Toch vormt stro gezien zijn

Transcriptie

1 TeksT: Dimitri Alderweireldt en Tim Janssens Bouwen met stro gezond, goedkoop en voordelig Wie dezer dagen een woning bouwt en niet meteen thuis is in bio-ecologische kringen, komt al snel uit bij baksteen, beton of houtskeletbouw. Dat je met strobalen eveneens een performante, gezonde en relatief goedkope constructie kunt optrekken, is echter veel minder geweten. Studio Verne/Arch. N. Kiproski Toch vormt stro gezien zijn natuurlijke karakter en uitstekende isolatiewaarde een prima alternatief voor de traditionele bouwmethodes. en wat het sprookje van de drie biggetjes ook moge beweren: een huisje uit stro blaas je niet zomaar omver en vat veel minder snel vuur dan je zou denken. strobalenbouw is een slimme manier van bouwen. Met eenvoudige en goedkope middelen kom je tot een constructie die zeer goed geïsoleerd is en een uitstekend binnenklimaat biedt. ook het uitbreiden van een bestaande woning met strobalen is mogelijk. Bovendien maak je zo gebruik van een nagroeibaar en uiterst ecologisch materiaal. Anderzijds spreekt het natuurlijk voor zich dat bouwen met stro een heel ander gegeven is dan bouwen met baksteen. De keuze voor stro heeft onder meer implicaties voor het type fundering en zal eveneens de ontwerpbeslissingen voor ramen, deuren, dakgebinte en pleisterafwerkingen beïnvloeden. Andere aspecten van het gebouw blijven dan weer (quasi) identiek. De installatie van leidingen en sanitair, elektriciteit, binnenbekleding, betimmering en scheidingswanden hoeft qua methodes en materialen niet al te veel te verschillen van wat je gewend bent. 40 Ik ga Bouwen & Renoveren september 2016 Ik ga Bouwen & Renoveren september

2 HISTORIEK strobalenbouw werd voor het eerst toegepast in de verenigde staten, aan het einde van de 19 e eeuw, toen de balenpersen werden uitgevonden. op de vlaktes van nebraska een gebied waar bijzonder weinig hout of steen voorradig is teelden de kolonisten graangewassen. Terwijl ze wachtten op het hout dat in de lente per trein zou toekomen, bouwden ze tijdelijke huizen uit wat voor hen een afvalproduct was: de tot balen samengeperste strostengels van de graanteelt. Ze gebruikten de balen alsof het grote bouwblokken waren. De balen zelf vormden de dragende structuur een methode die vandaag nog steeds bekendstaat als het nebraska-systeem. De kolonisten ontdekten dat de balen hun huizen warm hielden tijdens de zeer koude winters en dat ze voor verkoeling zorgden in de zomer, met een goede geluidswering tegen de brullende wind als bijkomend voordeel. Hun positieve ervaringen met deze tijdelijke strobalenhuizen leidden tot de realisatie van permanente woningen. sommige daarvan worden nu nog steeds bewoond! strobalenbouw kende een bloeiperiode rond De Tweede wereldoorlog en de toenemende populariteit van cement leidden er echter toe dat deze bouwmethode nadien bijna van de radar verdween. WAAROM BOUWEN MET STRO? Duurzaamheid Circa 40% van alle broeikasgassen wordt Thermische isolatie Iedereen begrijpt dat strobalen gezien hun dikte goed isoleren, maar hoe goed doen ze het in vergelijking met conventionele isolatiematerialen? De officiële vertraagd wordt doorgelaten. Muren bepalen echter niet alleen het warmteverlies van een huis vloer- en dakisolatie spelen eveneens een grote rol. Al kun je natuurlijk ook het dak van een stro- Weinig brandgevaar Het is een populaire misvatting dat strobalengebouwen een hoger brandrisico met zich meebrengen dan klassieke gebouwen. stro brandt inderdaad goed, geproduceerd door de bouwsector en lambdawaarde van stro is vastgelegd op balenwoning isoleren met