Levenslooppsychologie 1. Het begin van het leven

Transcriptie

1 Levenslooppsychologie 1. Het begin van het leven 1.1 De interactie tussen erfelijkheid en omgeving De rol van de omgeving bij het bepalen van de manifestatie van genen: van genotype naar fenotype Uit steeds meer ontwikkelingsonderzoeken blijkt dat gedrag niet puur door genetische of omgevingsfactoren kan worden verklaard. Neem bijvoorbeeld temperament, patronen van prikkeling en emotionaliteit die consistente en permanente eigenschappen in een individu vertegenwoordigen. Interactie van factoren. Zulke bevindingen laten zien dat bij veel eigenschappen sprake is van multifactoriële overerving, wat betekent dat ze bepaald worden door een combinatie van genetische en omgevingsfactoren. Mensen met een genotype dat ervoor zorgt dat ze gemakkelijk aankomen zullen misschien nooit slank worden, hoeveel ze ook lijnen. Er zijn echter ook genotypen die relatief weinig invloed ondervinden van omgevingsfactoren. In zulke gevallen volgt de ontwikkeling een vastliggend patroon, relatief onafhankelijk van de specifieke omgeving waarin iemand wordt opgevoed. Temperament: patronen van prikkeling en emotionaliteit die de consistente en Permanente eigenschappen van een individu vormen. Multifactoriële overerving: de bepaling van eigenschappen door een combinatie van genetische factoren en omgevingsfactoren, waarbij een genotype zorgt voor een bepaal bereik waarbinnen een fenotype zich kan manigesteren Een antwoord op het nature nurture raadsel Ontwikkelingsonderzoekers hebben verschillende strategieën om te achterhalen in welke mate kenmerken, eigenschappen en gedrag veroorzaakt worden door genetische gactoren en omgevingsfactoren. Dieronderzoek: controle over de genen en de omgeving Het nadeel van het gebruik van dieren als onderzoeksobjecten is natuurlijk dat we er niet zeker van kunnen zijn in hoeverre onze bevindingen ook van toepassing zijn op mensen. Toch biedt dieronderzoek veel mogelijkheden. Onderzoek bij mensen: het exploiteren van genetische overeenkomsten en verschillen Bijna alle kenmerken, eigenschappen en gedragspatronen zijn het gezamenlijke resultaat van de combinatie van en de interactie tussen nature en nurture. Zo vormen genetische factoren en omgevingsfactoren een onafscheidelijk paar, dat gezamenlijk werkt aan de vormgeving van het unieke individu dat elk mens uiteindelijk wordt.

2 1.1.3 Fysieke kenmerken: familiegelijkenissen Monozygotische tweelingen vormen het meest extreme voorbeeld van de regel dat hoe meer twee mensen genetisch gezien op elkaar lijken, hoe waarschijnlijker het is dat ze uiterlijk op elkaar lijken. Ook andere, minder in het oog springende eigenschappen geven blijk van sterke genetische invloeden. Bloeddruk, ademhalingstempo en zelfs de leeftijd waarop het leven eindigt liggen dichter bij elkaar bij mensen die nauw verwant zijn dan bij mensen die genetisch gezien meer van elkaar verschillen Intelligentie: hoe meer onderzoek, hoe meer onenigheid De belangrijkste reden is dat intelligentie, die meestal wordt uitgedrukt door middel van een IQ score, een kerneigenschap van de mens is. Genen spelen een belangrijke rol bij intelligentie. Zowel algemene intelligentie als specifieke componenten van intelligentie zijn duidelijk gerelateerd aan erfelijke factoren. Hoewel het duidelijk is dat erfelijkheid een belangrijke rol speelt bij intelligentie, zijn onderzoekers veel minder unaniem over de vraag hoe die rol er dan concreet uitziet. Maar hoewel erfelijkheid duidelijk een belangrijke rol speelt bij intelligentie, geldt dat ook voor omgevingsfactoren. Zelfs bij de meest extreme inschattingen van de rol van de genen is nog ruimte voor een bepaalde invloed van omgevingsfactoren Genetische invloeden en omgevingsinvloeden op de persoonlijkheid: extravert geboren? Is onze persoonlijkheid erfelijk? Voor een deel in ieder geval wel. Twee van de belangrijkste grote vijf persoonlijkheidskenmerken, neuroticisme en extraversie, zijn gerelateerd aan genetische factoren. Neuroticisme, zoals dat wordt gebruikt door persoonlijkheidsonderzoekers, is de mate van emotionele stabiliteit die een individu gewoonlijk vertoont. Extraversie is de mate waarin mensen graag in het gezelschap van anderen verkeren, zich hartelijk gedragen en sociaal zijn. Het is duidelijk dat genetische factoren een rol spelen bij het bepalen van iemands persoonlijkheid. Maar ook de omgeving waarin iemand wordt opgevoed is van invloed op de ontwikkeling van zijn persoonlijkheid. Attitudes zijn voor een deel cultureel bepaald; ouders in het westen zullen hun kinderen eerder stimuleren om actief te zijn, terwijl ouders in Aziatische culturen hun kinderen meer passiviteit bijbrengen. Het is duidelijk dat zowel genetische factoren als omgevingsfactoren consequenties hebben voor de persoonlijkheid van een kind. Erfelijke karaktereigenschappen: dit zijn voorbeelden van karaktereigenschappen die het sterkst gekoppeld zijn aan erfelijke factoren. Hoe hoger het percentage, hoe groter de invloed van de genen.

