Videogames en gender : over spelende meiden, sexy avatars en huiselijkheid op het scherm Vosmeer, M.S.

Transcriptie

1 UvA-DARE (Digital Academic Repository) Videogames en gender : over spelende meiden, sexy avatars en huiselijkheid op het scherm Vosmeer, M.S. Link to publication Citation for published version (APA): Vosmeer, M. S. (2010). Videogames en gender : over spelende meiden, sexy avatars en huiselijkheid op het scherm. General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam ( Download date: 27 Mar 2019

2 Samenvatting 197 Samenvatting In dit proefschrift wordt in drie afzonderlijke studies het onderwerp gender en videogames aan de orde gesteld. De nadruk ligt daarbij op het zichtbaar maken van vrouwen die games spelen, en de interpretaties daaromtrent. In het aan de studies voorafgaande literatuurhoofdstuk wordt eerst een overzicht gegeven van de verschillende manieren waarop videogames vanuit een gender perspectief kunnen worden benaderd. Het spelen van videogames is enige jaren beschouwd als een manier om digitaal kapitaal te ontwikkelen, waarmee de langs lijnen van gender verdeelde digitale kloof gedicht kon worden. De games werden daarbinnen benoemd als primers op gebied van informatie en communicatietechnologie, waarbij die functie als tweeledig werd gezien. Enerzijds zou het medium als instrumental primer fungeren, waarbij het spelen van games op een directe, praktische manier de omgang met computers zou vergemakkelijken. Anderzijds kunnen games worden beschouwd als cultural primers, waarbij het spelen ervan op een hoger niveau de sociale interpretatie van computertechnologie op een positieve manier zou kunnen beïnvloeden. De studies in dit boek handelen voornamelijk over deze tweede betekenis, de elkaar wederzijds beïnvloedende culturele interpretatie van videogames en computers in hun relatie tot gender en identiteit. Het project is daarmee gepositioneerd binnen het in cultural studies tot sleutelconcept benoemde domein van de ontwikkeling van identiteit, met de nadruk op de wisselwerking tussen gender en identiteit in hun relatie tot gebruik van media en technologie. Hiermee wordt voortgebouwd op het concept van de active audience, het actieve publiek dat media gebruikt en interpreteert om identiteit te construeren, herconstrueren en performen. Juist door ook voort te gaan op theorievorming die binnen mediastudies rond oudere media werd ontwikkeld, wordt de huidige studie in een breder cultureel kader geplaatst. Deze theoretische context wordt aangevuld met inzichten uit leisure studies, gender studies en de nog jonge tak van game studies. Omdat het spelen van een video game raakt aan onderwerpen die van oudsher een cultureel bepaalde gender specifieke invulling hebben, zoals technologie, vrije tijd en mediagebruik, is de studie naar digitaal entertainment dan ook bij uitstek geschikt gebleken om een nieuw licht werpen op gender gerelateerde ontwikkelingen binnen die afzonderlijke domeinen. Deze stand van zaken in het onderzoek, en de theoretische uitgangspunten leiden voor dit proefschrift tot drie algemene vragen, die in specifieke casestudies uitgewerkt en onderzocht worden. Daarbij komt in het eerste onderzoek de functie van videogames

3 198 als instrumental primer aan de orde, het tweede en derde onderzoek raken vooral aan de functie van videogames als cultural primer. 1. Praktijken: wat spelen meisjes? Hoe ziet de praktijk van vrouwelijke gamers er uit, en in welke mate worden aannames betreffende de samenhang tussen gender, computervaardigheid en het spelen van games door die praktijk bevestigd? Om deze onderzoeksvraag te beantwoorden is aan 104 vrouwelijke scholieren een grotendeels open vragenlijst voorgelegd, waardoor een beeld kon worden verkregen van de games die zij spelen, en de plaats die dat spelen in hun leven inneemt. Dit beeld werd aangevuld met uitspraken uit een onderzoek onder studenten die hun persoonlijke game-biografieën optekenden, en met een deelstudie naar stereotiepe gender patronen rond de game programmeerwedstrijd Make a Game. Meisjes die veel videogames spelen bezitten spelconsoles, nemen deel aan videogamecultuur, en voor hen neemt het spelen van videogames ook een plaats in in hun vriendschappen met andere meisjes. Het spelen van videogames is, kortom, een onderdeel van hun leven. Echter, een ander kenmerk van deze groep is dat ze gemiddeld jonger zijn: naarmate meisjes ouder worden, vallen ze minder vaak in de groep die veel videogames speelt. Hiermee wordt een uit de literatuur al eerder aangehaald gegeven bevestigd, namelijk het bestaan van een video gender rift, het verschijnsel dat meisjes zich halverwege de tienerjaren van het medium afkeren. Interesse in andere dingen, zoals vriendinnen en school was wat door de meisjes zelf in de open vragen herhaaldelijk benoemd werd als reden voor hun verminderde belangstelling voor games naarmate ze ouder werden. De in de literatuur vaak veronderstelde samenhang tussen gender, computervaardigheid en het spelen van games wordt door de data uit deze studie niet bevestigd. De meeste meisjes die de vragenlijst invulden bezitten zelf een PC, en vrijwel allemaal gebruiken ze die voor school of studie, en voor het onderhouden van contacten met vrienden en vriendinnen. Dit gebruik bleek echter niet samen te hangen met het spelen van videogames: van de meisjes die meer intensievere gamers waren, kon niet worden vastgesteld dat ze meer, of anders, gebruik maakten van hun computers. Ook hadden de deelnemers uit deze groep niet significant vaker gekozen voor een beta vakkenpakket. 2. Final Fantasy forums: videogames als technologies of gender Voor de tweede case study luidde de onderzoeksvraag: hoe bieden videogames aan spelers de mogelijkheid tot reflectie op en performance van gender identiteit, oftewel,