stro. Anderzijds maar alleen tijdens de opslag en het het bijhorende transport. stro is een 0,08 w/mk, maar gecertificeerde balen is de bepleistering van de strobalen bouwproces. Los stro bevat namelijk veel jaarlijks hernieuwbaar of nagroeibaar behalen een lambdawaarde van 0,06 minstens even belangrijk als hun inherente lucht en is daardoor licht ontvlambaar. natuurlijk product. Het bevat 20% tot w/mk. omgerekend naar een complete thermische kwaliteiten. enkel wind- en Daarom is het van belang om op de werf 40% koolstof, dus door stro te gebruiken strobalenwand van 48 cm dik, komt dit luchtdichte strobalen zullen immers derge- dagelijks los stro te verwijderen, de stro- in gebouwen wordt een hoeveelheid kool- neer op een u-waarde van 0,17 w/m 2 k lijke isolatiewaarden behalen. balen veilig te bewaren en een antirook- stof of Co 2 opgeslagen. voor niet-gecertificeerde balen en 0,13 w/m 2 k voor gecertificeerde balen. Met die waarden scoort een strobalenwand Geluidsisolatie strobalenmuren blinken tevens uit op beleid te hanteren tijdens de bouw. eens het stro is opgebouwd tot een wand, gaat het zich gedragen als massief hout heel wat beter dan de minimumvereiste het vlak van akoestische isolatie. In de vooral wanneer het zelfdragend is, maar van 0,24 w/m 2 k voor een Ben-woning verenigde staten zijn bijvoorbeeld meer- ook wanneer het bij systeembouw gebruikt of een ingrijpende energetische renovatie. dere opnamestudio s gebouwd met stro- wordt als opvulling. Bij een brand verkoolt voorts wordt de isolatiewaarde van de balen vanwege hun geluidswerende en stro langs de buitenkant en voorkomt het wand natuurlijk ook nog beïnvloed door -isolerende kwaliteiten. voorts zijn er ook verkolingsproces dat het verder door- B. Boccara/Paille-Tech Wie wil bouwen met stro heeft de keuze tussen verschillende methodes. De ene al wat meer afgestemd op de zelfbouwer dan de andere. de hoeveelheid hout die erin verwerkt is voor de structuur (zie verder). Dit is echter niet alles. stro en andere organische isolatiematerialen zijn immers veel beter dan traditionele isolatiematerialen in staat om warmte te bufferen. Het effect hiervan is dat warmte of koude al strobalenmuren opgetrokken die fungeren als geluidsbarrière in de nabijheid van landingsbanen en autosnelwegen. uit nederlands onderzoek (2013) blijkt dat een strobalenwand een geluidsisolerend effect van minstens 53 db kan creëren. brandt. Als de strobalenmuur aan beide zijden bepleisterd is, ligt het brandrisico zelfs nog een stuk lager, omdat de pleister zelf voorziet in brandbescherming. Testen tonen aan dat de brandwerendheid van stro bij toepassing van 3 mm pleister minimaal 90 minuten bedraagt. 42 Ik ga Bouwen & Renoveren september 2016 Ik ga Bouwen & Renoveren september

3 Lage kosten Momenteel is de productie van stro groter dan de behoefte en ligt de prijs dus relatief laag. stro, gebaald en vervoerd over een afstand van 50 km, kost ongeveer 0,082 euro/kg en dus 82 euro/ton. eén strobaal kost ongeveer Een strobalenwand afgewerkt met een leempleister. Het geheel zorgt voor een gezonde, comfortabele omgeving, zelfs in vochtige ruimtes zoals de badkamer. DE AARD VAN STRO Strobalen Met balen worden rechthoekige strobalen bedoeld, opgebouwd uit geperste stropakketjes van ongeveer 10 cm en gebonden. De meeste balenpersen produceren balen van 45 cm breed en 36 cm Hoog en droog strobalen mogen niet vochtig zijn en moeten dan ook goed beschermd worden tijdens de opslag en het bouwproces. Al is een veilige vochtigheidsgraad wel noodzakelijk, ter preventie van schimmels en bacteriën. Zo mag de vochtinhoud 1,55 euro. De prijs