Milieukundige begeleiding van handelingen in de waterbodem en waterbodemsaneringen

Transcriptie

1 Milieukundige begeleiding van handelingen in de waterbodem en waterbodemsaneringen Environmental supervision of interventions in sediment Protocol 6003 Versie 4 ONTWERP (v 3.94), 23 juni 2016

2 Introduction in English (informative) Purpose of the protocol The purpose of the protocol Environmental supervision of interventions in sediment and sediment remediations is to describe the specific requirements to warrant the quality of environmental process management and environmental verification for interventions in sediment and sediment remediations. Content This protocol contains the technical requirements for environmental supervision of interventions in sediment and sediment remediations, where the following main tasks are distinguished: 1) the environmental process management (remediations) 2) the environmental verification (remediation and aftercare). The protocol in question describes the specific requirements to the companies and persons charged with performing these tasks, both during the remediation (interim sampling) as well as to determine the final situation (final sampling and aftercare). Further requirements are set regarding the equipment for environmental supervision, the staff involved therewith and the manner of registration and reporting. The requirements that apply to the process, the quality system and the certification are referred to in BRL SIKB Eigendomsrecht Dit protocol is opgesteld in opdracht van en uitgegeven door Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB). Het Centraal College van Deskundigen (CCvD) Bodembeheer, ondergebracht bij de SIKB, beheert dit protocol inhoudelijk. De actuele versie van het protocol staat op de website van de SIKB ( en is op elektronische wijze tegen ongewenste aanpassingen beschermd. Het is niet toegestaan om wijzigingen aan te brengen in de originele en door het CCvD Bodembeheer goedgekeurde en vastgestelde teksten met het doel hieraan rechten te (kunnen) ontlenen. Vrijwaring SIKB is behoudens in geval van opzet of grove schuld niet aansprakelijk voor schade die bij de certificatieinstelling, het gecertificeerde bedrijf of derden ontstaat door het toepassen van dit protocol met de bijbehorende beoordelingsrichtlijn en het gebruik van deze certificatieregeling SIKB Overname van tekstdelen is toegestaan met bronvermelding. Alle rechten berusten bij SIKB. Bestelwijze Dit protocol is, evenals de bijbehorende beoordelingsrichtlijn, in digitale vorm kosteloos te verkrijgen bij SIKB. Een ingebonden versie kunt u bestellen tegen kosten, op te vragen bij SIKB. Updateservice Door het CCvD Bodembeheer vastgestelde mutaties in dit protocol zijn te verkrijgen bij SIKB. Via kunt u zich ook aanmelden voor automatische toezending van mutaties. U kunt daar ook verzoeken tot toezending per post van de gratis reguliere nieuwsbrief van SIKB, info@sikb.nl. Helpdesk/gebruiksaanwijzing Voor vragen over inhoud en toepassing van dit protocol kunt u terecht bij uw certificatie-instelling of bij SIKB. Voor geschillen zie de klachten- en geschillenregeling in de beoordelingsrichtlijn waarbij dit protocol hoort (BRL SIKB 6000 (versie 4.2, d.d )). Protocol 6003 Pagina 2 van 25

3 Inhoud 1 Inleiding Doel Reikwijdte Definities Plaats in het kwaliteitssysteem Plaats binnen het kwaliteitssysteem Status Verantwoordelijkheden Milieukundige processturing Kennis en ervaring Milieukundige verificatie Kennis en ervaring Apparatuur en hulpmiddelen Werkwijze milieukundige processturing Werkwijze op hoofdlijnen Processturing op kritische werkzaamheden Meting mors Meting vertroebeling Omgaan met afwijkingen Mandateren processturing Werkwijze milieukundige verificatie Werkwijze op hoofdlijnen Controle op processturing Controle op het behalen van de handelingdoelen Bepalen werkwijze verificatie Vaststelling dikte van de sliblaag of afdeklaag Onderzoek waterbodemkwaliteit Bemonstering oppervlaktewater Identificatie monsters Monsteropslag en -overdracht Registratie en realisatierapport Realisatierapport processturing Realisatierapport verificatie Bijlage 1 Voorbeeldformulier overzicht processturing kritische werkzaamheden Protocol 6003 Pagina 3 van 25

4 INLEIDING 1.1 Doel Dit protocol heeft tot doel de kwaliteit te borgen van milieuhygiënische begeleiding bij handelingen in de waterbodem in de zin van de Waterwet en waterbodemsaneringen die vallen onder de Invoeringswet Waterwet art De milieukundige begeleider ziet erop toe dat handelingen in de waterbodem en waterbodemsaneringen uit milieuhygiënisch oogpunt op een effectieve en verantwoorde wijze worden uitgevoerd. 1.2 Reikwijdte Uitgangspunt bij het hanteren van dit protocol is dat de uitvoering van de handeling of waterbodemsanering wordt verricht conform BRL SIKB Dit protocol omschrijft de specifieke eisen aan milieukundige processturing en milieukundige verificatie bij waterbodemsaneringen en handelingen in waterbodems waarin de interventiewaarden worden overschreden, die wordt uitgevoerd onder het certificaat van BRL SIKB Het gaat daarbij om: eisen aan de opdrachtnemer en de verantwoordelijke voor milieukundige begeleiding; eisen wat betreft normen en protocollen; eisen aan omgang met kritische processtappen; eisen aan de verslaglegging van de werkzaamheden en aan de rapportage ervan. Het betreft certificatie van het proces milieukundige begeleiding en omvat geen persoonscertificatie. De technieken voor handelingen in de waterbodem zijn beschreven in de Richtlijn Herstel en beheer (water)bodemkwaliteit ( De werking van dit protocol eindigt na het opstellen van het realisatierapport over de handeling in de waterbodem. Twee onderdelen: Waterwet-handelingen en waterbodemsaneringen De hoofdstukken 3 tot en met 8 van dit protocol hebben alleen betrekking op handelingen in de waterbodem op grond van de Waterwet. Voor de werkzaamheden die onder de Invoeringswet Waterwet art vallen (de overgangsgevallen van Wbb-waterbodemsaneringen) geldt de annex bij dit protocol. Aan de hand van figuur 1 in deze paragraaf kan bepaald worden welke van de twee van toepassing is. Protocol 6003 Pagina 4 van 25

