Waar vindt men in Portugal werk en hoe zijn de sociaal- en fysiek-geografische omstandigheden?

Transcriptie

1 Scriptie door een scholier 9099 woorden 20 maart ,1 178 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Waar Portugezen hun brood verdienen, Een scriptie voor het vak Aardrijkskunde INLEIDING Sinds 1986 is Portugal lid van de Europese Unie (voormalige Europese Gemeenschap) en op die manier heeft zij haar banden met de rest van Europa versterkt. Toch is 16 jaar wel wat weinig om een land goed te leren kennen en het zal niet gek zijn dat wanneer je een willekeurige Europees (of Nederlander, in ons geval) naar Portugal vraagt, hij je niet ontzettend veel zal kunnen vertellen. Het toerisme zal hij wel noemen en misschien kent hij ook wel een paar plaatsen in de Algarve. Tenslotte zouden ook onderwerpen als landbouw en visserij bekend kunnen zijn, maar daar blijft het dan ook bij. Hoe zit het nou met Portugal? Hoe leven mensen daar en wat zijn de verschillen met wat wij gewend zijn? Ik denk dat het zeker belangrijk is om wat meer te weten van een land dat dezelfde verdragen ondertekent als het jouwe. Daarom hier een uitgebreide uiteenzetting van de situatie in Portugal; op ween bepaald vlak dan. Want het zou echter geen doen zijn om Portugal in zijn geheel hier uitgebreid te gaan behandelen. Je kan de hele Portugese geschiedenis uitgebreid gaan behandelen, of je richten op typisch Portugese gebruiken. Of je kunt in twintig pagina s iemand proberen duidelijk te maken waarom Portugal zo n ideaal vakantieland is. Enkele van deze aspecten zijn hier wel terug te vinden, maar de hoofdlijn gaat over iets anders. Zoals gezegd kreeg ik interesse in de werksituatie in Portugal. Gecombineerd met het begrip aardrijkskunde en het belang van de Europese Unie ben ik zodoende op de volgende onderzoeksvraag gekomen: Waar vindt men in Portugal werk en hoe zijn de sociaal- en fysiek-geografische omstandigheden? Met andere woorden: ik ga dus onderzoeken welke werksectoren belangrijk zijn voor Portugal, waar je deze in het land vindt en wat de inrichting van het land door mens en natuur daar voor rol bij speelt of heeft gespeeld; waarom vindt je ze juist op die plekken in Portugal? Ik zal het antwoord op bovenstaande vraag beantwoorden, door na twee inlei-dende hoofdstukken toe te weken naar de geografische aspecten die antwoord moeten geven op de gestelde vraag. Deze aspecten worden dan in enkele gerichte hoofdstukken (de kern van deze uiteenzetting) uit de doeken gedaan. Na het behandelen van de verschillende meespelende factoren, wordt tenslotte met een kleine samenvatting antwoord op bovenstaande onderzoeksvraag gegeven in de conclusie. Zover is het echter nog niet. Laten Pagina 1 van 18

2 we bij het begin beginnen. HOOFDSTUK 1: PORTUGAL TOEN EN NU In dit eerste hoofdstuk zal ik kort alleen in grote lijnen de Portugese geschiedenis behandelen. Naar mijn mening kun je weinig over een land zeggen (op geen enkel gebied, bij geen enkele wetenschap) zonder dat je weet hoe het land zich door de jaren heen ontwikkeld heeft. Voor de economische situatie op dit moment (de economie is van belang voor het onderwerp werk) zijn natuurlijk vooral de laatste jaren van belang. Voor de aardrijkskunde zouden zelfs veel oudere gegevens wel eens een rol kunnen spelen. Daarom hier kort voor u de belangrijkste punten uit de Portugese geschiedenis. In paragraaf 1.1 wordt een algemeen beeld gegeven door de loop van de tijd en daarna wordt in paragraaf 1.2 de economie van de afgelopen jaren behandeld. 1.1 Van Keltiberiërs tot Europese Unie De Portugese (en Spaanse) gronden werden voor het eerst duidelijk bewoond (afgezien van de primitieve voorouders van de mens die in grotten leefden) tijdens het Neolithicum (Nieuwe Steentijd, ca v. Chr.) en de Bronstijd (ca v. Chr.). In de Bronstijd werd het Iberisch schiereiland (het uitsteeksel van Europa waarop Spanje en Portugal liggen) bovendien overstroomd door een aantal Afrikaanse stammen, later door de Grieken Iberiërs genoemd. Vanuit het noorden kwamen na 600 v. Chr. in de zogenaamde ijzertijd de Kelten naar Spanje en Portugal en zo ontstonden de Keltiberiërs. Tegen 200 v. Chr. werd het Iberisch schiereiland veroverd door de Romeinen. De eerste 150 jaar onder die overheersing waren er veel conflicten met de oorspronkelijke bewoners, daarna begon langzaam de romanisering. Bij deze romanisering vormt men een gebied om (in dit geval dus Portugal) volgens de gebruiken en kennis van de Romeinen. In de eerste eeuwen na Christus ontstond in Europa het Christendom en dus ook in Portugal. Toen het Iberisch schiereiland even na 400 werd veroverd door barbaarse volkeren uit het noorden, was het grootste gedeelte van de Portugezen dan ook katholiek. In de komende twee eeuwen veranderde de indeling op het schiereiland enkele keren tot het in 711 werd bestormd door de Moren. Dit was een belangrijk keerpunt in de geschiedenis van het Iberisch schiereiland. De Moren waren Mohammedanen uit Marokko, Mauritanië en in kleine mate Arabië. Zij brachten tijden van voorspoed. Hun kennis verbeterde de wetenschap, landbouw en industrieën. Ook lieten de Moren betrekkelijk veel vrijheid van geloof toe. Ondertussen probeerden de Christenen, daar waren ze al in 713 mee begonnen, Spanje en Portugal terug te winnen. Dat duurde enkele eeuwen en pas in 1249 slaagde Afonso III, de hersteller, erin met de Algarve geheel Portugal terug te winnen. Hij werd ook de eerste koning van alleen het Portugal zoals het er nu uit ziet, met Lissabon als hoofdstad. De middeleeuwen stonden in het teken van de strijd tegen de Moren en ook begonnen hierin de Portugese ontdekkingsreizen, die van Portugal een belangrijke koloniale mogendheid hebben gemaakt. De reizen hadden handel en verspreiding van het Christendom als doel. In de zestiende eeuw bereikten deze reizen hun toppunt. Belangrijkste ontdekkingen van de Portugezen waren in die tijd: een zeeroute langs Afrika naar Indië en de verovering van Brazilië. Pagina 2 van 18