4 Samenvatting 199 hoe kunnen games inhoudelijk dienen als technologies of gender? Met dit begrip wordt in dit verband geduid op een praktijk of middel waarmee gender identiteit geconstrueerd wordt. Dit gegeven werd uitgewerkt aan de hand van een kwalitatieve analyse van berichten die spelers plaatsten op websites gerelateerd aan de role playing game Final Fantasy X-2. Deze berichten werden geselecteerd volgens een voor deze studie ontwikkelde methode, waarbij uiteindelijk die uitspraken overbleven waarin vrouwelijke en mannelijke deelnemers iets opmerkten over vrouwelijke of mannelijke game personages, over andere deelnemers, of over zichzelf. Vervolgens werden deze citaten stap voor stap verder geanalyseerd waarbij de berichten van de deelnemers op drie niveaus werden ingedeeld: als commentaar op aan gender gerelateerde kwesties, als discussie daarvan, of als reflectie daarop. De analyse maakte duidelijk dat het spel de meisjes en de jongens die het speelden inderdaad aanzette tot commentaar, discussie en reflecties over uiterlijk, gedrag en persoonlijkheid van de personages in de game, maar ook over hun eigen gender identiteit en die van anderen. Eveneens leidde de game tot het leggen van verbanden met hun normen en hun eigen beleving en performance van vrouwelijk en mannelijk gedrag. De vraag of een videogame inderdaad functioneert als een technology of gender kan daarmee positief worden beantwoord. Uit de analyse in deze studie bleek verder echter dat hoewel vrouwelijke spelers hun bedenkingen kunnen hebben bij de wenselijkheid van een als slutty omschreven uiterlijk van avatars, de aanwezigheid daarvan echter niet tot afwijzing van een game leidt. Dit geldt overigens ook voor mannelijke gamers. Deze bevindingen laten zien dat de spelers van videogames een actieve rol innemen bij de onderhandeling over gender identiteit, en geven aanleiding tot een alternatief inzicht tegenover de gedachte dat game personages eenduidige stimuli bieden die tot negatieve of positieve effecten leiden. 3. Vrouwelijke gamers en The Sims In de derde case study wordt verslag gedaan van een onderzoek naar de game ervaringen en bevindingen van volwassen vrouwen die het spel The Sims spelen. In deze studie wordt de volgende onderzoeksvraag aan de orde gesteld: hoe is het spelen van games ingebed in de sociale verhoudingen van het huishouden van de gamer, en hoe eigent de gamer zich binnen die verhouding het spel en het spelen toe? Daartoe vonden 23 diepteinterviews met Nederlandse vrouwelijke gamers van 17 jaar en ouder, en de informatie daaruit werd aangevuld met gegevens die 34 vrouwen per verstrekten. Sociale en culturele context, voorkeuren en motieven, gender en digitale vaardigheden waren de

5 200 thema s die in de interviews en in de vragenlijst aan de orde werden gesteld. Ook in deze studie werden de transcripten van de interviews aan een systematische inhoudsanalyse onderworpen. Allereerst heeft deze studie inzichten gegeven in de praktijken van een grote maar tot dusver vrijwel onzichtbare groep spelers van videogames: die van de volwassen vrouwen. Deze gamers blijken zich met passie en enthousiasme bezig te houden met hun games, en zijn ook - in tegenstelling tot wat in de literatuur vaak is aangenomen - zeker bereid om daar investeringen in te doen op gebied van tijd en geld. Wat betreft de toe-eigening van het spel blijkt uit de analyse dat er rond het spelen van een videogame binnen het huishouden verschillende processen aan te wijzen zijn. De activiteit van het spelen van een videogame vertoont qua motivatie en betekenisgeving vaak parallellen met het gebruik van andere media of andere vormen van vrijetijdsbesteding, zoals het kijken naar soap op televisie of het lezen van een roman. Het spelen van een game kan daarbij beschouwd kan worden als een vorm van vrijetijdsbesteding die dankzij het feit dat het entertainment betreft maar tevens aan technologie gerelateerd is, onmiskenbare mogelijkheden tot emancipatie in zich draagt. Tot slot kan gesteld kan worden dat de actieve interpretatie en toe-eigening door de vrouwelijke gamer een belangrijke factor is die in acht moet worden genomen bij onderzoek naar de wisselwerking tussen games en gender. Die interpretatie en toeeigening zijn daarbij afhankelijk van leeftijd en de verschillende levensomstandigheden die daarmee gepaard gaan: meisjes op de middelbare school, voor wie de koppeling van games aan technologie en mannelijke gender identiteit een zekere ongemakkelijkheid kan opleveren, kijken anders tegen het medium aan dan volwassen vrouwen, voor wie die genoemde koppeling geen rol speelt. Zij kunnen de drukte van een gezin juist even ontvluchten door zich te concentreren op een fictief huishouden op een beeldscherm.. Vrouwen vormen, zo blijkt eens temeer, niet één duidelijk te omschrijven homogene doelgroep en dat geldt ook voor vrouwelijke spelers van videogames.