cases duurzame businesscases 21 groene marktkansen voor bouw- en infrabedrijven

Transcriptie

1 21 cases duurzame businesscases 21 groene marktkansen voor bouw- en infrabedrijven

2 duurzame businesscases 21 groene marktkansen voor bouw- en infrabedrijven Deze publicatie is tot stand gekomen in opdracht van de Stichting Research Rationalisatie Bouw, de onderzoeksstichting van Bouwend Nederland. Onderzoek & rapportage: dr. ing. Peter Fraanje, Bouwend Nederland, Zoetermeer The Bridge business innovators, Amersfoort Zoetermeer, 9 november 2011 ISBN / EAN: Trefwoorden: bouw, businesscases, duurzaamheid, innovatie, maatschappelijk verantwoord ondernemen, groen bouwen, sustainable lease, businessmodellen, esco, concessie, PPS RR bouwnummer 142 Vormgeving: Rob Gruyters Druk: Fokker Printing, Amsterdam

3 inhoudsopgave maak werk van duurzaamheid 1. De bouw kleurt groen 2. uit je dak met duurzame energie 3. kou en vocht in ÉÉn dag gevloerd 4. de groene woning 5. Meer M 2 plug & play 6. duurzame frisse scholen 7. verzilver de vergrijzing 8. van desolaat naar duurzaam 9. verduurzamen kantoren 10. duurzame energie zonder zorgen 11. het nieuwe renoveren pagina 8 pagina 12 pagina 18 pagina 24 pagina 30 pagina 36 pagina 42 pagina 48 pagina 54 pagina 60 pagina 66 pagina 72 2 duurzame business cases duurzame business cases 3

4 12. Duurzaam op weg 13. Energie neutrale kunstwerken 14. het nieuwe werken gehuisvest 15. klein, hip, snel en duurzaam 16.Duurzaam en veilig parkeren 17. van bouwen naar beheren 18. ruimtewinst onder het maaiveld 19. Duurzaamheid is te huur 20. ruim baan voor de fiets 21. Duurzame gebiedsontwikkeling zelf aan de slag met dank aan pagina 78 pagina 86 pagina 92 pagina 98 pagina 104 pagina 108 pagina 114 pagina 120 pagina 126 pagina 130 pagina 133 pagina duurzame business cases duurzame business cases 6

5 maak werk van duurzaamheid Bouw- en infrabedrijven kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan een duurzame samenleving. De afgelopen jaren zijn rasse schreden gezet richting energieneutraal bouwen; sterker nog: de eerste woningen die energie leveren zijn gebouwd. De eerste energieneutrale brug ter wereld is in aanbouw. De bouw is nu nog grootgebruiker van grondstoffen en bouwen leidt nog tot ecologische schade, maar we weten nu dat groen bouwen de biodiversiteit kan versterken en dat alle bouwwerken samen ook kunnen worden gezien als één grote voorraadschuur met grondstoffen: afval = voedsel! Als je met een duurzaamheidsbril naar de bouw kijkt, zie je tal van kansen: niet alleen bouwen, maar ook onderhouden en beheren, niet eenmalig verkopen maar duurzaam en voor langere periode leasen, en dan niet alleen het fysieke bouwwerk, maar ook allerlei gerelateerde diensten en services. Zo kan de bouw veel meer betekenen voor de samenleving én wordt er een duurzame basis gelegd onder uw onderneming. Duurzaamheid biedt grote kansen voor ondernemers. Duurzaamheid is niet alleen een must (CO 2 ladder, MVO, ISO) het is ook een marktkans. Groen = Poen! Duurzaamheid is business. Duurzaamheid betekent meer kwaliteit, betekent meer omzet, een hoger én een duurzaam rendement. De markt, de klant vraagt om duurzaamheid. Duurzame gebouwen en een duurzame infrastructuur leveren meerwaarde op. In de publicatie Van Aannemen Naar Ondernemen (2008) hebben we aan de hand van concrete voorbeelden laten zien dat ondernemers ook op nieuwe manieren een goede boterham kunnen verdienen in de bouw. In plaats van af te wachten tot je gevraagd wordt of steeds te doen alsof elk project volslagen nieuw voor je is, kun je ook pro-actief gaan aanbieden en kun je specialiseren. Een businessmodel kan de ondernemer daarbij helpen: voor wie bouw ik, wat bouw ik en met wie werk ik daarbij samen? Wat is mijn toegevoegde waarde? We zijn er trots op dat termen als verdienmodel en businessmodel in korte tijd zijn ingeburgerd in de bouw. In deze publicatie worden 21 businesscases beschreven voor een duurzame bouw- en infrasector. Bij elke businesscase worden drie concrete voorbeelden gegeven van bedrijven die al marge maken met duurzaamheid. Een gangbare definitie van een businesscase is een zakelijke overweging om een investering te doen. Het resultaat van de investering levert voldoende toegevoegde waarde voor het bedrijf. Een duurzame businesscase kan worden omschreven als een groene marktkans voor bouw en infrabedrijven resulterend in toegevoegde waarde voor bedrijf, natuur en samenleving. Business as usual is in deze snel veranderende tijden geen garantie meer voor een duurzame toekomst. Denk na over uw eigen businessmodel, over uw kansen in de markt. Fixeer niet langer op volume, ga voor duurzaam rendement en duurzame kwaliteit aan de slag met de in deze publicatie gepresenteerde duurzame businesscases, samen met uw medewerkers, samen met de comakers en maak werk van duurzaamheid! 7 duurzame business cases