5 Figuur 1: Stroomschema voor de toepassing van protocol 6003 Beperking inzet milieukundige begeleiding bij handelingen in de waterbodem Dit protocol biedt de mogelijkheid om bij handelingen in de waterbodem de inzet van de milieukundig begeleider op het werk te beperken, ook bij kritische werkzaamheden. Dit kan relevant zijn bijvoorbeeld in het geval van onderhoudsbaggerwerken, waarbij de aanwezigheid van de milieukundig begeleider niet op alle momenten noodzakelijk is, omdat in die gevallen de milieuhygiënische risico s op een andere manier worden beheerst en geborgd. Indien de inzet van een milieukundig begeleider op een of meer van de kritische werkzaamheden wordt beperkt, moet voorafgaand aan het werk aan de hand van het voorbeeldformulier in Bijlage 1 worden onderbouwd hoe die kritische werkzaamheden op milieuhygiënisch verantwoorde wijze wordt uitgevoerd. Dit wordt geformaliseerd in het vastgestelde projectplan, het werkplan op grond van het Besluit lozen buiten Protocol 6003 Pagina 5 van 25

6 inrichtingen (Blbi) of de vastgestelde watervergunning. Dit wordt in hoofdstuk 6 van dit protocol nader uitgelegd. Het bovenstaande geldt alleen voor handelingen in de waterbodem als bedoeld in de Waterwet. Of dit van toepassing is, volgt uit het stroomschema in figuur 1. Protocol 6003 Pagina 6 van 25

7 DEFINITIES Aannemer De partij die de handeling in de waterbodem of sanering van een waterbodem uitvoert als opdrachtnemer. Afwijking, nietkritiek Afwijking, kritiek Afwijkingen t.o.v. een plan Afwijking van de eisen zoals gesteld in BRL 6000, die in potentie geen invloed heeft op de interpretatie van de onderzoeksgegevens en de sturing en evaluatie van de handeling in de waterbodem of de sanering van een waterbodem. Er is sprake van een kritieke afwijking wanneer op zodanige manier wordt afgeweken van de wijze van milieukundige processturing en/of verificatie dat: dit directe dan wel indirecte invloed heeft op de resultaten en/of het doel van de milieukundige begeleiding, óf dit inhoudt dat één of meer voor het werk relevante elementen van deze beoordelingsrichtlijn niet zijn gedocumenteerd terwijl dit wel vereist is, óf dit inhoudt dat één of meer voor het werk relevante eisen van deze beoordelingsrichtlijn niet zijn geïmplementeerd, óf dit inhoudt dat medewerkers ingezet worden die niet over de passende ervaring of opleiding beschikken, óf dit inhoudt dat medewerkers ingezet worden als erkend medewerker zonder dat ze gemeld zijn via het (bedrijfseigen) meldingensysteem en de wettelijke (erkennings)regeling(en), óf dit inhoudt dat dat bij meerdere voor het werk relevante eisen van deze beoordelingrichtlijn sprake is van vergelijkbare afwijkingen in documentatie en/of implementatie (een zogenaamde trend ). Afwijkingen ten opzichte van de geplande handeling of sanering. De geplande handeling of sanering is beschreven in het projectplan, het werkplan of saneringsplan of de watervergunning. Afwijkingen kunnen onder meer zijn: de aard van de verontreiniging blijkt af te wijken van projectplan, werkplan of watervergunning, of de verontreiniging blijkt zodanig groter dat dit van invloed kan zijn op de aanpak en het resultaat van de handeling; de handeling duurt langer (of korter) dan is aangegeven in het projectplan, werkplan, watervergunning, saneringsplan of locatieplan; de uitvoeringswijze is anders dan is aangegeven in het projectplan, werkplan, saneringsplan of watervergunning; het eindresultaat is anders dan de doelen zoals omschreven in projectplan, werkplan, saneringsplan of watervergunning. Een nadere toelichting is opgenomen in paragraaf 6.2 Beheerplan Plan als bedoeld in art. 4.6 Wtw, waarin de waterbeheerder Protocol 6003 Pagina 7 van 25

8 maatregelen heeft opgenomen ter bescherming en verbetering van de watersystemen in zijn beheer. Directievoering Namens de opdrachtgever toezicht uitoefenen op de uitvoering van het werk en op de naleving van het contract met de aannemer. De opdrachtgever kan deze taak ook zelf op zich nemen. Drogere oevergebieden Gebieden in een oppervlaktewaterlichaam als drogere oevergebieden aangewezen op basis van de Waterregeling. Evaluatieverslag De rapportage die na beëindiging van de waterbodemsanering onder verantwoordelijkheid van de milieukundige verificatie en in samenwerking met de milieukundige processturing wordt opgesteld en waarin de wijze waarop deze beide onderdelen zijn uitgevoerd wordt beschreven. Handelingen in de waterbodem Kritische werkzaamheden Het evaluatieverslag heeft als doel het bevoegde gezag in staat te stellen te beoordelen of de saneringsdoelstelling is bereikt zoals die is vastgelegd in de beschikking op het saneringsplan (Wbb). Hiermee wordt in dit protocol bedoeld: het uitvoeren van handelingen in een waterbodem waarin de interventiewaarden worden overschreden. Kritische werkzaamheden zijn alle werkzaamheden in de (water)bodem die het resultaat (kunnen) beïnvloeden van de handeling of sanering of de milieuhygiënisch verantwoorde uitvoering. Dit zijn: het lokaliseren en afbakenen van de ontgravingsvakken zoals die zijn vastgesteld op basis van het waterbodemonderzoek; controle op het juiste gebruik van de juiste ontgravingstechniek (type bak of zuiger; indien voorgeschreven); het laden van baggerspecie voor transport met zo min mogelijk mors en/of verspreiding; het scheiden van baggerstromen naar aard, verontreiniging en bestemming; het lossen van het materiaal op de juiste bestemming (evt depot of eindbestemming); in het geval van een handeling met kwalitatief oogmerk: het controleren bereiken van het beoogde eindresultaat; het vaststellen van de uit de bodem te verwijderen verontreinigingen in het veld (land- en waterbodem) Niet-kritische werkzaamheden zijn alle werkzaamheden in de (water)bodem die het resultaat van de handeling in of sanering van de waterbodem en de milieuhygiënisch verantwoorde uitvoering niet (kunnen) beïnvloeden. Landbodemsanering Sanering of beheersing van verontreinigingen in grond en/of Protocol 6003 Pagina 8 van 25

