Module 3: Module 3: ENERGIETECHNIEK 3.6 Verlichting. Opleiding EPB-adviseur

Transcriptie

1 Module 3: Module 3: ENERGIETECHNIEK 3.6 Verlichting

2 Inhoud Koppelingen naar de EPB Technische grondslagen Toepassingen Berekeningsmethoden Resultaten en analyse van de verschillen Verdoken verbruik Bijlage: natuurlijke verlichting Samenvatting & koppeling naar de software 2

3 Koppelingen naar de EPB De 3 luiken 1. Aan 1. vergunning Travaux soumis onderworpen à permis werken 2. Transactions immobilière Bâtiments publics 3. Installations techniques Types van werken 1. Nieuwbouwwerken 2. Zware renovaties 3. Eenvoudige renovaties Bestemming 1. Wooneenheid 2. Kantoren en diensten 3. Onderwijs 4. Gemeenschappelijk residentieel 5. Gezondheidszorg 6. Cultuur en ontspanning 7. Restaurants en cafés 8. Handelszaken 9. Sport 10. Gemeenschappelijk deel 11. Andere bestemming 12. Aangrenzende onverwarmde ruimte EPB-vereisten 1. Peil E 2. Peil K 3. U/R-waarden 4. Ventilatie 5. Warmtebruggen 6. Te hoge temperaturen 7. Brander 8. Warmte-isolatie 9. Partitionering 10. Timer 11. Energietelling 12. Toevoer van verse lucht Modules technische ondersteuning 1. Energie verbruik 2. Thermische isolatie 3. Ventilatie 4. Beveiliging tegen oververhitting 6. VERLICHTING 5. Thermische installaties 6. Verlichting 1 De vraag naar energie beperken 2 Hernieuwbare energie gebruiken 3 Doeltreffende energiesystemen 3

5 Technische grondslagen Doel De verlichting moet zorgen voor: De zichtbaarheid van voorwerpen en hindernissen de goede uitvoering van de taken zonder de ogen al te zeer te vermoeien een aangename lichtsfeer Een comfortabele lichtomgeving zal verkregen worden door: Een voldoende hoge verlichtingssterkte Een evenwichtige verspreiding van het licht Het ontbreken van verblinding Het ontbreken van hinderlijke schaduw Een correcte kleurweergave (IRC) Een aangename lichtkleur Inbreng van natuurlijk licht 5

6 Technische grondslagen Definitie - verlichtingssterkte De verlichtingssterkte is de hoeveelheid lichtflux die een oppervlak verlicht, uitgedrukt in lumen per m² of lux. 6

7 Technische grondslagen Definitie - verlichtingssterkte De aanbevolen verlichtingswaarden, afhankelijk van het type activiteit of lokaal, zijn vastgelegd in diverse Belgische normen en in artikel 62 van titel II van het Algemeen Reglement voor de ArbeidsBescherming (ARAB). Opgelet, de norm EN Licht en verlichting, Verlichting van binnenlokalen, vervangt de norm NBN L Verlichting van werkplekken. 7

8 Technische grondslagen Definitie - verlichtingssterkte Art.62 De tabellen hierna geven, voor de diverse plaatsen, werken en toestellen, de minimumwaarde, uitgedrukt in lux, die de verlichting moet bereiken. Die verlichtingssterkte geldt voor het werkvlak of, indien dit niet juist kan worden bepaald, voor een horizontaal vlak dat 0,85 m boven de grond ligt. 8