3 1.1.6 Psychische stoornissen: de rol van genen en omgeving Schizofrenie is een van de ernstige typen psychische stoornissen. Steeds meer tekenen wijzen erop dat schizofrenie het gevolg is van genetische factoren. Het zijn niet alleen de genen die de ontwikkeling van de stoornis beïnvloeden. Er spelen dus ook andere factoren mee, die variëren van structurele afwijkingen in de hersenen tot een biochemische onbalans. De genetische achtergrond van schizofrenie: de psychische aandoening schizofrenie heeft duidelijke genetische componenten. Hoe nauwer de genetische band tussen iemand met schizofrenie en een ander familielid, des te waarschijnlijker is het dat de andere persoon ook schizofrenie ontwikkelt Kunnen genen de omgeving beïnvloeden? Volgens ontwikkelingspsychologe Sandra Scarr (1993,1998) is de genetische erfenis die kinderen van hun ouders meekrijgen niet alleen bepalend voor hun genetische eigenschappen maar heeft zij ook een actieve invloed op hun omgeving. Volgens Scarr kan de genetische aanleg van een kind zijn of haar omgeving op 3 manieren beïnvloeden. - kinderen kunnen actieve genotype omgevingseffecten veroorzaken doordat ze zich richten op de aspecten van hun omgeving die het meest aansluiten op hun genetisch bepaalde capaciteiten. - in sommige gevallen is er sprake van passieve genotype omgevingseffecten. Daarbij worden de genen van de ouders geassocieerd met de omgeving waarin kinderen opgroeien. - er bestaan ook evocatieve genotype omgevingseffecten, waarbij de genen van een kind een specifiek type omgeving oproepen. Het veeleisende gedrag van een baby kan er toe leiden dat zijn ouders eerder inspringen op zijn behoeften dan ze zouden doen als het kind minder veeleisend was. Gedragspatronen en eigenschappen zijn niet alleen het gezamenlijke resultaat van genetische factoren en omgevingsfactoren, de relatieve invloed van genen en omgeving verschuift ook nog eens in de loop van een mensenleven. Actieve genotype omgevingseffecten: situaties waarin kinderen zich richten op de aspecten van hun omgeving die het meest aansluiten op hun genetisch bepaalde capaciteit. Passieve genotype omgevingseffecten: situaties waarin de genen van de ouders worden geassocieerd met de omgeving waarin kinderen opgroeien. Evocatieve genotype omgevingseffecten: situaties waarin de genen van een kind een specifiek type omgeving oproepen.

4 1.2 Prenatale groei en verandering Vanaf het moment van conceptie gaat de ontwikkeling van een ongeboren kind onophoudelijk door. De prenatale groei wordt van af het begin beïnvloedt door omgevingsfactoren Bevruchting: het moment van conceptie Bij de bevruchting komen een zaadcel en een eicel samen om de ééncellige zygote te creëren waarmee het leven van elk mens begint De stadia van de prenatale periode: het begin van de ontwikkeling De prenatale periode bestaat uit drie stadia: het germinale, het embryonale en het foetale stadium. Het germinale stadium: bevruchting tot twee weken In het germinale stadium, het eerste en kortste stadium van de prenatale periode, begint de zygote zich te delen en in complexiteit toe te nemen. Tijdens het germinale stadium gaat de methodische celdeling voortvarend van start. Als de placenta volledig is ontwikkeld, fungeert zij als een doorgeefluik tussen moeder en foetus, waarbij ze voeding en zuurstof levert via de navelstreng. Germinaal stadium: het eerste stadium van de prenatale periode, dat plaatsvindt tijdens de eerste twee weken van de conceptie. Placenta: een doorgeefluik tussen de moeder en de foetus waardoor voeding en zuurstof via de navelstreng wordt geleverd. Het embryonale stadium: twee weken tot acht weken Aan het einde van de germinale periode heeft het organisme zich stevig genesteld in de wand van de baarmoeder van zijn moeder. Een van de hoogtepunten tijdens het embryonale stadium is de ontwikkeling van de belangrijkste organen en de fundamentele anatomie. In het begin heeft het kind 3 aparte lagen. De buitenste laag van het embryo, het ectoderm, zal de huid, haar, tanden, zintuigen, hersenen en het ruggenmerg vormen. Het endoderm, de binnenste laag, produceert het spijsverteringsstelsel, de lever, de alvleesklier en het ademhalingsstelsel. Tussen het endoderm en het ectoderm in zit het mesoderm, waaruit de spieren, de botten, het bloed en de bloedsomloop worden gevormd. Embryonaal stadium: de periode van 2 tot 8 weken na de bevruchting, waarin grote veranderingen plaatsvinden in de belangrijkste organen en de fundamentele anatomie.

5 Het foetaal stadium: acht weken tot de geboorte Pas in het foetale stadium wordt het ontwikkelende kind direct als zodanig herkenbaar. Het begint rond de 8 weken na de conceptie en eindigt bij de geboorte. Het ontwikkelende kind, dat nu foetus heet, ondergaat in dit stadium verbazingwekkend snelle veranderingen. Organen worden steeds verder gedifferentieerd en beginnen te werken. Met 3 maanden kan de foetus slikken en plassen. In de achtste tot de 24 ste week na de conceptie worden hormonen vrijgegeven die leiden tot de toenemende differentiatie van mannelijke en vrouwelijke foetussen. Volgens de speculaties van sommige wetenschappers kan dit uiteindelijk leiden tot verschillen in mannelijke en vrouwelijke hersenstructuren en zelfs tot latere variaties in geslacht gerelateerd gedrag. Foetaal stadium: het stadium van prenatale ontwikkeling dat begint rond 8 weken na de conceptie en eindigt bij de geboorte. Foetus: een ontwikkeld kind van 8 weken na de conceptie tot de geboorte. Lichaamsverhoudingen: tijdens het foetale stadium veranderen de verhoudingen van het lichaam ingrijpend. Met 2 maanden vormt het hoofd ongeveer de helft van de foetus, maar bij de geboorte is dat een kwart Problemen rond de conceptie Onvruchtbaarheid, zo n 15% van de stellen lijdt aan onvruchtbaarheid, wat letterlijk betekent dat je niet in staat bent een kind voort te brengen. Hoe ouder de ouders, hoe groter de kans op onvruchtbaarheid. Sommige problemen kunnen worden verholpen door medicijnen of een operatie. Een andere optie is kunstmatige inseminatie, een procedure waarbij de zaadcellen van een man door een arts direct in de baarmoederhals van een vrouw worden gebracht. Bevruchting kan ook buiten het lichaam van de moeder plaatsvinden. In vitro fertilisatie (IVF) is een procedure waarbij een aantal eicellen uit de eierstokken van een vrouw worden verwijderd, waarna zij is een laboratorium worden bevrucht door de zaadcellen van een man. Ook gamete intrafallopian transfer (GIFT) en zygote intrafallopian transfer (ZIFT) zijn procedures waarbij een eicel en een zaadcel of een bevruchte eicel in de eileiders van een vrouw worden geplaatst. Bij IVF, GIFT en ZIFT worden de cellen ofwel geïmplanteerd in de vrouw die de donoreicellen heeft geleverd, ofwel in een draagmoeder, een vrouw die heeft toegezegd het kind te dragen. Bovendien is de voortplantingstechniek inmiddels zo ontwikkeld dat ouders het geslacht van hun baby zelf kunnen kiezen.