9 met conventionele methoden grondwater door middel van ontgraving en/of pump &treat. Landbodemsanering met in-situ methoden Locatieplan Sanering of beheersing van grond en/of grondwater met methoden waarbij geen sprake is van ontgraving of uitsluitend pump &treat. Plan waarin de waterbodemmaatregelen van een beheerplan of projectplan nader zijn uitgewerkt. Een locatieplan is een niet wettelijk vastgelegd plan, waarin de voorgenomen handeling wordt uitgewerkt tot een niveau dat als basis kan dienen voor opdrachtverlening of een bestek. Een locatieplan is in ieder geval nodig bij handelingen die voortvloeien uit een beheerplan. Beheerplannen zijn zo abstract, dat zij niet kunnen dienen voor opdrachtverlening of een bestek. Projectplannen kunnen wel worden vastgesteld op dit detailniveau, maar dat is niet altijd het geval. Ook projectplannen kunnen daarom worden uitgewerkt in een locatieplan. Logboek (van de milieukundig begeleider processturing / procesmonitoring) Document waarin gedurende de handeling in of sanering van de waterbodem alle relevante (milieuhygiënische) gegevens worden vastgelegd. Een logboek wordt ook wel dagboek genoemd. Milieukundige processturing De sturing van het proces van de handeling in of sanering van de waterbodem door de milieukundig begeleider. Milieukundige verificatie Mors Het beschrijven van het eindresultaat van de waterbodemsanering, met als doel de opdrachtgever resp. het bevoegde gezag in staat te stellen te beoordelen of de doelstelling is bereikt zoals die is vastgelegd in het saneringsplan (Wbb). Bodemmateriaal afkomstig uit de geroerde waterbodem dat als gevolg van ineffectiviteit bij de uitvoering van de handeling of sanering in het watersysteem aanwezig blijft.. Opdrachtgever Opdrachtnemer Projectleider Projectplan De natuurlijke of rechtspersoon die opdracht geeft voor de uitvoering van de milieukundige begeleiding van de handeling in of sanering van de waterbodem. De natuurlijke persoon of rechtspersoon die de milieukundige begeleiding van de handeling in of sanering van de waterbodem op zich neemt. De persoon binnen de organisatie van de opdrachtnemer die verantwoordelijk is voor de inhoudelijke kwaliteit van het project. Plan als bedoeld in art. 5.4 Wtw, waarin de aanleg of Protocol 6003 Pagina 9 van 25

10 wijziging van een waterstaatswerk is beschreven. Realisatierapport Revisieplan De rapportage die na beëindiging van de handeling in de waterbodem onder verantwoordelijkheid van de milieukundig begeleider is opgesteld en waarin is beschreven hoe de processturing is uitgevoerd. Het ter goedkeuring aan de waterkwaliteitsbeheerder aan te bieden document, dat alle afwijkingen beschrijft ten opzichte van het projectplan, locatieplan en de consequenties hiervan. Verificatieplan Vertroebeling Waterbodem Plan dat voorafgaand aan de uitvoering van de sanering door de milieukundige verificatie wordt opgesteld en waarin de kritische momenten en aspecten van de waterbodemsanering worden vastgelegd waarop verificatie moet plaatsvinden. De (tijdelijke) toename van zwevende bestanddelen in het water als gevolg van handelingen in of sanering van de waterbodem. Een maat voor troebelheid is de concentratie onopgeloste bestandsdelen in het water, aangeduid in mg/liter. De bodem en oever van een oppervlaktewaterlichaam in de zin van de Waterwet. Drogere oevergebieden in de zin van de Waterwet behoren niet tot de waterbodem. Voor milieukundige begeleiding bij werkzaamheden in drogere oevergebieden zie protocol 6001 (versie 4, d.d ). Waterbodemsanering Het wegnemen van onaanvaardbare risico s middels verwijdering van de verontreiniging dan wel het (natuurlijk) afdekken van de verontreiniging, al dan niet in combinatie met gedeeltelijke verwijdering van de verontreiniging in de waterbodem, of een andere methode, tot een vooraf vastgestelde saneringsdoelstelling of tot een vooraf vastgesteld niveau (diepte of hoeveelheid) (voor een verdere toelichting wordt verwezen naar par. 5 van de Circulaire sanering waterbodems 2008,laatst gewijzigd bij Stcrt. 2009, 68). 201 Waterbodemsaneringen vinden sinds 22 december 2009 alleen nog plaats op grond van het overgangsrecht van de Invoeringswet Waterwet Protocol 6003 Pagina 10 van 25