9 Definitie - verlichtingssterkte Technische grondslagen Art.62 (1) Lux Gebruik Rangeerstations van de spoorwegen, op de plaatsen waar het personeel dient te komen, met uitzondering van de eigenlijke rangeeremplacementen. Eigenlijke rangeeremplacementen van de spoorwegstations, dit zijn emplacementen die zich uitstrekken van de rangeerheuvel, met inbegrip van deze, tot en met de laatste verspreidingswissels. Binnenplaatsen en buitengelegen doorgangen. De volgende, buiten de gebouwen gelegen plaatsen: stations voor transformatie van elektrische stroom, laad- of losplaatsen waar niet wordt gewerkt, alsmede alle andere plaatsen van analoge aard. De volgende, binnen de gebouwen gelegen plaatsen: doorgangen, exclusief die in de warenhuizen, gangen, trappen, pakhuizen, opslagplaatsen en magazijnen voor ruwe of omvangrijke materialen, garages, alsmede alle andere plaatsen van analoge aard. Koelkamers. Werkzaamheden die geen enkele waarneming van de details vergen: behandeling van grote materialen (kolen, as, enz.), ruwe sortering, breken van leemhoudende produkten, grof werk of ruwbouw op scheepswerven en bij werken van burgerlijke bouwkunde, alsmede alle andere werkzaamheden van analoge aard. 9

10 Definitie - verlichtingssterkte Technische grondslagen Art.62 (2) Lux Gebruik Werkzaamheden die slechts een geringe waarneming van de details vergen: fabricage van half afgewerkte ijzeren of stalen produkten, ruwe assemblage, malen van graan, uitpakken, sorteren en kaarden van wol, alsmede alle andere werkzaamheden van analoge aard. Machinekamers, stookplaatsen, personen- en goederenliften, pakkamers, lokalen voor ontvangst of verzending van goederen, laad- of losplaatsen waar gewerkt wordt, opslagplaatsen en magazijnen voor middelmatige en fijne materialen, alsmede alle andere plaatsen van analoge aard. Kleedlokalen, toiletten, wasgelegenheden, eetvertrekken en andere plaatsen van analoge aard.. Werkzaamheden die een matige waarneming van de details vergen: gewone assemblage, machinaal fatsoeneren, bewerken van niet geverfde textiel en niet geverfd leder, inblikken van levensmiddelen, versnijden van vlees, bewerken van hout op werkbanken, walsen en knippen van werkstukken met grote afmetingen, monteren en uitdeuken van koetswerk, alsmede alle andere werkzaamheden van analoge aard. Doorgangen in warenhuizen. Werkzaamheden die een tamelijk scherpe waarneming van de details vergen: gewoon werk aan machines, precisieproeven, classificatie van meel, afwerken van leder, bewerken van nietgeverfde katoen, wol, zijde en kunstvezels, kantoorwerk, met inbegrip van intermitterend typewerk, confectiewerk behalve naaien en controle op de afwerking, herstellingen in garages, alsmede alle andere werkzaamheden van analoge aard. Schakelborden, weegtoestellen, toetsenborden en andere toestellen of inrichtingen van analoge aard. 10

11 Definitie - verlichtingssterkte Technische grondslagen Art.62 (3) Lux Gebruik Werkzaamheden die een scherpe waarneming van de details gedurende een lange tijd vergen: nauwkeurige assemblage, nauwkeurig werk aan machines polijsten en afschuimen van glas, precisiewerk in de glasfabrieken, teken- en mecanografiewerk, permanent typewerk, bewerken van geverfde textiel en geverfd leder, fijn laswerk alsmede alle andere werkzaamheden van analoge aard. Toonbanken. Werkzaamheden die een zeer scherpe waarneming van de details vergen: bewerken van geverfde katoen, wol, zijde en kunstvezels, teken- en mecanografiewerk, waarbij een bijzonder grote verlichtingssterkte nodig is, alsmede alle andere werkzaamheden van analoge aard. Werkzaamheden die een uiterst nauwkeurige waarneming van de details vergen: zeer nauwkeurige assemblage, beproeven van zeer gevoelige instrumenten, juweliers- en horlogemakerswerk, classificeren en sorteren van tabak, zetwerk, en nalezing van drukproeven in drukkerijen, naaien en controle op de afwerking in de confectieateliers, monteren van uiterst fijne onderdelen, bereiden, doseren en vermengen van kleurstoffen, alsmede alle andere werkzaamheden van analoge aard. 11