6 Ethische kwesties Draagmoederschap werpt verschillende ethische en juridische vragen op en kan ook tot emotionele problemen leiden. In sommige gevallen weigeren draagmoeders het kind na de geboorte af te staan, in andere gevallen willen ze graag een rol spelen in het leven van het kind. Miskraam en abortus Een miskraam, ook wel spontane abortus genoemd, vindt plaats wanneer de zwangerschap eindigt voordat het ontwikkelde kind buiten de baarmoeder kan overleven. Zo n 15% tot 20% van alle zwangerschappen eindigt in een miskraam. Bij een abortus kiest een moeder er vrijwillig voor om haar zwangerschap te beëindigen. Nederland en België behoren nog steeds tot de groep landen met het laagste abortuscijfer. Onvruchtbaarheid: het onvermogen om zwanger te worden na 12 tot 18 maanden proberen. Kunstmatige inseminatie: een procedure waarbij de zaadcellen van een man door een arts direct in de vagina van een vrouw worden geplaatst. In vitrofertilisatie (IVF): een procedure waarbij een aantal eicellen uit de eierstokken van een vrouw worden verwijderd, waarna zij in een laboratorium worden bevrucht door de zaadcellen van een man. Draagmoeder: een vrouw die heeft toegezegd een kind te dragen als de moeder die de donoreitjes levert niet zwanger kan worden De prenatale omgeving: bedreigingen voor de ontwikkeling Er zijn tekenen die erop wijzen dat een zwangere vrouw door nervositeit de slaappatronen van haar foetus kan beïnvloeden. Bovendien kunnen bepaalde aspecten van het gedrag van moeders en vaders, zowel voor als na de conceptie, levenslange gevolgen hebben voor het kind. Sommige gevolgen manifesteren zich direct, maar veel mogelijke problemen komen pas na de geboorte aan het licht. Een aantal van de meest ingrijpende gevolgen is het resultaat van teratogene effecten. Een teratogeen effect is een omgevingsfactor zoals een drug, een chemische stof, een virus of een andere factor die leidt tot een geboorteafwijking. In sommige fasen van de prenatale ontwikkeling heeft een bepaalde teratogene stof maar heel weinig invloed. In andere perioden kan diezelfde stof echter verregaande consequenties hebben. In het algemeen hebben teratogenen het grootste effect tijdens de perioden van bijzonder snelle prenatale ontwikkeling. Teratogene effecten: factoren die leiden tot een geboorteafwijking

7 Gevoeligheid voor teratogene stoffen: de mate van gevoeligheid van verschillende delen van het lichaam is afhankelijk van het ontwikkelingsstadium waarin ze zich bevinden. Het voedingspatroon van de moeder Een moeder die gevarieerd eet en zorgt dat ze de juiste voedingsstoffen binnenkrijgt heeft waarschijnlijk minder last van complicaties tijdens de zwangerschap, een gemakkelijkere bevalling en een gezondere baby dan een moeder die niet genoeg voedingsstoffen binnenkrijgt. De leeftijd van de moeder Vrouwen krijgen tegenwoordig op latere leeftijd kinderen dan een paar decennia geleden. Dat is het gevolg van veranderingen in de samenleving. Steeds meer vrouwen kiezen ervoor om eerst een vervolgopleiding af te ronden en een carrière te beginnen voor ze hun eerste kind krijgen. Oudere moeders hebben veel meer kans op een kind met het Downsyndroom, een verstandelijke handicap. De zwangerschapsrisico s zijn niet alleen groter voor ongebruikelijk oude moeders, maar ook voor heel jonge moeders. Vrouwen die zwanger worden tijdens de adolescentie hebben meer kans op een vroeggeboorte. De prenatale begeleiding van de moeder De slechte sociale en economische omstandigheden van de moeders spelen een rol. Het is zelfs mogelijk dat armoede of sociale omstandigheden de aanleiding vormden voor de zwangerschap. Gezondheid van de moeder Op bepaalde momenten in de zwangerschap kan een ziekte van een zwangere vrouw rampzalige gevolgen hebben. Als de moeder bijvoorbeeld voor de 11 de week van haar zwangerschap rubella krijgt, kan haar baby daar ernstige gevolgen van ondervinden, zoals blindheid, doofheid, hartafwijkingen of hersenbeschadiging. Waterpokken kunnen bijvoorbeeld tot geboorteafwijkingen leiden, en de bof kan de kans op een miskraam verhogen. Drugs en medicijngebruik van de moeder Moeders die drugs of medicijnen gebruiken kunnen hun ongeboren kind ernstig in gevaar brengen. Zo kan een aspirientje tegen de hoofdpijn bij de foetus tot bloedingen leiden. Sommige medicijnen die door moeders worden gebruikt veroorzaken pas tientallen jaren later problemen bij hun kinderen. Drugs brengen nog grotere risico s voor de prenatale omgeving met zich mee. Ten eerste kunnen de kwaliteit en de zuiverheid van drugs die illegaal zijn aangeschaft aanzienlijk variëren.