voor geperste stro- hoog. De lengte varieert van 90 tot 175 van een strobaal niet hoger liggen dan balen schommelt rond de 3,5 euro per cm. Grotere balen van bijvoorbeeld % en de relatieve vochtigheid van de baal (excl. 6% btw), gecertificeerde stro- x 90 x 60 cm kunnen ook en zijn vooral lucht niet hoger dan 70%. Let erop dat balen zijn nog iets duurder. voor een goed voor het bouwen van grote ruimtes het stro droog geperst is en dat het woning die aan de geldende normen zoals warenhuizen. droog gehouden werd tijdens het trans- voldoet, worden er ongeveer zeshonderd De balen moeten zo dicht en compact port en de opslag. Ga de balen indien balen gebruikt. Dat komt neer op zo n tot euro in totaal. Hoe groter het gebouw, hoe meer je bespaart door stro te gebruiken als dragend materiaal (in plaats van bouwstenen en bakstenen). Hoewel de muren B. Boccara/Paille-Tech mogelijk zijn. Dit is in te stellen op de persmachine. streef naar een densiteit van meer dan 90 kg/m². Het type stro tarwe, rogge of haver is onbelangrijk, zolang bovenstaande richtlijnen gevolgd worden. De strootjes moeten minimum mogelijk zelf bekijken wanneer het stro geoogst wordt. Als je ze op de juiste manier stapelt, van de grond en onder een afdak, zullen ze het weer zonder al te veel problemen weerstaan. De buitenste randen zullen misschien nat worden, maar goed zijn voor slechts 16% van de totale kost van een afgewerkt gebouw, kan strobalenbouw zelfbouwers toch een significante besparing opleveren. en het gebruik van stro is nog voordeliger voor bouwbedrijven die meer dan één gebouw realiseren. Bovendien nemen de werkuren sterk af eens de werkkrachten vertrouwd zijn met het materiaal. voorts heeft het lage gewicht van de muren een gunstige invloed op het ontwerp van de fundering. Paille-Tech In veel Europese landen bestaan er netwerken van bouwers, architecten en organisaties die met strobalenbouw aan de slag gaan. Ook in ons land is er een zeer actieve groep experts, die zich volop inzetten om de voordelen van strobalenbouw optimaal te verzilveren. Meer informatie vind je op en Studio Verne/Arch. N. Kiproski 15 cm en bij voorkeur 30 tot 45 cm lang zijn, zodat ze zich makkelijk in elkaar verstrengelen. drogen weer op. Het is vooral belangrijk dat de kern van de balen droog blijft. De kans dat ze dan nog volledig uitdrogen voor de start van de bouw is klein. Die kan namelijk minder materiaal bevatten omdat strobalen minder wegen dan bakstenen en een breder dragend oppervlak hebben, waardoor ze de lasten dus beter verspreiden. Gezonde leefomgeving stro is een gezond alternatief voor veel moderne materialen. Het is plantaardig en veroorzaakt geen hooikoorts. In combinatie met organische afwerkingsmaterialen zoals klei, leem, natuurpleister en natuurlijke pigmenten en verven kan het zorgen voor een veilige en comfortabele leefomgeving. De ademende en dampopen eigenschappen van de afgewerkte muren zorgen het hele jaar door voor een aangenaam en gezond binnenklimaat. M. Sourbron/Arch. H. Van Aelst 44 Ik ga Bouwen & Renoveren september 2016 Ik ga Bouwen & Renoveren september