11 PLAATS IN HET KWALITEITSSYSTEEM 3.1 Plaats binnen het kwaliteitssysteem De opdrachtnemer geeft aan hoe dit protocol in het eigen kwaliteitssysteem is ingepast. De kwaliteitscontrole van dit protocol is vastgelegd in de BRL SIKB 6000 (versie 4.2, d.d ): Milieukundige begeleiding van (water)bodemsaneringen, ingrepen in de waterbodem en nazorg. 3.2 Status Het Centraal College van Deskundigen (CCvD) en het Accreditatiecollege Bodembeheer hebben op ##### ingestemd met deze versie van het protocol, dat vervolgens door het bestuur van SIKB is vastgesteld. Deze versie van het protocol treedt in werking op ###. Op ### vervalt versie 3.2 van dit protocol. Protocol 6003 Pagina 11 van 25

12 VERANTWOORDELIJKHEDEN De rol processturing wordt ingevuld door een externe partij (bijvoorbeeld een adviesbureau) of door de aannemer. In laatstgenoemde situatie vallen de taken wat betreft milieukundige processturing onder verantwoordelijkheid van de aannemer, in het eerste geval onder de verantwoordelijkheid van de directie. De rol verificatie wordt ingevuld door de opdrachtgever, waarbij interne functiescheiding van toepassing is, of door een onafhankelijke partij zoals bedoeld in de BRL SIKB 6000 (versie 4.2, d.d ) waarbij externe functiescheiding van toepassing is. In alle gevallen moet milieukundige processturing en milieukundige verificatie worden uitgevoerd onder certificaat van de BRL SIKB 6000 (versie 4.2, d.d ). 4.1 Milieukundige processturing De werkzaamheden bij milieukundige processturing vallen onder verantwoordelijkheid van de directievoering door of namens de opdrachtgever. Het is mogelijk dat één persoon of organisatie meerdere taken en functies gelijktijdig uitoefent. Functiescheiding zoals bedoeld in de BRL SIKB 6000 (versie 4.2, d.d ) is bij milieukundige processturing niet noodzakelijk. Milieukundige processturing kan door één persoon of door een team worden verricht, waarbij de besluitvorming (binnen de randvoorwaarden van het mandaat van de directie) moet liggen bij één persoon, de projectleider Kennis en ervaring De projectleider moet aan de onderstaande eisen voldoen. minimaal functioneren op HBO-werk- en -denkniveau; in het bezit zijn van de veiligheidscertificaten VCA-basis en VOL-VCA. Een persoon met het diploma middelbare of hogere veiligheidskunde (MVK of HVK) is vrijgesteld van de eis tot het hebben van het certificaat VOL-VCA; minimaal 4 jaar ervaring hebben als (assistent) projectleider met (water)bodemsanering of handelingen in de waterbodem; ervaring hebben opgedaan op tenminste 2 projecten (sanering van een waterbodem of handelingen in de waterbodem); kennis van de protocollen 6003 en 7003; kennis van (water)bodemkunde, waterbodemverontreiniging, waterbodemonderzoek, sanering van een waterbodem en baggertechnieken; kennis van de relevante wet- en regelgeving; kennis van CROW-blad P132; kennis van relevante veiligheidsmetingen en normeringen. Als onderhoudseis geldt: de projectleider moet aantoonbaar gedurende 320 uur op jaarbasis werkzaamheden uitvoeren gerelateerd aan (in-situ/water)bodemsanering of handelingen in de waterbodem, waarvan minimaal 40 uur aan sanering van een waterbodem of handelingen in de waterbodem. Indien uit het interne kwaliteitssysteem van het betreffende bedrijf blijkt dat sprake is van tien jaren of meer ononderbroken ervaring, geldt geen onderhoudseis meer. Protocol 6003 Pagina 12 van 25

13 De monsterneming en het fysieke toezicht tijdens de handeling of sanering worden verricht door de milieukundig begeleider. Deze moet voldoen aan onderstaande eisen: minimaal een MBO-opleiding in een relevante richting (Civiele, Milieu- of Cultuurtechniek dan wel Procestechnologie), of een diploma van een door de CCvD Bodembeheer aangewezen opleiding m.b.t. milieukundige begeleiding; minimaal 2 jaar ervaring met uitvoering van sanering van een waterbodem of handelingen in de waterbodem (als assistent); minimaal twee keer een waterbodemsanering of handeling in de waterbodem waarvan minimaal één project binnen het certificatiesysteem van de eigen werkgever; kennis van protocol 2003 (versie 2, d.d ); in bezit van veiligheidscertificaat VCA-basisveiligheid; kennis van relevante wet- en regelgeving; kennis van CROW-blad P132; kennis van de toepassing van de relevante veiligheidsmetingen en normeringen. Wanneer asbest in de (water)bodem aanwezig is, gelden aanvullende kwalificatieeisen voor de milieukundig begeleider; zie hiervoor protocol 2003 (versie 2.0, 16 april 2015). Als onderhoudseisen gelden: de milieukundig begeleider moet aantoonbaar gedurende 320 uur op jaarbasis werkzaamheden uitvoeren gerelateerd aan (in-situ/water)bodemsanering of handelingen in de waterbodem 1 ; jaarlijks moeten minimaal twee projecten worden uitgevoerd en tenminste 40 uren milieukundige begeleiding (processturing of verificatie) van saneringen van de waterbodem of handelingen in de waterbodem plaatsvinden, conform de werkzaamheden zoals aangegeven in hoofdstuk 6 en 7. Indien uit het interne kwaliteitssysteem van de certificaathouder blijkt dat sprake is van 10 jaren of meer ononderbroken ervaring, geldt geen onderhoudseis meer. In geval van een onderbreking van een jaar of meer dient de organisatie aan te tonen dat de betreffende persoon kennis heeft van de actuele normdocumenten. Eén persoon kan beide rollen (die van projectleider en van milieukundig begeleider) vervullen als deze aan de vakbekwaamheidseisen voor beide rollen voldoet. Indien beide taken door verschillende personen worden uitgevoerd, moet er een duidelijke en schriftelijke werkafspraak zijn tussen de projectleider en de milieukundig begeleider, die expliciet maakt dat de projectleider zijn verantwoordelijkheid neemt voor de kwaliteit van de werkzaamheden van de milieukundig begeleider processturing. De projectleider verstrekt de werkafspraak aan de directie en de opdrachtgever. 1 Onder werkzaamheden gerelateerd aan (in-situ/water)bodemsanering of ingrepen in de waterbodem wordt verstaan: het begeleiden van (water)bodemsaneringen of ingrepen (processturing of verificatie), het ontwerpen van (water)bodemsaneringen of ingrepen, het schrijven van bestekken gerelateerd aan werkzaamheden waarop dit protocol betrekking heeft, het opstellen van verificatieplannen, het opstellen van realisatierapporten, het uitvoeren van veldwerk conform of onder BRL SIKB 2000, het uitvoeren van bemonsteringen onder BRL SIKB 1000, het uitvoeren van saneringen (als assistent of uitvoerder) en directievoering van (water)bodemsaneringen of ingrepen. Protocol 6003 Pagina 13 van 25