8 Het is lastig om precies vast te stellen wat de langetermijneffecten van cocaïne gebruik zijn, omdat het vaak gepaard gaat met slechte prenatale zorg en slechte verzorging na de geboorte. In veel gevallen is het de slechte verzorging door de verslaafde moeder die problemen bij hun kinderen veroorzaakt, en niet zozeer de blootstelling aan de drug. Moeders die alcohol, tabak en cafeïne gebruiken Een zwangere vrouw die denkt af en toe een wijntje of een sigaret geen waarneembaar effect heeft op haar ongeboren kind, houdt zichzelf hoogstwaarschijnlijk voor de gek: steeds meer signalen wijzen erop dat zelfs kleine hoeveelheden alcohol en nicotine de ontwikkeling van de foetus kunnen verstoren. Ongeveer 1 op de 750 baby s wordt geboren met het Foetaal Alcohol Syndroom (FAS), een stoornis die kan leiden tot ondergemiddelde intelligentie en soms tot verstandelijke beperkingen. In het geval van Foetale Alcohol Effecten (FAE) vertonen kinderen als gevolg van het alcoholgebruik van hun moeder een aantal, maar niet alle, problemen die kenmerkend zijn voor het foetale alcohol syndroom. Rokers hebben 2 keer zo veel kans als niet rokers op baby s met een abnormaal laag geboortegewicht, en de baby s van rokers zijn gemiddeld kleiner dan die van niet rokers. FAS: een stoornis die wordt veroorzaakt doordat moeder tijdens de zwangerschap aanzienlijke hoeveelheden alcohol neemt en die kan leiden tot verstandelijke beperkingen en groeiachterstand. FAE: een situatie waarin kinderen als gevolg van het alcoholgebruik van hun moeder een aantal, maar niet alle, problemen vertonen die kenmerkend zijn voor het foetale alcohol syndroom. Hebben vaders invloed op de prenatale omgeving? Een vader in spe zou niet moeten roken. Meeroken kan de gezondheid van de moeder aantasten, die daardoor weer de gezondheid van haar ongeboren kind in gevaar brengt. Daarnaast kan een vader die alcohol en drugs als cocaïne gebruikt niet alleen chromosomale schade veroorzaken die van invloed kan zijn op de foetus, maar kan hij ook de prenatale omgeving beïnvloeden door stress bij de moeder te veroorzaken en een ongezonde omgeving te creëren.

9 2 De geboorte en het pasgeboren kind 2.1 Geboorte Weeën: het begin van de geboorte Gemiddeld 266 dagen na de conceptie zorgt een proteïne die CRH (corticotropine releasing hormone) heet voor het vrijkomen van bepaalde hormonen en het begin van het proces dat tot de geboorte leidt. Een hormoon dat in deze fase een belangrijke rol speelt is oxytocine, dat wordt afgescheiden door de hypofyse van de moeder. Tijdens de prenatale periode wordt de baarmoeder, die bestaat uit spierweefsel, langzaam groter naarmate de foetus groeit. Als de baby op het punt staat geboren te worden, begint de baarmoeder met tussenpozen samen te trekken. De steeds heftiger wordende weeën dienen om het hoofd van de foetus tegen de baarmoederhals te drukken. De bevalling verloopt in 3 fasen: Tijdens de 1 ste fase of ontsluitingsfase treden de weeën aanvankelijk om de 8 tot 10 minuten op en duren ze ongeveer dertig seconden. Als de weeën op hun heftigst zijn, tijdens de zogenaamde overgangsfase, opent de baarmoedermond zich volledig en rekt zij uiteindelijk genoeg mee om het hoofd van de baby te laten passeren. De 2 de fase van de bevalling, de uitdrijvingsfase, duurt meestal een minuut of negentig. In deze fase wordt het hoofd van de baby met elke wee een stukje zichtbaarder, waardoor de vaginale opening verder wordt opgerekt. Omdat het gebied tussen de vagina en het rectum heel erg moet meerekken, krijgt een vrouw soms een episiotomie of knip om de opening van de vagina te vergroten. De 3 de fase vindt plaats wanneer de navelstreng en de placenta worden geboren. Dit verloopt het makkelijkst en duurt slechts een paar minuten. Episiotomie: een knip om de opening van de vagina te vergroten zodat de baby geboren kan worden Geboorte: van een foetus tot neonaat Het exacte moment van de geboorte vindt plaats wanneer de foetus de baarmoeder via de baarmoederhals heeft verlaten en door de vagina passeert om het lichaam van zijn moeder volledig te verlaten.

10 De Apgar score Meestal wordt een pasgeboren baby eerst aan een snelle visuele inspectie onderworpen. De verloskundigen gebruiken de Apgar score, een standaard meetsysteem waarmee de gezondheid van een pasgeboren baby kan worden bepaald aan de hand van verschillende factoren. Dit systeem richt zich op 5 fundamentele eigenschappen: huidkleur, hartslag, reflexen, spierspanning en ademhaling. Zuurstofgebrek, of anoxia, van een paar minuten kan leiden tot hersenbeschadiging omdat er hersencellen afsterven. Bovendien kan anoxia tot zo n hoge bloeddruk leiden dat er bloedingen in de hersenen optreden. Apgar score: een standaard meetsysteem waarmee de gezondheid van een pasgeboren baby kan worden bepaald a.d.h.v. verschillende factoren. Anoxia: zuurstofgebrek van een paar minuten kan leiden tot hersenbeschadiging. Fysieke verschijning en de eerste kennismaking Over het belang van die eerste ontmoeting tussen ouder en kind is het laatste nog lang niet gezegd. Sommige psychologen en artsen meenden dat bonding ( hechting ), het intieme fysieke en emotionele contact tussen ouder en kind tijdens de periode direct na de geboorte, cruciaal was voor de vorming van een duurzame relatie. Hoewel de hechting tussen moeder en kind niet cruciaal belang lijkt, is het wel belangrijk dat pasgeboren vlak na de geboorte worden gestreeld en gemasseerd. De lichamelijke stimulans bevordert de aanmaak van chemicaliën in de hersenen die de groei in werking zetten. Bonding ( hechting ): het intieme, fysieke en emotionele contact tussen ouder en kind in de periode direct na de geboorte Opvattingen over bevallen: waar medische zorg en attitudes samenkomen Moet de geboorte thuis of in een ziekenhuis, met een arts, verpleegster of verloskundige? De keuze voor een bepaalde geboortetechniek hangt vaak af van iemands waarden en opvattingen. Geen enkele methode zal voor alle moeders en vaders effectief zijn. Alternatieve manieren om te bevallen De Lamaze methode: een training die wekelijks doorgaat ter voorbereiding op de bevalling. Ze leren er verschillende delen van het lichaam op commando te ontspannen. Het gaat erom dat ze op een positieve manier leren omgaan met pijn en dat hun lichaam niet te gespannen is als zich een wee aandient. Kraamhotels: de kamers lijken meer op een slaapkamer dan op een verloskamer.

