BEVOLKING. De hoofdplaats van Bet eiland Curacao telde op 1 Januari 1017 il 892, de hoofdplaatsen van de overige hierboven genoemde

Transcriptie

1 KOLONIAAL VERSLAG III. CURACAO. A. BEVOLKING. Op 1 Januari bestond de bevolking van de kolonie Curacao uit 57 3S1 personen, verdeeld als volgt: '» Curacao Aruba Bonaire (5 714 St. Martin St. Eustatiua ^i Saba 2 239») Tezamen of 627 meer dan op 1 Januari i) Tenzij anders vernield, wordt in liet verslag nut St. Martin hot Nederiandach ge<loelt<' van dat eiland bedoeld. 2 ) 21 personen, afkomstig van Cuncao Ml Aruba, die hij de Cultuur Maatschappij der Nederlnndsche Antillen werkten, zijn in 1016 naar hun land teruggekeerd.»l liet verschil van 240 personen minder tusschen het bevolkingscijfer in 't vorige verslag on dit cijfer moet hierin gezocht worden, dat era aantal personen, die vroeger als tijdelijk afwezig, doch nog steeds als op Saba wonende beschouwd werden, dit jaar na een gehouden telling, afgeschreven zjjn, daar zij nu geacht moeten worden zich in het buitenland te hebben gevestigd. De hoofdplaats van Bet eiland Curacao telde op 1 Januari 1017 il 892, de hoofdplaatsen van de overige hierboven genoemde eilanden onderscheidenlijk 1804, 676, 1184, 128(5 en 000 inwoners. Bijlage A van dit verslag geeft een overzicht van den loop der.bevolking, over de jaren , de bijlagen It en (' bevatten de verdeeling van de bevolking naar de geboorteplaatsen en de kerkgenootschappen, en naar de beroepen, bedrijven en ambachten. Het getal der gehuwden, weduwnaars en weduwen bedroeg op 1 Januari 1917 op de bovenstaande eilanden onderscheidenlijk 8857, 8004, , 838 en 688. Er heeft geen inschrijving plaats gehad van eenige verklaring, zijdens vreemdelingen, van hun voornemen tot vestiging In do kolonie, zooals bedoeld in art. 1, n". 3 van de verordening van 8 Maart 1900 (P.B. n. IOI, regelende de vestiging binnen de kolonie in den zin van het Reaeeringsretilement. s l. Algtmtent toeeland. Rust en orde werden niet verstoord. In verband met. het aanhouden van den oorlogstoestand in Europa, zijn de volgende in het verslag van 1915 in hoofdstuk B, onder 2".. 3"., 4. en 5". vermelde maatregelen in stand gehouden, n.1.: o. verbod van verzending door middel van den kustpost voor draadlooze telegrafie op Curacao van telegrammen in overeen* gekomen en in cijfersehiïft: b. vergrooting van het bankbiljettenkapitaal der Curacaosche bank en tijdelijke opschorting van de inwisseling dier biljetten. c. verbod van den uitvoer van steenkolen en levensmiddelen, en <(. voorschriften ter voorkoming van vasthouding en piïjsopdrijving van waren. B. MEDEDEELIXtiEX VAX ALC1EMEEXEX AARD. S 2. Economische toestand. Niettegenstaande de bijzondere omstandigheden, die, tengevolge van den Europeeschen oorlog, op verschillend gebied doch vooral op dat van handel en scheepvaart over de gehoelo wereld heerscliteti. in vele opzichten ook op den economischen toestand der kolonie een nadeeligen terugslag bleven uitoefenen, kan toch gewezen worden op toenemende bedrijvigheid op ander gebied dat der nijverheid, in die mate zelfs dat het verslagjaar, inzender heid voor het hoofdeiland, gunstig afsteekt bij de reeks slechte jaren, die de kolonie gedurende liet laatste tiental jaren heeft doorgemaakt. Bij de voorbereidende werkzaamheden voor de oprichting van eene petroleum-raffinaderij op het eiland Curacae. waarvan reeds in het vorig verslag melding is gemaakt, vonden ook in 1916 zeer vele handen werk. Die werkzaamheden zijn intusschen in die mate gevorderd, dat de onderneming, welke door de op 1 Januari 1917 tot stand gekomen Curacaosche Petroleum Handelingen der Staten-üeneraal. Bijlagen Maatschappij" gedreven wordt, reeds in de eerste helft van dat jaar een aanvang met haai bedrijf heeft kunnen maken. Ofschoon de uitvoer van phosphórzure kalk zeer gedrukt werd door het algemeen hoorschend gebrek aan.»clieepsriihnte. heeft de...mijiiinaatscliappij ('nracao". door de voortzetting van de ontginning der genoemde delfstof op groote schaal, geregeld aan zeer velen werk verschaft. l ie regen viel vroeg in. Daardoor kwam ook op het land meer leven en beweging. De engst van late gewassen is tengevolge van plagen van allerlei aard wel niet zoo goed uitgevallen als verwacht had mogen worden, maar de vroege gewassen hadden reeds voor hen. die zich meer uitsluitend op den landbouw toeleggen, verdiensten opleverd. Vroege mais, peul- en rank* vruchten deden toch goede prijzen en maakten bij voorbaat gedeeltelijke of volkomen mislukkingen van late gewassen goed. Tengevolge van den door die omstandigheden verbeterden economischen toestand nam de koopkracht der bevolking toe, hetgeen ook den handelsstand ten goede gekomen is. Tot bevordering van het vertier op het hoofdeiland heeft voorts medegewerkt 'ie vestiging aldaar van verscheidene vreemdelingen en van een aantal goed bezoldigde ambtenaren in dienst van nieuwe ondernemingen. Die omstandigheden, voorts de als jje volg daarvan toegenomen vraag naar verbruiksartikelcn, en de voortdurende styging van de prijzen daarvan en in het algemeen nok van al hetgeen uit het buitenland wordt aangevoerd hebben echter den levensstandaard belangrijk verhoogd. Tengevolge waarvan alle arbeidsloonen zijn gestegen, in verband min dien voor de arbeidersbevolking gunstigen toestand behoefden slechts weinigen naar het buitenland te trekken om er werk te zoeken. De economische toestand van de landelijke bevolking van Aruba was niet bijzonder gunstig. De oogst van het seizoen 1915,1916 was wel niet'mislukt, maar toch schraal. Daarbij was

2 hel stopzetten van bel bedrijf der Aruba Goud Maatschappij, uin redenen, medegedeeld in g 8 van hoofdstuk N, voor de mijnarbeiders een gevoelige slag. De toestand werd bovendien verergerd door de aanhoudende stijging der prezen van alle levensmiddelen. Van eeg noodtoestand was er wel la waar geen sprake, maar de landelijke bevolking beleefde toch een vrljongunstlgentljd. In bei 8de district, waar de toestand allerminstgunstigwas, moes) van bestuurswege gedeeltelijk tn de voeding van de school gaande kinderen worden voorzien door verstrekking van beschuit Tegen half October was deze verstrekking door de vroegtijdig ingevallen regens evenwel nlel meer noodig; zij Isdaaromgestaakt. lip den algemeenen toestand der bevolking is van gunstigen invloed geweest, dat vdo arbeiders nit Arubab$JdeCuracaosche Petroleum Maatschappij opcuracao werk hebben kunnen vinden. De trok naat het buitenland, niet name naar Columbia en Venezuela, Is daardoor /.ter verminderd. Volgens gehouden aanteekeningen zijn er slechts 10 arbeiders naar Colombia en 32 naar Venezuela vertrokken, terwijl er uit die plaatsen onder* srheideniijk!» en 15 arbeiders terugkeerden, op Curacsowaren aanvankelijk ongeveer 200 man werkzaam.eenigenhunnerzijn later naar Aruba teruggekeerd. Op Bonaire was de toestand der bevolking over het algemeen