6 Quotes Van aannemen naar ondernemen De bouw moet nieuwe verdienmodellen ontwikkelen Duurzaamheid geeft richting aan innovatie De bouw levert duurzame energie Duurzaam duurt het langst Duurzaamheid is de motor van de innovatieve onderneming 9 duurzame business cases Copyright Mostert De Winter bv, Xeroflor vegetatiedaken en daktuinen

7 GROENE DAKEN EN GEVELS Daken en gevels kunnen worden voorzien van levend groen. Een kwart eeuw geleden werden de eerste moderne groendaken gerealiseerd in Nederland. Aanvankelijk bestond er scepsis over de duurzaamheid van groendaken. De daken op het MW2-project in Den Bosch en het dakgroen op het ING kantoor in Amsterdam Zuid- Oost bewijzen dat groene daken bij goed beheer lang mee kunnen gaan. Inmiddels zijn groendaken ingeburgerd en zijn er inmiddels bedrijven die zich als dakhovenier profileren. Op de meeste begroeide daken groeien vetplantjes (sedum), maar er zijn ook echte grasdaken en struiken en bomen op daken te vinden. Van meer recente datum zijn verticale groensystemen, vaak aan een metalen constructie en compleet met bevochtigingsinstallatie. 1.DE BOUW KLEURT GROEN DOELGROEP Woningeigenaren leveren met groene daken engevels een bijdrage aan het wooncomfort (groene daken worden minder warm) en beperken de energiekosten (door betere isolatie) terwijl het bijdraagt aan een beter milieu en een groene woonomgeving. Ondernemers en eigenaren van vastgoed kunnendeenergiekosten voor nieuwe en bestaande gebouwen verlagen, hun duurzame imago versterken en een mooi representatief gebouw ontwikkelen. Woningcorporaties, wijkverenigingen en Verenigingen van Eigenaren kunnen het moment als het platte dak gerenoveerd moet worden, aangrijpen om het om te zetten in een groen dak. Gemeenten en waterschappen zijn ook belangrijke doelgroepen voor groene daken en gevels. Diverse gemeenten, waaronder Amsterdam en Rotterdam subsidiëren groene daken wanneer ze hun eigen vastgoed renoveren of particulieren stimuleren door middel van subsidies. Groene daken en gevels kunnen gemeenten helpen bij de waterberging (als buffer voor het regenwater), bij het uitbreiden van groenvoorzieningen in de stad en het versterken van het duurzame imago. DUURZAAM Groene daken en gevels voorkomen oververhitting, isoleren, vangen fijnstof, bufferen afvloeiing regenwater en zorgen voor een toename van de biodiversiteit. Mits goed ontworpen en goed gebouwd en onderhouden kunnen groendaken en groengevels de omgeving verrijken in plaats van schaden. Bom, Jan (red): De Bouw kleurt Groen 25 jaar groendaken ; P+ Bouwtrends bijlage; 3e jrg. nr. 6; juni 2011; 16 pp. ;Ravesloot, Christoph & Teeuw, Peter: Begroeide daken na 2010 ; TU Delft; Technepress Amsterdam, Copyright Mostert De Winter bv, Xeroflor vegetatiedaken Marktpotentieel De markt voor groene daken en gevels is zeer groot. Nederland telt naar schatting 200 miljoen m 2 plat dak. Deze daken bieden mogelijkheden voor groenvoorzieningen. Ook hellende daken kunnen worden voorzien van levend groen; bij steile hellingen zijn wel extra voorzieningen nodig om te voorkomen dat materiaal wegspoelt of naar beneden schuift. 12