14 Milieukundige verificatie Kennis en ervaring Milieukundige verificatie kan worden verricht door één persoon of door een team, dat bestaat uit een projectleider en één of meer milieukundig begeleiders. Bij milieukundige verificatie is functiescheiding noodzakelijk zoals bedoeld in de BRL SIKB 6000 (versie 4.2, d.d ). De besluitvorming en verantwoordelijkheid voor het realisatierapport liggen bij de projectleider. De projectleider moet aan dezelfde eisen voldoen als de projectleider voor milieukundige processturing (zie paragraaf ). Onderzoek tijdens de handeling kan worden gedelegeerd aan een milieukundig begeleider verificatie. Deze moet aan dezelfde eisen voldoen als de milieukundig begeleider processturing (zie paragraaf 4.1.1). Eén persoon kan beide rollen vervullen, als deze voldoet aan de eisen voor beide rollen. Indien beide rollen door verschillende personen worden uitgevoerd, moet er een duidelijke en schriftelijke werkafspraak zijn tussen projectleider en de milieukundig begeleider verificatie, die expliciet maakt dat de projectleider zijn verantwoordelijkheid neemt voor de kwaliteit van de werkzaamheden van de milieukundig begeleider verificatie. De projectleider verstrekt de werkafspraak aan de directie en de opdrachtgever. Protocol 6003 Pagina 14 van 25

15 APPARATUUR EN HULPMIDDELEN Voor de wijze waarop onderzoeksmethoden en bemonsteringsgereedschap worden gebruikt, gelden de volgende eisen, richtlijnen en protocollen: Protocol 2003 (versie 2, d.d ) veldwerk bij milieuhygiënisch waterbodemonderzoek; NEN d.d , Bodem Waterbodem strategie voor het van verkennend onderzoek - Onderzoek naar de milieuhygiënische kwaliteit van waterbodem en baggerspecie; NEN d.d , Bodem - Waterbodem - Strategie voor het uitvoeren van vooronderzoek bij verkennend en nader onderzoek; NPR Richtlijn voor de keuze en toepassing van boortechnieken en monsternemingstoestellen voor grond, sediment, slib en grondwater bij milieuonderzoek; NEN d.d , Water - Monsterneming deel 2 oppervlaktewater. Algemene eisen (meet)apparatuur de apparatuur moet adequaat zijn voor het beoogde doel. Hiermee wordt bedoeld dat de geschiktheid van de apparatuur ten aanzien van het doel moet kunnen worden aangetoond; de gebruiksmethode en het werkingsprincipe van de apparatuur moeten bij de milieukundige begeleiding bekend zijn; het meetbereik van de apparatuur moet bij de milieukundige begeleiding bekend zijn. Onderhoudseisen (meet)apparatuur er moet regelmatig onderhoud aan de meetapparatuur worden uitgevoerd, minimaal conform de richtlijnen van de fabrikant. Van de apparatuur moet een onderhoudsprogramma aanwezig zijn waarin de frequentie van het onderhoud is vastgelegd, alsmede welk onderhoud op welk moment is gepleegd (bijvoorbeeld in een logboek); meetapparatuur moet olie-/vetvrij zijn; er moet worden geadministreerd hoe het onderhoud van de apparatuur is geregeld en wie hiervoor verantwoordelijk is. In geval van te ijken apparatuur er moet een ijkprogramma zijn; duidelijk moet zijn onder welke omstandigheden de apparatuur herijking noodzakelijk is (met andere woorden: wanneer de apparatuur onbetrouwbare resultaten geeft); de tijdens de metingen te verrichten ijkingen moeten bij de meetgegevens worden geadministreerd (schriftelijk dan wel digitaal). In bijlage 2 zijn, ter informatie, meetinstrumenten weergegeven die kunnen worden gebruikt voor plaatsbepaling en de bepaling van diepte en dikte van de sliblaag, voor de bemonstering van waterbodems, instrumenten voor de meting van mors en instrumenten voor in-situ metingen van vertroebeling. Ter indicatie is tevens een aanduiding opgenomen van de onder gunstige omstandigheden maximaal haalbare meetnauwkeurigheid. In de praktijk zullen de metingen onnauwkeuriger zijn. Voor de minimaal te behalen meetnauwkeurigheid zijn vooralsnog geen eisen opgesteld. Protocol 6003 Pagina 15 van 25