niet ongunstig. Br v was geen gebrek aan werk. De verkoop van dividivi die een niet onaanzienlijken voorjaarsoogst gegeven heeft verschafte aan een groot deel der lagere bevolking gedurende ''enige maanden van liet jaar een vrfl goed bestaan. Ken ander deel der bevolking vond dat in de hoedenuijverheid. De veeteelt, die eenlgszins vooruit is gegaan, was weer voor anderen een bron van inkomsten. De groot-grondbézitters hadden evenmin reden tot klagen, omdat de ruime dividivi-oogst. de hooge aloé-prijs en de vooruitgang van den veestapel de opbrengst van hunne gronden niet onbeduidend hebben doen toenemen. De handel toonde zich, wegens den gunstiger gcldeli.jkeii toestand der bevolking, levendiger dan in In het algemeen bleef de toestand echter gedrukt tengevolge van den Europeeschen oorlog. Vooral bij den uitvoerhandel werden zelfs grootere moeilijkheden ondervonden dan te voren. De verscheping van voortbrengselen naar Kuiopeesche markten moest daardoor vrijwel geheid worden gestaakt. De handel was dus geheel op de Ainerikaansclio markt, waar voor de meeste dier voort brengselen lagen' prijzen werden verkregen, aangewezen. De uitvoer van zout was beduidend minder, tengevolge van gebrek aan scheepsruimte. Doordat er op Bonaire zelf voldoende werk werd gevonden, was lat aantal der naar het buitenland vertrokkenen belangrijk minder dan in vorige jaren. Naar Venezuela vertrokken 98 arbeiders: in den loop.van het jaar keerden 89 hunner terug. Op St. Martin bleef de oorlogstoestand zijn nadeeligen invloed uitoefenen. Ook op dat eiland zijn de arbeidsloonen der ambachtslieden, in het bijzonder die der timmerlieden, gestegen. De uitvoer van zout was geringer, ofschoon de oogst ruim vaten meer dan in 1915 heeft opgeleverd. Door een storm, die op 9 Octobei 1916 woedde, verloren verscheidene visschers van 1'hiUpsburg en Simpsonsbaai hunne fuiken. Het bestuur van het Ondersteuningsfonda tfederlandsche Antillen keerde f250 aan deze visschers uit. De houders van veéplantagea maakten door de hoogere prijzen. die zij voor hun vee konden verkrijgen, betere zaken dan in Voor St. Eustatius vvas de toestand betrekkelijk gunstig. De katoen in magazijn (verslagjaar 1915), alsmede die van hel oogstjaar 1915/1916, werden met voordeel in Engeland verkocht, terwijl op liet einde van het jaar zich een hooge en vaste katoenmarkl aankondigde. De oorlogstoestand maakte het bouwmateriaal te duur om, in de bestaande behoefte aap arbeiderswoningen te voorzien, letgeen o.m. de vestiging van veldarbeidere nit de nabuurschap van Oranjestad belemmerde. Terwijl de kleine landbouw zich handhaafde, zag bet bedrijf dei eigengeërfden den daglooner meer en meer naar het grootbedrijf van de ('ultuurmaatschappij der Nederlandsche Antillen overgaan of zich voor werkzaamheden aan suikerfabrieken naar Sto-Domingo begeven. De hooge dienstbodenloonen in de Vereenigde Staten van Xuord-Amerika trokken velen daarheen. Bet zevental stormeii. dat in den orkaanstijd de nabuurschap van het eiland teisterde en zich op St. Eustatius uitte in ongestadig.veer, grooten regenval en hooge zeeën, kostte, mei den storm van 9 October 1916, een menschenleven, aan de scheepvaart 2 kotters en aan de visscherij 14 vischvallen. De geldelijke schade bedroeg ongeveer f8000. I Iet < indersteuningsfonds Neder* landsche Antillen lenigde die der visschers met f850. De economische toestand van de bevolking van Babi Ier I ging geen verandering. De aardappeloogst en het vervaardigde kant werk waren meer dan in 1916; de uienoogst daarentegen was veel minder. De voornaamste bron van inkomsten, n.1. het geregeld binnenkomen van geld, afkomstig van de in den vreemde werkendesabanen, bleef ook in 1916 ruim vloeien. Ook' dit eiland had van den storm van!) October 1916 te ' lijden. De zee was buitengewoon onstuimig en sloeg een houten loods, die aan de Fortbaai stond. weg. Roeibooten werden vernietigd. Ook het metselwerk bij de zoetwaterbron aan de Fortbaal, alsmede de weg langs het klif daarheen, werden toen : door de golven geheel weggeslagen. 3. Gezondheidstoestand. Cura^ao. De gezondheidstoestand was over het algemeen niet ongunstig, doch bij het einde van het jaar minder bevredigend. In liet eerst*; kwartaal woedde een hevige influenzaepidemie. in het tweede werden zeer vele j gevallen van waterpokken waargenomen; een kinkhoest-epidemie, in April ontstaan, bleef onafgebroken tot Augustus heersenen; daarna kwamen buikaandoeningen veelvuldig voor en'in de laatste twee maanden bovendien keelaandoeningen. terwijl de Influenza zich wederom vertoonde. In het geheid hebben zich 64 gevallen van febris thypboïdea (waarvan 12 met doodelijken afloop) voorgedaan: bovendien werden in het militair hospitaal 2 aan die ziekte lijdende petsenen, verpleegd. Het sterftecijfer aan deze ziekte was hooger dan in 1915, n.1. ongeveer 20 pet. tegen 10 pet. in het laatstgenoemde jaar. Van den anti-typhoid-vaectn", door het plaatselijk bestuur van (airacao uit Noord-Ameiika besteld, hebben slechts meergegoeden gebruik gemaakt. Alhoewel kosteloos voor de onvermogenden verkrijgbaar gesteld, hebben dezen zich er niet mede laten behandelen. Het algemeen sterftecijfer, dat sinds eenlgs jaren aan het dalen was in en 1915 was het onderseheidenlijk en 668 is weer eenigszins gestegen en bedroeg in '). verdeeld over de maanden, als volgt: Januari 52 Februari 54 Maart 53 April....' 20 Mei 65 Juni 47 Juli. 61 Augustus 58 September 66 < ictober 47 November 90 December 74 Tezamen 693 i) Het naar de leeftijden verdeeld aantal sterfgevallen en dat der levenloos aangogovenen was als volgt in de verschillende districten: Districten. r. z > "B 2 S ~ ' > 4 jaar 19 jaar 1 1 i : 1 3 jaren n onder ' ubekend»-i l O» e - E-" 1ste istads) district de district de de 1 ( ' de Tezamen... 58') ) Vulf-ens btflaga A oiiilcr-tclieiil.'iiit.jk HM wi ^': Sê juist.' ï.il.rs zullen in lul roqfmd rentag worttan ümdtfjadmld o

