Jongeren en de Eerste Wereldoorlog

Transcriptie

1 6/02/2015

2 Jongeren en de Eerste Wereldoorlog Aanleiding: Vraag: OPDRACHT van Stadsbestuur: activiteiten ontwikkelen rond WO I met FOCUS op dagdagelijkse situatie in Sint-Niklaas en deelgemeenten Hoe jongeren bereiken? Bemerkingen: Klassieke tentoonstelling werkt voor BEPERKT en TROUW publiek Stadsarchief gekend bij de meerderheid van de jongeren Sint-Niklaas telt 16 secundaire scholen Groot Sint-Niklaas telt 57 jeugdverenigingen

3 Jongeren en de Eerste Wereldoorlog via nieuwsbrief Tumult = vroeger: Jeugd & Vrede Transversale cel EDUCATIE stadsdiensten Toevoegen Sint-Niklase personages Doelgroep: 1: scholen 2: (jeugd)verenigingen

4 Raphaël Waterschoot Raphaël is de tweede zoon van stadsarchitect August Waterschoot en Leontien De Kreymer. Het tekenen zit hem in het bloed. Net als zijn oudere broer Leander volgt Raphaël lessen architectuur aan de academie. De jongens wonen samen met hun vijf broers en vier zussen in de Collegestraat. Als de oorlog uitbreekt is Raphaël 24 jaar. Hij verlangt naar een kans om met zijn Leonie een warm nest te bouwen. In augustus 1914 begint Raphaël met een dagboek. Op dat moment is hij, samen met Leander, lid van de burgerwacht. Zij moeten Sint-Niklaas bewaken en elke onrechtmatigheid melden. Verdreven uit eigen stad trekt de burgerwacht door Oost-Vlaanderen. In oktober 1914 wordt de burgerwacht opgeheven en staat Raphaël voor enkele belangrijke beslissingen.

5 Augusta Quintelier Augusta is 38 jaar oud als op 4 augustus 1914 het Duitse leger België binnenvalt. Zij woont op dat ogenblik in Hasselt waar zij als onderwijzeres lesgeeft. De vijand is plots heel dichtbij. Augusta aarzelt niet en vertrekt onmiddellijk naar het ouderlijke huis in Belsele. Haar bejaarde moeder en een oudere zus Renilde houden er samen een dorpswinkel. Ook haar broer Cyriel, priester-leraar aan de Normaalschool in Sint-Niklaas, is naar Belsele gekomen. Het duurt niet lang of ook in Belsele raken mensen in paniek. Overal in de omgeving denkt men Duitse soldaten gezien te hebben. Onderwijzeressen van de oefenschool in Hasselt: Links: Augusta Quintelier Rechts: Marieke Geebelen

6 Mathilde Vandermeulen Mathilde, de jongste van de meisjes uit het gezin Vandermeulen-Burm uit de Passtraat, woont samen met haar man Karel Raes en hun drie kinderen in het café De Drie Haringen in de Parkstraat. De drang naar vrijheid en rechtvaardigheid doet het koppel beslissen zich in te zetten voor het ondergrondse verzet. Hun contactpersonen van de Inlichtingendienst stellen hun geregeld voor moeilijke keuzes die het verdere verloop van de oorlog mee kunnen bepalen. De constante dreiging om betrapt te worden door de vijand vergt heel wat van het jonge gezin.

7 Petrus Vanacker Petrus verhuist op zijn zevende samen met zijn ouders, vijf broers en vier zussen naar Sint-Niklaas. In de Tereeckenmolenstraat (nu de Hertestraat) is vader Franciscus landbouwer. Petrus helpt mee op de boerderij en maakt samen met zijn broer Carolus klompen. Zijn twee oudste zussen zijn breisters. Petrus zal als soldaat van het Belgische leger meevechten aan het front. Dagelijks wordt er getreurd om makkers die het leven lieten in de loopgrachten. Petrus noteert zijn ervaringen en beschrijft nauwgezet de onoverkomelijke dilemma s waarvoor iedere soldaat staat. Hier komt een footer

