Voedingsadviezen voor volwassenen met diabetes mellitus

Transcriptie

1 Voedingsadviezen voor volwassenen met diabetes mellitus Afdeling Diëtetiek Locatie Purmerend/Volendam

2 Behandeling De behandeling van diabetes is gericht op het normaliseren van de bloedglucosewaarde. Diabetes verhoogt de kans op hart- en vaatziekten. Een langdurig hoog bloedglucosegehalte tast de bloedvaten aan, wat onder andere kan leiden tot problemen aan handen, voeten, ogen en achteruitgang van de nieren. Door een goede behandeling en een aangepaste leefstijl kunnen bestaande klachten verminderen en neemt het risico op problemen op de lange termijn af. De behandeling van diabetes mellitus bestaat uit dieetadvies en medicatie gebruik. Het dieetadvies De basis van het dieet is een gezonde voeding. Om diabetes onder controle te houden is het verstandig om rekening te houden met onderstaande punten. Aandacht voor de koolhydraten Iedereen heeft dagelijks koolhydraten nodig. Als u diabetes heeft is het belangrijk om de koolhydraten over de dag te verdelen. Een regelmatige voeding bestaat uit drie hoofdmaaltijden (ontbijt, lunch en avondmaaltijd) en eventueel een tussendoortje(s). Een vaste hoeveelheid koolhydraten per maaltijd is verstandig. Dit voorkomt grote schommelingen in het bloedglucosegehalte. Er zijn verschillende soorten koolhydraten: zetmeel bijvoorbeeld: brood, aardappelen, rijst, pasta, couscous, bulgur, peulvruchten melksuiker bijvoorbeeld melk, karnemelk, yoghurt, vla, kwark etcetera (behalve kaas en boter) vruchtensuiker bijvoorbeeld fruit, vruchtensap suiker bijvoorbeeld snoep, frisdrank, ijs, honing, limonade, gebak, koek, zoet beleg Deze verschillende soorten koolhydraten worden in het lichaam omgezet in 2

3 glucose. Vroeger werd gedacht dat een patiënt met diabetes geen suiker mocht. 3

4 Tegenwoordig weet men dat suiker in de voeding (bijvoorbeeld in de vorm van een koekje of zoet beleg) heel goed mogelijk is. Echter teveel suiker is niet goed, dat geldt voor iedereen. Suiker levert behalve calorieën geen andere waardevolle voedingsstoffen voor het lichaam. De volgende producten kunt u gebruiken zonder daarvoor iets anders weg te laten en hebben geen/nauwelijks invloed op de bloedglucose: rauwkost suikervrije kauwgum (mineraal)water, light frisdrank en thee/koffie zonder suiker bouillon of ongebonden soep (niet dagelijks bij een verhoogde bloeddruk) kaas, vlees(waren) en noten (overschrijd niet de aanbevolen hoeveelheden) De 5 p s De 5 p s bestaan uit: pizza, pannenkoeken, poffertjes, patat en pasta. Dit zijn maaltijden met veel koolhydraten die binnen 1 tot 2 uur een stijging van de bloedglucosewaarden geven. Vet heeft geen directe invloed op de bloedglucosewaarden, maar kan wel zorgen voor een vertraagde maagontlediging. Deze vertraging kan ertoe leiden dat de koolhydraten uit de voeding later opgenomen worden en zorgen voor een latere stijging van het bloedglucosegehalte. Etiketten lezen Op bijna alle verpakte voedingsmiddelen staat vermeld welke ingrediënten in een product verwerkt zijn. Dit wordt ook wel voedingswaardedeclaratie genoemd. Het ingrediënt dat als eerste genoemd wordt zit er het meest in. De voedingswaarde wordt vaak per 100 gram of 100 ml aangegeven. Deze getallen moeten nog omgerekend worden naar de hoeveelheid die gebruikt wordt. Staan de hoeveelheid koolhydraten niet vermeld op het etiket, dan kunt u deze opzoeken in een koolhydratentabel (bijvoorbeeld de Eettabel, van het Voedingscentrum). U kunt het verpakte voedingsmiddel ook vergelijken met een gelijkwaardig product. Soms zetten fabrikanten een bewering op het etiket. Deze beweringen zijn wettelijk beschermd. 4