12 Aanbevolen verlichtingssterkte Technische grondslagen EN De verlichtingssterkten die in de lokalen moeten worden gewaarborgd, worden vastgelegd in de reglementaire bepalingen betreffende de bescherming van de arbeiders (ARAB) en door de aanbevelingen van de norm EN Opgelet, de norm beveelt gemiddelde verlichtingssterkten in de werkzone aan, terwijl het ARAB een minimale verlichtingssterkte aanbeveelt die moeten worden bereikt voor een bepaalde taak. 12

13 Aanbevolen verlichtingssterkte Technische grondslagen EN Aanbevolen gemiddelde verlichtingssterkte op het werkvlak (in lux) overeenkomstig EN (de hoogte van het werkvlak is afhankelijk van de uit te voeren taak) Type van interieur, taak of activiteit Aanbevolen gemiddelde verlichtingssterkte Hoogte van het werkvlak Indeling, transcriptie 300 0,75 m Schrijven, typen, lezen, gegevensverwerking 500 0,75 m Industrieel ontwerp 750 gemiddeld 0,85 m Werkstation voor computerondersteund ontwerp 500 0,75 m Conferentie- en vergaderzalen 500 0,75 m Onthaal 300 gemiddeld 0,85 m Archieven 200? 13

14 Aanbevolen verlichtingssterkte Technische grondslagen EN Bij het uitsplitsen van de oppervlakte van het te controleren gebouw is het zeer belangrijk die oppervlakte in te delen op basis van de vereiste verlichtingssterkten. 14

15 Technische grondslagen Aanbevolen verlichtingssterkte Veiligheidsverlichting Verlichtingseisen veiligheidsverlichting Volgens NBN L dient de horizontale verlichtingssterkte van de evacuatieverlichting mini-maal 1 lux te bedragen langs de as van de vluchtweg. Deze minimale waarde dient gedurende de volledige autonomieduur aangehouden te worden. Op plaatsen van de vluchtweg waar een gevaarlijke toestand bestaat, bedraagt de minimale horizontale verlichtingssterkte 5 lux. Als gevaarlijke plaatsen worden geciteerd: een richtingverandering, een kruising, een overgang naar trappen, onvoorziene hoogteverschillen in het loopvlak. Op alle plaatsen waar een gevaarlijke toestand kan ontstaan uit hoofde van de normale activiteit dient eveneens een minimale horizontale verlichtingssterkte aanwezig te zijn van 15 lux en dit tijdens de duur van het mogelijke gevaar. De Europese norm EN 1838, Verlichtingseisen voor noodverlichting, beoogt standaardisatie en harmonisatie van regelgeving voor noodverlichting binnen de Europese Gemeenschap.. 15

16 Technische grondslagen Aanbevolen verlichtingssterkte Veiligheidsverlichting In aanvulling op de verlichtingsnormen, die voorkomen in de NBN L schrijft EN 1838 minimaal 0,5 lux voor als antipaniekverlichting in open ruimtes en verzamelplaatsen. Voor werkplekken met een verhoogd risico is bij netuitval meer dan 10% van de reguliere verlichting, met een ondergrens van 15 lux, als noodverlichting vereist. Naast vluchtwegen en (nood)uitgangen omvat een noodevacuatieplan andere noodvoorzieningen, die bij netuitval verlicht dienen te zijn. In het algemeen bepaalt EN 1838 dat voor de volgende punten van het noodverlichtingsplan specifieke aandacht vereist is : iedere uitgang, die als nooduitgang aangemerkt is verlichting van een trap: iedere traptrede moet direct worden aangelicht iedere niveauverandering van de vloer de verlichting van nooduitgangen en vluchtweg-signalering iedere verandering van richting iedere kruising of splitsing van gangen Voor de volgende punten geldt een verlichtingssterkte van minimaal 5 lux elke Eerste-Hulp locatie iedere plek waar brandbestrijdingsmiddelen zijn aangebracht. 16