8 MARKTONTWIKKELINGEN Het platte dak is ontdekt als drager voor nieuwe functies. Multifunctioneel gebruik van ruimte in steden wordt steeds belangrijker. Oververhitting (Heat-Islands en water overlast na hevige regenbuien zijn echte problemen in steden geworden. Groene daken kunnen oververhitting in steden tegengaan en de piek bij neerslag dempen. Veel daken en gevels van gebouwen zijn nog slecht geïsoleerd, waardoor er veel warmte verloren gaat. Hier liggen grote kansen voor conceptuele bouwers die een compleet nieuw dak (isolatiepakket en groen) aanbieden. Steeds meer gemeenten (Utrecht, Den Haag, Rotterdam, Groningen, Amsterdam, Nieuwegein en Delft) stimuleren groenvoorzieningen op daken. In Rotterdam is er de afgelopen twee jaar ruim m 2 groen dak gerealiseerd (voorbeelden zijn het dak van de centrale bibliotheek, het Gemeentearchief, het kindermuseum Villa Zebra en het Maasstad Ziekenhuis). Om de aanleg van groene daken te stimuleren geven de gemeente Rotterdam en de waterschappen een subsidie van 30,-- per m 2 gerealiseerd groen dak. Een soortgelijk initiatief om de leefbaarheid van de stad te vergroten met de aanleg van groene daken en gevels is het Amsterdamse Green City Project, een publiek-private samenwerking, waarbij particulieren worden gestimuleerd om hun dak te vergroenen. De opkomst van groene daken vindt internationaal plaats. Steden als Chicago en Montreal promoten groene daken. Een groot Amerikaans project is de begroening van het enorme Ford Rouge-complex. In Duitsland komt er elk jaar 14 miljoen vierkante meter groen dak bij. De aanleg van een groen dak hangt af van de kwaliteit en kenmerken van het bestaande dak en de nieuwe wensen. De gemiddelde aanlegkosten variëren van 45,-- per m 2 voor een extensief dak tot 120,-- per m 2 voor een intensieve daktuin. Om de drempel te verlagen voor gebouweigenaren zouden bedrijven de aanlegkosten laag kunnen houden in combinatie met een beheerabonnement voor bijvoorbeeld 15 jaar. 13 duurzame business cases 12

9 PRAKTIJKVOORBEELDEN Rol thuis uw eigen grasmat uit Westblaak wordt Greenpark Woonzorgcentrum met golvend groendak Ekogras is leverancier van groendaken van het eerste uur. Het bedrijf uit Zaltbommel kweekt de groene daksystemen zelf. Easygroen is het meest eenvoudige produkt, het bestaat uit bakjes met groen die zonder extra voorzieningen op het dak kunnen worden geplaatst. Ekogras levert ook groendaken en sedumdaken op rol. Ekogras levert zowel aan bedrijven als aan tuincentra- en bouwmarkten en particulieren. Voor de bestaande parkeergarage Westblaak in Rotterdam is in 2010 een groene gevel van m 2 gebouwd. De kale parkeergaragemuren vallen prachtig weg achter het groen. De gevelplanten groeien in lichtgewichtkorven waarvoor geen aparte draagconstructie nodig is. Ook het parkeerdak is begroend en betrokken bij het concept. Het regenwater dat op het groene dak valt, jaarlijks m 3, wordt opgeslagen en gezuiverd in buffervaten in de kruipruimte van de parkeergarage. Met dit regenwater worden de planten aan de gevel gevoed. Het opvangen van regenwater helpt de stad om wateroverlast door hoosbuien te voorkomen. Het gebouw is ontworpen door architecten van Kühne & Co en gebouwd door de Verhoeve Groep in opdracht van Christian Stadil van het Deense familieconcern Thornico. Stadil gelooft in company karma: ondernemers moeten zich verantwoord gedragen omdat de gevolgen van hun acties bij hen terugkomen. In opdracht van Woonstichting De Key bouwde aannemer Heijmerink in 2007 een nieuw woonzorgcentrum in Diemen. Berkenstede bestaat uit vier verschillende woontorens die elk met elkaar verbonden zijn. Elke toren heeft een eigen karakter en afwerking gekregen van natuurlijke materialen: gras, gevelbegroeiing met heideplanten, hout, zink en leisteen. Mostert de Winter, onderdeel van BAM, leverde een systeem waarmee groen is aangelegd bij een dakhelling van 45 graden. Een speciaal ontworpen verankeringsweb op het dak (een honingraatstructuur van gelast EPDM), zorgt dat het golvende grasdak op zijn plek blijft. duurzame business cases 16