8 Zuster Trees Leonie Verhofstede doet op 22-jarige leeftijd haar intrede in het noviciaat van de Zusters Jozefienen in Sint- Niklaas. Vanaf dan zal ze als Zuster Theresia worden aangesproken, wat al snel wordt verkort tot Zuster Trees. Ze neemt de zorg voor de school op t Moleken op zich en geeft les in de hoogste klas. Later zal ze de aankoop en verkoop van alle goederen voor de school en het klooster regelen. Bij het uitbreken van de oorlog zijn er nog maar twee zusters aanwezig in de gebouwen van de school, maar de bezetting heeft ook hier ingrijpende gevolgen. Hier komt een footer

9 Dilemma s oplossen en groepsopdrachten uitvoeren Elke groep leerlingen kruipt in de huid van een personage (korte voorbereiding in de klas) Elke groep lost op 5 verschillende locaties: een DILEMMA op en vervult een GROEPSOPDRACHT Per dilemma en groepsopdracht verzamelen ze: VOEDSELBONNEN waarmee ze een vieruurtje kunnen kopen in de Amerikaansche Winkel en LOTERIJBONNEN. Net vóór het bezoek aan de winkel, wordt er één personage uitgeloot dat zal sterven.

10 Onze Lieve Vrouwplein de thuishaven van Mathilde Vandermeulen ( ) en haar man: Karel Raes ( jaren1960), en drie kinderen: Blanche ( 1904), Yvonne ( 1908) en Gaston ( 1912) Vóór de oorlog: meubelmakerij Antwerpsche Baan Tijdens de oorlog: geen opdrachten 1915: HUREN café De Drij Haringen met grote zaal en stallingen in de Parkstraat 25 - vertier en afleiding in café - georganiseerde activiteiten van Duitsers EN verzet spionage-netwerk voor Britse Inlichtingendienst

11 Collegestraat de thuishaven van Raphaël Waterschoot ( 1890): Gestudeerd aan de Broeders Humaniora Architectuurstudies aan de Academie voor Schone Kunsten zoon van stadsarchitect August Waterschoot (Broedersschool en Presentatie Handelsschool) vestigingsplaats van de Amerikaansche Winkel en het Voedselkomiteit (o.a. in de gebouwen van de Stedelijke Academie en de Nijverheidsschool)

12 Houtbriel Herdenkingsmonument Eerste en Tweede Wereldoorlog Van 1926 (inwijding monument en sterfjaar van Kardinaal Mercier) tot jaren 1990: KARDINAAL MERCIERPLEIN Bekend door zijn moedige houding t.o.v. de bezettende overheid in WO I Op zijn vraag maakte iedere pastoor een verslag van de gebeurtenissen tijdens de oorlog in zijn parochie waardevol historische relevantie

13 Walburgkasteel kopie uit: De Annalen van de Oudheidkundige Kring van het Land van Waas. Deel 77, 1974.

14 Grote Markt Verzamelplaats voor opeischingen: bijvoorbeeld: - koper - kolen - paarden en koeien - eieren - KOKW

15 Sfeerbeelden: Odisee speelt het inleefspel met leerlingen Heilige Familie 6 Kantoor Hier komt een footer

16

17

18

19

20

21

22

23 Aanpassingen mogelijk - minder personages en dus minder dilemma s en minder groepsopdrachten (cfr Odisee en Presentatie Humaniora) - geen groepsopdrachten - op één locatie (bijvoorbeeld op school of enkel op de Grote Markt) - beperkte voor- of nabeschouwing in de klas (zie spelhandleiding) - geen vieruurtjes -winkel OF MEER: Educatief PAKKET

24 Historische bronnen Uit het Stadsarchief of via andere instellingen (mits toestemming) Duidelijke bronvermelding Illustratie van dagelijks leven tijdens WO I Digitaal beschikbaar

25

26 Infofiche Is kort! Geeft de correcte bronvermelding weer. Plaatst het historisch document in de Sint-Niklase context. Kadert het historisch document in het groter geheel van WO I. Verklaart de link met het inleefspel Dilemma 14/18. Laat ruimte voor aanvullingen (cfr: link hedendaagse internationale situatie).