17 Technische grondslagen Definitie - lichtflux De lichtflux de hoeveelheid licht die door een lamp wordt uitgezonden, uitgedrukt in lumen (lm). Hij maakt het mogelijk het verlichtingsrendement van de diverse lampen, uitgedrukt in lumen per watt verbruikt vermogen (lm/w), te vergelijken. 17

18 Technische grondslagen Vergelijking van de diverse lichtbronnen TYPE VERLICHTINGSRENDEMENT LEVENSDUUR Gloeilamp 10 tot 15 lumen / watt 1000 u Laagspanningshalogeenlam p 15 tot 25 lumen / watt 2 tot 5000 u halogeenlamp 230 volt 12 tot 17 lumen / watt 2000 u TL 8 diam 26 mm 60 tot 85 lumen / watt 5000 u TL 5 HE diam 16 mm 96 tot 104 lumen / watt u TL 5 HO diam 16 mm 83 tot 94 lumen / watt u PL 60 tot 80 lumen / watt 5 tot u Gasontladingslampen 80 tot 150 lumen / watt 5 tot u LED 50 tot 70 lumen / watt 10 tot u LED perspectief lumen / watt 18

19 Technische grondslagen Definitie - luminantie De luminantie is de helderheid van een verlicht oppervlak of een lichtbron zoals die wordt waargenomen door het menselijk oog, uitgedrukt in candela per m² (cd/m²). Zij geeft het effect van het licht op het oog weer. Aangezien de luminantie moeilijk meetbaar is, zal men zich in de praktijk baseren op de verlichtingssterkte, die het invallend licht weergeeft. 19

20 Technische grondslagen Definitie - lichtsterkte De lichtsterkte is de hoeveelheid lichtflux die in een bepaalde richting wordt uitgezonden, uitgedrukt in candela (cd). Zo kan men verlichtingstoestellen karakteriseren door op een grafiek hun lichtsterkte in de verschillende richtingen aan te geven voor een lichtbron van 1000 lm. 20

21 Technische grondslagen Vergelijking tussen verlichtingstoestellen We noemen geen merken, maar u ziet hier een vergelijking tussen 2 verlichtingstoestellen met vergelijkbaar vermogen die courant gebruikt worden in kantoren. Verlichtingstoestel A wordt gebruikt met twee T8 36 W lampen met reflector en witte optiek. N2 : 0.85 N4 : 1.00 N5 : 0.62 Verlichtingstoestel B wordt gebruikt met twee T5 35 W lampen met reflector en high-performance optiek N2 : 1.00 N4 : 1.00 N5 : 0.92 De kwaliteiten van toestel B zullen de E-factor aanzienlijk verlagen 21

22 EPB-eenheid kantoren en diensten / EPB- 3.6 Verlichting Technische grondslagen eenheid onderwijs verliezen door transmissie verliezen door ventilatie zonne-energie winst zonne-energie winst nettobehoefte voor de verwarmen van ruimten rendement van het systeem brutobehoefte voor de verwarmen van ruimten zonnezonne energie rendement van de productie (incl. warmtekrachtkoppeling) verbruik uiteindelijk energieverbruik voor de verwarmen verlichting Omreken factor jaarlijks primair energie verbruik zonne-energie winst zonne-energie winst verliezen door transmissie verliezen door ventilatie nettobehoefte voor de koeling rendement van het systeem brutobehoefte voor de koeling rendement van de productie (incl. warmtekrachtkoppeling) verbruik uiteindelijk energieverbruik voor de koeling Hulpenergie bevochtiging Referentie waarde Peil E FV-elektriciteit & warmtekrachtkoppeling (Bijl. A ) 22

23 Technische grondslagen energieverbruik (E90) Gemiddeld aandeel van het primair verlichting 27% transmissie 38% 12% circulatoren 1.50% ventilatoren 7% 7% 7% in-/exfiltratie Drukloze ventilatie koeling zeer moeilijk E90 te verkrijgen zonder doeltreffende verlichting 23