4 HET BOUWPROCES Opbouw van een strobalenmuur een woning of een uitbreiding gebouwd uit stro verschilt in principe niet zoveel van traditionele woningen. De muren (en mogelijk ook het dak en de vloer) bestaan natuurlijk wel uit stro, maar de rest van het huis wordt vaak op een klassieke en al dan niet ecologische manier gebouwd. simpel gesteld kunnen we twee soorten strobalenmuren onderscheiden: zelfdragend en niet-zelfdragend. De zelfdragende muren bestaan voornamelijk uit stro. Het is ook het stro dat het gewicht van het dak draagt. niet-zelfdragende strowanden maken gebruik van een structuur of een skelet dat voor de stabiliteit zorgt. Het voordeel van een (houten) structuur is dat dit een beproefde werkwijze is en dat alles berekend kan worden door een ingenieur (-architect). Het stro heeft in dat geval geen dragende functie meer, enkel een isolerende. structuurbouw biedt je ook meer mogelijkheden met ramen, deuren en openingen. Door de aanwezigheid van het dragende skelet kunnen er grotere overspanningen gemaakt worden, kun je makkelijker met verdiepingen werken en kun je op architecturaal vlak dus veel meer kanten uit. Bovendien heeft structuurbouw nog een ander voordeel dat zeker in het regenachtige België uitstekend van pas komt. Door de houten structuur eerst op te bouwen en van een dak te voorzien, kun je het stro droog houden tijdens de bouwfase, wat cruciaal is voor de kwaliteit ervan. een stalen skelet behoort eveneens tot de mogelijkheden, maar dan moet er extra aandacht besteed worden aan het isoleren van de constructie om condensatie van warme, vochtige lucht op het staal tegen te gaan. Muren plaatsen DE NEBRASKA- OF ZELFDRAGENDE METHODE Bij de nebraska- of zelfdragende methode dragen de balen zelf het gewicht van het dak en de tussenvloeren. er is dus geen andere dragende structuur. De balen worden als grote bouwblokken boven op een houten muurplaat geplaatst die verankerd is aan de funderingen of het funderingsmetselwerk. Ramen en deuren worden geplaatst in houten raamen deurkaders die voor het plaatsen van de strobalen boven op de muurplaat komen te staan. Het dak en de eventuele tussenvloeren steunen voorts op een houten ladder die op de strobalen wordt geplaatst en bijkomend aan de raam- en deurkaders wordt bevestigd. Dit is de eenvoudigste methode. Ze vereist weinig voorkennis en is zeer toegankelijk. eigenaar-bouwers geven de voorkeur aan deze methode vanwege haar eenvoud, makkelijk ontwerp en minimaal houtgebruik. + eenvoudige en toegankelijke methode + Makkelijk te ontwerpen, gebaseerd op Depreeuw Veelgestelde vragen Wat met knaagdieren? Een strobalenwoning houdt geen groter risico in op muizen en consoorten dan in elk ander type gebouw. Stro is de gedroogde stengel van een graangewas en bevat geen voedsel dat knaagdieren aantrekt. Als de woning bepleisterd is, zullen knaagdieren bovendien geen onderscheid kunnen maken tussen een strobalenwoning of een andere woning. Hoe lang gaan de muren mee? Daar kan voorlopig niemand echt op antwoorden. Het eerste strobalenhuis is ongeveer 130 jaar geleden gebouwd. In de Verenigde Staten staan nog een dozijn bewoonde huizen die ongeveer honderd jaar oud zijn. Sinds 1980 groeit het aantal strobalenwoningen in de VS opnieuw en ook deze nieuwe exemplaren vertonen vooralsnog geen gebreken. Zoals voor alle andere woningbouwtechnieken geldt: een (strobalen)huis gebouwd volgens een goed ontwerp en technisch correct uitgevoerd, kan mits goed onderhoud minstens honderd jaar meegaan. Wat als sommige balen toch nat worden? Als een strobaal door en door nat is, tot in de kern, zal hij rotten voor hij kan uitdrogen. Met andere woorden: alle balen die doorregend zijn of die in water hebben gestaan tijdens de opslag, ben je kwijt. Dit geldt ook voor alle balen die al ingebouwd zijn in muren en niet beschermd zijn tegen de regen. Als de bovenkant van de balen is afgedekt en enkel de zijkanten nat worden door de regen, is er meestal geen probleem. De balen drogen snel op wanneer het stopt met regenen. Let wel op met aanhoudende periodes van hevige wind en regen op hetzelfde ogenblik: de wind kan de regen in de balen drijven, die