3 lid aantal geboorten was 997. De bevolking was op L Januari 1917, personen sterk; per HXKJ Inwoners bedroegen il»' geboorten dus 29,18 en de sterfgevallen 20,28. Vergelijkt men bel aantal geboorten en sterfgevallen over de jaren 101B en 1916, n.1. in 1915: 701 geboorten en ö«8 sterfgevallen en In I9i«: 997 geboorten en 698 sterfgevallen, dan blijkt bet, dal tegenover bet iets grooter aantal sterfgevallen In 1916 een veel grooter aantal geboorten In dat jaar staat. De toeneming van hel aantal geboorten is toe te schrijven aan den verbeterden oconomiscben toestand. De zuigelingensterfte Ls vrij wat hooger geweest dan In uur,, nl. 149 tegen 115 in dat jaar. Bene bepaalde oorzaak ls biervoor niet aan!e geven. Nadat de directeur van den openbaren gezondheidsdienst, dr. Waterman, de Inrichting van het bacteriologisch laboratorium voltooid luid, is hij met een bacteriologisch onderzoek van de gevallen van febris typhoidea, die in liet St. EUsabethsgasthuis verpleegd werden, begonnen. Daarbij is gebleken, dat de meeste dezer gevallen Paratyphua A waren, liet aantal onderzochte gevallen is evenwel te klein, om daaruit voorloopig tot eenige uitkomst te kunnen geraken. Vier malen werd quarantaine bepaald: den Uden Mei eene quarantaine van veertien dagen, wegens pokken, tegen.san Juan, Porto Rlco, welke bepaling den 23steu dier maand tegen geheel Porto Rico toepasselijk verklaard en eerst den S9sten Augustus ingetrokken werd; den 19den van laatstgenoemde maand wederom eene quarantaine van 14 dagen, wegens diezelfde ziekte, tegen Maraeaibo. die <U'ii 30sten December werd opgeheven; voorts twee malen eene quarantaine telkens van vijf dagen, wegens gele koorts, tegen Barbados, nl. eerst-op den 29sten September en, na intrekking op den 28ste n October, vervolgens op den 29sten November, welke voorziening op den Sisten Decemher nog van kracht was. De quarantaine'maatregelen tegen pokken werden als regel in dier voege toegepast, dat passagiers en bemanning ingeënt werden en, voor zoover zij op liet eiland bleven, gedurende veertien dagen dagelijks bij' den quarantaine-geneesheer moesten verschijnen, ten einde hen te kunnen onderzoeken. Aruba. De algenieciie gezondheidstoestand was niet ongunstig. Aangezien er het geheele jaar door vrij goed drinkwater in voldoende hoeveelheid aanwezig was. waren er slechts enkele, lichte gevallen van scheurbuik, die spoedig voor een doelmatige behandeling weken. Evenwel kwamen er in de eerste maanden van 1916, voornamelijk in het 3de district, vrij veel gevallen van typheuze koortsen voor. Op een paai' uitzonderingen na, verliepen de gevallen in de buitendistricten gunstig: te Oranjestad echter kwamen er 3 sterfgevallen voor. Tn Januari 1917 hebben zich wederom eenige koortsgevallen in het 3de district voorgedaan, terwijl de ziekte zich te Oranjestad bijna niet vertoond heeft, hetgeen waarschijnlijk te danken is aan de werking van de anti-typhoid-vaccin", door het bestuur beschikbaar gesteld en waarvan ruim gebruik is gemaakt. Behalve eenige gevallen van waterpokken hebben zich overigens geen epidemische ziekten voorgedaan. Bonaire. De gezondheidstoestand was niet ongunstig: slechts een enkel geval van typheuze koorts, dateen gunstig verloop had. en eenige gevallen van kinkhoest onderde kinderen deden zich voor. Daar er door de overvloedige regens geen gebrek was aan versche groenten en vruchten, namen de gevallen van scheurbuik geregeld af. zoodat op het einde van het jaar slechts 4 gevallen onder behandeling waren. St. Martin. St. Eustatius en Saba. der bevolking was bevredigend. De gezondheidstoestand 8 4. Regenval. Ken overzicht van den regenval op de verschillende eilanden der kolonie is opgegeven in bijlage I). Bijlage E vermeldt de maandelijksche gemiddelden van de weerkundige waarnemingen in het fort Amsterdam op ('uracao. 5. Waterverschaffing. Ten aanzien van den waterstand in de landsputtcn op ('uracao wordt verwezen naar bijlage F. Met betrekking tot den aanleg van putten en dammen worden in hoofdstuk.1, Landflgebouwen en openbare Werken eenige mededeelingen gedaan. 8 <>l> Aruba is de in het vorige verslag geschetste tootand ' onveranderd gebleven. Kr was het geheele jaar door goed drinkwater in voldoende hoeveelheid aanwezig, dank zij den guiistigen regenval. op Bonaire verkeeren alle met landsbydragen aangelegde Bteenen dammen in goeden staat De eigenaar van de plantage Onima verhoogde een door hem op die plantage aaugelegden Steenen 'lam één meier. waardoor hij. wanneer de dam bij zware regenbuien onder* geloopen zal zijn, later, bij liet uitblijven van den regen, gedurende langen tijd over voldoend water voor de vrucbtenteelt zal kunnen beschikken. De voornaamste landsputten werden schoongemaakt en eenige daarvan uitgediept. Op st. Martin is de put te Beneden-Prinsen-Kwartier, waarvan in het vorige verslag melding is gemaakt, Ingemetseld en van een op zware houten balken rustend dek voorzien. Plannen om van Taylor's put op St. Kustatius meer uut te nekken, zijn in voorbereiding. "De watervoorziening op Saba had ook in 1916 door middel van regenbakken plaats. Van de bronnen aan het strand behoefde de bevolking, dank zij den goeden regenval, geen gebruik te maken, liet aantal waterhoudende bakken was 211. of li meer dan het vorige jaar. S 6. Koloniaal en achoolmuteum. Dit museum is gevestigd in een der vertrekken van de Hendrik-school op ('uracao. Het mocht zich opnieuw verheugen in de belangstelling van inwoners en vreemdelingen, en werd verrijkt met eenige voorwerpen, afkomstig van de Curacaosche nijverheid, alsmede met een zestal opgezette vogels uit Britsch Honduras, eene verzameling fijne schelpen, verschillende vreemde en oude muntstukken, een steenen bijl. afkomstig uit het Indianon-tijdpork, en een twaalftal fotografieën van de openbare en bijzondere scholen op Curacao. Door inzendingen van verscheidene uitgevers in Nederland werd de boekerij tal van nuttige schoolboekjes rijker. Van het tentoongestelde werd meermalen bij het onderwijs gebruik gemaakt. S 7. <iro?p Nederlandeche Antillen van Int Algemeen X<derlandsch Verbond. Op 31 December -telde de groep op Curacao 29 beschermende en 132 gewone leden, op Aruba 25. op Bonaire 10. op St. Martin 3, op St. Eustatius 4 en op Saba 3 gewone leden. In het geheid dus 206 leden tegen 210 einde December Evenals in 1915 ondervond de groep ook in dit verslagjaar de medewerking van bet Koloniaal Bestuur in haar streven om door geklelijken steun jongelieden aan te moedigen zich in het Moederland verder te bekwamen. Zij keerde twee studiebeurzen uit. tot oen gezamenlijk bedrag van f 250. S 8. Ouracaoêche Padvinder evereeniging. Het hoofdbestuur van deze vereeniging heeft, tengevolge van gebrek aan voldoende deelneming, voorloopig besloten haar te ontbinden. Het tijdstip voor de ontbinding is afhankelijk van de afwikkeling der geldelijke aangelegenheden van de vereeniging. S 9. De haven van Curacao werd bezocht door de Anierikaansche jachten Vagrant van 8 rot 9 Maart, Constellation van 14 tot 15 Maart en Speedtcell op 20 April: voorts door den Fransche kruiser Dcscarte* op den Bden Augustus en door den Engelschen kruiser Berwick op den 19den September. 10. Archieven. In het Publicatieblad n". 5 ls opgenomen, het Koninklijk besluit van 22 December 1915 tslaiftsblad n n. 519), ' waarbij de Gouverneur gemachtigd wordt om van Bestuurewege i beheerd wordende archieven in de kolonie, dagteekenende van ; vdör 5 Maart 1816, naar Nederland te doen overbrengen ter verdere bewaring in het Algemeen Rijksarchief te's Orau-nhage. De overbrenging van een gedeelte van de door den met de regeling van deze aangelegenheid belasten oud-hoofdcomniies bij het Algemeen Rijksarchief, den'heer Th. Morren, daartoe aan gewezen archieven heeft per Hr. Ms. kruiser Holland, die den Maten Januari 1917'van ('uracao is vertrokken, plaats gehad.