24 Technische grondslagen EPN-volume (Bijlage( 3, blz ) Momenteel houdt de software alleen rekening met de gebouwen van het type kantoren, diensten en onderwijs voor wat de post verlichting' betreft. 24

25 Technische grondslagen Verlichtingstypes in EPN Worden in aanmerking genomen: alle vaste verlichtingstoestellen Worden niet in aanmerking genomen buitenverlichting, verlichting buiten het BV, verlichting in het woongedeelte van het gebouw, inkomhal, verlichting in de ruimten waarvoor geen EPNberekening moet worden uitgevoerd noodverlichting en apparaten die als noodsignalisatie dienen verlichting van liftcabines en -kooien verlichting van het onafhankelijke type (er moet een stekker in een stopcontact worden gebracht) X X X X X 25

27 Toepassingen Berekeningsmethoden Stroomverbruik Per energiesector zijn er 2 mogelijkheden voor de berekening: De forfaitaire methode De berekening op basis van de werkelijk geïnstalleerde vermogens 27

28 Inhoud Koppelingen naar de EPB Technische grondslagen Toepassingen Berekeningsmethoden Forfaitaire waarden (zie nomogrammen, tabellen, enz.... pessimistische waarden) Op basis van het werkelijk geïnstalleerd vermogen (grotere precisie) Resultaten en analyse van de verschillen Verdoken verbruik Bijlage: natuurlijke verlichting Samenvatting & koppeling naar de software 28

29 Toepassingen Berekeningsmethode Stroomverbruik - Forfaitaire waarden Met forfaitaire waarden moeten geen gegevens in de software worden gecodeerd MAAR Geeftpessimistische waarden : 20 W/m² om 500 lux te bereiken Het is niet eenvoudig aan de E90-norm te voldoen met een forfaitaire berekening van de verlichting Er zou een beroep moeten worden gedaan op extreme energiebesparende technieken voor de andere aspecten (isolatie, warmterecuperatie, ) om het hoge verbruik voor de verlichting te compenseren bijgevolg: is het beter de forfaitaire berekening te vermijden of de toepassing van de forfaitaire berekening tot een minimum te beperken 29

30 30

31 Inhoud Koppelingen naar de EPB Technische grondslagen Toepassingen Berekeningsmethoden Forfaitaire waarden (zie nomogrammen, tabellen, enz. pessimistische waarden) Op basis van het werkelijk geïnstalleerd vermogen (grotere precisie) Resultaten en analyse van de verschillen Verdoken verbruik Bijlage: natuurlijke verlichting Samenvatting & koppeling naar de software 31

32 Toepassingen Berekeningsmethode Stroomverbruik - op basis van het geïnstalleerd vermogen invoeren van bijkomende gegevens in de software (ten opzichte van de forfaitaire berekening) voordelen het berekend energieverbruik kan veel lager zijn dan bij gebruik van de forfaitaire methode lager peil E de berekening op basis van het geïnstalleerd vermogen is te verkiezen boven een standaardwaarde 32

33 Toepassingen Berekeningsmethode Stroomverbruik - op basis van het geïnstalleerd vermogen de gegevens worden ingevoerd per energiesector in ruimten zonder vaste verlichting wordt de berekening uitgevoerd met forfaitaire waarden deze ruimten zijn vrij zeldzaam waarden gelijk aan de waarden, gebruikt voor de berekening op basis van forfaitaire waarden als een vaste verlichting in een ruimte geïnstalleerd is (wat doorgaans het geval is), moeten de kenmerken van de verlichtingsinstallatie worden ingevoerd in de software 33