3 Portugal beleefde grote welvaart dankzij de ontdekkingsreizen en de 16e eeuw werd later de gouden eeuw van Portugal genoemd. Deze werd in het laatste kwart van de zestiende eeuw echter door het sterven van de toen zittende koning ruw verstoord. Een strijd om de Portugese troon begon en deze werd in 1581 makkelijk gewonnen door Filips II, koning van Spanje. 1 december 1640 werden de Portugezen weer onafhankelijk van Spanje. Echter onder Spaans bewind was Portugal vele koloniën kwijtgeraakt, waaronder Brazilië. Op economisch gebied ging het ook minder. Bovendien konden ze elk moment een aanval van Spanje verwachten. Portugal had een bondgenoot nodig en Engeland zag wel voordeel in banden met Portugal. De Portugezen slaagden erin om Spanje te weerstaan en Brazilië werd heroverd, maar toch wist Portugal zich maar niet tot een moderne mogendheid op te werken. Het land was nu politiek en economisch afhankelijk van Engeland. In 1809 werd Portugal daarom meegesleept in een oorlog tussen Engeland en Frankrijk. In de oorlog met Frankrijk vluchtte de Portugese koning naar Brazilië. Portugal werd door de Fransen veroverd, maar al in 1810 werden zij weer uit Portugal verdreven. Dit was echter te danken aan de Engelsen en enkelen van hun bleven in Portugal hangen en namen voorlopig het bestuur op zich. Pas in 1826 raakten de Portugezen Brazilië voorgoed kwijt en de (zoon van de oude) koning moest weer teruggaan naar zijn thuisland. De eeuw die op de terugkeer van de koning volgden waren een chaos. Er was een felle strijd ontstaan tussen conservatieven en liberalen en de staatsgeld raakte op. Er werd weinig voor het volk gedaan. Uiteindelijk werd in 1910 de troonopvolger van de toen zittende koning uit Portugal verjaagd en de republiek werd uitgeroepen; maar ook dat bracht niet veel goeds. De financiële problemen, het analfabetisme en de economische en sociale vraagstukken bleven bestaan. En dan werd Portugal ook nog bij de Eerste Wereldoorlog betrokken (vanaf 1916). In 1926 maakte een militaire staatsgreep een eind aan een periode vol met staatsgrepen en parlementsen regeringswisselingen. Er kwam een nieuwe president en nu moest er maar eens echt wat gedaan worden aan de problemen. Daartoe werd de econoom Salazar in 1928 tot Minister van Financiën benoemd en dit zou later een beslissing met grote nasleep blijken. Hij zou veertig jaar alleen aan de macht blijven in Portugal! Salazar ging de financiën volledig saneren en de economie drastisch herstructureren en slaagde er in korte tijd in om de tekorten om te zetten in overschotten. Hij werd in 1932 minister-president en kwam met een nieuwe grondwet voor de Estado Novo (Nieuwe Staat) die hij als dictator regeerde. Portugal werd een mengeling van katholiek corporatisme en fascisme. Het Corporatisme is een filosofie die uitgaat van een organisch maatschappijbeleid, waarbij harmonie binnen de maatschappij belangrijk is. Salazar verleende de fascistische generaal Franco in de Spaanse Burgeroorlog ( ) vele diensten, maar wist Portugal toch buiten de Tweede Wereldoorlog ( ) te houden. Wel gingen zijn verbeteringen van het land op economisch gebied gepaard met onmenselijke onderdrukking. Na WO II werd Portugal lid van de VN en NAVO, maar Salazar wijzigde zijn regime niet. Er kwam pas een einde aan zijn dictatuur toen hij ernstig ziek werd en in1968 werd opgevolgd. In de laatste jaren van Salazar s bewind was er grote oproer en onvrede ontstaan door het beleid van Portugal in zijn Afrikaanse koloniën. Ze verdedigden hun bezit met zware militaire middelen, wat ook nog eens tot hoge overheidsuitgaven leidde. Toch gin ook na Salazar de regering door met het huidige beleid en zodoende kwam ook in het leger verzet. In 1974 werd Lissabon daarom binnen gevallen en zonder Pagina 3 van 18

4 geweld werd de regering afgezet. Deze gebeurtenis staat bekend als de Anjerrevolutie en leidde tot de dekolonisatie van de Afrikaanse koloniën en democratisering van Portugal. In 1976 kreeg Portugal een nieuwe grondwet die zeer socialistisch en een stuk democratischer dan voorheen was. Toch zouden er enkele instabiele jaren voor het land volgen. In 1982 kwam er weer een nieuwe grondwet en pas in 1986 werd de sfeer in Portugal weer wat rustiger. In dat jaar mocht Portugal dan ook toetreden tot de Europese Gemeenschap, een privilege dat ze een paar jaar eerder hadden aangevraagd. Op dit moment heeft Portugal een socialistisch bewind met Jorge Sampaio als premier. Het lidmaatschap van de EG (EU) heeft Portugal economische voorspoed gebracht en ook de regering vindt veel steun onder de mensen. 1.2 Voorspoed en Tegenslagen We weten nu hoe Portugal zich door de jaren heen heeft ontwikkeld. Ook weten we dat het de laatste jaren weer beter gaat met het land. We moeten ons nu gaan richten op de werkomstandigheden. Daarvoor moeten we eerst een duidelijk beeld van de economische situatie van Portugal op dit moment krijgen. Daarom hier een korte beschrijving van de economische situatie in Portugal de afgelopen jaren. Zoals gezegd gaat het economisch gezien stukken beter met Portugal de laatste jaren. De inflatie en werkloosheid in Portugal zijn sterk gedaald. Ook de staatshuishouding is drastisch verbeterd. Oorzaken daarvan zijn de toetreding tot de EU en het nieuwe (economische) beleid van de jaren 90. Deze leidden tot de herstructurering en modernisering van de Portugese economie. In 1999 is Portugal toegetreden tot de Europese Monetaire Unie (EMU). De Europese Monetaire Unie is een samenwerkingsverband tussen de EUlanden op het gebied van de economie. Voor toetreding tot de EMU zijn er vele dingen verbeterd in Portugal. Zo is de traditioneel belangrijkste werksector landbouw veel meer gemechaniseerd en de verouderde industrie heeft een veel belangrijkere positie in het land ingenomen. Ook bracht toetreding tot de EU buitenlandse (financiële) steun en een groter afzetgebied. Allerlei nieuwe wegen zijn bovendien aangelegd van het geld van EU-subsidies, evenals de aanleg van irrigatiesystemen en het opzetten van scholingsprojecten. Portugal heeft sinds zijn toetreding tot de EU laten zien dat zij de snelst groeiende economie van alle EUlanden tot nu toe heeft; gemiddeld is deze de afgelopen jaren met 4,6% gestegen. Daarbij moet gezegd worden dat de allerlaatste jaren de groei echter weer onder het EU-gemiddelde ligt. De werkloosheid ligt de afgelopen jaren rond de 4%, maar er is een vrij hoge inflatie (4,4% in 2001) en een tekort op de handelsbalans (ongeveer 10 miljard). De vorige regering heeft Portugal met een slechte economische situatie achtergelaten. De arbeidsproductiviteit is vrij laag en het overheidstekort is ongeveer vier procent. Reden voor dit laatste is dat de overheid tegenwoordig voor 40 à 50 procent van het Bruto Binnenlands Product (BBP) zorgt. Het BBP is de som van alle beloningen voor de productiefactoren kapitaal, arbeid, natuur en ondernemersschap geleverd door een land zelf plus het saldo van de indirecte belastingen en kostprijsverlagende subsidies. In EU-afspraken staat dat de Portugese begroting in 2004 weer in evenwicht moet zijn, een opdracht die voor de Portugezen zeer moeilijk te vervullen zal zijn. Eerder had ik het er al over dat de agrarische sector (landbouw) ooit de belangrijkste werksector was in Portugal. Dat is de afgelopen jaren helemaal omgeslagen. Vooral door mechanisatie ligt het percentage Pagina 4 van 18

