010). Deze lijst groepeert bestrijdingsmiddelen in vier klasses, van Ia (extremely hazardous) tot III (slightly hazardous). Voor de risicolijst zijn twee klasses (extremely (Ia) and highly hazardous (Ib)) gebruikt, met deels nog toegelaten middelen in Europa. De lijst is gezaghebbend en geeft bruikbare informatie over humane toxiciteit (onderdeel acute giftigheid). SZW-lijst met kankerverwekkende, mutagene en reprotoxische stoffen van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Staatscourant nummer 35478, 2 juli 2018) De overheidslijst is gezaghebbend en geeft bruikbare informatie over humane toxiciteit (onderdeel carcinogeniteit, mutageniteit en reproductiviteit). De Europese lijst met Candidates for Substitution (januari 2015). Op deze lijst staan werkzame stoffen die in aanmerking komen om te worden vervangen, wanneer ze aan een van de volgende criteria voldoen: gewas (verschil tussen sier- en groenteteelt) en met de toepassingswijze (druppelen of spuiten). Bij deze update van de risicolijst is voor de emissie uitgegaan van de 0,1% die het Ctgb hanteert. 6

7 a. de ADI, het AOEL of de ARfD 14 van de stof ligt aanzienlijk lager dan die van de meerderheid van de goedgekeurde werkzame stoffen binnen groepen stoffen; b. zij beantwoordt aan twee van de criteria om als PBT 15 -stof te worden beschouwd; c. er zijn redenen tot bezorgdheid in verband met de aard van de kritische effecten (zoals ontwikkelingsneurotoxische of -immunotoxische effecten) die in combinatie met de gebruiks-/blootstellingspatronen neerkomen op nog steeds zorgwekkende gebruiksomstandigheden, zoals een hoog risico voor grondwater, zelfs met zeer restrictieve maatregelen op het gebied van risicobeheer (zoals uitgebreide persoonlijke beschermingsmiddelen of zeer grote bufferzones); d. groot aandeel niet- werkzame isomeren; e. kankerverwekkend, giftig voor de voortplanting, hormoonontregelende eigenschappen. Deze lijst is een officiële lijst die in het EU-beleid wordt gehanteerd. Toetsing van de werkzame stoffen op deze lijst vinden plaats via comparative assesment. Lijsten van drinkwaterrisico s van Vewin. Deze lijst geeft de gewasbeschermingsmiddelen weer die de norm van 0,1µg/l in het oppervlaktewater overschrijden. De lijst van Vewin is gezaghebbend in Nederland. Ook het Ctgb gebruikt deze lijst om drinkwaterrisico s van specifieke middelen in beeld te hebben (Vewin meetperiode 2012 t/m 2016, januari 2018). De bestrijdingsmiddelenatlas met de top-10 probleemstoffen voor ecotoxicologische oppervlaktewaterverontreiniging. Deze atlas is gezaghebbend en geeft een overzicht van een groot aantal metingen door de verschillende Nederlandse waterschappen en geeft jaarlijks een top 10 van de middelen die de Europese Kader Richtlijn Water normen overschrijden. De top 10 informatie van is gebruikt. Lijsten met neveneffecten op nuttige organismen en bijen, van IOBC, Koppert en de Pesticide Property Database (PPDB) van de University of Herthfordshire (IOBC 2005, 2014, PPDB 2018). Deze lijsten zijn gezaghebbend voor deze organismen. Nog niet van alle toegelaten middelen is overigens informatie over neveneffecten beschikbaar. Deze lijsten zijn verwerkt in de milieumeetlat (zie onder). De milieumeetlat voor bestrijdingsmiddelen/environmental yardstick for pesticides (CLM 2018). Met effecten voor waterleven, bodemleven, grondwater (drinkwaterwinning), bestuivers en bestrijders. Gebaseerd op de EU en Ctgb dossiers voor de toelating. De meetlat is gezaghebbend mede door aansluiting bij toelatingsgegevens en up-to-date onderhoud. Deze meetlat houdt niet alleen rekening met stofeigenschappen, maar ook met dosering en emissie van de middelen. Sinds 2015 zijn de volgende lijsten vernieuwd: de SWZ-lijst (versie 2018), de Vewin lijst (versie 2018), de top 10 bestrijdingsmiddelenatlas (versie 2017) en de milieumeetlat (versie 2018) 14 ADI=Acceptable Daily Intake, AOEL=Acceptable Operator Exposure Level, ARfD=Acute reference dose 15 PBT=Persistent, Bioaccumulerende én Toxisch; 16 Top 10 van de waterkwaliteitsnormen MAC-MKN en van JG-MKN/MTR 7