11 Pijn tijdens de bevalling Elke vrouw die een baby heeft gekregen zal beamen dat bevallen pijnlijk is. Maar bevallingspijn is goede pijn, want het lichaam doet wat hij moet doen, het is geen teken dat er iets mis is. Verdoving en pijnbestrijding Een van de grootste stappen in de moderne medische wetenschap is de ontdekking van medicijnen die pijn verlichten. Er zijn 2 vormen van de ruggenprik: De spinale anesthesie: hierbij wordt het bekken en het onderlichaam volledig verdoofd, waardoor je niet meer kan persen, deze wordt dan ook afgeraden, wel voor een keizersnede. De epidurale anesthesie: hierbij wordt een deel van het bekken verdoofd waardoor je het nog wel voelt maar minder. Ziekenhuisverblijf na de bevalling: baren en vertrekken? Hoe langer, hoe beter. Moeders zijn het meest tevreden met de medische zorg die ze krijgen als ze na de geboorte van hun kind langer dan een dag in het ziekenhuis kunnen blijven. Sommige verzekeringsmaatschappijen willen echter dat vrouwen al na 24u uit het ziekenhuis worden ontslagen. 2.2 Complicaties bij de geboorte Premature baby s: te snel, te klein Te vroeg geboren of premature baby s komen minder dan 38 weken na de conceptie ter wereld. Omdat ze geen tijd hebben gehad om zich als foetus volledig te ontwikkelen, lopen premature baby s een groot risico om ziek te worden of te sterven. De gemiddelde pasgeborene weegt ongeveer 3400 gram, terwijl baby s met een laag geboortegewicht minder dan 2500 gram wegen. De meeste baby s met een laag geboortegewicht zijn prematuur, maar sommige zijn groeivertraagd. Groeivertraagde baby s wegen als gevolg van een vertraagde foetale groei 90 procent van het gemiddelde gewicht van kinderen van dezelfde leeftijd. Baby s met een laag geboortegewicht zijn bijvoorbeeld heel gevoelig voor infecties. En omdat hun longen niet de tijd hebben gehad om zich volledig te ontwikkelen, hebben premature baby s ook problemen met hun zuurstofopname. Daardoor kunnen zij het Respiratory Distress Syndrome (RDS) ontwikkelen, dat fatale gevolgen kan hebben. Om de gevolgen van het RDS te ondervangen worden baby s vaak in een couveuse geplaatst, een ruimte waarin de temperatuur en de zuurstofinhoud gereguleerd kunnen worden. 60% van de te vroeg geboren baby s heeft helemaal geen probleem. Premature baby s: baby s die minder dan 38 weken na de conceptie ter wereld komen. Baby s met een laag geboortegewicht: baby s die minder dan 2500 gram wegen.

12 Groeivertraagde baby s: baby s die als gevolg van een vertraagde foetale groei 90% wegen dan het gemiddelde kind van dezelfde leeftijd. Baby s met een zeer laag geboortegewicht: de kleinsten van de kleinsten Het verhaal is minder positief voor baby s met een zeer laag geboortegewicht. Zij wegen minder dan 1250 gram of hebben, ongeacht hun gewicht, minder dan dertig weken in de baarmoeder doorgebracht. Vanaf het moment dat ze worden geboren verkeren baby s met een zeer laag geboortegewicht in groot gevaar, omdat hun organen nog niet volgroeid zijn. De levensvatbare leeftijd, het moment waarop een te vroeg geboren baby kan overleven, ligt nu op 22 weken na de conceptie. Baby s met een zeer laag geboortegewicht: <1250 gram of <30 weken zwangerschap Levensvatbare leeftijd: het moment waarop een te vroeg geboren baby kan overleven. Waarom worden baby s te vroeg of met een te laag geboortegewicht geboren? In sommige gevallen worden de problemen veroorzaakt doordat er iets niet in orde is met het voortplantingssysteem van de moeder ( druk, stress ). In andere gevallen worden de baby s te vroeg geboren of zijn ze te licht doordat het voortplantingssysteem van de moeder nog niet volgroeid is. Moeders van onder de 15 lopen een grotere kans op een voortijdige bevalling dan oudere moeders. Tot slot kunnen factoren die van invloed zijn op de algemene gezondheid van de moeder, zoals voeding, kwaliteit van de medische zorg, hoeveelheid omgevingsstress en economische situatie allemaal verband houden met vroeggeboorten of een laag geboortegewicht Postmature baby s: te laat, te groot Postmature baby s, baby s die 2 weken na de uitgerekende datum nog niet geboren zijn, lopen verschillende risico s. De bloedtoevoer van de placenta kan minder worden, zodat de nog steeds groeiende foetus niet genoeg voeding meer krijgt. Daardoor kan ook de bloedtoevoer naar de hersenen afnemen, wat kan leiden tot hersenbeschadiging. Postmature baby s: baby s die 2 weken na de normale geboorte nog niet geboren zijn Keizersnede: ingrijpen in het geboortproces Bij een keizersnede wordt de baby operatief uit de baarmoeder verwijderd in plaats van geboren te worden via het geboortekanaal. Keizersneden worden vooral uitgevoerd als de baby in een stuit ligt. Bij een stuitligging bevindt niet het hoofd, maar de stuit of de voeten van de baby zich in het geboortekanaal. Verbeterde operatietechnieken, krachtige antibiotica en nieuwe medische technieken zoals foetale monitoren, apparaten waarmee de hartslag van de baby kan worden gemeten tijdens de weeën, hebben bijgedragen tot een snelle stijging van het aantal keizersneden.

13 Hoewel baby s die via een keizersnede gehaald zijn niet de stressvolle reis door het geboortekanaal hoeven maken, kan het feit dat zij op een relatief gemakkelijke manier de wereld betreden een remmende werking hebben op de normale afgifte van bepaalde stressgerelateerde hormonen, zoals catecholamines, in de bloedbaan van de pasgeborene. Keizersnede: een ingreep waarbij de baby operatief uit de baarmoeder wordt verwijderd in plaats van geboren te worden via het geboortekanaal. Foetale monitor: apparaten waarmee de hartslag van de baby kan worden gemeten tijdens de weeën Zuigelingensterfte en doodgeboren kinderen: de tragedie van de premature dood Doodgeboorte, de geboorte van een kind dat niet meer leeft, komt in minder dan een op de honderd gevallen voor. Soms wordt de dood al geconstateerd voordat de bevalling begint. In dat geval worden de weeën meestal opgewekt of voeren artsen een keizersnede uit om het babylichaampje zo snel mogelijk uit de moeder te verwijderen. In andere gevallen sterft de baby tijdens zijn reis door het geboortekanaal. Van zuigelingensterfte spreekt men als een kind in het eerste levensjaar sterft. Moedersterfte Elke minuut sterft een vrouw ergens op de wereld aan complicaties tijdens de zwangerschap of bevalling. Doodgeboorte: de geboorte van een kind dat niet meer leeft. Dit komt in minder dan 1 op de 100 gevallen voor. Zuigelingensterfte: overlijden van een kind binnen het eerste levensjaar Postpartum depressie: van hoge pieken naar diepe dalen Ongeveer 10% van alle nieuwe moeders wordt getroffen door een dergelijke periode van diepe depressie na de geboorte van een kind. In extreem zeldzame gevallen kan een postpartum depressie dodelijke gevolgen hebben. Voor moeders die aan een postpartum depressie lijden zijn de symptomen vaak verbijsterd. Als de depressie zich aandient, is dat vaak een complete verrassing. Er zijn bepaalde moeders die een grotere kans lijken te hebben op depressies, zoals vrouwen die op enig moment in het verleden depressief zijn geweest of bij wie depressie in de familie zit. Tot slot kan een postpartum depressie worden veroorzaakt door de grote schommelingen in de hormoonproductie die na de geboorte kunnen plaatsvinden. Een depressie van de moeder kan ook een negatief effect hebben op de relatie met de partner en op het mentale welzijn van andere gezinsleden. Daar komt nog bij dat kinderen van depressieve moeders eerder geneigd zijn tot antisociaal gedrag, zoals geweld.