5 van de beroepsbevolking werkende in de agrarische sector nu net iets boven de tien procent (drie keer zo weinig als in 1960). In de industrie werkt nu 25% van de beroepsbevolking en de dienstsector levert aan meer dan de helft van de Portugese werkenden een betaalde baan. Vooral het toerisme is daarin een belangrijk werkgebied; zij levert 10% van het Bruto Nationaal Product (BNP). Het Bruto Nationaal Product is het Bruto Binnenlands Product plus al het inkomen verdiend aan het buitenland. De (inter)nationale munteenheid van Portugal is sinds 2002 de Euro. HOOFDSTUK 2: DE WERKSECTOREN In het vorige hoofdstuk heb ik de Portugese geschiedenis behandeld en de economische situatie van de afgelopen jaren. We weten nu dus hoe Portugal er economisch voor staat en in welke sectoren men geld verdient. Nu is het tijd dat we ons gaan richten op het echte doel van deze uiteenzetting. Waar vinden we in Portugal het werk en hoe gaat dat in zijn werk leuke woordspeling, niet?. In dit hoofdstuk zal ik eerst kort de belangrijkste werksectoren in Portugal behandelen. Welk belang heeft iedere sector in Portugal en waar bevinden deze sectoren zich? Aan iedere werksector is een paragraaf geweid. 2.1 Landbouw en visserij Zoals ik al eerder zei, was landbouw traditioneel de belangrijkste bron van inkomsten in Portugal. Tegenwoordig is dat wel wat anders. 12% van de beroepsbevolking werkt in deze sector en het brengt slechts 5% van het BNP op. De modernisering, waarvoor de Europese Unie nog steeds subsidies geeft, heeft in de afname van werkgelegenheid in de landbouw sterk de hand gehad. Ondanks de modernisering heeft de Portugese landbouw een achterstand op andere EU-landen gehouden. De productie is laag en grotendeels gericht op zelfvoorziening. Ook de techniek bleef lange tijd achter (ontwikkelingen waren in Portugal vrij laat, zie ook: industrie). In Portugal zijn akkerbouw, veeteelt en bosbouw de meest voorkomende vormen van landbouw. Toch maakt ook de tuinbouw zijn opmars. De voornaamste akkerbouwproducten die Portugal produceert zijn: graan, maïs, bonen, rogge, rijst, aardappelen, olijfolie en wijn. De veeteelt levert vlees en zuivelproducten op. Van vlees voornamelijk schapen- en varkensvlees. Omdat ongeveer 40% van het grondoppervlak van Portugal met bos bedekt is, is bosbouw echter een evenzo belangrijk onderdeel van de landbouw; Portugal voorziet in de helft van de wereldbehoefte aan kurk. De grootste tuinbouwgebieden specialiseren zich vooral op de productie van tomaten. In het noorden van Portugal vind je veel akkerbouw op kleine landbouwbedrijven, terwijl in het zuiden de meeste grootgrondbezitters voorkomen. De wijnbouw is vooral geconcentreerd in de dalen van de grote rivieren, te weten de meest noordelijke rivier Minho, de iets lager gelegen Douro en de bekendste, die midden door Portugal loopt, de Taag. Veehouderij vindt men voornamelijk in het noorden, hoewel aan de kust ten zuiden van de Taag aan schapen- en varkenshouderij wordt gedaan. De grote bossen liggen voornamelijk centraal, grofweg gezegd als een strook van het noorden richting Lissabon lopend. Groente en fruit uit de tuinbouw verbouwt men vooral langs de Taag en in de Algarve. De visserij, die toch moeilijk los is te zien van de landbouw, is zeker ook in belang gedaald, maar nog altijd Pagina 5 van 18

6 een belangrijke vorm van voedselvoorziening voor de werkgelegenheid. Nog steeds wordt op grote schaal gevist, zowel aan de kust als verder op zee. Bij de laatste is vooral de kust van Noord-Amerika in trek. De kustvisserij levert de Portugezen vooral sardines en tonijn op. Vissen als de kabeljauw halen de Portugezen uit de andere streken. Ook schaaldieren zijn in trek. 2.2 Industrie De industrie is door de jaren heen een belangrijke positie in Portugal in gaan nemen. Toch is zij in vergelijking met andere West-Europese landen nog vrij slecht ontwikkeld. Ook in de industrie wordt relatief weinig geproduceerd. De industriële revolutie was dan ook vrij laat in Portugal. Evenzogoed verschaft de industrie aan een derde van de Portugese beroepsbevolking een baan en levert het werk verricht in deze sector 39% van het BNP op. Kleinschalige bedrijven overheersen de Portugese industrie. Zij zijn redelijk over het land verspreid en kennen Lissabon en Porto als belangrijkste centra. Er zijn enkele wat grotere industrieën. De petrochemische industrie (de industrie die zich bezig houdt met de verwerking van aardolie, aardgas en steenkool tot chemische producten) vindt men in Cabo Ruivo, net ten noorden van Lissabon aan de Taag. De nationale staalindustrie zit in Seixal. Wol van Bergschapen wordt in het midden van het land verwerkt in traditionele wolweverijen. Verder zijn nog van belang de textielindustrie, visconservenindustrie, de industrie die met wijnbouw verbonden is, de scheepsbouw, kunstmestindustrie, cementindustrie, papierindustrie en de chemische industrie. Grote vervuilende industrieën heeft Portugal niet en dat is ook voordelig voor het toerisme. Tenslotte beschikt Portugal ook nog over delfstoffen. De voorraden in Portugal zijn echter niet erg rijk en de hoeveelheid werk dat erin zit is dan ook van weinig belang. Belangrijke delfstoffen zijn: wolframiet, tin, lood, zink, pyriet, steenkool, ijzererts met een ijzergehalte van 50%, kaolien, magnetiet en mangaan. Ook uraniumerts is in Portugal te vinden. 2.3 Dienstensector Zoals u weet is op dit moment de dienstensector de grootste werksector in Portugal. Zij bevat sterk uiteenlopende bedrijven, van eenmanszaken tot grote bankinstellingen. Ook de overheidsbanen vallen binnen deze sector, maar een zeer belangrijke leverancier van werk is uiteraard het toerisme. Deze sector wordt onder een apart kopje verder behandeld. De gehele dienstensector levert aan iets meer dan de helft van de Portugese beroepsbevolking een baan. De overheid heeft daarin een zeer grote bijdrage. Het overheidsapparaat is zelf al erg groot, maar ze heeft ook een aantal banken, handelsfirma s en verzekeringsmaatschappijen in haar bezit. De overheidssector is met een deel van de overheidsbedrijven geconcentreerd in Lissabon. De handel is feitelijk ook een onderdeel van de dienstensector, toch wordt deze na het toerisme ook even apart behandeld. 2.4 Toerisme Het toerisme draagt ongeveer 10% aan het Bruto Nationaal Product (BNP) bij. Pagina 6 van 18