8 De werkwijze voor het bepalen van de verschillende risico s is hieronder weergegeven: risico s voor de mens (toepassers, werknemers en burgers). De list met candidates for substitution geeft informatie over humane risico s en is vastgelegd in EU-beleid (EU 2015). De WHO-lijst bevat twee klasses (extremely (Ia) and highly hazardous (Ib)) die gezaghebbende informatie geven over humane toxiciteit (onderdeel acute giftigheid). De meest recente versie van deze lijst is uit 2009 (WHO 2010). De SZW-lijst met kankerverwekkende, mutagene en reprotoxische stoffen van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (2018) is gezaghebbend en geeft informatie over humane toxiciteit (onderdeel carcinogeniteit, mutageniteit en reproductiviteit). Deze drie lijsten worden gebruikt voor het onderdeel humane toxiciteit. Wanneer een werkzame stof op één of meer van deze lijsten staat, is de stof rood voor het criterium risico voor de mens. Bij het samenstellen van deze lijsten is de toxiciteit van de stof leidend en is de blootstelling niet opgenomen. risico s voor drinkwatervoorziening (uitspoeling naar grondwater en aantreffen in oppervlaktewater). Voor dit criterium worden de milieumeetlat en de Vewin lijst gebruikt. De CLM milieumeetlat geeft milieubelastingspunten voor uitspoeling naar grondwater. Middelen met een verhoogde milieubelasting (>100 mbp 17,) zijn oranje en met een hoge milieubelasting (>1000 mbp) rood. CLM adviseert het gebruik van deze middelen zoveel mogelijk te beperken ( De milieumeetlat houdt hierbij rekening met dosering en emissie. Voor de berekeningen wordt gewerkt met de maximale dosering per toepassing uit het actuele gebruiksvoorschrift zoals weergegeven in bijlage X. Bij de update is de nieuwste versie van de milieumeetlat (2018) gebruikt. De Vewin lijst geeft de probleemstoffen voor de bereiding van drinkwater uit oppervlaktewater ( Wanneer een werkzame stof rood scoort voor grondwater of op de Vewin lijst staat, is de stof rood voor het criterium risico voor drinkwatervoorziening. risico s voor waterleven (ecologie in oppervlaktewater). Deze risico s worden gebaseerd op de milieumeetlat en de bestrijdingsmiddelenatlas. De CLM milieumeetlat ( geeft milieubelastingspunten voor waterleven. Middelen met een verhoogde milieubelasting (>100 mbp) zijn oranje en met een hoge milieubelasting (>1000 mbp) rood. CLM adviseert het gebruik van deze middelen zoveel mogelijk te beperken. De milieumeetlat houdt hierbij rekening met dosering en emissie. Voor de berekeningen wordt gewerkt met de maximale dosering per toepassing uit het actuele gebruiksvoorschrift zoals weergegeven in bijlage 1. De bestrijdingsmiddelenatlas ( geeft de jaarlijkse overschrijdingen van de (ecologische) waterkwaliteitsnormen in heel Nederland. De top 10 van stoffen die de waterkwaliteitsnormen overschrijden is aanvullend op de milieumeetlat- voor het onderdeel oppervlaktewater een gezaghebbende en actuele lijst. Wanneer een werkzame stof op deze lijst staat, is de stof rood voor het criterium risico voor waterleven. De jaren zijn gebruikt. 18 risico s voor bodemleven. Deze risico s worden gebaseerd op de milieumeetlat. De CLM milieumeetlat geeft milieubelastingspunten voor bodemleven. Middelen met een te hoge milieubelasting (>100 mbp) zijn oranje en met een hoge milieubelasting (>1000 mbp) rood en CLM adviseert het gebruik van deze middelen zoveel mogelijk te beperken. De milieumeetlat houdt hierbij rekening met dosering en emissie. Voor de berekeningen wordt gewerkt met de mbp komt overeen met de drinkwaternorm van 0,1 microgram/l metingen waren nog niet beschikbaar 8

9 maximale dosering per toepassing uit het actuele gebruiksvoorschrift zoals weergegeven in bijlage 1. De risico s voor bodemleven zijn met name gebaseerd op de effecten van de stoffen op de regenworm. Inmiddels is bekend dat andere nuttige bodemorganismen vaak gevoeliger zijn voor bestrijdingsmiddelen. CLM is bezig onderzoek te stimuleren om de effecten voor bodemleven aan te vullen met informatie over andere bodemorganismen. -risico s voor nuttige organismen (natuurlijke vijanden, bijen en hommels). Deze risico s worden gebaseerd op de milieumeetlat. De CLM milieumeetlat geeft voor deze organismen klasses van schadelijkheid aan. A betekent bruikbaar in geïntegreerde teelt (groen), B betekent beperkt bruikbaar in geïntegreerde teelt (oranje) en C betekent niet bruikbaar in geïntegreerde teelt (rood). Deze klasses zijn gebaseerd op de informatie die Koppert en de IOBC publiceert t.a.v. deze effecten. De effecten van de stoffen zijn getest op diverse groepen van natuurlijke vijanden. Lang niet van alle middelen die in Nederland zijn toegelaten is informatie beschikbaar (m.n. middelen die alleen in de open teelt worden toegepast ontbreken). Daarom wordt voor effecten op bijen tevens gebruik gemaakt van de Pesticide Property DataBase (PPDB). De werkzame stoffen worden daar geclassificeerd van low, intermediate en high. In de milieumeetlat worden deze klasses omgezet naar respectievelijk A, B en C. In totaal worden op deze manier 10 gezaghebbende lijsten/systemen gebruikt om het risico van genoemde 5 criteria op te stellen. De stoffen worden gerankt op basis van het aantal rode en oranje criteria. De stoffen die de meeste rode en oranje criteria hebben staan bovenaan in de ranking, in alfabetische volgorde. 2.4 Bespreking en rapportage In deze laatste stap schrijven we een beknopte rapportage met toelichting op de update en voegen we de nieuwe risicolijst toe. Deze update en conceptrapportage wordt besproken met de opdrachtgevers. 9

10 3 Resultaten 3.1 Verboden en nieuwe stoffen Sinds 2015 zijn dertien werkzame stoffen verboden (tabel 3.1), waaronder stoffen die hoog op de risicolijst stonden, zoals beta-cyfluthrin, fipronil, isoproturon en linuron. Tabel 3.1. Gewasbeschermingsmiddelen die na 2015 verboden zijn in Nederland Werkzame stof type positie risicolijst 2015* amitrol herbicide 36 beta-cyfluthrin insecticide 15 carbetamide herbicide 155 clothianidine insecticide 59 fipronil insecticide 19 famoxadone fungicide 43 glufosinaat-ammonium herbicide 70 iprodion fungicide 196 isoproturon herbicide 7 linuron herbicide 23 maneb fungicide 47 pycoxystrobin fungicide 217 triallaat herbicide 127 *Visser e.a (2016) Sinds 2015 zijn er ook ruim veertig werkzame stoffen nieuw toegelaten (tabel 3.2.), waaronder een aantal stoffen van natuurlijke oorsprong zoals Trichoderma-stammen en Mild Pepino mosaic virus. Zes van de werkzame stoffen zijn al eens eerder toegelaten geweest, maar waren dat niet in Tien van deze stoffen, te weten bromuconazool, imazamox, isoxaben, lenacil, flupyradifuron, penflufen, penthiopyrad, propaquizafop, sedaxaan en sulfoxaflor kleuren rood of oranje op de risicolijst (zie ook paragraaf 3.3.). Dit laat zien dat ook recent toegelaten stoffen een risico kunnen vormen. Tevens wordt duidelijk dat in de periode 2015 tot en met 2018 meer gewasbeschermingsmiddelen zijn toegelaten dan verboden. Het aantal werkzame stoffen is met 12% toegenomen van 238 in 2015 naar 271 in Regelmatig stellen stakeholders dat het aantal beschikbare gewasbeschermingsmiddelen (werkzame stoffen) steeds verder afneemt. Deze getallen laten zien dat dit onjuist is. Er is sprake van een toename. Wel kan er sprake zijn van afname in specifieke gewassen. 10