10 ENERGIEDAKEN Het dak van een woning of kantoor is de ideale plek om de energie van de zon op te vangen. Er zijn verschillende manieren om deze energie om te zetten in elektriciteit of warmte, van zonneboilers voor warm water tot zonnecellen voor duurzame stroom. Bij het maken van een energiedak kan meteen een flink isolatiepakket worden aangebracht, zodat de energiebehoefte afneemt. Plug & Play geïntegreerde energiedaksystemen (nieuwe prefab dak met isolatiepakket en energieopwekking) die in één dag of enkele dagen kunnen worden gemonteerd zijn zeer kansrijk. 2.UIT JE DAK MET DUURZAME ENERGIE DOELGROEP Woningcorporaties, gemeenten, bedrijven en Vereniging van Eigenaren zijn belangrijke doelgroepen in de bestaande bouwprojectontwikkelaars, gemeenten, waterschappen en provincies zijn belangrijke doelgroepen bij nieuwbouwprojecten. Energiedaken dragen substantieel bij aan de energieprestatie van gebouwen en leiden tot een sterke verlaging van de energiekosten. Particulieren en bedrijven nemen steeds vakerzelf initiatief om collectoren of zonnecellen op het dak te laten installeren om zelf energie op te wekken. DUURZAAM Met de grootschalige toepassing van geïntegreerde energiedaken kan een substantiële energiesprong worden gemaakt. In combinatie met een zwaar isolatiepakket en vervanging van de oude CV ketels kan het energiegebruik zonder veel overlast voor zittende bewoners sterk worden gereduceerd. Anonymus: Schoolvoorbeeld van duurzaamheid Christiaan Huygenscollege Eindhoven in gebruik ; in: Dak+Bouw; najaar 2010; pp Diersen, P.: Dakplaat met prefab gemonteerde zonecollector Solartherm biedt voordelen in de uitvoering ; in: de Aannemer, september 2010; pp fraanje, Peter: Het Nieuwe Renoveren ; in: Stedebouw & Architectuur; 28ste jrg. nr. 4; 6 oktober 2010; pp , Rijnbach, Marcel van: Dak complex Ommen energiefabriek ; in: Cobouw 6 december 2010, Marktpotentieel Het marktpotentieel is zeer groot. Miljoenen vierkante meters dak hellend of plat, op woningen of op bedrijfspanden kunnen worden omgezet in energiedaken. Prioriteit zouden de woningen en gebouwen uit de oudere jaarklassen kunnen krijgen vanwege het feit dat de daken vaak slecht geïsoleerd zijn. 18

11 MARKTONTWIKKELINGEN Door de stijgende energieprijs worden energiedaken steeds aantrekkelijker. Vanwege de relatief hoge kosten per KWh voor kleingebruikers zijn zonnecellen nu echt een interessante manier om de kosten van wonen betaalbaar te houden. Woningbouwcorporaties willen woningen graag uitrusten met energiedaken. Dit werkt als de corporaties de investeringen doen en de opgewekte zonne-energie kan doorbelasten aan de bewoners. Een woonlastenbenadering is hierbij van belang: de huurprijs zal stijgen, maar de servicekosten voor energie nemen af.daarmee gaan de totale nettowoonlasten omlaag bij een groter comfort. Diverse bouwers en installatiebedrijven ontwikkelen slimme prefab energiedaken waarbij isolatie en energieopwekking zijn geïntegreerd. Doordat zonnecellen of zonnecollectoren al in de fabriek worden gemonteerd in kant-en-klare scharnierkappen kunnen de kosten verder omlaag. Energiedaken worden daarmee nog aantrekkelijker. 19 duurzame business cases