27 ETAPPEGEBIED versus GOUVERNEMENTSGEBIED OPEISING VAKLIEDEN werktuigkunde en weefkunde vakken: Geschiedenis en Aardrijkskunde Historische bron: 'Verslag over den Toestand en de Werkzaamheden der Academie van Schoone Kunsten en der Nijverheidsschool van de Stad Sint-Nikolaas gedurende het schooljaar ' SASN MA 148 Andere bronnen: Jan Smet, Tekenen destijds. 175 jaar SASK, Antwerpen, 1988 Stadsarchief Sint-Niklaas, publicatie Archivaria 7, Bart Moenssens, De Stedelijke Nijverheidsschool van Sint-Niklaas ( ), jaargang 3, oktober 1996 Dagboek Raphaël Waterschoot, Achtergrondinformatie: Voor het jaarlijks stadsverslag moeten alle instellingen waaraan de stad een toelage verleent, een jaarverslag opstellen m.b.t. de werking van hun instelling. Zo ook dienen de 'tekenschool' en de Nijverheidsschool hun avondlessen en zondagse lessen te verantwoorden. De Academie of 'tekenschool' (sinds 1813) concentreert zich op de artistieke ontwikkeling van haar leerlingen, terwijl de Nijverheidsschool (sinds 1887) de beroepsbekwaamheid van ambachtslieden door esthetische vorming probeert te verhogen. Zij huizen in dezelfde gebouwen aan de Brouwerstraat (huidige R. Van Britsomstraat). Foto (oude + huidige toestand) toevoegen? In het begin van de oorlog worden de lessen kortstondig gestaakt, maar doordat de situatie in Sint-Niklaas vrij rustig verloopt, worden de lessen al snel hervat. Pas op 17 oktober 1918 neemt de Duitse overheid de lokalen in beslag. Twee maanden na de bevrijding, op 13 januari 1919, starten de lessen opnieuw. In juni 1980 worden de lessen van de Nijverheidsschool afgeschaft en bouwt de Stedelijke Academie voor Schone Kunsten alleen verder aan haar toekomst. Dagboek Raphaël Waterschoot 24 september 1915: 'Ze verhuizen den Amerikaanschen winkel over van de Akademie naar n 81 der Statiestraat (oude woonst van Jufrouw Herdewel of 2 huizen voorbij Regentstraat). Deze verandering geschiedde voor de klassenheropening van de Akademie en Nijverheidsschool in wiens lokalen de winkel ingericht was.' Lokale situatie gesitueerd in algemene kader WO I Linken met het Stadsspel Dilemma 14/18 Linken hedendaagse internationale situatie Dagboek Raphaël Waterschoot 21 augustus 1915: 'Deze die het Etappegebied verlaten krijgen 3 jaar Gouvernementgebied en Etappegebied (p 8 van het jaarverslag) ofwel tot 3000 mark boet.' De grens tussen deze twee gebieden verandert in de loop van de oorlog geregeld. De grens 22 juli 1916: 'De Duitschers afficheeren dat Sint Nikolaas, Temsche, situeert zich in Sint-Niklaas ten noorden van de stad. Sint-Niklaas behoort vanaf 21 juli 1916 Thielrode en Nieuwkerken te rekenen van 24 juli (maandag) bij het tot het 'Generaal Gouvernementsgebied', waar de bevoorrading sneller en eenvoudiger fortengebied van Antwerpen en bijgevolg bij het Generaal verloopt, er Nederlandse kranten geleverd worden en het gebruik van paspoorten voor gouvernementsgebied van Brussel onder bestuur van gouverneur verplaatsing naar anderen 'gouvernementsgemeenten' wordt afgeschaft. De leerlingen die Von Bissing zullen gerekend worden. De wetten van het echter uit de noordelijk gelegen gemeenten (Sint-Gillis-Waas, Sint-Pauwels, Belsele,...) naar fortengebied van Antwerpen en van het generaal gouvernement de Academie komen, wonen in Etappegebied. Dit gebied