dan weer niet meer tijdig kunnen uitdrogen. Kan ik stro gebruiken om mijn woning uit te breiden? Ja. Je kunt hierbij gebruik maken van de drie bouwmethodes, maar je moet goed nadenken over mogelijke zettingsverschijnselen. Maak de uiteindelijke verbinding tussen het nieuwe gedeelte uit stro en de bestaande woning niet voor de muren zijn samengedrukt. Dit probleem heb je niet bij een prefabconstructie. Zorg er verder voor dat er zeker geen vocht via de bestaande muur in de nieuwe stromuur kan trekken. Gebouwen met strobalen kunnen trouwens makkelijk ontworpen worden in functie van een veelzijdig gebruik. Of zelfs aangepast worden voor tijdelijk gebruik. Als een (deel van een) gebouw slechts enkele jaren moet dienen, dan is er (afhankelijk van de functie) mogelijk geen nood aan zware funderingen of een binnenbepleistering. 46 Ik ga Bouwen & Renoveren september 2016 Ik ga Bouwen & Renoveren september

5 eenvoudige basisprincipes + Geschikt voor diverse realisaties, van een eenkamerwoning tot een gebouw met twee verdiepingen + Grote veelzijdigheid in ontwerpmogelijkheden + Ideaal voor doe-het-zelvers vanwege haar eenvoud, toegankelijkheid, ontwerpgemak en lage kosten - Het stro moet gedurende het hele bouwproces droog gehouden worden, tot het bepleisterd is. Dit kan zeer moeilijk zijn bij een groot gebouw of bij een traag bouwproces - De maximale muurlengte zonder verdere ondersteuning is zes meter PALEN-BALKENMETHODE Bij de palen-balkenmethode wordt het gewicht van het dak gedragen door een houten, stalen of betonnen structuur en dienen de balen als isolerende opvulling tussen de balken. vanuit bio-ecologisch standpunt geniet een houtskelet de voorkeur boven een staal- of betonskelet. Bij een houtskelet is de kans op condensatie ook kleiner. Architecten geven vaak de voorkeur aan dit systeem, vermits de structurele aspecten gebaseerd zijn op een bestaande en beproefde bouwmethode. er komt echter heel wat (accuraat) timmerwerk bij kijken en je hebt meer hout nodig dan bij het zelfdragende systeem. + Het dak komt voor de strobalenmuren en biedt dus goede bescherming tegen weer en wind + Het frame kan geprefabriceerd worden + voorziet in een grotere stabiliteit voor raamframes dan het zelfdragende systeem + De mogelijkheid van een staal- of betonskelet, ingevuld met strobalen, maakt de bouw van grote hangars, warenhuizen, fabrieksgebouwen... mogelijk + voor de tienjarige aansprakelijkheid van de architect is dit systeem veiliger en beter in te schatten - Het is complexer dan de nebraskamethode - Het vraagt een hoge graad van timmervaardigheid (of het gebruik van een professioneel beton- of staalskelet) om de frames te bouwen PREFAB Tot slot kun je ook nog kiezen voor prefab strobalenwoningen. De verschillende constructiedelen worden op maat gebouwd in een atelier, beschut tegen weer en wind, en vervolgens naar de werf getransporteerd waar ze eenvoudig in elkaar worden gezet. De elementen zijn meestal opgebouwd uit een houten skelet waarin samengedrukte strobalen geperst worden. + volledige beschutting tegen weer en wind + Aanzienlijk kortere bouwtijd, gezien de eenvoudige montage + Het stro moet niet meer zetten of aangespannen worden - Duurder dan andere methodes, gezien de tussenkomst van een professioneel bedrijf, het transport en het gebruik van een kraan - Minder op maat van de doe-hetzelver, al is het wel mogelijk om de geprefabriceerde onderdelen zelf te monteren Een lijst van interessante adressen vind je op pagina 148. B. Boccara/Karbon Architecture & Urbanisme B. Boccara/Karbon Architecture & Urbanisme 48 Ik ga Bouwen & Renoveren september 2016