12 PRAKTIJKVOORBEELDEN Stad van de Zon Aan de zuidkant van Heerhugowaard is een zonnewijk gerealiseerd: Stad van de Zon. In deze nieuwbouwwijk zijn alle woningen uitgerust met energiedaken. In totaal is er 2,5 megawatt aan fotovoltaïsche zonnepanelen geïnstalleerd op de daken van de woningen en de diverse voorzieningen. 80% van de verkaveling van de wijk is Noord-Zuid georiënteerd om de energie van de zon optimaal te kunnen benutten. De wijk moet onder andere door deze energiedaken energieneutraal worden en dus zelf net zoveel energie opwekken als zij met al haar functies (wonen, werken, verkeer) verbruikt. Naar verwachting zullen in 2012 de laatste delen van Stad van de Zon zijn voltooid. Senseo van de bouw: SolarTherm Ketelfabrikant Nefit en toeleverancier Unidek hebben de SolarTherm ontwikkeld, een prefab sandwichelement voor het hellende dak compleet met een geïntegreerde zonnecollector. De SolarTherm is voor het eerst toegepast in een renovatieproject van 22 woningen in Nijkerk in opdracht van de WSN (Woningstichting Nijkerk) door Slingerland Bouw. In korte tijd werden de oude daken vervangen en konden oude zware boilers vervangen worden door hoogrendementsketels met aansluiting op de zonnecollector. Bouwers, bewoners en woningstichting zijn zeer te spreken over het snelle, arbovriendelijke proces en het goede resultaat. Dankzij de SolarTherm zitten de bewoners er warmpjes bij en besparen ze op jaarbasis tot wel 400,-- aan energiekosten. Greentech Energy uit Afferden en Linex Prefab uit Hulst bieden ook een zonneboiler-dakconcept onder de naam Linex Clearline aan. Ook zij hebben inmiddels de eerste projecten gerealiseerd. Prefab Solar Dakconcept VolkerWessels bedrijven DuboTechiek en DeGrootVroomshoop (houtbouw) bieden in samenwerking met Vaillant en Energydak een complete zeer goed geïsoleerde prefab scharnierkap aan met PV-zonnecellen of zonne-collectoren. duurzame business cases 22

13 DUURZAME VLOER In veel eengezinswoningen en benedenverdiepingen van winkels en bedrijven gaat veel warmte verloren via de (houten) begane grondvloer. Bovendien is er in het bijzonder in het oudere deel van de gebouwvoorraad niet zelden sprake van vochtoverlast. Door deze woningen en overige gebouwen op grote schaal en op slimme wijze te isoleren worden beide problemen opgelost en kan een grote energiebesparing worden bereikt. Voorwaarde voor opschaling is dat de vloeren snel en laagdrempelig worden geisoleerd en/of vervangen zonder veel overlast voor bewoners, gebruikers en omgeving. Er liggen grote kansen voor bedrijven die met een totaalconcept komen voor een snelle isolatie van de begane grond vloer. 3.Kou en vocht in één dag gevloerd DOELGROEP Woningcorporaties met woningen met vochtproblemen door een hoge grondwaterstand, verzakkende kruipruimtebodems en/of stankoverlast uit de kruipruimte. Met duurzame vloerrenovatie behoren vochtklachten en energielekkage, tot het verleden waardoor het wooncomfort sterk verbetert bij lagere energielasten. Particuliere bezitters van grondgebonden woningen en eigenaren van winkels met vochtproblemen, een hoge energiebehoefte en beperkt comfort op de begane grond. aan de vloer door omhoog trekkend vocht. Projectontwikkelaars en gemeenten met nieuwbouwplannen. Bij sloop en nieuwbouw kan bij het woonrijp maken meteen gezorgd worden voor een droge en goede kruipruimtebodem. Dijck, Floor van: Schelpen onder de vloer, gras op het dak ; in: de Pers 21 oktober 2010; pp. 21. Boon, Maria den & Fraanje, Peter: V(l)oer voor Vernieuwing - 19 moderne vloersystemen voor de bouw ; RR-bouwrapport 1035; Aldus Bouwinnovatie & Bouwend Nederland; Zoetermeer, 19 november Fraanje, P.J.: Schelpen onder de Vloer ; IVAM Environmental Research; Universiteit van Amsterdam; Amsterdam, Marktpotentieel Ongeveer 70% van de ruim zeven miljoen woningen in Nederland is een grondgebonden eengezinswoning. Van de overige 30% heeft een aanmerkelijk deel ook een woonverdieping beneden; denk aan de honderdduizenden woningen uit de gordel in diverse steden en ook aan een deel van de portiekflats. Volgens een ruwe schatting heeft 20% van de woningvoorraad regelmatig te kampen met vochtproblemen, het zou dan gaan om 1,4 miljoen woningen. In naisolatieprogramma s en in het beleid gericht op energiezuinig bouwen is relatief veel aandacht uitgegaan naar gevel- en dakisolatie. De indruk bestaat dat het effect op wooncomfort van vloerisolatie lange tijd is onderschat. Een warme, droge vloer is de basis voor een gezonde duurzame woning. 24