ligt richting het front en is komen bijgevolg in toepassing, deze van het Etappen gouvernement onderhevig aan een strenger regime. Het blijkt in 1916 onmogelijk om de grens over te steken: mensen verkrijgen enkel toestemming in noodsituaties (zoals een sterfgeval). Daarnaast blijkt het openbaar vervoer ook stil te liggen, treinen worden enkel nog om militaire redenen ingezet. Kaartje toevoegen? Opeising werklieden door de bezettende overheid (p 9 van het jaarverslag) Door een tekort aan arbeiders in eigen land (alle vitale mannen zitten aan het front en Duitsland kan geen beroep doen op arbeidskrachten uit koloniën), roepen de Duitsers de inwoners van bezet gebied op tot vrijwillige arbeid tegen loon, gratis onderdak en gratis kledij. Er zijn echter zeer weinig mannen die hierop ingaan en die dus weigeren om mee te werken aan de Duitse oorlogseconomie. Mede door een uitgebreid netwerk van hulp aan noodlijdenden door het Nationaal Voedingscomité, hoeven mannen aan deze oproep geen gevolg te geven. Uiteindelijk gaan de Duitsers in bezet gebied over tot verplichte tewerkstelling. Uit het jaarverslag van de academie en nijverheidsschool blijkt dat het aantal leerlingen in de loop van het jaar drastisch daalt door deze opeisingen, vooral bij de lessen werktuigkunde en weefkunde. Weetje: juryleden bij de prijskampen: August en Leander Waterschoot (p 9-10 van het jaarveslag) August Waterschoot, leraar aan de Academie en Nijverheidsschool, is van tot tevens stadsarchitect en dus ambtenaar van de Stad Sint-Niklaas. Ook Leander Waterschoot, zoon van August en broer van Raphaël, is in die tijd tewerkgesteld als bouwkundige van de Stad. Uit het dagboek van Raphaël, geschreven tijdens de oorlog, vernemen we dat ook hij dankzij zijn vader als tekenaar aan de slag kan bij de Stad. vervallen.' Mathilde Vandermeulen - dilemma 4 In april 1917 brengt Mathilde als verzetstrijdster een spion veilig over de grens van het gouvernementsgebied naar het Etappegebied. Dagboek Raphaël Waterschoot 2 oktober 1915: 'Al de ambachtslieden van Sint-Nikolaas, werkloos of gedeeltelijk werkloos, worden door de Duitschers gerequisitioneerd om te Moorslede de vernielde huizen te gaan heropbouwen (zeggen de Duitschers in hunnen brief aan de stad). De burgemeester wil de lijsten die de stad geeft niet teekenen. Of de werklieden zullen gaan arbeiden is wat anders! Gezien de stad zich de oproep der Duitschers niet wil aantrekken zoo zullen de Duitschers zelf een oproep aan het volk doen om te gaan arbeiden' 17 november 1915: ' 8 werklieden van Sint Niklaas die voor de Duitschers naar het front niet willen gaan arbeiden worden gearresteerd en tot 6 maand gevangenisstraf veroordeeld.' Raphaël Waterschoot is één van de personages uit het Stadsspel Dilemma 14/18. De dilemma's waar hij tijdens de oorlog voor staat, zijn gebaseerd op het dagboek dat hij nauwkeurig bijhoudt van augustus 1914 tot 9 november Het dagboek blijkt een unieke bron van informatie over de impact van de oorlog in Sint-Niklaas.

28

29

30

31 HELP! - Nut van infofiche? - Hoeveel infofiches? - Aanpassingen / aanvullingen / schrappen? - Digitaal beschikbaar stellen voldoende? - Over welke onderwerpen?

32 Contact Tine Van Landeghem medewerker Stadsarchief Sint-Niklaas Hendrik Heymanplein Sint-Niklaas 3 de verdieping