14 2.3 Wat een pasgeboren baby allemaal kan In feite worden we allemaal te vroeg geboren. De herseninhoud van de gemiddelde pasgeboren baby bedraagt slechts een kwart van die van een volwassene. In werkelijkheid wist de evolutie waarschijnlijk heel goed wat ze deed: als we veel langer dan 9 maanden in het lichaam van onze moeder zouden blijven zitten, zou ons hoofd zo groot worden dat we nooit door het geboortekanaal zouden komen. Door relatief onderontwikkelde hersenen van mensenbaby s vormen een verklaring voor hun ogenschijnlijke hulpeloosheid Fysieke vaardigheden: voldoen aan de eisen van een nieuwe omgeving Pasgeboren baby s hebben verschillende reflexen, niet aangeleerde, onvrijwillige responsen die automatisch optreden in aanwezigheid van bepaalde stimuli. Een aantal van deze reflexen is al uitgebreid geoefend, omdat ze al verschillende maanden voor de geboorte aanwezig waren. De zuigreflex en de slikreflex stellen een baby in staat om direct voedsel tot zich te nemen. De zoekreflex, waarbij een baby zich in de richting draait van een stimulatiebron in de buurt van de mond, heeft ook te maken met eten. Niet alle reflexen die bij de geboorte aanwezig zijn zorgen ervoor dat de pasgeborene gewenste stimuli opzoekt. Reflexen: niet aangeleerde, gestructureerde, onvrijwillige responsen die automatisch optreden in aanwezigheid van bepaalde stimuli Zintuigen: kennismaken met de wereld Hoewel het gezichtsvermogen van een baby nog niet volledig is ontwikkeld, besteden neonaten actief aandacht aan bepaalde typen informatie in hun omgeving. Ze hebben vooral oog voor de dingen binnen hun gezichtsveld die de meeste informatie bevatten, zoals objecten die een scherp contrast vormen met de rest van hun omgeving. Bovendien kunnen baby s verschillende stadia van helderheid onderscheiden. Pasgeboren baby s kunnen niet alleen verschillende kleuren onderscheiden, ze lijken ook een voorkeur te hebben voor bepaalde kleuren. Pasgeboren baby s kunnen duidelijk ook horen. Ze reageren op bepaalde soorten geluiden. Zo vertonen ze schrikreacties op hard, plotseling lawaai. Net als bij het gezichtsvermogen is het gehoor van een pasgeboren baby nog niet zo scherp als het later wordt. Zijn gehoorsysteem is nog niet volledig ontwikkeld. Naast het gezichtsveld en het gehoor functioneren ook de andere zintuigen van een pasgeborene vrij goed.

15 2.3.3 Het leervermogen van de pasgeborene Klassieke conditionering Bij klassieke conditionering leert een organisme op een bepaalde manier reageren op een neutrale stimulus die dat type respons normaal gesproken niet teweeg brengt. Het belangrijkste kenmerk van klassieke conditionering is stimulus substitutie, waarbij een stimulus die normaal gesproken niet leidt tot een bepaalde reactie gekoppeld wordt aan een stimulus die die reactie wel oproept. Door de twee stimuli herhaaldelijk samen te presenteren zal de 2 de stimulus de eigenschappen van de eerste aannemen. Klassieke conditionering: een vorm van leren waarbij een organisme reageert op een neutrale stimulus die dat type respons normaal gesproken niet teweegbrengt. Vb.: een hongerige baby stopt met huilen wanneer haar moeder haar oppakt omdat ze opgepakt worden heeft leren associëren met gevoed worden. Operante conditionering Maar klassieke conditionering is niet de enige manier waarop baby s leren: ze reageren ook op operante conditionering. Een vorm van leren waarbij een vrijwillige respons versterkt of verzwakt wordt, afhankelijk van zijn associatie met positieve of negatieve consequenties. Bij operante conditionering leren baby s doelbewust in te spelen op hun omgeving om een bepaald gewenst gevolg tot stand te brengen. Net als klassieke conditionering treedt ook operante conditionering meteen na de geboorte in werking. Operante conditionering: een vorm van leren waarbij een vrijwillige respons versterkt of verzwakt wordt, afhankelijk van zijn associatie met positieve of negatieve consequenties. Vb.: een baby die leert dat glimlachen naar zijn ouders positieve aandacht oplevert, zal vaker gaan glimlachen. Gewenning De meest primitieve vorm van leren vindt waarschijnlijk plaats via gewenning of habituatie. Gewenning is de afnam in de reactie op een stimulus die plaatsvindt na herhaaldelijke presentatie van die stimulus. De ontwikkeling van gewenning als leerproces is gekoppeld aan fysieke en cognitieverijping. Het is aanwezig bij de geboorte en wordt de eerste 12 weken van de babytijd steeds uitgesprokener. Gewenning: de afname in de reactie op een stimulus die plaatsvindt na herhaaldelijke presentatie van die stimulus. Vb.: een baby die geïnteresseerd en verrast was toen hij een nieuw speeltje kreeg, toont geen interesse meer als hij het al verschillende keren gezien heeft.