14 MARKTONTWIKKELINGEN Corporaties en particulieren dienen in de huidige situatie veel zelf te onderzoeken en uit te zoeken, omdat vloeren en isolatie voor de bestaande bouw separaat worden aangeboden. Verder zien veel bewoners en gebouweigenaren op tegen de overlast van een beganegrondvloerrenovatie. Ongeveer twintig jaar geleden zijn hele, met zoet water gewassen schelpen herontdekt als effectief en licht warmte-, stank- en vochtisolerend middel voor de kruipruimte. Onder 16 e en 17 e eeuwse monumenten in vochtige gebieden worden onder houten vloeren vaak schelpen aangetroffen. Deze schelpen zorgen voor een goede conditie van de houten vloer en het gebouw. Op kleine schaal wordt de kelder herontdekt als een mogelijkheid om de woning uit te breiden. Door een souterrain te maken onder de oude beganegrondvloer kan extra ruimte worden gecreëerd. 25 duurzame business cases

15 PRAKTIJKVOORBEELDEN Vocht bestrijden met schelpen Kruipruimten kunnen goed worden geïsoleerd met hele, met zoet water gewassen schelpen. Een laag van 25 cm of meer kan worden ingeblazen onder de vloer via het kruipruimteluik. Kort na het aanbrengen van de schelpen ontstaat een evenwichtssituatie. De kruipruimte hoeft niet meer geventileerd te worden. Kou, vocht en stank worden zo geweerd, het lage soortgelijke gewicht van schelpen leidt niet tot verzakking. Vaak kan de houten beganegrondvloer gehandhaafd worden omdat de schelpen zorgen voor een droge kruipruimte. Isoschelp uit Yerseke heeft op deze wijze al duizenden woningen geïsoleerd. Kruipruimte isolatie met kalkkorrel Kruipruimten van woningen en andere gebouwen kunnen ook worden geïsoleerd met kalkkorrels. Kalkkorrels zijn een natuurlijk restproduct dat vrijkomt bij de ontharding van water. De Schotgroep uit Numansdorp betrekt deze kalkkorrels van drinkwaterbedrijven. Het is een effectief middel tegen verzakkings- en vochtproblemen en werkt isolerend. Door deze isolatie van de kruipruimte kan een gemiddeld huishouden jaarlijks ruim 100,- aan stookkosten besparen en wordt het binnenklimaat aanzienlijk verbeterd. Geïsoleerde prefab betonvloer en houten cassettevloeren VBI brengt een renovatievloer op de markt met PS als isolatiemateriaal en met Rc waarde tot 5 m 2 K/W. De VBI-PS renovatievloeren zijn al toegepast in enkele woningen in Castricum en Den Helder en kunnen dankzij het lichte gewicht zonder kraan in één dagdeel worden aangebracht. Het systeem bestaat uit verzinkt stalen liggers en polystyreen broodjes waarop een betonvloer kan worden aangebracht. Houten renovatievloeren zijn er. Met OP-deck sandwich/beton vloersysteem ontstaan lichtgewicht geïsoleerde betonnen vloeren. De houten Flexvloer van De Groot Vroomshoop kan ook in de renovatie worden toegepast. duurzame business cases 28