7 Jaarlijks bezoeken 10 tot 20 miljoen mensen Portugal, het grootste gedeelte daarvan is afkomstig uit Spanje. Het toerisme is een belangrijke bron van inkomsten en Portugal is er nogal afhankelijk van geworden. Toeristen komen vooral op het milde klimaat, de historische monumenten en het geheel eigen karakter van Portugal af. De grootste toeristentrekkers zijn de Algarve (De zuid-kust van Portugal), de hoofdstad Lissabon en de stad Porto, die ligt op de plaats waar de Douro in de Atlantische Oceaan mondt en die bekend staat om zijn Port (een soort wijn). De Algarve zijn het drukst bezocht. Deze provincie ligt geheel aan de zee en heeft een rustig achterland met een mooie natuur, enkele pretparken en bezienswaardigheden. Lissabon heeft ook enkele bezienswaardigheden en is bovendien de ideale plaats om te verblijven terwijl je overdag naar de kustplaatsen rond de monding van de Taag afreist. Want ook aan de westkust (met name rond de Taag en Douro) kun je de nodige badplaatsen en bezienswaardigheden vinden. Porto ligt voor deze doeleinden dus ook gunstig en daarnaast herbergt de stad zelf ook meerdere bezienswaardigheden. 2.5 Handel Portugal zou graag een wat betere handelspositie binnen de EU innemen, maar het land importeert al jaren veel meer dan het exporteert. De belangrijkste exportproducten zijn kleding en textiel, wijn, visconserven, kurk, hout en papier. De belangrijkste importproducten zijn aardolie, machines, ijzer en staal. De belangrijkste handelspartners zijn de Verenigde Staten, Spanje en Duitsland. De andere EUlanden hebben daarna de beste handelspositie ten opzichte van Portugal. Handel komt natuurlijk voort uit landbouw en industrie, maar behoort officieel tot de dienstensector. De verbondenheid van de handel met meerdere sectoren is één van de redenen dat ik de handel hier apart behandel. Bovendien denk ik dat de handel zeker een belangrijke factor zal zijn bij de verklaring van de geografische omstandigheden m.b.t. werk in Portugal. Als werkgever is de handel niet gek groot. De meeste handel vindt plaats via zeewegen, een vorm van vervoer die de Portugezen al eeuwenlang traditioneel blijven gebruiken. De belangrijkste havens zijn Porto en Lissabon. 2.6 Bouw Toen ik zelf in Portugal was, merkte ik op dat overal gebouwd werd. Wegen, bruggen, flats noem maar op. Ik ben vele jaren gelden meerdere keren naar de Algarve op vakantie geweest en daar was ik afgelopen vakantie dan ook weer. Wat op valt is dat de skyline van de streek behoorlijk is opgevuld. Flats die men 7 jaar geleden aan het bouwen was, zijn nu af en er werd nog steeds gebouwd. De werkers die ik aan de wegen tussen Faro (grote plaats met een vliegveld) en Praia da Rocha (de plaats waar ik geweest ben) bezig zag zijn zoals gezegd de directe aanleiding geweest voor dit werkstuk, dus het lijkt me logisch dat ik deze categorie hier even apart noem. Zo n tien procent van de beroepsbevolking werkt in de bouw. Je vindt dit werk natuurlijk overal, maar de druk bezochte plaatsen als de Algarve zijn constant aan de bouw onderhevig. Zoals gezegd wordt er zowel gewerkt aan bereikbaarheid als verblijfbaarheid. Pagina 7 van 18

8 HOOFDSTUK 3: DE MENS IN ZIJN OMGEVING Ik heb nu de belangrijkste vormen van werk behandeld. Ook heb ik hun plaats op het aardoppervlak gegeven. Nu wil ik weten waarom sommige vormen van werk veel meer voorkomen en waarom ze op sommige plaatsen veel meer voorkomen. Om hier achter te komen ga ik nu de verschillende sociaal- en fysiek-geografische omstandigheden behandelen, te beginnen met de sociaal-geografische. In dit hoofdstuk behandel ik in enkele paragrafen de invloed van de mens op het aardoppervlak. Hoe draagt de mens bij aan de spreiding van het werk op het aardoppervlak in Portugal? 3.1 Steden Sinds Portugal aantrekkelijker werd als vakantieland dan Spanje, is men ook veel gaan bouwen in Portugal aan hotels, appartementen en villa s voor de buitenlandse bezoekers. Dit heeft er voor gezorgd dat er meer grote plaatsen zijn gekomen in Portugal, met name in de Algarve. De grootste stad is, hoe kan het ook anders, Lissabon. Met bijna een miljoen inwoners torent ze wat betreft de grootte ver boven alle andere steden uit. Lissabon is op en rond zeven heuvels gebouwd en ligt aan de noordelijke oever van de Taag, zo n tien kilometer van de westkust. De laatste jaren hebben er in Lissabon grote infrastructurele projecten plaatsgevonden, die de stad een compleet nieuw aanzicht hebben gegeven. Na de zogenaamde Expo 98 zijn er in de stad nieuwe wijken met woningen, winkelcentra, kantoorgebouwen, een jachthaven, overheidsinstellingen en hotels gebouwd. Lissabon is het bestuurlijke, financiële, educatieve en economische centrum van Portugal en heeft de grootste Portugese haven. Er is van alles te doen in deze hoofdstad. De tweede grote Portugese stad is Porto. Deze handelsstad ligt vrij noordelijk in het land, op de noordoever van de Douro. Ook Zij biedt vele mogelijkheden om te werken. Er zijn onder meer enkele fabrieken, handelskantoren en portkelders te vinden. Daarnaast is Porto een universiteitsstad. Naast het werk biedt Porto ook de nodige bezienswaardigheden, wat het toerisme weer bevordert. Tussen Porto en Lissabon heerst een rivaliteit die is te vergelijken met de rivaliteit tussen Rotterdam en Amsterdam. Port is het belangrijkste product uit Porto. Andere grote(re) steden in Portugal zijn: Coimbra, Bragança, Braga, Guarda, Nazaré, Castelo Branco, Sétubal, Évora, Beja en Faro. Al deze plaatsjes liggen redelijk door het land verspreid en zijn in grootte niet met Lissabon of Porto te vergelijken. Coimbra ligt tussen Porto en Lissabon, evenals Nazaré. Coimbra is eigenlijk zo n beetje de derde in Portugal en bovendien dé stad waar mensen gaan studeren. Van alle inwoners in deze universiteitsstad is zo ongeveer een kwart student. Coimbra heeft ook enkele industrieën die minstens zo belangrijk zijn als het onderwijs. Bragança ligt in het uiterste noordoosten van Portugal en Braga ligt enkele tientallen kilometers ten noorden van Porto. In beide steden is het christendom goed te herkennen, maar Braga staat erom bekend. De stad is met parken, paleizen, fonteinen et cetera versierd. In Braga zijn handel en industrie belangrijk. Guarda ligt in het oosten van Portugal en parallel gezien tussen Porto en Coimbra. Castelo Branco ligt ook in het oosten en grofweg in het midden van Portugal, circa 25 kilometer ten noorden van de Taag. In deze stad worden wekelijks op een grote markt landbouwproducten en kunstnijverheid verkocht. Landbouwproducten zijn het belangrijkst voor deze stad. Pagina 8 van 18