34 Toepassingen Berekeningsmethode Stroomverbruik - op basis van het geïnstalleerd vermogen Noodzakelijke gegevens de extra variabele L rm r Geeft een waarde die de gemiddelde verlichtingssterkte benadert bepaalt, met andere parameters, het referentiepeil van het jaarlijks verbruik van primaire energie de hoeveelheid energie die kan worden gebruikt, neemt toe met de noodzakelijke/ werkelijke verlichtingssterkte heeft geen invloed op het jaarlijks karakteristiek totaalverbruik het jaarlijks stroomverbruik rekening houdend met: alle verlichtingstoestellen en hun kenmerken het type bediening en regeling systeem voor aansteken en doven regelsysteem op basis van de 'natuurlijke verlichting' het gedeelte dat op natuurlijke wijze verlicht wordt E char ann prim en cons E = % E char ann prim en cons, ref 34

35 Toepassingen Inhoud Toepassingen Berekeningsmethoden Forfaitaire waarden (zie nomogrammen, tabellen, enz. pessimistische waarden) Op basis van het werkelijk geïnstalleerd vermogen (grotere precisie) extra variabele L rm r vermogen systeem voor aansteken en doven Regelsysteem Resultaten en analyse van de verschillen Verdoken verbruik Bijlage: natuurlijke verlichting 35

36 Toepassingen L rm r Berekeningsmethode Op basis van het geïnstalleerd vermogen - extra variabele L rmr is afhankelijk van de gebruiksoppervlakte van de ruimte r [m²], de lichtflux van de lampen, het aantal verlichtingstoestellen Optie 1 Bepalen van L rm m met gedetailleerde berekeningen via een extern programma dat is goedgekeurd door de overheid Voorkomt de onderwaardering van speciale systemen bij de vereenvoudigde methoden Optie 2 Gebruik van de lichtstroom van de lampen en de fluxcodes (kenmerk van de verlichtingstoestellen) volgens twee regels: Alleen de aan het plafond bevestigde verlichtingstoestellen worden in aanmerking genomen wandarmaturen en in de vloer of de trappen geïntegreerde systemen worden niet meegerekend bij het bepalen van de extra variable, maar worden wel opgenomen in de berekening van het geïnstalleerd vermogen. De hoofdas van deze verlichtingstoestellen moet naar beneden gericht zijn richtbare spots verlichtingstoestellen die aan een element van een hellend dak bevestigd zijn 36

37 Toepassingen L rm r Berekeningsmethode Op basis van het geïnstalleerd vermogen - extra variabele verlichtingstoestellen die niet in aanmerking worden genomen wandarmaturen en systemen die in de vloer of de trappen geïntegreerd zijn X X X 37

38 Toepassingen L rm r Berekeningsmethode Op basis van het geïnstalleerd vermogen - extra variabele De methode en de software houden geen rekening met decoratieve (bv gevelverlichting) of functionele (afbakening van toegangswegen) 38

39 Toepassingen L rm r Berekeningsmethode Op basis van het geïnstalleerd vermogen - extra variabele verlichtingstoestellen die niet in aanmerking worden genomen aan het plafond bevestigde verlichtingtoestellen waarvan de as niet loodrecht is ten opzichte van de vloer criteria: Vast verlichtingstoestel waarvan de as onder een hoek van meer dan 45 staat ten opzichte van de loodlijn Richtbare spot waarvan de as een hoek van meer dan 45 kan makenten opzichte van de loodlijn 39

40 Toepassingen Berekeningsmethode extra variabele L rm r vereenvoudigde methode vereiste gegevens: aantal lampen lichtstroom per lamp (lumen) 3 getallen van de CIE fluxcode.n2.n4.n5 Gebruiksoppervlakte van de ruimte CIE flux code: definitie in CIE-publicatie nr. 52 (1982) identiek aan de recentere CEN-fluxcode (EN :A-2004) Verstrekt door de leverancier, via de catalogi 40

42 Toepassingen Berekeningsmethode Het vermogen Vermogen P [watt] de berekeningswaarde voor het nominaal vermogen van alle verlichtingstoestellen, inclusief eventuele hulpelementen (ballast, transformator, sensoren, controle- en/of bedieningselementen). De verlichting is vrij verstelbaar de verlichtingssterkte is verstelbaar hetzij in het toestel zelf (instelling van de lichtflux door een technicus) of door manuele instelling van de lichtflux door de gebruiker ( bv. met een potentiometer) 42