16 2.3.4 Sociale vaardigheden: reageren op anderen Het is nog steeds niet duidelijk wanneer pure imitatie begint, hoewel het duidelijk lijkt dat sommige vormen van imitatie zeer vroeg beginnen. Imitatievaardigheden zijn belangrijk omdat effectieve sociale interactie met anderen voor een deel afhankelijk is van het vermogen om op de juiste manier op andere mensen te reageren en om de betekenis van de emotionele toestand van anderen te interpreteren. Pasgeboren baby s kunnen een cyclus van arousalstadia, verschillende waak- en slaapniveaus die variëren van diepe slaap tot grote opwinding. Hoewel deze cycli direct na de geboorte worden verstoord, komt er snel een grotere regelmaat in. De neonaat bezit dus niet alleen opmerkelijke vaardigheden op fysiek en perceptueel niveau, zijn sociale vaardigheden zijn net zo goed ontwikkeld. Arousalstadia: een cyclus van verschillende waak- en slaapniveaus bij pasgeboren baby s, die variëren van diepe slaap tot grote opwinding. Hoofdstuk 3: De babytijd 1. De fysieke ontwikkeling in de babytijd 1.1 Groei en stabiliteit Fysieke groei: de snelle schreden van de babytijd De eerste twee jaar van zijn leven groeit een mens razendsnel. Rond de 5 maanden heeft het geboortegewicht van de gemiddelde baby zich verdubbeld tot ongeveer 14 pond. Als het kind 2 is, is zijn hoofd nog slecht een 5 de deel van zijn lichaamslengte en tegen de tijd dat hij volwassen is, is het nog slechts een 8 ste. 4 principes van groei De disproportioneel grote omvang van een babyhoofd is een voorbeeld van een van de belangrijkste principes die ten grondslag liggen aan de menselijke groei: het cefalocaudale principe. Dit principe heeft betrekking op de richting van de groei. Volgens het cefalocaudale principe volgt groei een patroon dat begint met het hoofd en de bovenste lichaamsdelen en zich vervolgens uitstrekt naar de rest van het lichaam. Het proximodistale principe, gebaseerd op de Latijnse woorden dichtbij en ver weg, geeft aan dat de romp eerder groeit dan de armen en de benen. En pas nadat de armen en benen zijn gegroeid kunnen de vingers en de tenen groeien.

17 Volgens het principe van hiërarchische integratie ontwikkelen eenvoudige vaardigheden zich doorgaans afzonderlijk en onafhankelijk van elkaar. Later worden deze vaardigheden echter geïntegreerd in complexere vaardigheden. Het laatste belangrijke groeiprincipe van de onafhankelijkheid van systemen, dat aangeeft dat verschillende lichaamssystemen een verschillend groeitempo kennen. Cefalocaudaal principe: het principe dat groei een patroon vormt dat begint met het hoofd en de bovenste lichaamsdelen en zich vervolgens uitstrekt naar de rest van het lichaam. Proximodistaal principe: het principe dat de ontwikkeling zich vanuit het centrum van ons lichaam naar buiten toe voltrekt. Principe van hiërarchische integratie: het principe dat eenvoudige vaardigheden zich doorgaans afzonderlijk en onafhankelijk van elkaar ontwikkelen, maar later geïntegreerd worden in complexe vaardigheden. Principe van onafhankelijkheid van systemen: het principe dat verschillende lichaamssystemen een verschillend groeitempo kennen Het zenuwstelsel en de hersenen: de fundamenten van onze ontwikkeling Het zenuwstelstel bestaat uit de hersenen en de zenuwen die zich door het hele lichaam heen bevinden. Neuronen zijn de basiscellen van het zenuwstelsel. Net als de andere cellen in ons lichaam hebben neuronen een cellichaam dat een nucleus of celkern bevat. Aan de andere kant hebben neuronen een lang uiteinde dat een axon heet, het deel van het neuron dat boodschappen bevat die bestemd zijn voor andere neuronen. Ze communiceren met andere neuronen door middel van chemische boodschappers, neurotransmitters geheten, die tussen de kleine spleten tussen neuronen reizen. Die spleten worden synapsen genoemd. Na de geboorte blijft de omvang van de neuronen toenemen. Ze krijgen steeds meer dendrieten en hun axonen worden bedekt met myeline, een vettige substantie die, net als de isolatie om een elektriciteitsdraad, bescherming biedt en de overdracht van zenuwsignalen versnelt. Tijdens het groeien zijn de neuronen van een baby ook in beweging, ze groeperen zich naar functie. Sommige neuronen verplaatsen zich naar de hersenschors, de bovenste laag van de hersenen, terwijl andere op subcorticale niveaus, onder de hersenschors, terechtkomen. Neuron: de basis van het zenuwstelsel. Synaps: de spleten in de verbindingen tussen neuronen waardoor neuronen chemisch met elkaar communiceren.

18 Myeline: een vettige substantie die de neuronen helpt beschermen en de overdracht van zenuwsignalen versnelt. Hersenschors: de bovenste laag van de hersenen. Omgevingsinvloeden op ontwikkeling van de hersenen De ontwikkeling van de hersenen, die zich voor een groot deel automatisch voltrekt als gevolg van genetisch bepaalde patronen, is ook zeer gevoelig voor omgevingsinvloeden. De plasticiteit, de mate waarin zich ontwikkelende structuren of gedragspatronen te veranderen zijn als gevolg van ervaringen, is bij de hersenen relatief groot. Een gevoelige periode is een specifieke maar afgebakende tijd, meestal vroeg in het leven van een organisme, waarin dat organisme het meest gevoelig is voor omgevingsinvloeden die betrekking hebben op een specifiek facet van de ontwikkeling. Een gevoelige periode kan verband houden met de ontwikkeling van bepaald gedrag of met de ontwikkeling van een structuur van het lichaam, zoals de vorming van de hersenen. Plasticiteit: de gevoeligheid van een zich ontwikkeld organisme voor omgevingsinvloeden. Gevoelige periode: een afgebakende periode, meestal vroeg in het leven, waarin het organisme extra gevoelig is voor omgevingsinvloeden die betrekking hebben op een bepaald facet van de ontwikkeling Integratie van de lichaamssystemen: de levenscycli van de babytijd Ritmen en stadia De harmonie tussen de verschillende activiteiten van een baby komt met name tot stand dor de ontwikkeling van verschillende lichaamsritmen, zich herhalende, cyclische gedragspatronen. Sommige ritmen zijn direct zichtbaar, zoals de overgang van waken naar slapen. Andere zijn subtieler maar nog steeds gemakkelijk op te merken, zoals ademhalings- en zuigpatronen. Een van de belangrijkste lichaamsritmen is dat van de gedragstoestand van een baby, zijn mate van bewustzijn tijdens zowel innerlijke als externe stimulatie. Ritmen: zich herhalende, cyclische gedragspatronen. Gedragstoestand: de mate van bewustzijn van een baby tijdens innerlijke en externe stimulatie. Slaap: misschien om te dromen Het begin van zijn leven brengt een baby vooral slapend door. Gemiddeld slaapt een pasgeboren baby 16 tot 17 uur per dag. Soms bewegen hun gesloten ogen zich van links naar rechts. Deze periode van actieve slaap lijkt sterk op de Rapid Eye Movement slaap (REM) die oudere kinderen en volwassenen doormaken en die geassocieerd wordt met dromen.