5 Onderstaande beweringen verdienen de aandacht: De toevoeging halva- betekent: de helft van de normale hoeveelheid dan het vergelijkbare product. Bijvoorbeeld een portie (15 gram) gewone jam bevat 9 gram koolhydraten, en een portie halvajam bevat 4 gram koolhydraten. De toevoeging dieet- betekent: product past in een bepaald dieet. Er moet bij het product worden aangegeven welk dieet bedoeld wordt. Bijvoorbeeld dieetmargarine is niet minder vet, maar bevat meer onverzadigde vetten dan gewone margarine. De toevoeging light betekent: het product bevat ten minste 30 procent minder energie (calorieën), suiker, vet of zout dan het vergelijkbare gewone product. Ook wordt de bewering zonder toegevoegde suikers op voedingsmiddelen gebruikt. Dit betekent dat in de fabriek geen suiker is toegevoegd aan het product. Dit wil echter niet zeggen dat het voedingsmiddel geen suiker bevat, omdat het van nature suiker kan bevatten (bijvoorbeeld suiker uit fruit). Matig met zoetstoffen In plaats van suiker kunnen fabrikanten zoetstoffen aan producten toevoegen. Op de verpakking staat dan: gezoet met. Er zijn twee soorten zoetstoffen: Zoetstoffen die weinig of geen calorieën leveren Deze zoetstoffen zijn verkrijgbaar in tabletvorm, vloeibaar en poedervorm en worden toegevoegd aan fris- en zuiveldranken. Doordat ze nauwelijks tot geen energie leveren hebben ze geen invloed op het bloedglucosegehalte. Deze zoetstoffen zijn: acesulfaam-k, aspartaam, cyclamaat, saccharine en stevia. Zoetstoffen die wel calorieën leveren Deze zoetstoffen zijn sorbitol, isomalt, maltitol, xylitol en worden verwerkt in suikervrij snoep, bonbons, cake, chocolade, gebak, koek, pudding en ijs. Deze producten worden ook wel dia-betesproducten genoemd. Vroeger werden deze producten speciaal aanbevolen bij mensen met diabetes, omdat deze weinig invloed hebben op de bloedglucosewaarden. Echter bevatten deze producten vaak (verzadigd) vet en zijn duurder dan de gewone soorten. 5

6 Bij zoetstoffen geldt een aanvaardbare dagelijkse inname (ADI). Deze waarde geeft aan hoeveel van deze zoetstof maximaal per dag mag worden gebruikt. Dit is afhankelijk van het lichaamsgewicht en van de soort zoetstof. Het is daarom niet mogelijk om een eenduidige richtlijn over alle producten te geven. Uit onderzoek is gebleken dat zoetstoffen geen kwaad kunnen bij normaal gebruik. Weinig verzadigd vet Vetten horen bij een gezonde voeding. Diabetes verhoogt de kans op hart- en vaatziekten. Om dit risico te verlagen is het verstandig om zeer weinig producten met verzadigd vet te nemen en voldoende producten met onverzadigde vetten. Overdrijf het gebruik van onverzadigde vetten niet in verband met een hogere kans op overgewicht met bijbehorende gezondheidsrisico s. Verzadigd vet komt voor in voedingsmiddelen van dierlijke herkomst, zoals vlees, melk en kaas. Ook komt het voor in sommige plantaardige voedingsmiddelen zoals kokos en cacao. Kies bij voorkeur magere vleessoorten, magere of halfvolle zuivelproducten en 20+/30+ kaas. Onverzadigd vet komt met name voor in olie, vloeibare bak- en braadproducten, dieethalvarine, dieetmargarine, noten en zaden en vette vis (zalm, makreel, haring, forel of sardines). Matig met alcohol Alcohol heeft een ongunstig bloedglucose verlagend effect. Dit verlagende effect kan enkele uren na het alcoholgebruik optreden. Om deze reden wordt geadviseerd om alcohol tijdens of vlak na de maaltijd te nemen. Het bloedglucose verlagende effect kan aanhouden. Hierdoor kunt u bijvoorbeeld tijdens de nacht een hypo krijgen. Het is daarom belangrijk om de bloedglucosewaarden te controleren, vooral vlak voor het slapen gaan. Als u een alcoholhoudende drank zonder koolhydraten een aantal uren na een maaltijd neemt, wordt geadviseerd om er koolhydraten bij te eten, zoals een paar toastjes. Let op! Worst, kaas en pinda s bevatten geen of onvoldoende koolhydraten. Diabetespatiënten worden geadviseerd alleen alcohol drinken wanneer dit kan in combinatie met de voorgeschreven medicijnen. Let op! In alcoholvrij bier zitten meer koolhydraten dan in gewoon bier. Bovendien mis je bij alcoholvrije dranken het verlagende effect van alcohol. 6