16 Protocol 6003 Pagina 16 van 25

17 WERKWIJZE MILIEUKUNDIGE PROCESSTURING 6.1 Werkwijze op hoofdlijnen Milieukundige processturing omvat het zodanig sturen van de handeling in de waterbodem dat de handeling effectief en op een milieuhygiënisch verantwoorde wijze plaatsvindt. Processturing vindt daarmee vooral plaats op kritische werkzaamheden. Kritische werkzaamheden zijn in elk geval: het lokaliseren en afbakenen van de ontgravingsvakken zoals die zijn vastgesteld op basis van het waterbodemonderzoek; controle op het juiste gebruik van de juiste ontgravingstechniek (type bak of zuiger; indien voorgeschreven); het laden van baggerspecie voor transport met zo min mogelijk mors en/of verspreiding; het scheiden van baggerstromen naar aard, verontreiniging en bestemming; het lossen van het materiaal op de juiste bestemming (evt depot of eindbestemming); in het geval van een handeling met kwalitatief oogmerk: het controleren bereiken van het beoogde eindresultaat. Per kritische werkzaamheid kan processturing worden uitgevoerd door een milieukundig begeleider die op het werk aanwezig is, of door borging van een milieuhygiënisch verantwoord procesverloop middels technische of andere maatregelen. In het laatste geval is fysieke aanwezigheid van een milieukundig begeleider op het werk niet noodzakelijk. In paragraaf 6.2 is dit nader uitgewerkt en is aangegeven welke eisen gelden voor enkele aspecten van de kritische werkzaamheden. 6.2 Processturing op kritische werkzaamheden De initiatiefnemer stelt voorafgaand aan het werk een overzicht van de relevante kritische werkzaamheden op. Bij alle benoemde kritische werkzaamheden wordt aangegeven hoe op deze werkzaamheden processturing plaatsvindt en of een milieukundig begeleider ter plaatse aanwezig is. Dit overzicht dient minimaal de punten te bevatten die in het voorbeeld in Bijlage 1 zijn benoemd en is onderdeel van het projectplan, het werkplan op grond van het Besluit lozen buiten inrichtingen of de watervergunning. Indien voor één of meer kritische werkzaamheden een milieuhygiënisch verantwoorde werkwijze voldoende gegarandeerd kan worden door technische maatregelen of maatregelen anderszins, hoeft voor deze kritische werkzaamheden geen milieukundig begeleider op het werk aanwezig te zijn. In de onderbouwing in de lijst (Bijlage 1) moet dan zijn aangegeven: a) hoe het werkproces, dat als kritische werkzaamheid is aangemerkt, tijdens de handeling of in het specifieke project verloopt; b) hoe de milieuhygiënische risico s die spelen bij die kritische werkzaamheid worden beheerst; c) hoe die beheersing aantoonbaar en verifieerbaar is (op basis van meetgegevens); d) wie verantwoordelijk is voor het handelen in geval van afwijking. Het is verder de verantwoordelijkheid van de initiatiefnemer om eventueel aanvullende kritische werkzaamheden te identificeren, deze dan op te nemen in het overzicht van kritische werkzaamheden en toe te zien op de hiervoor noodzakelijke processturing. Indien tijdens het werk blijkt dat meer werkprocessen als kritische werkzaamheden Protocol 6003 Pagina 17 van 25

18 moeten worden aangemerkt, dient dit als wijziging gemeld te worden bij de waterkwaliteitsbeheerder. Het overzicht met een beschrijving van de processturing op kritische werkzaamheden dient deel uit te maken van het realisatierapport Meting mors Deze paragraaf is alleen van toepassing als door de waterkwaliteitsbeheerder eisen zijn gesteld aan het beperken van mors. De beschrijving van de morsmetingen moet voldoen aan de registratie-eisen in Hoofdstuk 8. Zolang geen voorwaarden aan de aard en/of het gebruik van de apparatuur zijn gesteld in het project-, werk- of locatieplan, in de watervergunning of in voorgeschreven protocollen, staat het de milieukundig begeleider processturing of de directievoerder vrij zelf een instrument en methodiek te kiezen. Deze werkwijze wordt geregistreerd en in het realisatierapport beschreven Meting vertroebeling Deze paragraaf is alleen van toepassing als de waterkwaliteitsbeheerser eisen stelt aan het beperken van vertroebeling die kan optreden door de handeling. Zolang geen voorwaarden aan de aard en/of het gebruik van de apparatuur zijn gesteld in het projectplan, werkplan, de watervergunning, het locatieplan of in voorgeschreven protocollen, staat het de milieukundig begeleider processturing of directievoerder vrij zelf een instrument en methodiek te kiezen. Deze werkwijze wordt geregistreerd en in het realisatierapport beschreven. Bij meting van de vertroebeling vanaf een vaartuig wordt de meting zo min mogelijk beïnvloed door het vaartuig. 6.3 Omgaan met afwijkingen De milieukundig begeleider processturing controleert tijdens de uitvoering per kritische werkzaamheid of er sprake is van afwijkingen die in milieuhygiënische zin gevolgen kunnen hebben. Hierbij gaat het om afwijkingen ten opzichte van de geplande uitvoering van de handeling, zoals beschreven in het projectplan, werkplan of watervergunning en de op basis hiervan contractueel vastgelegde milieuhygiënisch eisen aan de aannemer. Afwijkingen zijn: de aard, mate en/of omvang van de verontreiniging blijkt af te wijken van het project- werk- of locatieplan of de watervergunning; een langere of kortere duur van de handeling dan voorzien; een aanpassing van de uitvoeringswijze; een andere verwerkingsmethode voor de baggerspecie; afwijkingen ten opzichte van de uitgangspunten gebruikt bij onderbouwing van de beheersing van kritische werkzaamheden (zie paragraaf 6.2); het optreden van een situatie waaruit werkzaamheden voorvloeien die als kritische werkzaamheid moeten worden aangemerkt; een afwijking van het eindresultaat ten opzichte van de aanvankelijke doelstelling. De milieukundig begeleider processturing legt afwijkingen vast in het logboek en meldt deze direct aan de opdrachtgever/directie. Indien het gerapporteerde afwijkingen betreft zoals hiervoor beschreven, dan meldt de directie/opdrachtgever dit aan de waterkwaliteitsbeheerder. De milieukundig begeleider dient op de hoogte te zijn van het beleid van de waterkwaliteitsbeheerder wat betreft het melden van afwijkingen. De milieukundig begeleider processturing informeert en adviseert de directie/opdrachtgever over de volgende punten: Protocol 6003 Pagina 18 van 25