43 43

44 44

46 Toepassingen Berekeningsmethode systeem voor aansteken en doven reductiefactor energieverbruik van het systeem voor het aansteken en doven fswitch : wordt bepaald door de gecontroleerde oppervlakte A s : de grootste gecontroleerde oppervlakte die wordt bediend met een bedieningselement of een sensor in de ruimte [m²] 46

47 Toepassingen Berekeningsmethode systeem voor aansteken en doven beschrijving van het schakelsysteem central systeem voor het aansteken/doven van de verlichting alsook alle andere systemen die hierna niet worden vermeld manuele bediening (aansteken/doven) f switch 1.00 Zie grafiek op de volgende slide aanwezigheidsdetectie: automatisch aansteken en doven, of verlagen van de lichtflux (auto on; auto off/ dimming) grootste gecontroleerde oppervlakte A s < 30 m² - bij volledig doven in geval van afwezigheid: bij vermindering van de lichtflux in geval van afwezigheid: 0.90 grootste gecontroleerde oppervlakte A s 30 m² 1.00 Manueel aansteken; aanwezigheidsdetectie met automatisch doven of vermindering van de lichtflux (manual on; auto off/diming) grootste gecontroleerde oppervlakte A s < 30 m² - bij volledig doven in geval van afwezigheid: bij vermindering van de lichtflux in geval van afwezigheid: 0.85 grootste gecontroleerde oppervlakte A s 30 m²

48 Toepassingen Berekeningsmethode systeem voor aansteken en doven f switch manuel m 2 30 m A s [m 2 ] 48

49 49

51 Toepassingen Berekeningsmethode Regelsysteem reductiefactor van het modulatiesysteem f mod 2 factoren f mod artificial area f mod daylight area het zogeheten kunstmatig verlichte deel het zogeheten natuurlijkverlichte deel wordt bepaald door de gecontroleerde oppervlakte A m = de grootste gecontroleerde oppervlakte die wordt aangestuurd door 1 sensor [m²] 2 limietwaarden A m <8m² A m >30m² : maximale besparing : geen besparing Sensoren die zo weinig nauwkeurig zijn, hebben geen enkel nut. Als de oppervlakte groter is dan 30 m², is het mogelijk dat één persoon in het lokaal de sensor activeert voor de volledige verdieping. 51

52 Toepassingen Berekeningsmethode Regelsysteem als er één daglichtsensor per verlichtingstoestel is, dan is de gecontroleerde oppervlakte normaal kleiner dan 8 m² F mod dayl F mod artif m² f mod m² A m [m²] 52

53 53

55 Toepassingen Resultaat en analyse van de verschillen Studie op 50 kantoorgebouwen standaardwaarde = 20 W/m² typische waarde = 12 W/m²: = 12 W/m²: gemiddeld E met standaardwaarde E 89.5 met werkelijke waarde Winst van 20 punten voor het peil E dankzij de keuzes die werden gemaakt voor de berekening van de verlichting moy 55

56 Toepassingen Resultaat en analyse van de verschillen factor/ parameter functie van: Invloed op peil E alle andere parameters blijven ongewijzigd extra variabelel rmr elektrisch vermogen f switch f mod, dayl f mod, artif -aantal lampen -lichtflux per lamp -fluxcodes - vermogen van het verlichtingstoestel - de verlichting is vrij verstelbaar - type bediening - de grootste gecontroleerde oppervlakte - type regeling - de grootste gecontroleerde oppervlakte - type regeling - de grootste gecontroleerde oppervlakte als L rmr stijgt, daalt het peil E als het elektrisch vermogen daalt, daalt het peil E si f switch daalt, daalt het peil E als f mod dayl daalt, daalt het peil E als f mod artif daalt, daalt het peil E 56