4 o. ALGEMEEN K\ (JEWESTELLIK BESTUUR. De Gouverneur, bezocbl meermalen de buitendistricten van Cura^ao en deed een Inspectiereis van 0 tol 18 October naar Bonaire en van 8 tot 12 November naar Aruba. Koloniale Hond. Ter vervullling van.de door hel ontslag nemen van den beer Mordy 8. L. liaduro opengevallen plaats van voor» zitter van den Kolonialen Raad, werd de onder-voorzitter, de heer \. (i. Btatiufl Muller, aangewezen, en in diens plaats, tot onder-voorzitter, het lid van dien Raad, de heer dr. J. P. Evertsz ilx. Tol Leden werden aangewezen de aftredende leden, de heeren I'. W, P. Winkel en Ed. 8. Lansberg en in de plaats van den hen Mordy 8. L. Madurp is de heer S. M. L. Maduro tot lid van den Raad benoemd. Voor het nieuwe zittingjaar 191<> 1917 werden de heeren \. Ö. Btatius.Muller en dr. J. P. Evertsz Hz., 'niet ingang van den tweeden Dinsdag van de maand Mei. onderseheidenlijk tot voorzitter en onder-voorzitter} benoemd. <'ii bet eiland Curaceo hielden de districtmeesters de voorgesebreven zittingen op de daarvoor bepaalde dagen en bezochten de bevolkte gedeelten hunner distrieten. Had'n run Politie.*) Deze Raden hebben gedurende liet ver slagjaar, ingevolge art,»> van de verordening van 28November L869 il'. B. n". 24), de kiezerslijsten opgemaakt en afgesloten, voorts de ontwerpen-raming der middelen en inkomsten en de outwerpen-begroeting van uitgaven voor het jaar 1918 behandeld, de openbare en bijzondere scholen bezocht en de verslagen van het onderwas vastgesteld. De Raden van Aruba 'i ]* notulen van de Baden van Politie nedergelegd, (er inzage van de leden. ver 19n; zijn ter grifte der Tweede Kamer en Bonaire liebbcn bovendien de rekeningen van de adniiniitrateuren der armenkasten dier eilanden over 1915 nagezien. Op Bonaire werden de volgende' keuren vastgesteld, n.l.: 1". de keur, houdende regeling van het verkeer op de wegen van het eiland Bonaire in verband mei het gebruik van motorrijtuigen: 2". de keur tot aanvulling van de keur. waarbij bepalingen worden vastgesteld omtrent het houtkappen en koleiibranden op gouvernementsgronden en het vervoeren van houtskool op of over publieke land- en zeewegen of plaatsen op het eiland Bonaire: en 3. de keur tot aanvulling en wijziging van de keur, houdende verbod van straf bepalingen op het plukken en vervoeren van onrijpe dividivipeulen op gouvernementsgronden op het eiland Bonaire: en op St. Eustatius: 1". de keur. houdende aanvulling van de keur van 1897 in het belang van orde en rust, en 2". de keur. houdende verbod van uitvoer van ruwe katoen (zaadkatoen). Op St. Martin en St. EustatiUS werden de aftredende landraden D. J. van Romondt en J. Gr. C. Every jr. herkozen. Op Saba werd in de plaats van den heer EL W. C. Anslijn, die aan de beurt van aftreding.was. de heer B. Holm tot land* raad gekozen. D. GEWAPENDE MACHT % 1. Schutter. Op l Januari 1917 was de sterkte der stede* lijke schutterij: 1 majoor-commandant, 4 kapiteins, 6 eerste* luitenants, waarvan I kwartiermeestor, 8 tweede luitenants, waarvan I adjudant van den Gouverneur en I adjudant van het bataljon. I officier van gezondheid eerste klasse en.'ifto onderofficieren en manschappen. De sterkte der landelijke schutterij was op bovengenoemd tijdstip i kapitein, 2 tweede-luitenants en 120 onderofficieren ï manschappen. In April overleed d< majoor-commandant H. H. R. Chapman, De mulste kapitein \ D. Captiles werd daarop tot dien rang bevorderd. Vilder werden in kapitein, 8 eerste luitenants. 4 onderofficieren en 18 korporaals aangesteld. g 2. Weerbaarheidtkorp». Hel Curacaosche v7eerbaarheidskorps bestond op 1 Januari 1917 uit: 1 eerste-luitenant-commandant, l eerste-luitenant-kwartiermeester, 1 tweede luitenant. l officier van gezondheid tweede klasse en 77 leden. In overeenstemming met het in 1914 gewijzigde reglement, heeft het korps geen ondersteunende leden meer. H 8. Gewapende politie. De sterkte bestond op 1 Januari 1917 uil l commandant, 2 brigadiers '». 7 marechaussees iste klasse'), 8 marechaussees 2de klasse en 14 veldwachters, allen van de voormalige brigade marechaussee, verder uit 2 onderofficieren, 8 korporaals en 81 Infanteristen en fuseuers van het garnizoen. liet tekort van 2 man. dat sedert November 1015 is ontstaan, kon duur gebrek aan geschikte krachten bij het garnizoen nog niet worden aangevuld en is sedert geruimep tijd gestegen tot 8. <>ok in de wegens vertrek met verlof naar Nederland opengevallen plaatsen van 1 brigadier (onderofficier) Waarvan in.i vuil"! in Nederland. en 1 marechaussee 1ste klasse (korporaal) kon het garnizoen niet voorzien, waardoor de noodzakelijkheid ontstond om die plaatsen onderscheidenlijk door een marechaussee 1ste klasse en een marechaussee 2de klasse aan te vullen. Bij de burgerpolitie waren de veranderingen als volgt: aan I brigadier en 1 marechaussee Is te klasse weid wegens ziekte éen jaar verlof naar Nederland verleend, terwijl 1 marechaussee lste klasse, op zijn verzoek, eervol werd ontslagen. Evenals in vorige jaren, werd de betrekking van detachement» commandant waargenomen door een gewezen sergeant majoor van het garnizoen, thans goiivernenients-ambtonaar. Het gedrag van de burger en militaire politie gaf In het algemeen geen aanleiding tot ontevredenheid. Vier mindere militairen" werden wegens ongeschiktheid voor den politiedienst ontslagen. Wegens overtredingen tegen de krijgstucht werden geene straften opgelegd. Van de burgerpolitie, uitmakende 27 pet. der sterkte, waren II pet., en van de militaire politie waren 28 pet. gedurende korteren of langoren tijd wegens verblijf in het hospitaal niet voor den dienst beschikbaar, terwijl twee man der burgerpolitie, wegens ziekte, in den loop van het jaar naar Ncderlflnd vertrokken. Verdere mededeelingen omtrent de politie zijn opgenomen In 4 van hoofdstuk EL S 4. Landmacht. In het P. B. n". 20 is opgenomen het Koninkljjk besluit van 18 Maart 1918, n. 26, tot hernieuwde vaststelling der regeling betreffende de inkomsten van de officieren, de inkomsten en de voeding van de militairen beneden den rang van officier, zoomede de toelagen en vergoedingen, die ten laste van het Xlde hoofdstuk van de Staatsbegrooting ten behoeve van de landmacht in West-Indië worden uitgekeerd. fn het P. B. n. 32 is opgenomen het Koninklijk besluit van 14 Februari 191(5, n n. 40, houdende wijziging van de gagcnients-

5 en pensioensreglementen voor do officieren en militairen beneden dien rang van-liet Nederlandsen-Indische leger. De formatie en de sterkte van de landmacht waren als volgt: Officieren der infanterie Officieren heid Apothekers van gezond' Onderofficieren en manschappen.2 ' 3 S E o fa La S s* 'Ij &, * C v i. a> ÉS S O "H ' 1 co-p a 32. In 191 meerde a) i 0 40 In 191 mindei b) 1 d)46 MO, a) Uit Nederland aangekomen. fc) Naar Nederland vertrokken. < ) 28 uit Nederland aangekomen on 12 op Curacao aangenomen. <l) 36 naar Nederland vertrokkon, 4 met paspoort, 5 met pensioen gegaan en 1 overleden. Aan de gebouwen geschiedde slechts het hoogst noodzakelijk onderhoud; ( de regenbakken werden nagenoeg alle grondig hersteld. In het waschlokaal werden beton-waschtafels en waterbakken aangebracht, terwijl de privaten en de urinoirs belangrijk werden verbeterd. Bevorderd: tot adjudant-onderofficier: 1 sergeant-majoor, tot sergeant-majoor: 1 fourier, tot onderofficieren: 3 korporaals, tot korporaals: 9 fuseliers. Uitgereikt zijn: 2 zilveren gespen, 1 zilveren en 4 bronzen medailles. Het gewoon lager onderwijs werd tot ultimo Mei door een adjudant-onderofficier