19 treden er afwijkingen op ten opzichte van het project-, werk- of locatieplan, de watervergunning; of afwijkingen ten opzichte van de uitgangspunten bij de onderbouwing van de beheersing van kritische werkzaamheden? Of dreigen deze op te treden? kan de afwijking milieuhygiënische gevolgen hebben? vormt de afwijking aanleiding tot aanvullende maatregelen? voldoen maatregelen die genomen worden naar aanleiding van de afwijking aan de wettelijke eisen? is het voor de afwijking noodzakelijk een revisieplan op te stellen, een nieuw locatieplan op te stellen of een partiële wijziging van het projectplan vast te stellen? is er sprake van een wijziging ten opzichte van een projectplan, waarbij het belang van derden in het geding is? De waterkwaliteitsbeheerder beoordeelt naar aanleiding van de gemelde afwijking(en) of een revisieplan noodzakelijk is. 6.4 Mandateren processturing De taakverdeling tussen de directievoerder en de milieukundig begeleider processturing en de mandatering van beslissingen die in het veld kunnen worden genomen, worden vooraf schriftelijk vastgelegd. Protocol 6003 Pagina 19 van 25

20 WERKWIJZE MILIEUKUNDIGE VERIFICATIE 7.1 Werkwijze op hoofdlijnen Milieukundige verificatie omvat op hoofdlijnen: de controle op milieukundige processturing (zie paragraaf 7.2) en het controleren of de doelen van de handeling in de waterbodem zijn behaald (zie paragraaf 7.3). 7.2 Controle op processturing De controle op milieukundige processturing omvat het volgende: 1) een toets of de gehanteerde werkwijze overeenkomt met het projectplan of locatieplan; 2) controle van de hoeveelheden en bestemmingen van aan- en afgevoerde partijen en materialen; 3) toetsing van certificaten, en of gewerkt is met erkende verwerkers, laboratoria en andere bedrijven; 4) een toets op de naleving van wettelijke eisen, vergunningen en contractvoorschriften. Indien relevante onderdelen van de processturing als verplichting in een contract zijn opgenomen, is bovengenoemde controle hoofdzakelijk administratief. Bij controle op processturing wordt ook vastgesteld welke afwijkingsrapporten door de milieukundig begeleider processturing zijn opgesteld. 7.3 Controle op het behalen van de handelingsdoelen De controle op de realisatie van de doelstelling of doelstellingen van de handeling bestaat uit de volgende onderdelen: 1. het vooraf bepalen en vastleggen van de wijze van verificatie in het project- of locatieplan), of achteraf in een verificatieplan; 2. het uitvoeren van de verificatie op de doelstelling; 3. verslaglegging van de verificatie. Het bepalen van de wijze van verificatie staat in paragraaf nader toegelicht; het uitvoeren van de verificatie in paragraaf De verslaglegging wordt behandeld in hoofdstuk Bepalen werkwijze verificatie De wijze van verificatie van de eindsituatie is afhankelijk van de vooraf gestelde doelstelling en is in het locatieplan of verificatieplan nader uitgewerkt. Op basis van de gegevens van de milieukundig begeleider processturing en in het projectplan of locatieplan wordt daarnaast vastgesteld wat de kritische punten zijn voor de verificatie van de eindsituatie. Deze kritische punten worden meegenomen in het verificatieplan voor de metingen en monsterneming van de waterbodem (eventueel aangevuld met oppervlaktewater). Bij de vastlegging van de eindsituatie zijn onder meer de volgende onderdelen mogelijk: verificatie van de dikte van de verwijderde sliblaag/verificatie van het vereiste ontgravingprofiel (paragraaf 7.3.2); onderzoek waterbodemkwaliteit (paragraaf 7.3.3); Protocol 6003 Pagina 20 van 25

21 indien noodzakelijk vanwege verspreiding: bemonstering van oppervlaktewater (paragraaf 7.3.4). De tijdsperiode tussen de beëindiging van de handeling in de waterbodem en verificatie van de eindsituatie is maximaal één week Vaststelling dikte van de sliblaag of afdeklaag Indien de doelstelling van de handeling civieltechnisch omschreven is in termen van laagdiktes van te verwijderen waterbodem, controleert de milieukundig begeleider ter verificatie het opgeleverde ontgravingprofiel op juistheid. Ook wordt gecontroleerd of de methodiek wordt gehanteerd die eerder in het werkplan is vastgelegd. Afwijkingen worden vastgelegd en gemotiveerd Onderzoek waterbodemkwaliteit De eindbemonstering bij een handeling met kwalitatief oogmerk gebeurt conform NEN inclusief A1/2014. De uitvoering van het veldwerk gebeurt conform protocol 2003 (versie 2, d.d ). Onderzoek en eindcontrole waterbodem met asbest Bij onderzoek van de waterbodem die is verontreinigd met asbest, gelden voor de technische uitvoering van de monsterneming en de analyse van mengmonsters NEN NTA 5727: Bemonstering oppervlaktewater Zie NEN (d.d ) voor een eventueel noodzakelijke monsterneming van oppervlaktewater voor de beoordeling van de verspreidingsrisico's Identificatie monsters De milieukundig begeleider vermeldt voor de identificatie van de monsters op het etiket op eenduidige wijze: projectnummer; monstervak, monsternummer, monsternemingspunt; datum monsterneming. Monsters worden eenduidig en uniek gecodeerd, waarmee de relevante veldwerkgegevens eenduidig te herleiden zijn. Het moet mogelijk zijn de analyseresultaten van een monster te relateren aan het resultaat van de handeling in een monstervak/monsterpunt op een bepaalde datum. De gegevens kunnen ook digitaal met behulp van een (veld)computer worden vastgelegd met barcoderegistratie Monsteropslag en -overdracht De organisatie bewaart en transporteert de monsters geconditioneerd, conform de eisen in protocol 2003 (versie 2, d.d ) voor waterbodem en conform NEN- EN-ISO voor water. Indien bij de monsterneming ten behoeve van de processturing asbest wordt aangetroffen op een locatie die niet-asbestverdacht is, meldt de organisatie dit bij de monsteroverdracht aan het laboratorium dat de monsters in ontvangst neemt. Protocol 6003 Pagina 21 van 25