11 Tabel 3.2. Gewasbeschermingsmiddelen die na 2015 zijn toegelaten in Nederland. Middelen van natuurlijke oorsprong zijn groen gearceerd. Werkzame stof type toelatingsdatum middel sinds acibenzolar-s-methyl fungicide amidosulfuron herbicide (eerder toegelaten geweest) Bacillus amyloliquefaciens fungicide Bacillus amyloliquefaciens MBI 6 fungicide Bacillus firmus fungicide Bacillus th. subsp. Israelensis insecticide benzovindiflupyr fungicide bifenox herbicide (eerder toegelaten geweest) bromuconazool fungicide (eerder toegelaten geweest) (E)-8-dodecen-1-yl acetaat lokstof (Z)-8-dodecen-1-ol lokstof (Z)-8-dodecen-1-yl acetaat lokstof Candida oleophila stam O fungicide flupyradifuron fungicide Halauxifen-methyl herbicide imazamox herbicide isoxaben herbicide kaliumfosfonaten fungicide lenacil herbicide (eerder toegelaten geweest) mandestrobin fungicide Mild Pepino Mosaic Virus VC1 elicitor Mild Pepino Mosaic Virus VX1 elicitor Halauxifen-methyl herbicide oxathiapiproline fungicide penflufen fungicide penthiopyrad fungicide Pepino mosaic virus, stam CH2 elicitor propaquizafop herbicide (eerder toegelaten geweest) pyriofenone fungicide sedaxaan fungicide sulfoxaflor insecticide Terpenoid blend QRD 460 insecticide tetradecanol lokstof (eerder toegelaten geweest) 3,8,11-Tetradecatrien-1-yl acetate lokstof (E,Z) 3,8-Tetradecatrien-1-yl acetate lokstof thiencarbazon-methyl herbicide Trichoderma asperellum ICC012 fungicide Trichoderma gamsii ICC080 fungicide Trichoderma atroviride strain SC fungicide Trichoderma asperellum T34 fungicide Verticillium albo-atrum WCS850 fungicide Zoxamide fungicide

12 3.2 Bestrijdingsmiddelen op de meest recente lijsten en databases WHO-lijst (WHO 2010) Deze lijst is niet vernieuwd en bevat nog enkele in Nederland toegelaten bestrijdingsmiddelen, namelijk: oxamyl, ethoprofos, tefluthrin en methiocarb. De nieuw toegelaten stof formetanaat staat op deze lijst. SZW lijst (SZW 2018) Deze lijst is vernieuwd. De lijst bevat stoffen die in 2015 al op de lijst stonden en in 2018 nog zijn toegelaten (epoxiconazool, sulcotrion, flumioxazin, cyproconazool, mancozeb en fenpropimorf). Op de SZW lijst 2018 staan nu ook de volgende stoffen abamectin, benzoezuur, bromoxynil, bromoxynil octanoaat, cymoxanil, cycloxydim, dodemorf, dodemorfacetaat, fluazifop-p-butyl fluazinam, isoxaflutool, metconazool, penconazool, spirotetramat, tebuconazool, en tembotrione. EU lijst candidates for substitution (EU 2015) Deze lijst is niet vernieuwd en bevat nog een aantal in Nederland toegelaten bestrijdingsmiddelen, namelijk: metsulfuron-methyl, metam-natrium, thiacloprid, oxamyl, lambda-cyhalothrin, esfenvaleraat, ethoprofos, fipronil, dimethoaat, mecoprop-p, paclobutrazol, diquat dibromide, aclonifen, haloxyfop-p-methylester, epoxiconazool, prochloraz, fludioxonil, pendimethalin, pirimicarb, tebuconazool, sulcotrion, prosulfuron, flumioxazin, nicosulfuron, metconazool, flufenacet, diflufenican, cyprodinil, 1-methylcyclopropeen, famoxadone, isopyrazam, quizalofop-pethyl, metribuzin, metalaxyl-m, fluopicolide, propiconazool, difenoconazool, cyproconazool en lufenuron. Een viertal nieuw (na 2015) toegelaten stoffen blijken ook op de lijst te staan, te weten: etoxazool, bromuconazool, imazamox en lenacil. VEWIN lijst (meetperiode 2012 t/m 2016) Deze lijst is vernieuwd sinds De meest recente versie (2018) bevat terbuthylazine, mecopropp, etridiazool, MCPA, S-metolachloor, dimethomorf, glyfosaat, 2,4-D en dimethenamide-p. Nieuw op de lijst zijn oxamyl, fenpropimorf, dimethoaat, metribuzin, metamitron, tolclofos-methyl, thiabendazool, bentazon, ethofumesaat, boscalid, azadirachtin en fenamidone. Top 10 bestrijdingsmiddelenatlas (versie 2017) Deze lijst is vernieuwd sinds De meest recente versie (2017) bevat de stoffen methiocarb, lambda-cyhalothrin, esfenvaleraat en imidacloprid, en ook thiacloprid, fipronil, pendimethalin, teflubenzuron, deltamethrin, pirimifos-methyl, cypermethrin, thifensulfuron-methyl, azoxystrobin, captan, mesotrione, fluoxastrobin en terbuthylazine. Milieumeetlat (versie 2018) De milieumeetlat wordt jaarlijks vernieuwd. Nieuwe middelen worden toegevoegd en nieuwe milieu-informatie van bestaande stoffen verwertk. De meest recente versie (2018) is gebruikt. 12