19 Aanvankelijk vormt deze REM achtige slaap ongeveer de helft van de slaaptijd van een baby, terwijl dat bij een volwassene slechts 20% is. Rapid Eye Movement (REM) slaap: de periode tijdens de slaap van ouderen kinderen en volwassenen die geassocieerd wordt met dromen. 1.2 De motorische ontwikkeling Reflexen: onze aangeboren fysieke vaardigheden De fundamentele reflexen Reflexen zijn niet aangeleerde, gestructureerde onvrijwillige responsen die automatisch optreden in de aanwezigheid van bepaalde stimuli. Reflexen dienen vaak om te overleven en het welzijn van het kind te verzekeren.. Gezien de beschermende functie van veel reflexen lijkt het nuttig als we ons hele leven lang zouden houden. Oefenen op reflexen kan soms meer kwaad dan goed doen. Volgens de Amarican Academy of Pediatrics kan gestructureerd oefenen bij baby s leiden tot overbelasting van de spieren, gebroken botten en ontwrichte ledematen, consequenties die absoluut niet opwegen tegen de onbewezen voordelen die oefening met zich mee zou kunnen brengen. Ethische en culturele variaties en overeenkomsten bij reflexen Hoewel reflexen per definitie genetisch bepaald en bij alle kinderen aanwezig zijn, bestaan er culturele variaties in de manier waarop ze zich manifesteren. Neem het Moro reflex, die geactiveerd wordt als de ondersteuning voor de nek en het hoofd plotseling verdwijnt. De baby spreidt direct zijn armen uit en lijkt zich vervolgens ergens aan vast te willen klampen. Soms zijn reflexen nuttige diagnostische instrumenten voor kinderartsen. Omdat reflexen op vaste tijdstippen verschijnen en verdwijnen, kan hun aan of afwezigheid op een bepaald moment in de babytijd erop wijzen dat er iets mis is met de ontwikkeling van een kind. Reflexen: niet aangeleerde, gestructureerde, onvrijwillige responsen die automatisch optreden in de aanwezigheid van bepaalde stimuli Motorische ontwikkeling bij baby s: fysieke mijlpalen Er bestaan waarschijnlijk geen duidelijker fysieke veranderingen dan het groeiende scala aan motorische vaardigheden dat baby s de eerste 2 jaar van hun leven aanleren. Grove motoriek Hoewel de motorische vaardigheden van pasgeboren baby s niet vreselijk complex zijn in vergelijking met de prestaties die ze niet veel later zullen verrichten, zijn baby s toch tot bepaalde soorten bewegingen in staat.

20 Rond de leeftijd van 9 maanden kunnen de meeste baby s lopen door zich vast te houden aan meubels, en aan het eind van hun eerste levensjaar kan de helft van alle kinderen goed lopen. Fijne motoriek Tijdens het perfectioneren van hun grove motorische vaardigheden, zoals rechtop zitten en lopen, maken baby s ook vorderingen op het gebied van de fijne motoriek. Als ze 3 maanden oud zijn, zijn ze enigszins in staat om de beweging van hun ledematen op elkaar af te stemmen. Als baby s 11 maanden zijn, kunnen ze objecten van de grond oprapen die zo klein zijn als knikkers. Wanneer ze 2 jaar zijn, kunnen kinderen voorzichtig een beker vasthouden, naar hun lippen brengen en een slok nemen zonder te morsen. Baby s beginnen eerst dingen op te pakken met hun hele hand. Als ze ouder worden, gebruiken ze een pincetgreep, waarbij duim en wijsvinger samen een cirkel vormen Dynamische systeemtheorie: hoe de motorische ontwikkeling wordt gecoördineerd Motorische ontwikkeling kan gemakkelijk worden gezien als een serie afzonderlijke motorische prestaties, maar in werkelijkheid ontwikkelingen al deze vaardigheden zich niet in het luchtledige. Iedere vaardigheid ontwikkelt zich in de context van andere motorische vermogens. In de dynamische systeemtheorie wordt beschreven hoe gedragingen worden samengesteld. Met samengesteld bedoelt men de coördinatie van allerlei vaardigheden die een kind ontwikkelt, variërend van de ontwikkeling van zijn spieren, waarnemingsvermogens en zenuwstelsel tot zijn motivatie om bepaalde motorische activiteiten uit te voeren en de steun van de omgeving te krijgen. Ontwikkelingsnormen: het individu in vergelijking met de groep Normen zijn de gemiddelde prestaties van een grote steekproef van kinderen van een bepaalde leeftijd. Ze maken vergelijkingen mogelijk tussen de prestaties van 1 specifiek kind en de gemiddelde prestaties van de kinderen uit de steekproef. Een van de meest gebruikte technieken om vast te stellen hoe kinderen presteren ten opzichte van de norm is de Brazelton Neonatal Behavioral Assessment Scale (NBAS), een meetinstrument dat ontworpen is om erachter te komen hoe kinderen neurologisch en gedragsmatig op hun omgeving reageren. De NBAS is een aanvulling op traditionele Apgar score, die direct na de geboorte wordt vastgesteld. De NBAS duurt ongeveer 30 minuten. Normen: het gemiddelde functioneren van een grote steekproef van kinderen van een bepaalde leeftijd. NBAS: een meetinstrument dat ontworpen is om erachter te komen hoe kinderen neurologisch en gedragsmatig op hun omgeving reageren.