en daarna door een gewezen onderofficier gegeven. Een onderwijzer van de Hendrik-school gaf les in de Engelsche taal, terwijl gedurende eenige maanden doorfraters- co P Leeraren van bet Bt. Thomas-collega Ie» In de Nederlandsche taal aan recruten van Curacaoschcn landaard werd gegeven. Van de bibliotheek werd zeer veel gebruik gemaakt. Zij bevat thans 086 boekwerken. De gezondheidstoestand van bet garnizoen was gedurende hel afgeloopen jaar zeer gunstig. Er hebben zich twee gevallen van febrls typholdea, die beide gunstig verliepen, voorgedaan. De geheele compagnie Infanterie, ook vrouwen en kinderen, alsook de politie, werden met de typhoid-para-typhoid-vaccin van Parke Davis & Co. ingeönt. Bij den Leergang voor verbandleer enz. werden de manschappen, vooral de jongere, gewezen op de gevaren van venerische ziekten. Niettegenstaande alle vermaningen werden er toch velen door deze ziekten aangetast. Onderstaande lijst geeft een overzicht van het aantal verpleegden in het militair hospitaal. Waren in behandeling eind Decem- Bleven in behandeling eind Decenv 3SSI s O) S d i 1 o 1 m a é nizoe Het aantal verpleegdagen bedroeg mach échai TSO?er-pt amen -w N ^ O) i i i " 3 5. Zeemacht. Hr. Ms. IJolhtnd kwam den 7den Januari 1917 Uit Nederland op Curagao aan, vertrok den loden d. a. v. j naar Bonaire tot het houden van schietoefeningen, kwam den i 20sten daarop in de haven van Curacao terug en vertrok den! 2östen dierzelfde maand naar Nederland. " 19 E. WETGEVING, RECHTSWEZEN EN POLITIE. 1. Wetgeving. Hieronder worden van de wettelijke voorschriften, welke in den loop van het jaar tot stand zijn gekomen, voor zoover daarvan geen melding is gemaakt onder andere hoofdstukken van dit.verslag, nog afzonderlijk vermeld die, voorkomende in: P. B. n. 3, regelende de soort en de maat der straf te beloopen door overtreders van plaatselijke keuren, do wijze van afkondiging en den termijn van inwerkingtreding dier keuren; P. B. n". 4, houdende nieuwe bepalingen tot wering van ontsiering en belemmering der straten in de stadsdistricten der verschillende eilanden der kolonie: P. B. n. 7, tot vaststelling van nadere strafrechtelijke voorzieningen betreffende veroordeelingen, waarbij de straf, tenzij de rechter later anders beveelt, niet wordt ondergaan, de betaling van geldboete en de voorwaardelijke invrijheidstelling; P. B. n". 8. tot aanvulling van het "Wetboek van Strafrecht, vastgesteld bij Koninklijk besluit van 4 October 1913 n. 61 (P. B. n". 67», zooals aangevuld bij Koninklijk besluit van 5 October 1914 n". 39 (P. B. n"; 62),' met een 'nieuw artikel ter ih'strijding van de oneerlijke mededinging; P. B. n". 18, tot wijziging en aanvulling van (leverordening van 17 April 1872 (P. B. n". 27), houdende herziening van het tarief van justitiekosten in strafzaken; P. B. n". 14, tot wijziging van de verordening van 17 April 1872 (P. B. n. 26), houdende herziening van het tarief van geregtskosten en salarissen in burgerlijke zaken voor de kolonie Curacao; P. B. n. 15, waarbij nieuwe bepalingen omtrent de monstering van scheepsvolk worden vastgesteld; P. B. n. 18, tot vaststelling van voorschriften als bedoeld in artikel 4ö(), eerste lid sub 2". van het Wetboek van strafrecht voor de kolonie Curacao; Handelingen der Staten-Generaal. Bijlagen Cur.

6 l'. B. n". ii>, waarbij wordt afgekondigd het Koninklijk besluit van den leden Maa.11 L916, n". 20, tol handhaving van beslaande bepalingen omtrent hel verleenen van korting op Landsinkomsten in de kolonie Curacao; i'. B. n". 21. houdende bekendmaking van de bekrachtiging door Frankrijk van hot additioneel Protocol van 20 Maart L91Ï (P. ü. n". 86), betreffende de herziene Beroer Conventie over auteursrecht van 18 November 1908; P. B. n". 25, waarbij is bekend gemaakt het Koninklijk besluit van den Bisten Maart 1908 (Staatebiad n". 96), bevelende de plaatsing In net StocUsblad van bet op u Februari 1907 te Berlijn tusschen Nederlanden het Duttsche Rijk gesloten verdrag over de wiiirizifiisriio erkenning van naamlooze vennootschappen en andere handels*, nyverhelds-of flnancieele vennootschappen; 1'. B. n". 27. waarbij is afgekondigd bet Koninklijk besluit van den 25sten April 1916, n". 108, tot nadere wijziging en aanvulling van het Burgerlijk Wetboek voor de kolonie Curacao; P. 13. n. 28, waarbij is afgekondigd bet Koninklij.k besluit van don 25sten April 1916, n. 109, tot nadere wijziging en aanvulling van het Wetboek van Koophandel voor de kolonie Curacao; P. B. n". 29, waarbij is afgekondigd bet Koninklijk besluit van don 25sten April 1916, n". 110, tot nadere wijziging en aanvulling van het Wetboek van Burgerlijke Regtsvordering voor de kolonie Curacao; P. B. n". 30, bevattende de Wet van den 18den Maart 1916 (Staatsblad n". 139), boudende maatregelen, die waarborgen dat Nederland in voldoende mate de beschikking blflft behouden over schepen; P. B. n. 33, tot vaststelling van de regelen bedoeld in artikel 37Uc van het Burgerlijk Wetboek voorde kolonie Curacao, zooals dit luidt ingevolge het Koninklijk besluit van den 25sten April 1916 n". 108 (Publicatieblad n. 27).; P. B. n". 36, betreffende het branden van kalk op de verschillende eilanden dezer kolonie; P. B. n". 41, bevattende de Wet van 29 Juli 1916 (Staatsblad n. 348), boudende verlenging en herstel van de in deoctrooiwet (Publicatieblad 1911 n". 9) genoemde termijnen; P. B. n". 45, tot aanvulling der verordening van den oden November 1915 (P. B n". 4), houdende nieuwe bepalingen tot wering van ontsiering en belemmering"tier straten in de stadsdistricten der verschillende eilanden der kolonie; P. B. n". 46, tot wijziging der verordening van den 5den November 1915 (P. B n. 16), waarbij nieuwe bepalingen omtrent de monstering van scheepsvolk worden vastgesteld; P. B. n. 48. waarbij is afgekondigd bet Koninklijk besluit van den 29sten Juli 1916 (Staatsblad n". 866), bepalende de bekendmaking in bet Staatsblad van het op 7 Maart 1914 te 'sgravenhage tusschen Nederland en Guatemala gesloten vcrdrag, regelende de toelating van consulaire ambtenaren van genoemde Republiek in de Nederlandsche koloniën en overzeesche bezittingen: P. B. n". 49, bevattende: 1". de Wet van den laten Juli 1909 (Staatsblad n". 219), houdende bepalingen ter voorkoming van scheepsrampen, tot liet instellen van een onderzoek omtrent voorgekomen scheepsrampen en omtrent maatregelen van tucht ten opzichte van schippers, stuurlieden of machinisten (Schepen* wet), en 2". de Wet van den 28sten September 1912 (Staatsblad n'. B05), tot wijziging van de Schepen wet; P. B. n". 55, tot Wijziging van het Koninklijk besluit van 17 Üctober 1875 n ü. 27 (P. B n. 19), betrekkelijk de maten, gewichten en weegwerktuigen In de kolonie Curacao, zooals gewijzigd bij de verordening van 19 Maait 1915 (P. B. n". 56); 1'. B. n". 56. houdende: 1". regeling der emolumenten, welke door de ambtenaren van den Burgerlijken Stand in de kolonie Curacao worden genoten; en 2. bepaling van de som, welke voor het voltrekken van een huwelijk in een bijzonder huis moet worden betaald ten behoeve der armen. 6 g 2. Reehterlyke macht en Reclttnpraak. Het aantal door de verschillende rechterlijke colleges en kantongerechten benam delde zaken en genomen beschikkingen was als volgt: Curarao, Hof van Justitie... Curacao, Kantongerecht... Aruba, Kantongerecht.... Bonaire. Kantongerecht.... Bt.'Martin, Raad van Justitie. Bt Martin, Kantongerecht... Bt. Kustatiiis, Raad van Justitie Bt. Eustattus, Kantongerecht. Saba, Kantongerecht Beschik* kingen Voor den duur van het aan den heer J. F. Haayen, gouvernements-secretaris, naar Nederland verleend verlof, werden tijdelijk met diens ambt belast de heer H. J. T. Boomgaart, kantonrechter op het eiland Curacao, met dit ambt de heer E. S. C. de Veer Abrahamsz, advocaat-generaal, en met dat van dezen laatste, do heer J. J. Beaujon, districtmeester van het 2de en 3de district op gemeld eiland. 