13 3.3 De risicolijst van bestrijdingsmiddelen 2018 De lijst bevat alle 271 bestrijdingsmiddelen (werkzame stoffen) die in 2018 in Nederland zijn toegelaten. Een kleurenindeling is gemaakt. Rood en oranje staat voor verhoogd risico, groen voor gemiddeld of laag risico. Let op: de kleur groen is hier niet vergelijkbaar met de lijst groene middelen, laag risicostoffen van On the way to PlanetProof. En ook niet met low risk zoals dat nu in de EU wordt opgesteld. Van de 271 bestrijdingsmiddelen (werkzame stoffen) zijn er volgens de gehanteerde systematiek 109 groen, 51 zijn oranje en 111 rood. Dat betekent dat meer dan de helft van de toegelaten middelen (59%) een verhoogd risico hebben op een of meerdere criteria. 40% valt in de categorie rood. 33 stoffen (van metam-natrium tot tefluthrin) scoren rood op 2 of meer criteria. 13

14 Tabel 3.3. Risicolijst van de in Nederland toegelaten bestrijdingsmiddelen. Per werkzame stof is een van de merknamen weergegeven. De milieubelasting is weergegeven voor de dosering van de werkzame stof. Stof Merknaam Type middel Humaan Waterleven Drinkwater Bodemleven Nuttigen eindcijfer CAS nummer 1 metam-natrium MONAM GECONC. Nem fenpropimorf CORBEL Fung 3, methiocarb MESUROL 500 SC Ins 3, abamectin VERTIMEC GOLD Ins dimethoaat ROGOR Ins esfenvaleraat SUMICIDIN SUPER Ins ethoprofos MOCAP 15G Ins lambda-cyhalothrin KARATE ZEON Ins oxamyl VYDATE 10G Nem thiacloprid CALYPSO Ins bromuconazool Soleil Fung 2, chloorpyrifos PYRISTAR 250 CF Ins 2, etoxazool BORNEO Ins 2, pendimethalin STOMP SC Herb 2, spinosad TRACER Ins 2, cyantraniliprole Benevia Ins cypermethrin CYPERKILL 250 EC Ins deltamethrin DECIS EC Ins diquat dibromide REGLONE Herb ethofumesaat TRAMAT 200 EC Herb etridiazool AATERRA ME Fung flumioxazin TOKI Herb imazamox Corum Ins imidacloprid ADMIRE Ins mancozeb HF MANCOZEB DG Fung mecoprop-p DUPLOSAN MCPP Herb metalaxyl-m RIDOMIL GOLD Fung metribuzin SENCOR SC Herb pirimicarb PIRIMOR Ins pirimifos-methyl Actellic 50 Ins tebuconazool FOLICUR fung teflubenzuron NOMOLT Ins tefluthrin FORCE Ins methylcyclopropeen LUXAN MOLLENTABLETTEN Mol 1, ,4-D DAMINE 500 Herb 1, chloridazon FIESTA Herb 1, cycloxydim FOCUS PLUS Herb 1, cyromazin TRIGARD 100 SL Ins 1, difenoconazool SCORE 250 EC Fung 1, diflufenican SEMPRA Herb 1, dimethomorf PARAAT Fung 1, dodemorfacetaat Meltatox Fung 1, dodine SYLLIT FLOW 450 SC Fung 1, epoxiconazool OPUS Fung 1, fenamidone FENOMENAL Fung 1, fluazifop-p-butyl FUSILADE MAX Herb 1, fluopyram LUNA EXPERIENCE Fung 1, flupyradifuron SIVANTO PRIME Ins 1, formetanaat Winner Ins 1, fosthiazaat NEMATHORIN 10G Nem 1, haloxyfop-p-methylester GALLANT 2000 Herb 1, lenacil Betanal maxxpro Herb 1, lufenuron MATCH Ins 1, mesotrione CALLISTO Herb 1, metamitron GOLTIX SC Herb 1, metazachloor BUTISAN S Herb 1, metsulfuron-methyl ALLY Herb 1, nicosulfuron MILAGRO Herb 1, paclobutrazol BONZI Gr Reg 1, penconazool TOPAZ 100 EC Fung 1, pyridaben CAREX 10SC Ins 1, quinoclamine MOGETON Alg/Mos 1, spirotetramat MOVENTO Ins 1, terbuthylazine LADDOK N Herb 1, thiabendazool TECTO 500 SC Fung 1, thiamethoxam CRUISER 70 WS Ins 1, acetamiprid GAZELLE Ins aclonifen CHALLENGE Herb aluminiumfosfide LUXAN MOLLENTABLETTEN Mol azadirachtin NEEMAZAL-T/S Ins azoxystrobin AMISTAR Fung bentazon BASAGRAN Herb benzoezuur MENNO FLORADES Fung, Bact boscalid BELLIS Fung bromoxynil BROMOTRIL 250 SC Herb captan CAPTAN 80 WG Fung clomazone CENTIUM 360 CS Herb cymoxanil ZETANIL SOLO WG Fung cyproconazool SPHERE Fung cyprodinil CHORUS 50 WG Fung dimethenamide-p FRONTIER OPTIMA Herb emamectin benzoaat AFFIRM Ins fenpropidin SPYRALE Fung fluazinam SHIRLAN Fung fludioxonil SAFIR Fung flufenacet HEROLD SC Herb fluopicolide INFINITO Fung fluoxastrobin SUBLIEM Fung flutolanil MONARCH Fung formaldehyde MS MACRODES Fung glyfosaat ROUNDUP Herb isopyrazam SEGURIS Fung isoxaflutool MERLIN Herb MCPA LUXAN MCPA 500 VLB Herb metconazool CARAMBA Fung/Gr Reg metiram POLYRAM DF Fung milbemectin MILBEKNOCK Ins prochloraz SPORGON Fung propiconazool TILt 250 EC Fung prosulfuron PEAK Herb