57 Toepassingen Resultaat en analyse van de verschillen Samenvatting: eenvoudige relaties L rmr + Vermogen (P) = cte peil E P + L rmr = cte peil E f switch + P & L rmr = cte peil E f mod dayl + P & L rmr = cte peil E f mod artif + P & L rmr = cte peil E 57

59 Toepassingen Verdoken verbruik Afgezien van de verlichtingstoestellen zijn er dikwijls nog andere stroomverbruikers in een verlichtingsinstallatie: sensoren (bv. aanwezigheid) stuureenheden (control boxes): lokaal en centraal bedieningselementen en systeem De standby-modus van de verlichtingstoestellen 's nachts... het gaat dikwijls om kleine vermogens, maar gehet op het ononderbroken verbruik is dit element niet te verwaarlozen: vaak ononderbroken verbruik: 24 u/dag, 7 d/week, 52 weken/jaar (100% van de tijd) terwijl, in het algemeen, de verlichting in kantoren gemiddeld 30% van de tijd aangestoken is (op jaarbasis), is dit verdoken verbruik in bepaalde gevallen bijna even hoog als de door het toestel beoogde energiebesparing (bv. een aanwezigheidssensor op elk verlichtingstoestel) 59

60 Toepassingen Verdoken verbruik Men zou dus rekening moeten houden met het verdoken verbruik om een evenwichtig oordeel te kunnen vellen en een meer realistische energiebesparing te bereiken Daarom wordt in EPN rekening gehouden met het verdoken verbruik Hiervan is nu nog geen model opgesteld, maar dit zal gebeuren voor de volgende versies van het berekeningsprogramma. 60

61 Toepassingen Verdoken verbruik Toch is het belangrijk dat men zich rekenschap geeft van de volgende punten, De ferromagnetische componenten van fluorescentieverlichting hebben een verdoken verbruik van ongeveer 20% en zijn zeer nadeling voor de verhouding vermogen/stroom, behalve als zij gecompenseerd worden (door een condensator). Bovendien vertonen zij het nadeel te knipperen met de frequentie van het net. TL-lampen zullen 50 keer per seconde (50 Hz) doven en oplichen, wat zeer vermoeiend is voor de ogen. Als zij evenwel paarsgewijs gemonteerd zijn en één van de lampen uitgerust is met een condensator, knipperen de twee lampen echter niet gelijktijdig, zodat het knipperen vrijwel niet wordt waargenomen. Aan elektronische apparatuur is geen van deze twee nadelen verbonden. Hun verdoken verbruik ligt bovendien vaak lager dan 10% of zelfs nog minder. 61

62 Toepassingen Verdoken verbruik Bij wijze van voorbeeld worden hierna de in aanmerking te nemen waarden voor fluorescentiebuizen gegeven, op basis van de EEI-energieklasse van de gekozen ballast: Vermogen van de lampen Verliespercentage van de ballast (in % van het vermogen van de lamp) EEI-energieklasse van de elektronische ballasten volgens CELMA A3 en A1 T5-buizen 14 W 29% 21% 24 W 17% 8% 28 W 21% 14% 35 W 20% 11% 39 W 18% 10% 49 W 18% 12% 54 W 17% 11% 80 W 15% 10% T8-buizen 15 W 20% 7% 18 W 17% 6% 36 W 6% 3% 58 W 2% -2% A2 62

64 Toepassingen natuurlijke verlichting Gedetailleerde berekeningsmethode berekeningssoftware erkend door de overheid het zogeheten 'natuurlijk verlichte gedeelte' = de zone waar de daglichtfactor minimaal 3% bereikt klassieke, vereenvoudigde berekeningsmethode Berekening van de daglichtfactor 64

66 Samenvatting en koppeling naar de software Bekijken we de effecten op de coëfficiënt E als we parameters wijzigen zoals: Het type van verlichtingstoestellen, factoren N2, N4, N5 Het type bediening De regeling 66