9 Sétubal, Évora en Beja liggen in zuidelijke provincies van Portugal. Sétubal is de grootste. Zij ligt vlak bij Lissabon en is ook een haven- en industriestad. In grootte is zij officieel de derde stad in Portugal. Sétubal heeft de grootste vissersvloot van Portugal en heeft drie havens. Van toerisme moet Sétubal het niet hebben. Faro is de hoofdstad van de Algarve. Mede is zij dé havenstad en hét handelscentrum van de gehele streek. De stad ligt aan de zee en vanuit Faro kun je alle belangrijke toeristenplekjes zoals Portimão gemakkelijk met de bus of auto bereiken. 3.2 Dorpjes en andere vestigingsplaatsen Naast de grote steden telt Portugal ook tientallen kleinere steden, dorpjes en gehuchten. Het zijn er niet gek veel; de bevolkingsdichtheid (het gemiddelde aantal mensen per vierkante kilometer van een land) is in Portugal dan ook een stuk lager dan in Nederland: 113 inwoners per vierkante kilometer. De meeste kleinere plaatsjes komen voor in de buurt van de grote steden (bijvoorbeeld Lissabon en Portugal). Zij zijn vaak ook afhankelijk van die steden wat betreft werk en afzetgebied voor de producten die in de dorpjes worden voortgebracht. In de dorpjes zijn voornamelijk de landbouw en visserij van belang en in mindere mate kleine industrieën. De meest bewoonde gebieden zitten ook in de kustprovincies, dus in het westen en aan de Algarve. 3.3 Spreiding We weten nu waar de mensen in Portugal globaal wonen. Nu ga ik proberen zo zorgvuldig mogelijk proberen een totaalbeeld van Portugal op het gebied van bewoonde gebieden te geven, door de kenmerken van elf verschillende Portugese streken apart te behandelen. Ik let daarbij op de spreiding in het landschap, ligging ten opzichte van elkaar, bevolkingsdichtheid en in welke sectoren men werk verzorgt. 1. Minho Minho is een kleine kuststreek in het noordwesten van Portugal. Het is een dichtbevolkt gebied met als belangrijkste stad Braga. Redelijk verspreid liggen hier meerdere kleine plaatsjes. De meeste kleinere plaatsjes zijn te vinden aan de kust en de noordgrens met Spanje. In deze streek vind je veel landbouw; akkerbouw met name, maar ook bosbouw. In de buurt van Braga en midden in de streek vindt je relatief weinig kleinere plaatsjes. Aan de kust liggen ze weer vrij dicht op elkaar. 2. Trás-os-Montes Deze streek ligt ten oosten van Minho en is de tweede noordelijke streek. De Douro vormt de zuidgrens. De enige stad van enige omvang is Bragança en hoewel deze streek vrij dunbevolkt is, zijn er nog wel redelijk wat dorpjes en kleine plaatsjes te vinden. Ze zijn echter van aanzienlijk kleinere omvang en liggen vooral in het uiterste noorden zeer dicht op elkaar (in de buurt van Bragança). Vrijwel het enige werk van enige omvang zit hem hier in de akker- en bosbouw. Grote delen van Trás-os-Montes worden niet (uitgebreid) bewoond en je vindt de grotere dorpjes en steden pas in het westen van deze streek. Pagina 9 van 18

10 3. Douro Litoral De kleinste Portugese streek, gelegen ten zuiden van Minho. Ook deze streek heeft de Douro als zuidgrens. De stad Porto is eigenlijk de enige (grote) stad in Douro Litoral die het noemen waard is als iemand naar deze streek vraagt. De meeste kleine plaatsjes liggen redelijk in de buurt van deze belangrijke havenstad en Porto maakt het dat de bevolkingsdichtheid van Douro Litoral toch vrij hoog is. Net als zijn noordelijke buurstreek komt hier veel landbouw voor. Ook worden de visserij en industrie al een stuk belangrijker (ten opzichte van de noordelijker gelegen streken) dichter bij de grote rivieren. 4. Beira Litoral Deze streek ligt L-vormig om De grote streek Beira Alta heen en ten zuiden van Douro Litoral. Ze heeft als belangrijkste stad de universiteitsstad Coimbra. Zo n vijfentwintig kilometer ten zuiden van deze stad eindigt Beira Litoral. De streek is dichtbevolkt en het feit dat Coimbra zich in Beira Litoral bevindt, zegt natuurlijk al wat over de bedrijvigheid in de streek. Hier worden de toekomstige dokters, zakenlieden, wetenschappers, piloten etc. opgeleid en ook is dit de eerst genoemde streek waar de omvangrijke dienstensector duidelijk zichtbaar wordt, onder andere in de hoeveelheid toerisme. Werk in de landbouw neemt in deze streken af en de omvang van de andere sectoren is hier groter. De meeste kleine plaatsjes vind je dicht bij Coimbra en in het noorden, in een streek waar de visserij belangrijk is. Rondom de dichtst bevolkte gebieden bevinden zich ook redelijk grote lappen onbewoonde gebieden. 5. Beira Alta Dit is een dunner bevolkte streek onder de verlaten streek Trás-os-Montes. Deze grote streek strekt zich vanaf de ook op enkele tientallen kilometers. Grootste steden zijn hier Guarda en Viseu. De andere plaatsjes liggen redelijk verspreid door de streek. In het noorden liggen een aantal plaatsen dicht bij elkaar. Ook bij Guarda is een grotere dichtheid van plaatsen te vinden. Hier, en op andere plaatsen in de streek, kun je veel bossen (bosbouw) vinden en bovendien is het gebied goed voor industrie (belangrijke bergketens, waar de nodige delfstoffen winbaar zijn, liggen in onder andere deze streek). 6. Beira Baixa Een vrij kleine streek onder Beira Alta waar de plaatsjes dicht op elkaar liggen en vooral in het noorden en oosten. Ook in deze streek is de industrie belangrijk en de gedeeltes waar men zich gevestigd heeft zijn redelijk bevolkt. Een belangrijke stad is Castelo Branco, zuidelijk in deze streek. Ten westen van deze stad ligt een groot ongebruikt gebied wat bewoning betreft. Naast industrie is hier ook enkele akker- en tuinbouw te vinden. 7. Estremadura Een langgerekte kuststreek onder Beira Litoral. Ze is slechts enkele tientallen kilometers breed, maar zeer lang en bovendien bevindt de hoofdstad van Portugal: Lissabon zich in deze streek. Ze strekt zich tot ongeveer twintig meter ten zuiden van de Taag uit. Men beschouwt dit als het hart van Portugal, omdat zich hier de meeste steden en dorpen dicht op elkaar bevinden. Er zijn weinig lappen grond in deze streek waar zich geen plaatsje van redelijke omvang bevindt. Het dichtst bebouwd is het rondom Lissabon in het zuiden en rondom Caldas da Rainha, dat ongeveer in het midden van de streek ligt. Er is van alles te vinden in deze streek. Vooral de dienstensector (toerisme!!!) komt hier duidelijk naar voren. Ook voor de Pagina 10 van 18