3. Gevangeniswezen. Curarao. De samenstelling van de commissie van administratie over de gevangenissen onderging geene verandering. De dienst van den opzichter en die van den gevangenbewaarder werden wederom waargenomen door twee burgerpersonen. De cellen, keuken en verdere lokalen, zoomedede daarin aanwezige meubelen, verkeeren in goeden toestand. De cipier bleef belast met bet geven van onderwijs aan de gevangenen; de uitkomsten van dit onderwijs kunnen bevredigend genoemd worden. Op 1 Januari waren aanwezig.. 17 leerlingen, Gedurende het jaar kwamen er bh' 19 Samen Er vielen af 17 zoodat op 31 December het aantal Van de pistole maakten 5 gevangenen gebruik. 19 leerlingen bedroeg. Het aantal opgenomen recidivisten bedroeg 120, verdeeld als volgt: voor de 1ste maal 46 personen, ff ff 2de o 18 ff ff } > 3de! 16 ff ff ff 4de ff 7 ff ff ff ode ff 9 ff ff ff 6de ff 9 ff ff ff 7de ff 4 ff ff ff 8ste * 4 ff n n 9de ff persoon, ff ff 10de ff» ff ff 12de ff n ff n 18de ff n n r» 14de ff n ff n 17de ff. 1 T»» ff 19de n n Tezam en. 120 personen

7 7 De opgenomen gevangenen badden de volgende leeftijden, als: van 32 jaren 8 personen, van 18 jaren :i personen, 14» 2 «. 15 ÏI 6 rt 16 rt 7 l), 17 rt 8 rt. 18 rt 24». 19 rt 28 N, 20 n 21, 21!' 2-4», 22 rt 12».. 23 n 10 rt. 24 rt 11 rt.. 25 n 28 rt, 26 rt 6 rt. 27 rt 9 rt, 28 rt 8 M 29 > % 1 rt. 30 n 8 n. 81 n 4 rt ti 34 H 2-86» 5 rt 36 n 8 ïj 37 n 2 «38 n 1 >el soon, pel sonen, 40 rt 5» 42 H 8 rt 44 n 2 B 45 R 2 rt 49 I» 2 n 50 f? 1 pei soon, 52 tï 1 n 54 1 rt 57 rt 2 per sonen, Totaal 266 personen. De ultgaanskassen van 16 ontslagen gevangenen bedroegen samen f 512,49 5. Met uitzondering van verscb vleescfi, waarvoor niet werd ingeschreven, geschiedde de levering van de benoodigde levensmiddelen en vaji brandhout bij aanbesteding. De menage van het garnizoen voorzag in de voeding van de door den krijgsraad tot gevangenzetting veroordeelden. De gezondheidstoestand was gunstig. Naar het St. Elisabethgasthuis weiden 3 mannen en 3 vrouwen overgebracht. Een man overleed; de overigen zijn hersteld. Jn de ziekenzaal werden vier mannen en drie vrouwen verpleegd. Bijlage G geeft de verdeeling van de ziektegevallen aan, die zich onder de gevangenen voordeden. De Roomsch Katholieke geestelijken bezochten geregeld de tot die gezindte beboorende gevangenen. De predikant van de Protestantache gemeente legde geen bezoek af, daar er slechts één tot die gezindte behoorende gevangene voor enkele dagen was opgenomen. Bet schoonmaken van de.straten en pleinen van een gedeelte der stad geschiedde door de dwangarbeiders en de In net openbaar te werk gestelde gevangenen. De werkzaamheden van de gevangenen bestonden hoofdzakelijk uit: het verrichten van verschillende diensten binnen de militaire versterkingen, bet schoonmaken en schuren van de kantoren in het raadhuis en van de gevangeniskamers, bet ophalen en bikken van zeesteenen en de aflevering daarvan aan het Departement van openbare Werken, en voorts ge durende de laatste maand van het jaar, bet vlechten van hoeden door de vrouwen. De opbrengst van al dien arbeid bedroeg t' De voorzitter van de commissie van administratie over de gevangenissen legde aan 5 mannen en i vrouw en do commissie zelve aan 1 man en l vrouw tuchtstraffen op. Ter gelegenheid van den verjaardag van Hare Majesteit de Koningin werd aan één gevangene eene vermindering van drie maanden van de door hem nog te ondergane straf verleend.'de inrichting der gevangenis te Willemstad onderging geene verandering. Een opgave van de in de gevangenissen der kolonie opgenomencn, niet vermelding der redenen van gevangenzetting of gevangenhouding, wordt gevonden in bijlage H. 4. Politie. Bijlage I biedt een overzicht aan van de.sterkte der burger* en militaire politie met de veranderingen, die in het afgeloopen jaar daarin hebben plaats gehad. Bijlage J geeft een overzicht van het aantal politiewachtcn in de kolonie, van de plaatsen, waar zij gevestigd zijn en van de sterkte van het personeel. De politiewacht aan den Vianenweg op Curacao werd ingetrokken en het personeel bij een andere wacht ingedeeld. De in uitzicht gestelde hervorming van de politie kon wegens de daaraan verbonden hooge uitgaven niet tot stand worden gebracht. 1. Protestantsche gemeenten. Op Curacao, Aruba, Bonaire, St. Martin, St. Eustatius en Saba werden onderscheidenlijk 26, 14, 3, 53, 41 en 16 porsonen gedoopt en 5, 0, 0, 4, 4 en 4 huwelijken ingezegend. Op Curacao en Aruba nemen 43 en 18 personen deel aan het godsdienstonderwijs. Op Bonaire had zich niemand daarvoor aangemeld. Op Curacao en Aruba werden 17 en 6 personen tot lidmaten aangenomen. Op Bonaire had geen aanneming plaats. 'De Zondagsscholen op Curacao, Aruba, St. Martin, St. Eustatius en Saba werden onderscheidenlijk door 32, 40, 315, 220 en 170 kinderen bezocht. De predikant W. van den Brink, aan wien de waarneming van den dienst van den met verlof naar Nederland vertrokken predikant M. FI. J. Bosch van Loenen van af 1 October 1915 was opgedragen, voorzag in de geestelijke behoeften van deze gemeente. Op 28 April 1916 overleed de predikant Bosch van Loenen te Kampen. De predikant van Aruba O. J. Bybers is met Ingang van 1. Mei 1917 bij de Vereenigde Protestantsche Gemeente op Curacao beroepen en aangesteld. De kerkelijke goederen werden alle goed onderhouden. Het aan deze gemeente toebehoorende gebouw in de Curacaostraat n. 42 werd aan de damesvereeniging Eendracht maakt macht" verkocht. De leeraar van Bonaire is den 23sten October over New- York met verlof tot herstel van gezondheid naar Nederland vertrokken. In de vervulling van zyn dienst is niet voorzien. F. EEREDIENST. 2. Roomsch-Katholieke gemeenten. Op Curacao, Aruba, Bonaire, St, Martin, St. Eustatius en Saba werden onderscheidenlijk 935, 474, 166, 28, 17 en 34 personen gedoopt, 138, 53, 21, 0, 3 en 3 huwelijken ingezegend en aan 3704, 1341, 805, 130, 87 en 150 kinderen godsdienstonderwijs gegeven. Het aantal dienstdoende geestelijken op de verschillende vaste standplaatsen in- de kolonie bedroeg 33. Van deze geestelijken wordt één als geestelijke van den lsten rang en worden 18 als geestelijken van den 2den rang uit de koloniale geldmiddelen bezoldigd. De geestelijke van den lsten rang was gedurende l'/ 2 maand met verlof van zijne standplaats afwezig. Vier geestelijken van den 2den rang vertrokken met verlof i naar Nederland, twee keerden van verlof in de kolonie terug! en een overleed., 3. Israilietiichc gemeenten. I. De Nederlandsch-Portugeesch-Israelitische gemeente, die op 31 December een kapitaal van f bezat, bestond op dat tijdstip uit 404 leden. Gedurende het verslagjaar werd één huwelijk ingezegend, zijn 5 kinderen. 2 van bet mannelijk en : 3 van het vrouwelijk geslacht, geboren, 2 vrouwen door aani huwelijking naar de Nederlandsch-Hervormd Israëlitische gemeentê overgegaan, en vier vrouwen overleden. II. De Nederlandsch-Hervormd-Israëlitischo gemeente be- stond op 31 December uit 372 leden. Qedurende lat verslag- Jaar zijn 1 man en 1 vrouw overleden, 3 kinderen van het ; vrouwelijk geslacht geboren en 2 vrouwen door aanbuvvelijking naar deze gemeente overgegaan.