7 Vezelrijk eten Het eten van een ruime hoeveelheid voedingsvezels zorgt ervoor dat het bloedglucosegehalte niet te snel stijgt na de maaltijd. Voedingsvezels komen met name voor in volkorenproducten en in producten als volkoren brood, aardappelen, peulvruchten, groenten en fruit. Ook zorgen voedingsvezels voor een verzadigend gevoel, een goede darmwerking en een cholesterolverlagend effect. Zorg voor een gezond lichaamsgewicht Een gezond gewicht is erg belangrijk. Hoe meer overgewicht, hoe hoger het risico op hart- en vaatziekten. Vooral bij teveel buikvet is dit risico hoger. De lichaamscellen worden hierdoor minder gevoelig voor insuline, met als gevolg een te hoog bloedglucosegehalte. Soms kan door gewichtsvermindering, bij diabetes mellitus type 2, het gebruik van medicijnen verminderen of stopgezet worden. Een gewichtsvermindering van 5 tot 10 % heeft in elk geval een goed effect op het bloedglucosegehalte, de insulinegevoeligheid, het cholesterolgehalte en de bloeddruk. Om af te vallen is het van belang anders te gaan eten dan u tot nu toe gewend was. U zult minder moeten eten van producten die veel calorieën leveren. Naast het letten op de voeding, is het belangrijk om voldoende te bewegen. Bewegen Regelmatig bewegen heeft een positief effect op diabetes, overgewicht, stress en het verlaagd het cholesterol en de bloeddruk. Het advies is om dagelijks 30 minuten te bewegen, bij overgewicht is het advies 1 uur. Denk bijvoorbeeld aan wandelen, fietsen, de hond uitlaten, in de tuin werken of klussen in huis. Als u meer beweegt dan normaal kan de bloedglucosewaarde dalen, hierdoor zou bij het spuiten van insuline een hypo kunnen ontstaan. Wees bedacht op de verschijnselen. Extra koolhydraten in de voeding kunnen nodig zijn om de bloedglucosewaarde op peil te houden. De voorkeur gaat uit naar minder spuiten voor de inspanning. Het is raadzaam om uw bewegingspatroon met een arts of diabetesverpleegkundige te overleggen in verband met eventuele aanpassingen in de insulinedosering. Vitamines Aanvulling van vitamines is niet nodig wanneer er volgens de aanbevolen dagelijkse 7

8 hoeveelheden en voldoende gevarieerd wordt gegeten. 8

9 Gedacht wordt dat extra kaneel en chroom zorgen voor een beter bloedglucosegehalte. Dit is niet wetenschappelijk aangetoond. Soms zijn wel extra vitamines als aanvulling nodig. Vitamine B12 Mensen die voor een lange periode Metformine gebruiken, kunnen soms minder goed vitamine B12 opnemen. Hierdoor kan er een tekort ontstaan. Als aanvulling nodig is, zal de arts dit voorschrijven. Vitamine D Vitamine D is belangrijk voor het behoud van stevige botten en tanden. Zonlicht is de belangrijkste bron van vitamine D. Het lichaam kan onder invloed van zonlicht in de huid vitamine D zelf aanmaken. Daarom is het belangrijk om elke dag minstens een kwartier buiten te zijn. Vitamine D zit ook in eten: vooral in vette vis (zalm, makreel, haring, forel en sardines), en met wat lagere gehaltes in vlees en eieren. Vitamine D wordt toegevoegd aan halvarine, margarine en vloeibare bak- en braadproducten (niet in olie). Naast gezond eten met genoeg afwisseling moeten sommige mensen nog extra vitamine D slikken. 10 microgram/400ie vitamine D3 per dag extra slikken: Mensen tussen de 4 en 50 jaar met een donkere huidskleur, sluier voor het gezicht, vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven en vrouwen boven de 50 jaar. 20 microgram/800ie vitamine D3 per dag extra slikken: Mensen met botontkalking (osteoporose), mensen die in een verzorgingshuis wonen, mannen en vrouwen boven de 70 jaar en vrouwen ouder dan 50 jaar die een sluier voor het gezicht dragen. Aandacht bij ziekte Door ziekte, koorts, infectie, hormonen en bepaalde medicatie (bijvoorbeeld Prednison, Dexamethason) stijgt het bloedglucosegehalte. Hierdoor kan meer insuline nodig zijn. Het is belangrijk om de bloedglucosewaarden extra te (laten) meten. Overleg eventueel met de diabetesverpleegkundige bij hoge bloedglucosewaarden over aanpassingen in de insulinedosering. 9

10 Zorg ook dat u voldoende drinkt. Wanneer bepaalde voedingsmiddelen u tegenstaan zoals bijvoorbeeld brood en aardappelen, dan kunt u deze ver-vangen door vla, pap etc. Bij koorts, diarree en braken is het verstandig om een arts te raadplegen. Meer informatie Een handig hulpmiddel om meer inzicht te krijgen in de hoeveelheid koolhydraten per voedingmiddel is De eettabel. Deze is te bestellen via de webshop van het Voedingscentrum: De Diabetes Vereniging Nederland geeft ook diverse informatieve brochures en het tijdschrift DIABC uit: Daarnaast zijn er nog diverse applicaties beschikbaar voor op de smartphone en/of ipad die voor ondersteuning kunnen zorgen. Een aantal voorbeelden: Diapp : (iphone, ipad) Diabetesdagboek : Koolhydraatkenner : (android) Helpdiabetes : hippoandfriends.helpdiabetes&hl=en (android) Contactgegevens Afdeling Diëtetiek Waterlandziekenhuis Postbus 250, 1440 AG Purmerend adres: dietetiek@wlz.nl Telefonisch spreekuur: (0299) op maandag, woensdag en vrijdag uur. Afspraak maken of verzetten: (0299)

11 Notities: 11

12 Locatie Enkhuizen Molenweg 9b 1601 SR Enkhuizen T Locatie Hoorn Maelsonstraat NP Hoorn T Locatie Purmerend Waterlandlaan RN Purmerend T Locatie Volendam Heideweg 1b 1132 DA Volendam T Postbus 600, 1620 AR Hoorn info@dijklander.nl WLZ NL 7 januari 2019