11 industrie zijn hier belangrijke plaatsen te vinden, met Lissabon als centrum. De monding van de Taag en de kustlijn zijn bovendien belangrijke punten om de visserij vanuit te bedrijven. Alleen de landbouwaspecten zijn in deze streek wat moeilijker terug te vinden. Naast veel kleine plaatsjes is ook de grootste verzameling van de grotere steden in Estremadura te vinden. 8. Ribatejo Deze streek ligt van oost naar west gezien in het midden van Portugal, tussen Estremadura en Alto Alentejo in. Van noord naar zuid gezien ligt ze net onder het midden van Portugal. De zuidgrens van Ribatejo ligt op één lijn met Lissabon. Dit gebied is redelijk goed bewoond. Vooral in het noorden bevinden zich veel plaatsen dicht op elkaar. Tomar en Albrantes zijn de grootste steden en zij liggen daar ook. In het zuiden is het vrij onbewoond, de meeste plaatsjes vindt je daar dicht bij de spoorlijn. Naast diensten is er ook veel veeteelt in deze streek te vinden. Bovendien wordt er ook aan akker- en tuinbouw gedaan. Het gebied leent zich in wat mindere mate voor de industrie dan de omliggende streken. 9. Alto Alentejo De streek die als noord- en westgrens de Taag en Ribatejo heeft en een groot gedeelte van Midden- Portugal beslaat. Het is een dunbevolkte streek, vooral omdat het een groot gebied is waar de steden en dorpen redelijk verspreid liggen. Een belangrijke stad is Évora in het zuiden. Traditioneel is de landbouw hier nog de belangrijkste sector, maar ook de industrie heeft een aardige opmars in Alto Alentejo gemaakt. Er is akkerbouw en veeteelt te vinden en in het noorden zijn ook de nodige bossen. Enkele bezienswaardigheden kan Alto Alentejo ook leveren. Bij Évora liggen enkele plaatsjes dicht op elkaar. 10. Baixo Alentejo Ligt onder Estremadura, Ribatejo en Alto Alentejo en neemt een groot gedeelte van het zuiden van Portugal in beslag. Alleen de Algarve blijven nog over. Het lijkt in grote mate op Alto Alentejo, alleen zijn er minder bezienswaardigheden en wonen er nog minder mensen. De weinige steden en dorpjes die er zijn, liggen goed verspreid door het gebied en de grootste steden (Beja en Serpa) liggen op zo n twintig kilometer afstand van elkaar. Het is een goede streek voor alle vormen van landbouw en ook is er de nodige industrie gevestigd. 11. Algarve Hét uiterste zuiden van Portugal en dé trekpleister voor toeristen. Langs de gehele kust barst het van de badplaatsen, met de hoofdstad Faro als grootste en belangrijkste. Wat verder landinwaarts zijn er al veel minder plaatsen te vinden. De dienstensector viert hier, met het toerisme voorop, hoogtij. Het achterland beschikt ook over wat akker- en vooral tuinbouw. Portimão is de tweede grote plaats en vanuit Faro via vele andere plaatsjes langs een lange weg gemakkelijk te bereiken. 3.4 (Spoor)wegen en verbindingen Ik heb nu de plaatsen waar mensen in Portugal wonen en werken beschreven en aangegeven hoe deze verspreid liggen over het landschap. Wat natuurlijk ook belangrijk is, dat zijn de verbindingen tussen de woon- en werkplaatsen. Op welke manieren kan men pendelen tussen woon- en werkplaats? Bovendien Pagina 11 van 18

12 speelt het vervoer een grote rol bij de handel en het toerisme. De tussenvraag bij deze paragraaf: op welke manieren kun je allemaal reizen in Portugal, wat zijn de afstanden en wat is het belang van de verschillende soorten vervoer? Autowegen Portugal heeft een wegennet van ruim kilometer lengte dat goed wordt onderhouden. De Portugezen zijn de laatste jaren ook flink bezig geweest met de aanleg van nieuwe wegen. Tijdens mijn vakantie kreeg ik het definitieve bewijs dat men nog steeds hard bezig is met de aanleg en het onderhoud van autowegen. Desondanks zijn er eigenlijk te weinig wegen in Portugal. Portugal heeft een aantal autosnelwegen (aangeduid met een A, E of IP) en redelijk wat nationale wegen (N-wegen). Over de kwaliteit van de N-wegen valt nog wel eens te twisten, de A-wegen zijn over het algemeen in goede staat. Een aantal ongenummerde wegen, dat naast de eerder genoemde wegen bestaat, is grotendeels slecht. Meestal zijn wegen tweebaans en vrij smal, en het rijgedrag van de Portugezen is ook niet altijd even prettig. Dit alles geeft vervoer via de autowegen een negatief beeld. Toch hebben veel Portugezen een auto en maken toeristen ook maar al te graag gebruik van bussen, taxi s en huurauto s. Wat het wegennet voor de werkende Portugees betekend: vaak wonen Portugezen vlakbij of zelfs in dezelfde stad als waar zij werken. Portugezen maken voor het pendelen geen grootschalig gebruik van het wegennet, althans zoals we dat in Nederland gewend zijn. Omdat Portugal toch een aardig ruw landschap heeft en bovendien de rest van Europa boven Spanje met de Pyreneeën aan het Iberisch schiereiland wordt verbonden, is handel over de wegen niet populair. Spanje is op dit gebied eigenlijk de enige partner. Spoorwegen Portugal beschikt niet over een uitgebreid spoorwegennet. Het complete net beslaat zo n kilometer. Alleen de grote centra en toeristische plekjes zijn met de trein te bereiken. Langs de kust is de belangrijkste lijn te vinden die zich van noord naar zuid lopen soms in meerdere delen opsplitst. Er zijn enkele afslagen naar het oosten zodat alle in paragraaf 3.3 genoemde landsdelen aangedaan worden, maar het spoorwegennet stelt hier het minste voor. Het spoorwegennet eindigt met een lijn langs de gehele Algarve. Het spoorwegennet is op meerdere plaatsen verbonden met dat van Spanje. Zowel bij binnenlanders als toeristen is het reizen per trein een stuk minder populair dan de auto. Het is vooral handig voor mensen die in korte tijd lange afstanden af moeten leggen en/of die te arm zijn om (vaak) met een auto te reizen. Het feit dat sommige stations wel enkele kilometers van het einddoel zijn verwijderd (de belangrijke centra) werkt ook niet echt mee. Handelen per trein is net zo populair als handel over de snelwegen. Bussen en taxi s e.d. Voor toeristen en pendelaars handige vorm van vervoer. Portugal beschikt over een uitgebreid net van autobussen dat een groot aantal steden en dorpen met elkaar verbindt. Sommige bussen gaan bijna heel Portugal door. Bovendien worden veel toeristen met een bus van het vliegveld naar hun verblijfplaats gebracht. Grote steden beschikken verder over een redelijk uitgebreid net van openbaar stadsvervoer. Zo zijn er in bijvoorbeeld Lissabon en Porto zelfs metro s en trams. Maar het populairste vervoermiddel op de korte afstand is toch wel de taxi. Taxi s zijn relatief goedkoop en in grote getale aanwezig. De taxi is bovendien Pagina 12 van 18