8 > Van bextiturswege. De onderstand, krachtens art. 28 der wet van 8 Augustus 1802 (Staatsblad n". 166), aan hulpbehoevende vry gemaakt en toegekend, bedroeg op Curacao f S56, op 8t. Martin f881, op St. EuBtatius f240 en op Saba f114. Aan behoeftige personen, die door ouderdom of lichaamsgebreken niet In staat waren om In eigen onderhoud te voorzien en daarbij geheel onverzorgd waren, werden uitkeeringon gedaan tot de volgende bedragen i op Curacao f 889, Aruba f' 87, Bonaire f 118, St. Martin f 18(5, St, Eustatius f 153 en Saba f 96. Onder de armen der verschillende godsdienstige gezindten op Curacao werd bovendien nog verdeeld een som van f 1183,22, zijnde de zuivere opbrengst van het huis en erf n. 6 aan de Werfstaat op Scharloo, dat door wijlen den heer Jacob Penso op Curacao aan het bestuur der kolonie is vermaakt, met het doel om de opbrengst daarvan aan de algemeene armen ten goede te doen komen. Sedert 1 Augustus is hot heerenhuis door het bestuur der kolonie in buur genomen en bestemd tot inrichting voor d,e behandeling van lijders aan besmettelijke geslachtsziekten, tegen een huurprijs van f600 'sjaars. Vanwege de Protestantsche gemeente op Curacao. De ontvangsten en uitgaven van de kerkekas bedroegen onderschei' denlijk f 5423 en f 5325, die van het weezenfonds f 5401 en f Voor het onderhoud der Protestantsche weezen wordt jaarlijks een bijdrage van f 1500 uit de koloniale kas verleend. Aan armenzorg en' verdere ondersteuning van behoeftige gemeenteleden werd eene som van f 2155 besteed. Aan buitengewone giften voor Protestantsche armen werd van het Mozes-Monteflore-fonds en van het Elias S. L. Maduro- Weldadigheidsfonds een bedrag van f 110 ontvangen. G. ARMENZORG. Vanwege de Roomsch-KathoHeke gemeente op Curacao. Op 1 Januari waren in de weesinrichting te Welgelegen aanwezig 55 meisjes; 1 heeft in den loop van het jaar de inrichting verlaten, zoodat er op 31 December aanwezig waren 54 meisjes. In de weesinrichting te Santa Rosa waren op 1 Januari aanwezig 42 jongens; 7 hebben de inrichting gedurende het jaar verlaten, zoodat er op 31 December 35 jongens aanwezig waren. Ofschoon er meer dan 20 aanvragen tot opneming waren ingekomen, konden door de stijging van de prijzen der eerste levensbehoeften en van kleederen niet meer weezen worden opgenomen. Het bedrag van f 4700 voor de verpleging der weezen toegestaan, is daarom met f 1000 verhoogd. Eene vergrooting van het meisjesweeshuis wordt zeer gewenscht en noodzakelijk geacht. Vanwege de Jsraéiitische gemeenten. I. Nederlandscb-Portugeesch-Israëlitische gemeente: de armen èn weezen werden met f 3880 bedeeld. Ten behoeve van de weezen keerde de koloniale kas een bijdrage van f 500 uit. II. Niiilcrlandsch-IIervormd-Israelitische gemeente: hetarmenfonds bedroeg op 31 December f 7641; de inkomsten der gemeente waren f 4325 en de uitgaven f 4282, zoodat er f 43 meer werd ontvangen dan uitgegeven. Voogdijraden. Curacao. Twee zaken werden gedurende dit verslagjaar aangebracht, een ervan zeer onvolledig; aan eene uitnoodiging om nadere gegevens te verstrekken werd geen gevolg gegeven, zoodat zn' niet in behandeling kon worden genomen. De andere betrof het verzoek van een natuurlijken vader om de natuurlijke moeder van zjji\e twee minderjarige, door haar erkende kinderen, wegens onbehoorlijk gedrag, uit de voogdij te ontheffen. Na eenigen tijd deelde deze vader mede, dat het gedrag der moeder in zooverre was verbeterd, dat ingrijpen door den raad voorshands onnoodig werd geacht. De door den raad gedane pogingen om den in Nederland fertoevenden, in het laatste verslag bedoelden vader, er toe te brengen om zijne uitkeeringen ten behoeve van vrouw en kinderen voort te zetten, werden met goeden uitslag bekroond. De raad bleef derhalve evenals in 1915 zijne bemiddeling daartoe verleenen. Den raad ontviel door den dood het lid M. II. J. Bosch van Loenen; in de opengevallen plaats werd voorzien door de benoeming van den heer W. van den Brink. Drie vergaderingen werden in dit verslagjaar gehouden, n.1. twee gewone en een buitengewone. Naar aanleiding van de bij Koninklijk besluit, dd. 25 April 1916, n. 108, in het Burgerlijk Wetboek der kolonie Curacao gebrachte wijziging en aanvulling, besloot de raad om in Maart/April 1917 in een paar ter plaatse verschijnende bladen ook in de landstaal een bekendmaking te plaatsen, ten einde in het bijzonder de aandacht van het publiek te vestigen op art. 17 van dat Koninklijk besluit. Tot naleving van het bepaalde bij art. 18 van het Reglement van den voogdijraad werden de daarin vermelde afdeelingen uit den raad voor het jaar 1917 gekozen. De raad deed geene uitkeeringen en ontving er ook geene ingevolge de artt. 8680, 368/i en 425c van het Burgerlijk Wetboek. Aruba. De voogdijraad heeft geen vergaderingen gehouden. Voor beschouwingen omtrent den aard der werkzaamheden van deze instelling wordt naar het vorige verslag verwezen. Bonaire, St. Martin, St. Eustatius en Saba. Omtrent de werkzaamheden van de voogdijraden op deze eilanden zijn geen bijzonderheden te vermelden. In he P: B. n. 37 is afgekondigd de verordening van 28 September 1916, houdende nieuwe bepalingen betreffende de koepokinenting. Deze verordening trad in den loop van 1917 in werking. De Geneeskundige Raad vergaderde zeven malen. De raad reikte, na afgenomen examens, acht akten van bevoegdheid uit, t.w. vier als vroedvrouw, drie als hulp-apotheker, en een als geneeskundige. Tot leden van den raad werden benoemd de heeren H. A. de Casseres, H. Fergusorr, P. Vierhout en mr. W. Ch. de la Try Ellis, en tot plaatsvervangende leden de heeren J. H. M. Ellis, M. C. Henriquez en C. A. Zeppcnfeldt. De leergang tot opleiding van vroedvrouwen is met 1 Juni afgesloten, nadat aan de 4 leerlingen, welke dien volgden, einde Mei een getuigschrift als vroedvrouw was uitgereikt. Aan het plan om in het 5de district een leergang te openen kon voorloopig geen gevolg worden gegeven,daar de geneesheer in dat district de landstaal niet genoegzaam