15 101 pyrethrinen SPRUZIT-R CONCENTRAAT Ins quizalofop-p-ethyl TARGA PRESTIGE Herb S-metolachloor DUAL GOLD 960 EC Herb spirodiclofen ENVIDOR Ins sulcotrion SULCOGAN 300 SC Herb Sulfoxaflor Closer Ins tembotrione LAUDIS Herb thiofanaat-methyl TOPSIN M ULTRA Fung thiram HERMOSAN 80 WG Fung tolclofos-methyl RIZOLEX VLB Fung triclopyr TOPPER Gr Reg naftylazijnzuur LATE-VAL VLB Gr Reg 0, acequinocyl CANTACK Ins 0, amisulbrom CANVAS Fung 0, Bacillus subtilis stam QST 713 Serenade Fung 0,5-116 benfluralin BONALAN Herb 0, Benzovindiflupyr Elatus Plus Fung 0, chloormequat CECECE Gr Reg 0, chloormequatchloride Ormet Plus Gr Reg 0, chloorprofam Chloor IPC 40% vloeibaar Kiem 0, chlorantraniliprole CORAGEN Ins 0, clethodim CENTURION PLUS Herb 0, clodinafop-propargyl TRAXOS 50 Herb 0, clofentezin APOLLO Acar 0, clopyralid LONTREL 100 Herb 0, cyazofamide RANMAN Fung 0, desmedifam BETANAL POWER Herb 0, dithianon DELAN DF Fung 0, fenhexamide TELDOR Fung 0, fenmedifam ASTRIX EC Herb 0, fenoxaprop-p-ethyl PUMA S EW Herb 0, fluroxypyr-meptyl FLUXYR 200 EC Herb 0, folpet MIRAGE PLUS 570 SC Fung 0, fosetyl-aluminium ALIETTE WG Fung 0, Halauxifen-methyl ARYLEX TECHNICAL Herb 0, indoxacarb STEWARD Ins 0, isoxaben AZ 500 Herb 0, jodosulfuron-methyl-natrium HUSSAR VLB Herb 0, kaliumfosfonaten SORIALE Fung 0, kaliumwaterstofcarbonaat ATILLA Ins 0, koolzaadolie RAPTOL Ins 0, kresoxim-methyl STROBY WG Fung 0, mesosulfuron-methyl ATLANTIS Herb 0, Metarhizium anisopliae stam F52 Bio 1020 Ins 0,5-145 metobromuron PROMAN Herb 0, Oxathiapiproline DPX-QGU42 Fung 0, Penflufen Emesto Silver Fung 0, penthiopyrad DuPont VERTISAN Fung 0, prosulfocarb BOXER Herb 0, pyridaat LENTAGRAN WP Herb 0, pyriproxyfen ADMIRAL Ins 0, rimsulfuron TITUS Herb 0, Sedaxaan Vibrance Duo Fung 0, silthiofam LATITUDE Fung 0, spiromesifen OBERON Ins 0, sulfurylfluoride PROFUME Ins 0, thiencarbazon-methyl Capreno Herb 0, triflusulfuron-methyl SAFARI Herb 0, trinexapac-ethyl MODDUS 250 EC gr.reg 0, tritosulfuron BIATHLON Herb 0, zwavel SULFUS Fung 0, (E,Z,Z)-3,8,11-Tetradecatrien-1-yl acetate Isonet T Lokstof (E,Z)-3,8-Tetradecadien-1-yl acetate Isonet T Lokstof (E)-8-dodecen-1-yl acetaat Isomate OFM Rosso FLEX Lokstof (Z)-11-tetradecenylacetaat RAK 3+4 Ins (Z)-8-dodecen-1-ol Isomate OFM Rosso FLEX Lokstof (Z)-8-dodecen-1-yl acetaat Isomate OFM Rosso FLEX Lokstof (Z)-tetradec-9enylacetaat Isomate CLR Lokstof ,4-dimethylnaftaleen 1,4SIGHT gr.reg ,4-DB BUTTRESS Herb benzyladenine MAXCEL Vruchtdunner acibenzolar-s-methyl Inssimo Fung aluminiumsulfaat ROSAFLOR Gr Reg ametoctradin ORVEGO Fung amidosulfuron Pacifica Plus Herb ampelomyces quisqualis stam aq 10 AQ10 Fung Aureobasidium pullulans dsm BONI PROTECT Fung Aureobasidium pullulans dsm BONI PROTECT Fung Bacillus amyloliquefaciens MBI 600 Toreda Fung Bacillus amyloliquefaciens subsp. Integral Pro Fung Bacillus firmus subsp. Flocter Fung Bacillus subtilis QST 713 SERENADE SC Fung Bacillus thuringiensis subsp. aizawai XENTARI WG Ins Bacillus thuringiensis subsp. israelensis Gnatrol SC Ins bacillus thuringiensis subsp. kurstaki DELFIN Ins Beauveria bassiana atcc74040 NATURALIS-L Ins Beauveria bassiana stam GHA BOTANIGARD VLB Ins benalaxyl-m FANTIC M Fung benthiavalicarb-isopropyl VALBON START Fung bifenazaat WOPRO BIFENAZATE Ins bifenox Fox 480 SC Herb bixafen AVIATOR XPRO Fung bupirimaat NIMROD VLB Fung Candida oleophila stam O NEXY Fung carfentrazone-ethyl SPOTLIGHT PLUS Herb carvon TALENT Kiem chloorthalonil DACONIL 500 VLB Fung codlemon EXOMONE C Ins Coniothyrium minitans stam con/m/91-8 CONTANS WG Fung Cydia pomonella granulose virus MADEX PLUS Ins 0-15