13 ook een veel gebruikt vervoersmiddel door toeristen; handig om een plaatsje in de buurt aan te doen of je gewoon naar je hotel laten rijden als je wat verder uit de kust verblijft. Lucht- en zeehavens Vliegtuigen en boten; ongetwijfeld de belangrijkste vervoersmiddelen voor de Portugese economie. Van beide categorieën zitten de belangrijkste havens in Porto en Lissabon. De zeehavens zijn om twee redenen belangrijk. Eén, het grootste gedeelte van de Portugese handel vindt over zee plaats. Twee, ook voor de visserij zijn de havens belangrijk, en zoals ik al eerder vertelde, is visserij nog altijd een belangrijke vorm van voedselwinning in Portugal. Dagelijks varen de schepen af en aan, geladen met vis of handelsproducten. Dan de vliegvelden. Uiteraard komen de meeste toeristen die Portugal bezoeken met het vliegtuig. Niet gek ook dat het vliegverkeer zo belangrijk is voor Portugal. Portugal heeft drie grote vliegvelden en hun locaties zullen u niet verrassen: Porto, Lissabon en Faro in de Algarve. Tussen deze vliegvelden en enkele kleine elders in Portugal is het ook mogelijk om binnenlands te vliegen. De belangrijke (lucht)havens liggen dus goed over Portugal verspreid. Ze liggen bij de grote steden en zijn dus op meerdere manieren van belang voor de economie en dus werkgelegenheid. HOOFDSTUK 4: MOEDER NATUUR Oké. Ik heb uiteen gezet wat er aan werk te vinden is in Portugal, waar we dat werk vinden en wat de mensen op het aardoppervlak doen om dat te bevorderen. Maar dan hoor ik u denken: werken, de mens Dat is toch meer iets voor de economie of zo Als u goed heeft opgelet, dan heeft u kunnen zien dat ik een andere invalshoek heb gebruikt op de factor werk dan de economie zou doen. Maar ik heb ook beloofd dat ik nog zou gaan kijken naar de invloeden van de aarde zelf op het werken en dat ga ik dan ook doen. Dus als u nog niet overtuigd was, dan zal deze paragraaf u over de streep trekken door zo duidelijk mogelijk te laten zien met wat voor onderzoek ik bezig ben. Welke fysiek-geografische factoren spelen een rol bij de spreiding van het werk in Portugal? 4.1 Klimaat Voordat ik aan het landschap zelf begin, volgen hier eerst de belangrijkste fysieke invloeden van buitenaf op het Portugese landschap: het klimaat. Portugal staat bekend als een warm land. Vooral in de zomer is het milde maar warme klimaat een belangrijke toeristentrekker. Maar hoe is het Portugese klimaat gedurende het hele jaar en wat heeft dat voor invloed op het werk? In Portugal is een groot verschil in temperatuur tussen zomer en winter. Ook moet er onderscheid gemaakt worden tussen noord en zuid. Bij beide gaat het echter niet om een abrupte omslag, maar een geleidelijke verandering. De zomers in Portugal zijn heet. Niet zo heet als in Spanje weliswaar, maar de temperaturen kunnen uiteenlopen van rond de 20 graden in de maanden mei en juni tot de piek in augustus van meer dan 40 graden Celsius. Het klimaat in Portugal typeert zich hierdoor als een Middellandse-Zeeklimaat, hoewel het land op geen enkele plaats aan deze zee grenst. Dat de temperaturen in Portugal wat lager zijn dan in Pagina 13 van 18

14 Spanje is te wijten aan de zeewind van de wat frissere Atlantische Oceaan waar Portugal wel aan grenst. Dit is vooral in het noorden duidelijk zichtbaar. Hier is de zomertemperatuur in Portugal het meest gematigd. Geleidelijk naar het zuiden trekkend door Portugal slaat dit zeeklimaat om naar een mediterraan klimaat, dat zich kenmerkt door de hete zomers waarin geen gek hoge temperaturen gehaald worden en ook minder neerslag is. In de winter is het koel in Portugal, maar vriezen doet het er weinig tot nooit. Het is wel heel erg nat gedurende de winters in Portugal. In de winter is er vooral verschil tussen de temperaturen aan de kust en in het binnenland. Aan de kust liggen de temperaturen s winters tussen de tien en twaalf graden en verder landinwaarts liggen ze zo tussen de vier en zeven graden. Alleen hoog in de Portugese bergen komen de temperaturen regelmatig onder nul met de nodige sneeuw en ijs. In de zomer is het in Portugal vrij droog, maar dat wordt door veel neerslag in de koudere maanden ruimschoots goed gemaakt. Welke invloed heeft het klimaat nu op het werk in Portugal. Wel, de eerste en misschien wel belangrijkste manier waarop het klimaat het werk beïnvloedt, heb ik reeds genoemd, het toerisme. Mensen vinden het milde en hete weer in Portugal ideaal om de zomer door te brengen. Vooral het wat koelere zeeklimaat trekt veel toeristen aan. Wat andere diensten betreft, deze profiteren natuurlijk ook van het toerisme, maar het hete klimaat maakt het ook wat zwaarder om te gaan werken, vooral in de open lucht. De bouw lijkt mij daarbij een uitstekend voorbeeld. Een weg aanleggen in de hitte en droogte van een Portugese zomer is niet prettig. Dit geldt natuurlijk ook voor de landbouw en bepaalde delen van de industrie. Het klimaat leent zich natuurlijk weer wel voor overzeese handel en de visserij. De regen in het noorden is tenslotte nog handig voor de landbouw, maar kan werken ook moeilijker maken. 4.2 Het landschap Na de klimatologische omstandigheden kunnen we gaan kijken naar het landschap zelf. Portugal heeft bossen, bergen stranden, rivieren Er is van alles te vinden. Hier volgt een precieze beschrijving van verschillende Portugese landsdelen. Daarnaast zal ik het verband proberen te leggen met het werk dat in de regio s te vinden is. Welke invloed heeft het landschap op de spreiding van het werk in Portugal? Bij het beantwoorden van deze vraag deel ik Portugal in een aantal zones in. Het noorden Het land ten noorden van de rivier de Douro is erg ruw. Het bestaat voor het grootste gedeelte uit evenwijdig lopende bergruggen die door rivierdalen van elkaar worden gescheiden. Het zijn granieten en leistenen bergen, uitlopers van het Spaans Cantabrisch gebergte, een vrij hoge heuvelrug in het noordwesten van Spanje. De bergen variëren in hoogte van zo n duizend tot zestienhonderd meter. In Trás-os-Montes is de gemiddelde hoogte het grootst en het is op deze hoogtes ook niet zo vruchtbaar. In de lager gelegen gedeelten echter zijn er juist veel vruchtbare dalen te vinden. De bergachtige gebieden zijn door flinke regenval weelderig begroeid. In Minho ligt een schitterend natuurgebied met puntige bergpieken, veel wateren en mooie bossen. De samenloop van omstandigheden maakt dat deze streek vooral geschikt is voor landbouw, met name de bos- en akkerbouw. Zoals gezegd is de grond vruchtbaar en is er veel begroeiing. Ook voor dieren Pagina 14 van 18