16 ENERGIENEUTRAAL WONEN Er is een goede marktkans voor duurzame, energieneutrale of zelfs energieleverende nieuwbouw-woningen met een korte bouwtijd en vaste prijs. Door de financiële crisis worden nieuwe woningen minder gemakkelijk verkocht. Door nieuwe woningen extra duurzame kwaliteit mee te geven wordt het aantrekkelijker voor professionele opdrachtgevers, investeerders en woonconsumenten om een nieuwe woning te kopen. De totale woonlasten van energieneutrale woningen zijn goed voorspelbaar. Banken zijn bereid om een meer hypotheekruimte te bieden. Voor alle andere woningen zullen de woonlasten toenemen door de stijgende energiekosten. Steeds meer bouwers kunnen energieneutrale woningen bouwen. Door slimme maatregelen, bijvoorbeeld zelf de duurzame energie gaan verzorgen en door een conceptuele benadering gaat de kostprijs van groene woningen snel omlaag. 4.de groene woning DOELGROEP Projectontwikkelaars die groene woningen bouwen, bieden bewoners hiermee een huis met meer comfort en lagere woonlasten, waardoor de waarde van het vastgoed hoger is en het rendement voorspelbaar. Woningcorporaties kunnen met groene woningen een betaalbare woning blijven aanbieden, ondanks de sterk stijgende energieprijzen. Particulieren die een groene woning laten bouwen kunnen genieten van een comfortabele woning en hebben meer zekerheid over een lange periode waar het woonlasten betreft. DUURZAAM Technisch is het nu goed mogelijk om energieneutrale of energieleverende woningen te bouwen. Zo kan een grote hoeveelheid fossiele energie worden bespaard, immers de woningen worden vaak vijftig jaar of langer gebruikt. Door de woningen goed te ontwerpen en veel gebruik te maken van prefabelementen zijn de woningen ook demontabel en kunnen grote delen opnieuw worden hergebruikt. Natuurlijk is een groene woning gebouwd uit duurzame materialen, waaronder hout uit duurzaam beheerd bos. Houtskeletbouwwoningen en huizen van kruislaaghout (Cross Laminated Timber, CLT) kennen een goede CO 2 score. Anonymus: Consument en Duurzaamheid ; Bouwfonds Ontwikkeling, november 2010.Diersen, Paul: Overtreffende trap van energiezuinig huis ; in: de Aannemer oktober 2010; pp.6-7. Diersen, Paul: HIB: Bouwen met houten blokken ; in: Bouwwereld # 08: 2011; pp Dijck, Floor van: Energieneutraal wonen voor een schijntje ; in: de Pers, 13 oktober 2011.Fraanje, Peter: Het Nieuwe Bouwen is Lean & Green ; in: Stedebouw & Architectuur; 29ste jrg. nr. 1; maart 2011; pp Fraanje, Peter: Cradle-to-cradle: afval is voedsel ; in: Stedebouw & Architectuur; 25ste jrg nr.2; maart 2008; pp mullink, Bart: Q-woning moet voor iedereen bereikbaar zijn ; In Cobouw 11 januari 2008; pp.5.ton, Yvonne: In crisistijd overspoelt met kopers ; in: Cobouw 29 mei Marktpotentieel Er worden tegenwoordig zo n nieuwe woningen per jaar gebouwd. Mogelijk neemt dit aantal door de minder gunstige economische omstandigheden af tot woningen per jaar. Steeds vaker gaat het om sloop en vervanging. De tijden van de grote series lijken definitief voorbij. Klantgericht en duurzaam is het devies. Voor woningen van goede, duurzame kwaliteit is altijd een markt. 30

17 MARKTONTWIKKELINGEN In steeds meer Nederlandse steden en dorpen ontstaan initiatieven voor de bouw van groene woningen. De overheid stimuleert de bouw van energieneutrale woningen onder andere door het verstrekken van subsidies voor demonstratieprojecten (excellente gebieden) en duurzame energieopwekking.) Sinds 1 januari 2011 is de energieprestatiecoëfficiënt (epc) voor nieuwbouwwoningen aangescherpt van 0,8 naar 0,6. In 2015 zal de epc verder worden verlaagd naar 0,4 en het uiteindelijke doel is dat alle nieuwbouwwoningen energieneutraal zal zijn in Kopers hebben serieuze belangstelling voor energieneutrale woningen. De consument is steeds bewuster van de duurzame mogelijkheden en kiest sneller voor een groene woning. Huizenkopers met hogere inkomens zijn bereid om meer te betalen voor een energiezuinige woning indien de terugverdientijd van de extra investering binnen tien jaar ligt. Daarnaast is van alle potentiële huizenkopers 62% bereid om tot extra uit te geven aan duurzaamheid. Ze realiseren zich dat investeringen in duurzaamheid zichzelf terugbetalen, financieel en extra comfort in de woning. Energieneutrale, groene woningen kan men alleen realiseren als er goed wordt samengewerkt. Ontwerper, toeleverancier, bouwer en installateur kunnen door een optimale samenwerking de kosten omlaag en de prestaties omhoog brengen. 31 duurzame business cases