16 201 cyflufenamide NISSODIUM Fung cyflumetofen DANISARABA 20SC Mijt daminozide ALAR 85 SG GrReg decaanzuur BAYER MOS EN GROENE AANSLAG SPRAY Herb dicamba BANVEL 4S Herb ethefon ETHREL-A Gr Reg ethyleen BIOFRESH SAFESTORE Kiem fenpyrazamine PROLECTUS Fung flonicamid TEPPEKI Ins florasulam PRIMUS Herb fluxapyroxad IMTREX Fung foramsulfuron MAISTER Herb fosetyl Previcur Energy gibberelline a4 + a7 GIBB PLUS SL Gr Reg Gliocladium catenulatum stam j1446 PRESTOP Fung groenemuntolie BIOX M Kiem hexythiazox NISSORUN VLOEIBAAR Ins hymexazool TACHIGAREN 70 WP Fung imazalil DIABOLO SL Fung indolylboterzuur RHIZOPON AA-TABLETTEN Gr Reg isoxadifen-ethyl LAUDIS WG Herb kwartszand WÖBRA Rodon laminarin VACCIPLANT El Lecanicillium muscarium stam ve6 MYCOTAL Ins maleine hydrazide BUDGET MALEINE HYDRAZIDE SG Gr Reg mandestrobin Sisam Fung mandipropamid REVUS Fung mepanipyrim FRUPICA Fung mepiquatchloride MEDAX TOP Gr Reg metaldehyde METAREX INOV Slk Metarhizium anisopliae stam fs2 BIO 1020 Ins methoxyfenozide RUNNER Ins metrafenon FLEXITY Fung Mild Pepino Mosaic Virus isolate VC1 v10 Elicitor Mild Pepino Mosaic Virus isolate VX1 v10 Elicitor napropamide DEVRINOL 45SC Herb natriumzilver-thiosulfaat Chrysal AVB Gr Reg nonaanzuur kalina Herb Paecilomyces fumosoroseus apopka stam 97 PREFERAL Ins pelargonzuur ULTIMA Herb pencycuron MONCEREEN PRO Fung Pepino mosaic virus, stam CH2, isolaat 1906 PMV-01 Elicitor pinoxaden AXIAL 50 Herb prohexadione-calcium REGALIS Gr Reg propamocarb hydrochloride EDIPRO Herb propaquizafop Agil 100 EC Herb propyzamide KERB 50W SPP Herb prothioconazool RUDIS Fung pseudomonas chlororaphis stam ma342 CERALL Fung pseudomonas sp. stam dsmz PRORADIX AGRO Fung pymetrozine PLENUM 50 WG Ins pyraclostrobine RETENGO Fung pyraflufen-ethyl QUICKDOWN Herb pyridalyl NOCTURN Ins pyrimethanil SCALA Fung Pyriofenone PROPERTY 180SC Fung pyroxsulam CAPRI Herb Streptomyces griseoviridis k61 isolate MYCOSTOP Fung Terpenoid blend QRD 460 Requiem Prime Ins tetradecanol Isomate CLR lokstof thifensulfuron-methyl DUPONT HARMONY SX Herb tribenuron-methyl TRIMMER Herb Trichoderma asperellum ICC012 Tellus Fung Trichoderma asperellum stam T34 T34 biocontrol Fung Trichoderma atroviride strain SC1 Vintec Fung Trichoderma gamsii ICC080 Tellus Fung Trichoderma harzianum Rifai stam t-22 TRIANUM-G Plantversterker trifloxystrobin FLINT Fung Verticillium albo-atrum stam WCS850 Dutch Trig Fung Ijzer(III)fosfaat IronMax Pro lokstof Zoxamide Lieto Fung Het is belangrijk op te merken dat het profiel van stoffen soms kan veranderen door aanvullend onderzoek. Dat betekent dat een stof minder of meer risico kan hebben dan nu verondersteld. Ook stoffen die nu groen zijn kunnen op basis van toename in gebruik of verandering in wetenschappelijke bevindingen of aanpassing van normen weer rood worden. Een aantal werkzame stoffen scoort rood op meerdere criteria. De stoffen zijn gerankt op basis van het aantal rode en oranje criteria. De stoffen die de meeste rode en oranje criteria hebben staan bovenaan in de ranking. De lijst kan gebruikt worden om met voorrang bepaalde hoog risico middelen uit te faseren en om innovaties te stimuleren die deze middelen kunnen vervangen. 16

17 4 Conclusies en aanbevelingen 4.1 Conclusies 1. Bij de update van de risicolijst zijn ten opzichte van 2015 de 13 werkzame stoffen die inmiddels geen toelating meer hebben in Nederland van de lijst verwijderd. Ook zijn ruim 40 werkzame stoffen (die nieuw zijn toegelaten sinds 2015) aan de lijst toegevoegd. Verder is nieuwe informatie over werkzame stoffen die reeds op de risicolijst stonden bij deze update gebruikt. Zo zijn de meest recente versies (2018) van de VEWIN-lijst, de lijst met de top 10 bestrijdingsmiddelenatlas en de SZW-lijst gebruikt, evenals de meest recente versie van de milieumeetlat (CLM 2018). 2. De update van de risicolijst bevat alle 271 bestrijdingsmiddelen (werkzame stoffen) die in 2018 in Nederland zijn toegelaten. Een kleurenindeling is gemaakt. Rood en oranje staat voor verhoogd risico, groen voor gemiddeld of laag risico. Let op: de kleur groen is hier niet vergelijkbaar met de lijst groene middelen van On the way to PlanetProof. En ook niet met de low risk middelenlijst zoals dat nu in de EU wordt opgesteld. Van de 271 bestrijdingsmiddelen (werkzame stoffen) zijn er volgens de gehanteerde systematiek 108 groen, 51 zijn oranje en 111 rood. Dat betekent dat meer dan de helft van de toegelaten middelen (59%) een verhoogd risico hebben op een of meerdere criteria. 40% valt in de categorie rood. 33 stoffen (van metam-natrium tot tefluthrin) scoren rood op 2 of meer criteria. 4.2 Aanbevelingen 1. De risicolijst kan worden gebruikt om bovenwettelijk te kiezen voor middelen met een lager risicoprofiel. De lijst met stoffen die een verhoogd risico hebben is lang en het is niet realistisch te veronderstellen dat deze allemaal op korte tijd gemist kunnen worden. Wel kan de lijst gebruikt worden om met voorrang middelen met een hoog risicoprofiel uit te faseren en om innovaties te stimuleren die deze middelen kunnen vervangen. 2. Het profiel van stoffen kan soms veranderen door aanvullend onderzoek. Dat betekent dat een stof minder of meer risico kan hebben dan nu verondersteld. Een periodieke update van de lijst op basis van de nieuwste inzichten verdient dan ook aanbeveling. 17

18 Bronnen CLM Milieumeetlat voor bestrijdingsmiddelen, versie Database met chemische analysegegevens van oppervlaktewater. List of candidates for substitution (January 2015) ubstitution_rev_ pdf Pesticide Properties Database (PDDB). Probleemstoffen drinkwater SZW lijst van kankerverwekkende, mutagene, en voor de voortplanting giftige stoffen, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 1 juli 2018 The WHO classification, Visser, A., P. Leendertse, E. van der Wal & E. Hoftijser Opstellen van een risicolijst van bestrijdingsmiddelen. CLM, Culemborg. Rapport nr