22 Protocol 6003 Pagina 22 van 25

23 REGISTRATIE EN REALISATIERAPPORT De gecertificeerde rapporteert de handeling in het realisatierapport. Het realisatierapport bestaat uit een deel processturing en, indien op het werk van toepassing, uit een deel verificatie. Beide delen worden in dit hoofdstuk toegelicht. 8.1 Realisatierapport processturing Voorafgaand aan de beëindiging van de handeling in de waterbodem stelt de gecertificeerde een realisatierapport processturing op ten behoeve van het realisatierapport verificatie. Hiermee vindt de overdracht plaats van de verzamelde gegevens aan de aan de partij die milieukundige verificatie verricht. Dit realisatierapport processturing maakt later bovendien onderdeel uit van het realisatierapport verificatie (zie paragraaf 8.2) en is daarnaast een verantwoording van opdrachtnemer aan opdrachtgever. De milieukundig begeleider legt gedurende de handeling alle voor de processturing relevante informatie vast in een logboek. Relevante informatie is in elk geval informatie met betrekking tot de kritische werkzaamheden. Het logboek vormt de basis voor het realisatierapport. Het logboek bevat in elk geval de volgende informatie: algemene projectgegevens (een eenduidige omschrijving van de locatie); het ingevulde onderbouwingsformulier (zie het voorbeeld in Bijlage 1) voor omgang met kritische werkzaamheden zoals bedoeld in paragraaf 6.2; periodieke meetgegevens (metingen van de sliblaagdikte, morsmetingen, waterkwaliteitsmetingen, etc.); registratie van hoeveelheden met vrachtbonnen, pmv-begeleidingsbrieven (afvoer en aanvoer, etc.) als de directie dit heeft gedelegeerd; monsterneming, aantallen grepen en analyses en vastlegging monsterlocaties en -diepten op tekeningen op schaal en/of aanmeettekeningen; beoordeling van de analyseresultaten van waterbodemmonsters en oppervlaktewatermonsters; bijzonderheden die tijdens de handeling zijn opgemerkt; afwijkingen van geplande uitvoering; eventueel getroffen of aanvullende maatregelen. Het realisatierapport processturing wordt opgesteld onder verantwoordelijkheid van de initiatiefnemer. Dit gebeurt op basis van door de milieukundig begeleider zelf verzamelde gegevens en op basis van gegevens die opdrachtgever, directievoerder en/of aannemer leveren (zoals metingen van de sliblaagdikte, vrachtbonnen en gegevens uit het logboek van de handeling). 8.2 Realisatierapport verificatie Het realisatierapport verificatie wordt opgesteld onder verantwoordelijkheid van de persoon belast met milieukundige verificatie. Aan de hand van dit rapport vindt de overdracht plaats van de verzamelde gegevens aan de opdrachtgever. Hiervoor krijgt deze het realisatierapport van de processturing aangeleverd met de gegevens zoals beschreven in paragraaf 0. Protocol 6003 Pagina 23 van 25

24 Het realisatierapport verificatie bevat hiernaast: vaststelling eindsituatie: wijze van monsterneming en meetresultaten, aantallen grepen en locaties, en -diepten vastgelegd op tekeningen op schaal en/of aanmeettekeningen; bij handeling met kwalitatief oogmerk: vaststelling eindsituatie waterbodemkwaliteit; beoordeling van de analyseresultaten van eindbemonstering bijzonderheden die in het veld of in de administratie zijn opgemerkt, vastgelegd op tekening en/of met foto s; verificatie van de kwaliteit van apparatuur (testrapporten), laboratoria en (onder)aannemers. Protocol 6003 Pagina 24 van 25

25 Bijlage 1 Voorbeeldformulier overzicht processturing kritische werkzaamheden Kritische werkzaamheid MKB aanwezig? (j/n) Zo nee: motivatie en vervangend verantwoordelijke in geval van afwijkingen 1 Lokaliseren ontgravingsvakken Het ontgravingsvak wordt/is op de volgende wijze afdoende gelokaliseerd: Bij afwijkingen is verantwoordelijk: 2 Gebruik van juiste type bak/zuiger (indien voorgeschreven) Het type bak/zuiger is vooraf vastgelegd middels: Bij afwijkingen is verantwoordelijk: 3 Ontgraven zonder verspreiding Verspreiding tijdens ontgraven wordt als volgt voorkomen: Bij afwijkingen is verantwoordelijk: 4 Overladen zonder mors/ verspreiding Mors en verspreiding tijdens het overladen voor transport worden als volgt voorkomen: Bij afwijkingen is verantwoordelijk: 5 Transportmiddel Gebruik van het juiste transportmiddel is als volgt geborgd: Bij afwijkingen is verantwoordelijk: 6 Het scheiden van baggerstromen naar aard, verontreiniging en bestemming Scheiden van baggerstromen gebeurt als volgt: Bij afwijkingen is verantwoordelijk: 7 Lossen op juiste bestemming Lossen van baggermateriaal op de juiste bestemming is geborgd middels: Bij afwijkingen is verantwoordelijk: 8 Lossen zonder mors/verspreiding Lossen van baggermateriaal zonder mors/verspreiding wordt tegengegaan middels: Bij afwijkingen is verantwoordelijk: 9 Het bereiken van het beoogde resultaat Het behalen van het gewenste eindresultaat wordt geborgd door: 10 Aanvullend: [Omschrijving:] Bij afwijkingen is verantwoordelijk: Bij afwijkingen is verantwoordelijk: 709 Protocol 6003 Pagina 25 van 25