18 PRAKTIJKVOORBEELDEN Wonen in een C2C-woning De coöperatieve vereniging Q bestaande uit architecten, bouwers en toeleveranciers bouwt woning die voor minimaal 90% uit biobased grondstoffen bestaan. Na enkele kleinere projecten van individuele woningen in Bodegraven en op IJburg in Amsterdam, is er nu een project in voorbereiding voor De Woningbouw van 22 woningen in Weesp. Deze Cradle-to-Cradle-woningen hebben een zeer goede energieprestatie en zijn bovendien scherp geprijsd. Natuhome heeft eveneens Cradle-to-Cradle-woningen ontwikkeld met een EPC van 0. De woningen maken optimaal gebruik van zonen daglicht. Natuhome heeft verschillende projecten in voorbereiding. Find-Replace met iqwoning uit de fabriek In de Eindhovense herstructureringswijk Berckelbosch heeft Ballast Nedam in 2010 de eerste zes iqwoningen gemonteerd. Elke iqwoning wordt in zes grote driedimensionale onderdelen gebouwd in de HOCO-betonfabriek in Weert. Daar worden de delen ook voorzien van binnenwanden, kozijnen, tegels, leidingen en sanitair. De fabricagetijd van één huis in de fabriek is één week. Diepladers vervoeren de bouwdelen naar de bouwplaats waar alles in één dag in elkaar wordt gezet. Alleen met een geoefend oog ziet men dat de jarendertig-stijlwoning is geprefabriceerd. Ballast Nedam mikt op de grote vervangingsmarkt en biedt woningcorporaties en gemeenten aan verouderde en te kleine woningen binnen één maand te slopen en te vervangen door een nieuwe, zeer betaalbare woning met een standaard epc van 0,32. Woningcorporatie Beek en Donk heeft de volgende veertien woningen besteld voor een project in de gemeente Laarbeek. Ballast Nedam wil de productie van iqwoningen landelijk opschalen naar vier- tot vijfhonderd iqwoningen per jaar. Powerhouse laadt auto op In mei 2011 heeft Akerboombouw uit Roelofarendsveen het tweede Powerhouse in Nederland opgeleverd aan de Westeinderplassen in Aalsmeer, gebouwd door. De vrijstaande villa vraagt weinig energie dankzij een uitgekiend ontwerp, zware isolatie, zeer energiezuinige apparatuur en led-verlichting. Zonnecellen, warmtepomp en warmte-koudeopslag gaan per saldo energie leveren aan het gezin dat bestaat uit vijf personen. Eneco en Philips steunen de bouw van Powerhouses. Met het overschot aan energie kunnen de bewoners hun elektrische sloep of de hybride auto opladen. duurzame business cases 34

19 WONING- UITBREIDING Woningen kunnen worden vergroot door een aanbouw, een opbouw, een serre, een dakkapel, een rugzakbadkamer, een kelder en/of worden voorzien van daglichtsystemen die ruimten bijvoorbeeld de zolder beter bewoonbaar maken. Dit soort uitbreidingen van de woning biedt meteen de mogelijkheid om de energieprestatie van de woning te verbeteren. 5.Meer M 2 Plug & Play DOELGROEP Particuliere woningbezitters die meer ruimte,comfort en verbetering van leefklimaat willen zonder overlast en voor een scherpe vaste prijs. Woningbouwverenigingen die hun huurders deze service willen bieden en gemeenten die standaard-aanbouwen vergunningsvrij willen toestaan. DUURZAAM Dankzij een goed geïsoleerde aanbouw kan de energieprestatie van een bestaande woning ondanks de uitbreiding in vierkante meters er in energieprestatie op vooruit gaan. Er is een aanbieder die met de aanbouw bestaande uit duurzame materialen ook een compact warmtepompsysteem levert, waardoor de woning nog duurzamer wordt. Marktpotentieel De markt voor woninguitbreiding is zeer groot. In elke (Vinex-)nieuwbouwwijk kan men twee of drie jaar na de nieuwbouw zien dat de eerste dakkapellen en op- of aanbouwen worden gerealiseerd op de nog nieuwe woningen. Gezinsuitbreiding is niet zelden de aanleiding. Nu nieuwbouw voor velen minder bereikbaar is geworden is de markt alleen maar groter geworden. Bouwers die snelle uitbreidingen en verbouwingen aanbieden voor een vaste prijs kunnen deze markt veroveren. Dijck, Floor van: Als de bewoners op vakantie zijn is het lekker verbouwen ; in: de Pers 29 juli Fraanje, Peter: Het Nieuwe Renoveren ; in: Stedebouw & Architectuur; 28ste jrg. nr. 4; 6 oktober 2010; pp Sint Nicolaas, Jan: Prefab gemetseld geveldeel toegepast bij renovatiewerk Goldewijk schakelt Wienerberger in ; in: Cobouw 31 augustus 2011.Raat, F. de: Naar de winkel voor een aanbouw ; NRC Handelsblad 20 april

20 MARKTONTWIKKELINGEN Bewoners willen wel meer woonruimte of meer comfort, maar hebben geen idee van de mogelijkheden en zien op tegen de overlast. Meerkosten bij verbouwingen zijn ergernis nummer één bij particuliere opdrachtgevers. Helaas komt het nog regelmatig voor dat klanten geconfronteerd worden met onverwacht hoge rekeningen voor meerwerk. Een complete aanbieding voor een vaste prijs schept helderheid en scoort goed bij de klant. Diverse aanbieders onderzoeken de mogelijkheid om aanbouwen en andere uitbreidingen te gaan leasen. Zo komen extra m 2 binnen bereik van meer klanten. 37 duurzame business cases