19 Bijlagen 19

20 Bijlage 1: Risicolijst met in Nederland toegelaten bestrijdingsmiddelen MAC-MNK + MTR Humaan Humaan Ecologie water Waterleven 1,5-3% Drinkwater 1,5-3% Bodemleven Natuurlijke vijanden Nuttigen SZW-lijst WHO-lijst Totaal BMA-lijst Water- Vewin-lijst Ctgb Uitspoeling gw Bodem- Bestuivers Bestrijders Stof Merknaam Dosering middel Dosering werkzame driftstof bij adviesdosering Candidates for humaan Substitution humaan2 Kolom3 Kolom4 oppwater leven MML Kolom5 Kolom42 drinkwater voorjaar Kolom7 Kolom43 leven MML9 Kolom10 Kolom44 MML MML12 Kolom13 Eindcijfer 1 metam-natrium MONAM GECONC A C 4 2 fenpropimorf CORBEL 1 0,75 0, A B 3,5 3 methiocarb MESUROL 500 SC 0,5 0, C C 3,5 4 abamectin VERTIMEC GOLD 0,5 0,009 0, B C 3 5 dimethoaat ROGOR 0,25 0,1 0, C C 3 6 esfenvaleraat SUMICIDIN SUPER 0,2 0,005 0, C C 3 7 ethoprofos MOCAP 15G 26 3, C C 3 8 lambda-cyhalothrin KARATE ZEON 0,05 0,005 0, C C 3 9 oxamyl VYDATE 10G C C 3 10 thiacloprid CALYPSO 0,15 0,072 0, B C 3 11 bromuconazool Soleil 1,2 0,2004 0, A A 2,5 12 chloorpyrifos PYRISTAR 250 CF 1 0, C C 2,5 13 etoxazool BORNEO 0,5 0,055 0, B C 2,5 14 pendimethalin STOMP SC 4 1,6 0, A A 2,5 15 spinosad TRACER 0,15 0,072 0, B C 2,5 16 cyantraniliprole Benevia 0,5 0,05 0, C? 2 17 cypermethrin CYPERKILL 250 EC 0,1 0,025 0, C C 2 18 diquat dibromide REGLONE 1,5 0,561 0, B? 2 19 deltamethrin DECIS EC 0,2 0,005 0, B C 2 20 ethofumesaat TRAMAT 200 EC , B? 2 21 etridiazool AATERRA ME 0,8 0,56 0, C A 2 22 flumioxazin TOKI 1,2 0,6 0, A? 2 23 imazamox Corum 1,25 0,028 0, B? 2 24 imidacloprid ADMIRE 0,15 0,105 0, C C 2 25 mancozeb HF MANCOZEB DG 2 1,5 0, A B 2 26 mecoprop-p DUPLOSAN MCPP 2 1,2 0, A? 2 27 metribuzin SENCOR SC 0,1 0,06 0, A? 2 28 metalaxyl-m RIDOMIL GOLD 1 0, A A 2 29 pirimicarb PIRIMOR 0,25 0,125 0, B A 2 30 pirimifos-methyl Actellic , C C 2 31 tebuconazool FOLICUR 0,2 0,05 0, B A 2 32 teflubenzuron NOMOLT 1,5 0,225 0, C B 2 33 tefluthrin FORCE 0,078 0, C C methylcyclopropeen LUXAN MOLLENTABLETTEN 1 0,033 0, B? 1,5 35 2,4-D DAMINE 500 2,8 1,4 0, B? 1,5 36 chloridazon FIESTA 3,5 1,26 0, A? 1,5 37 cycloxydim FOCUS PLUS 3 0,3 0, A? 1,5 38 cyromazin TRIGARD 100 SL 1,5 0,15 0, A A 1,5 39 difenoconazool SCORE 250 EC 0,15 0,0375 0, A A 1,5 40 diflufenican SEMPRA 0,375 0,1875 0, A? 1,5 41 dimethomorf PARAAT 3 1,5 0, B B 1,5 42 dodemorfacetaat Meltatox 3,75 1,5 0, A B 1,5 43 dodine SYLLIT FLOW 450 SC 1,3 0,585 0, B C 1,5 44 epoxiconazool OPUS 1 0,125 0, A? 1,5 45 fenamidone FENOMENAL 2,2 0,132 0, B A 1,5 46 fluazifop-p-butyl FUSILADE MAX 2 0,25 0, A? 1,5 47 fluopyram LUNA EXPERIENCE 1 0,2 0, A B 1,5 48 flupyradifuron SIVANTO PRIME 0,5 0,1 0, B? 1,5 49 formetanaat Winner 0,3 0,15 0, B? 1,5 50 fosthiazaat NEMATHORIN 10G C? 1,5 51 haloxyfop-p-methylester GALLANT ,108 0, A? 1,5 52 lenacil Betanal maxxpro 1,5 0,0405 0, B? 1,5 53 lufenuron MATCH 1,5 0,075 0, B B 1,5 54 mesotrione CALLISTO 0,5 0,05 0, B? 1,5 55 metamitron GOLTIX SC 3 2,1 0, A? 1,5 56 metazachloor BUTISAN S 2 1 0, A? 1,5 57 metsulfuron-methyl ALLY 0,015 0,003 0, B? 1,5 58 nicosulfuron MILAGRO 0,75 0,03 0, B? 1,5 59 paclobutrazol BONZI 0 0 0, B? 1,5 60 penconazool TOPAZ 100 EC 0,25 0,025 0, A A 1,5 61 pyridaben CAREX 10SC 1,9 0,19 0, A C 1,5 63 quinoclamine MOGETON 2,88 1,5408 0, C? 1,5 62 spirotetramat MOVENTO 0,5 0,075 0, B B 1,5 64 terbuthylazine CALLARIS 1,5 0,33 0, B? 1,5 65 thiabendazool TECTO 500 SC B B 1,5 66 thiamethoxam CRUISER 70 WS 0,15 0,105 0, C C 1,5 67 acetamiprid GAZELLE 0,25 0,05 0, B C 1 68 aclonifen CHALLENGE 3 1,8 0, A? 1 69 aluminiumfosfide LUXAN MOLLENTABLETTEN 1 0,56 0, C? 1 70 azadirachtin NEEMAZAL-T/S 3 0,03 0, A A 1 71 azoxystrobin AMISTAR 0,8 0,2 0, A A 1 72 bentazon BASAGRAN 0,15 0,072 0, A? 1 73 benzoezuur MENNO FLORADES , ?? 1 74 boscalid BELLIS 0,8 0,2016 0, A A 1 75 bromoxynil BROMOTRIL 250 SC 0,25 0,0625 0, A? 1 20