15 (veeteelt) leent het gebied zich. Er is water en plek om te grazen. Andere werksectoren profiteren minder van het berggebied. Het gebied tussen de rivieren In het gebied tussen de twee grote rivieren de Douro en de Taag, valt het op dat het reliëf in het landschap afneemt. Voorbij Coimbra houden de hoge bergruggen (voorlopig) op. In de Algarve duiken ze weer op, maar dat bespreek ik verderop. In ieder geval is het noordelijke gebied tussen de twee rivieren nog vrij bergachtig, hoewel in mindere mate dan in het noorden van Portugal. Ook deze bergen zijn uitlopers van een Spaans gebergte, ditmaal het centraal gelegen Kastiliaans gebergte. De hoogste bergrug hier (in dit gedeelte van Portugal dus) haalt net de tweeduizend meter niet en de andere hoge gebergtes (alle lagere buiten beschouwing gelaten) liggen zo tussen de duizend en veertienhonderd meter hoogte. Ook hier zijn alle bergen een prachtig stukje natuur met veel begroeiing en ze bestaan wederom voor het grootste gedeelte uit graniet en leisteen. In de hoge bergen tussen de rivieren blijft het lang koud en besneeuwd. Ten zuiden van Coimbra wordt het landschap een stuk vlakker (en lager), maar het blijft ontzettend mooi. Er zijn nog veel bossen en enkele rivieren fleuren het landschap ook aardig op. Hoewel zuidwaarts het werk in de landbouw afneemt, leent dit gebied zich er wel nog steeds goed voor. Met name de bosbouw is hier ook te vinden; er bevinden zich veel grote bossen in deze streken van Portugal. Bergen en de aanwezigheid van grondstoffen (zie paragraaf 4.3), naast de vele bossen en rivierlocaties, zorgen er echter ook voor dat industrie in dit gebied veel voorkomt. Tenslotte zijn de rivieren nog belangrijk voor de handel (in dit geval vooral met Spanje) en je vindt er vissersdorpjes. Ten zuiden van de Taag (tot de Algarve) Een al wat vlakker landschap, waar de grote rivieren vooral voor een vruchtbaar landbouwgebied zorgen. Een enkele bergrug siert het landschap nog, maar het oogt hier toch wel wat eentonig. Er zijn hier ook wat minder begroeide gebieden. De bebossing neemt hier duidelijk af. De overheid is evenwel bezig met de aanplanting van nieuw groen, vooral in de buurt van wegen. In dit gebied is de werkgelegenheid laag. De genoemde factoren maken het hier nog het meest geschikt voor de industrie. De Algarve Wie denkt dat zon, zee en strand de enige schoonheden van de Algarve zijn, die heeft het goed mis. In het achterland bevinden zich lage(re) gebergtes met opnieuw weelderige begroeiing. De meeste bergen hier zijn over het algemeen niet erg hoog, maar sommigen behalen hoogtes van circa negenhonderd meter. Deze beboste bergstrook kan als een soort buffer naar de zuidelijke kuststranden gezien worden waar men van de mooie natuur kan genieten. Deze combinatie van zee en natuur vormt dé toeristentrekker in Portugal. Alle diensten in de Algarve vieren hoogtij in vooral de zomer, doordat dit de populairste vakantiestreek in Portugal is. Voorop staan uiteraard de toerismegebonden diensten. De grootste rivier hier is degene die de oostgrens met Spanje vormt; de Guadiana. Verder is eigenlijk het enige water in de buurt de zee. Voor de industrie is de Algarve niet geschikt, maar wat de landbouw betreft, deze vruchtbare streken zijn vooral geschikt om fruit te verbouwen en je vindt er vooral tuinbouw. Pagina 15 van 18

16 De kust De gehele zuid- en westgrens van portugal grenzen aan zee. En de kustlijn is nogal afwisselend. Er zijn rotsen (rochas), kapen (cabos), stranden (praias), duinen (dunas), lagunen (lagoas) en moerassen (pântanos). En dan zijn er nog de drukke havens, maar die heb ik al besproken. Meerdere brede riviermonden voeren smeltwater van de bergen naar zee af en onderbreken zodoende de kustlijn. Er zijn aan de kust brede stroken strand van zeer fijn zand te vinden die vaak beschut worden door gele en bruine rotsen. Ook duinen vormen nogal eens de beschutting. De stranden worden soms door metershoge golven overspoeld, wat indrukwekkende taferelen oplevert. In het noorden bestaat de kust voornamelijk uit rotsen, omdat dit gedeelte van Portugal toch een stukje hoger ligt. Zeventig kilometer ten zuiden van Porto is de grootste lagune te vinden. Wat lager, in de buurt van Lissabon, zijn weer krijtrotsen te vinden en ook nog het meest westelijke punt van Europa. De zuidkust en het zuiden van de westkust zijn grotendeels laag. Het hoeft niet gezegd te worden dat deze grote veelzijdigheid aan schoonheden vele toeristen van over de hele wereld naar Portugal trekken. Vrijwel de gehele kust is geschikt om vakantie te houden en toerisme is hier zondermeer de grootste (seizoens)werkgever. Enkele vormen van landbouw komen ook voor, maar de kust is naast het toerisme vooral (natuurlijk) belangrijk voor handel en visserij. 4.3 Bodem Het klimaat boven het landschap behandeld, het landschap zelf beschreven, tijd om wat dieper de grond in te duiken. Hier volgt een korte beschrijving van de directe bodem in Portugal. Grofweg kunnen we wat bodemsoorten die direct aan het oppervlak liggen Portugal in twee stukken verdelen. Het noorden, dat bestaat uit bergen van harde gesteenten als graniet en leisteen en het mediterrane zuiden waar de wat gunstigere kleibodems te vinden zijn. Ook zit in het zuiden veel kalk in de grond. Dan zijn er ook nog de lager gelegen kusten waar de situatie ietsje anders is en het zand(steen) de overhand heeft. In het noorden is naast het harde gesteente van de bergen ook de nodige zachte bodem te vinden, waar in combinatie met de hevige regenval vooral veel bosbouwgeschikte begroeiing te vinden is. Door gebrek aan neerslag in het zuiden, is de bodem daar een stuk droger. Door irrigatie wordt landbouw daar mogelijk gemaakt. Zoals al eerder gezegd beschikt Portugal ook over delfstoffen zoals wolfram, pyriet en uranium. Tenslotte is zand nog een van de grote toeristentrekkers. Of had ik dat al gezegd? 4.4 Natuurlijke Vegetatie Het laatste onderwerp: de begroeiing. Wat voor groen is er in Portugal te vinden en hoe beïnvloedt dat het werk? Door de verschillen in hoogte, het klimaat en grondsoorten kan ook de plantengroei in Portugal zeer verschillend zijn. De begroeiing is over het algemeen overwegend mediterraan. Dat houdt in dat je deze begroeiing veel vindt in de buurt van de Middellandse Zee. Bovendien is deze begroeiing het hele jaar door groen. In paragraaf 4.3 zei ik al dat het noorden de geschikte bodem heeft voor bosbouw-begroeiing. Daar Pagina 16 van 18