21 76 captan CAPTAN 80 WG 1,5 1,2 0, A A 1 77 clomazone CENTIUM 360 CS 0,15 0,054 0, B? 1 78 cymoxanil ZETANIL SOLO WG 0,24 0,12 0, A A 1 79 cyproconazool SPHERE 0,5 0,08 0, A A 1 80 cyprodinil CHORUS 50 WG 0,4 0,2 0, A? 1 81 dimethenamide-p FRONTIER OPTIMA 0,7 0,504 0, A? 1 82 emamectin benzoaat AFFIRM 3 0,0285 0, B C 1 83 fenpropidin SPYRALE 1 0,375 0, B? 1 84 fluazinam SHIRLAN 0,5 0,25 0, A? 1 85 fludioxonil SAFIR 0,45 0,225 0, A A 1 86 flufenacet HEROLD SC 0,6 0,24 0, A? 1 87 fluopicolide INFINITO 1,6 0,1 0, A A 1 88 fluoxastrobin SUBLIEM 3 0,39 0, A? 1 89 flutolanil MONARCH 6 2,76 0, A A 1 90 formaldehyde MS MACRODES 0,015 0, , ? C 1 91 glyfosaat ROUNDUP 3 1,08 0, A A 1 92 isopyrazam SEGURIS 1 0,125 0, A? 1 93 isoxaflutool MERLIN 0,075 0, , A? 1 94 MCPA LUXAN MCPA 500 VLB 2 1 0, A? 1 95 metconazool CARAMBA 1,5 0,09 0, A? 1 96 metiram POLYRAM DF 1,5 1,2 0, A B 1 97 milbemectin MILBEKNOCK 0,5 0,005 0, B C 1 98 prochloraz SPORGON 20 9,2 0, A A 1 99 propiconazool TILt 250 EC 0,5 0,125 0, A A prosulfuron PEAK 0,02 0,015 0, A? pyrethrinen SPRUZIT-R CONCENTRAAT 24 0, , ? A quizalofop-p-ethyl TARGA PRESTIGE 3 0,15 0, A? S-metolachloor DUAL GOLD 960 EC 0,7 0,672 0, A? spirodiclofen ENVIDOR 0,4 0,096 0, C A sulcotrion SULCOGAN 300 SC 1,1 0,33 0, A? Sulfoxaflor Closer 0,4 0,048 0, C? tembotrione LAUDIS 0,5 0,022 0, A? thiofanaat-methyl TOPSIN M ULTRA 1 0,5 0, A A thiram HERMOSAN 80 WG 2,5 2 0, A B tolclofos-methyl RIZOLEX VLB A A triclopyr TOPPER 7,5 0,75 0, A? naftylazijnzuur LATE-VAL VLB 0,15 0,015 0, A? 0,5 113 acequinocyl CANTACK 1 0,164 0, B A 0,5 114 amisulbrom CANVAS 0,5 0,1 0, A? 0,5 115 Bacillus subtilis stam QST 713 Serenade 8 8 0, ?? 0,5 116 benfluralin BONALAN 8 1,44 0, A? 0,5 117 Benzovindiflupyr Elatus Plus 0,75 0,075 0, ?? 0,5 118 chloormequat CECECE 2 1,5 0, B A 0,5 119 chloormequatchloride Ormet Plus 2 0,6 0, B A 0,5 120 chloorprofam Chloor IPC 40% vloeibaar 0,5 0,2 0, B? 0,5 121 chlorantraniliprole CORAGEN 0,175 0,035 0, A A 0,5 122 clethodim CENTURION PLUS 2,5 0,3 0, B? 0,5 123 clodinafop-propargyl TRAXOS 50 1,2 0,03 0, B? 0,5 124 clofentezin APOLLO 0,3 0,15 0, A A 0,5 125 clopyralid LONTREL 100 0,75 0,075 0, B? 0,5 126 cyazofamide RANMAN 0,2 0,08 0, A B 0,5 127 desmedifam BETANAL POWER 1 0,16 0, B? 0,5 128 dithianon DELAN DF 0,425 0,2975 0, A A 0,5 129 fenhexamide TELDOR 1,5 0,75 0, A B 0,5 130 fenmedifam ASTRIX EC 4 0,64 0, A? 0,5 131 fenoxaprop-p-ethyl PUMA S EW 0,5 0,0345 0, B? 0,5 132 fluroxypyr-meptyl FLUXYR 200 EC 1 0,288 0, A? 0,5 133 folpet MIRAGE PLUS 570 SC 2 0,9 0, A A 0,5 134 fosetyl-aluminium ALIETTE WG , B B 0,5 135 Halauxifen-methyl ARYLEX TECHNICAL 1 0,0078 0, B? 0,5 136 indoxacarb STEWARD 0,17 0,051 0, B B 0,5 137 isoxaben AZ 500 0,3 0,15 0, A? 0,5 138 jodosulfuron-methyl-natrium HUSSAR VLB 0,1 0,01 0, B? 0,5 139 kaliumfosfonaten Delan Pro 3 1,683 0, A? 0,5 140 kaliumwaterstofcarbonaat ATILLA 7,9 6,715 0, B? 0,5 141 koolzaadolie RAPTOL 12 9,9036 0, A B 0,5 142 kresoxim-methyl STROBY WG 0,2 0,1 0, A B 0,5 143 mesosulfuron-methyl ATLANTIS 0,5 0,015 0, B? 0,5 144 Metarhizium anisopliae stam F52 Bio ?? 0,5 145 metobromuron PROMAN 4 2 0, A? 0,5 146 Oxathiapiproline DPX-QGU42 0,2 0,02 0, B? 0,5 147 Penflufen Emesto Silver 1 0, A? 0,5 148 penthiopyrad DuPont VERTISAN 1,5 0,3 0, A? 0,5 149 prosulfocarb BOXER 1 0,8 0, B? 0,5 150 pyridaat LENTAGRAN WP 0,5 0,225 0, A? 0,5 21