machtig was. Xa vervulling van zijne opdracht om den gezondheidsdienst in de kolonie in te richten, vertrok de adviseur voor den openbaren gezondheidsdienst, dr. Th. G. den Houter, op 12 Maart 1917 H. BURGERLIJKE GENEESKUNDIGE DIENST. over Paramaribo naar Nederland. Aan het hoofd van dien dienst kwam dr. N. Waterman te staan. De maatregelen, welke Dr. den Houter als uitkomst van zijn onderzoek heeft aanbevolen, zullen vermoedelijk in den loop van 1917 en van het daarop volgend jaar in toepassing kunnen j worden gebracht na de totstandkoming van de vereischte I wettelijke voorschriften. Intusschen is reeds eene kliniek : geopend voor de behandeling van lijders aan geslachtsziekten. Bij het onderzoek der apotheken bleek, dat de toestand over het algemeen niet ongunstig was, alhoewel bij de meeste kleine afwij kingen werden gevonden, ten deele' veroorzaakt door den Europeeschen oorlog en het daarmede samenhangend.uitvoer verbod. Ingeënt werden 1313 personen. Het saldo in kas van het Parc-vaccinogène bedroeg op 31 December f 919,84 5, waarvan f 800 ter Curacaosche Hypotheekbank belegd is. De heer Th. J. Gaerste werd gedurende den verloftijd van den heer E. J. Leckie, tijdelijk gouvernements-geneeskundige in het 4de en 5de district, belast met de waarneming van diens

9 werkzaamheden. Na hel overlyden van den beer Leckle op I Mei 1016, weid de hoer Qaerste eervol van die opdracht ontheven en iii' heer L C. 3, Nunéa tijdelijk belhal mei de waarneming van de voormelde betrekking. Deze geneeskundige vertrok In October naar si. Martin om de plaata van den gouvernement* geneeskunde <'. A. Bhaw, die mei verlof naar Canada was vertrokken, tijdelijk in te nemen, in de plaata van den heer Nunes weid iie heer <'..1. Polak tijdelijk met dlëns werkzaam* heden in liet 4de en 5de dist riet belast. IV heer.1. Morgan ftriffltb, gouvernements-genoeskundige op St. Knstatins, keerde 14 Mei van verlof terug. loop van bet jaar onder de verpleegden werd opgenomen. Een Buryer- of st.elisabeth-qaathui»opcuracao. In deze Inrichting' andere lijderes kwam onder toezicht eireen mannelijke lijder waren werkzaam 5 geneesheeren en 48 pleegzuatera. Het aantal lijders bedroeg op 1" Januari Kil. in den loop van het jaar werden opgenomen 1124, tezamen 128") verpleegden. Van de/.e herstelden 969 en overleden 142. zoodat op 81 December 174 personen onder verpleging waren. Krankzinnigengesticht op Curacao. Op 1. Januari waren aanwezig 181 verpleegden, t. w. 68 mannen en 08 vrouwen, >j ii in liet 1'origQ roralbg is i.ij v.-r'^issii]^ 18 mannen t*n (»'.t vrouwen owsgi tran In den loop van bei jaar werden ter verpleging opgenomen 74 lijders, ui. 88 mannen en 86 vrouwen en ontslagen 26 mannen en 26 vrouwen : 27 mannen en 12 vrouwen overleden, zoodat Op 81 December aanwezig waren 1 Ki lijders, t. w. \'.) mannen o ii7 vrouwen. Het grootste getal verpleegden bedroeg 188, het kleinste 1 it;. Hel aantal verpleegdagen was De uitgaven beliepen f tegen t' In MelaatêchetigestichtPH in cu kolonie, liet getal verpleegden in het gesticht op Curacao bedroeg op i Januari 12, nl. 6 mannen en 6 vrouwen, terwijl I lijden s. die'onderjtoezicht was, inden werdonder de verpleegden opgenomen, zoodat, op 81 December in dit gesticht aanwezig waren 15 verpleegden, t. w. 7 mannen en 8 vrouwen, waarvan één onder toezicht. fn het gesticht op St. EustatiUB werd 1 lijderes uit Saba opgenomen, zoodat het getal verpleegden op 81 December daar 7 ] ) bedroeg, nl. 8 mannen en 4 vrouwen. De uitgaven voor de gestichten bedroegen: op Curacao f 4908 en o)i St. Eustatius f 1509, tegen onderscheidenlijk f 2808 en C 1085 in ') \';m dttm T verpleegden hebben i; [epn MI 1 eluphantinsis. L ONDERWIJS. In het F. B. n". 42 is afgekondigd het besluit van 7 November 1916 tot wijziging van artikel 4, afdeeling V, van het besluit van 26 Augustus 1907 (P. B. n". 26) ter uitvoering van de verordening, regelende het onderwijs in de kolonie Curacao. De voorschriften voor de aanteekening van liet. schoolbezoek en de berekening van het cijfer van het schoolverzuim voor de openbare en voor de landsbijdragen genietende bijzondere scholen in de kolonie, vastgesteld bij ft. B. dd. IS September n" traden op 1 Januari in werking. Bij G. B. van 11 December 1916 n". 908 werd ene voorbereidende of fröbel klasse voor jongens en meisjes aan de Wilbelmina-school op Curacao verbonden. Ten aanzien van den algemeencn toestand van het onderwijs kan het volgende worden gemeld: s l. Schooltoezicht. In de wijze/, waarop dit wordt uitgeoefend kwam geen verandering. Qedurende het verlof van den inspecteur voor het onderwijl trad het hoofd der Hendrik school tijdelijk als zoodanig op. De waarnemend inspecteur maakte een inspectiereis naar Aiuba en Bonaire. De inspecteur maakte tijdens zijn verblijf in Nederland' de voorbereidende studiën, die reeds vóór zijn optreden noodig geoordeeld waren. Hem werd daartoe 2 maanden verlofsverlenging verleend. Voor nadere bijzonderbeden omtrent deze studieopdracht zij verwezen naar bijlage K. Op l November heeft (Ie Inspecteur zijn ambl in de kolonie weder aanvaard. ü 2. Openbaar omlenrij». ti~ Scholen, liet aantal openbare scholen in de kolonie onderging geen verandering. Tegen betaling werd alleen op de hoofdplaats van het eiland Curacao meer uitgebreid lager onderwijs gegeven: aan jongens op de Hendrik-school, aan meisjes op de Wilhelmina school. De beide scholen werden bezocht door 240 leerlingen. Voor 15 dezer leerlingen werd geheele vrijstelling van de betaling van 8choolgeld verleend, terwijl voor 28 andere bei schoolgeld verminderd werd. Op het middendeel van hei gebouw der Wilhelmina-school weder drie frissche lokalen opgetrokken. Gedurende den verbouw der school werden de B klassen ondergebracht in het gymnastieklokaal der Hendrik-school 4)en in de benedenlokalen van de loge de Vergenoeging" (6). Een gevolg hiervan was,dat de meisjes in dien tijd geen gymnastiekonderricht ontvingen. Aan de jongens werd dit in het gymnastieklokaal der kazerne gegeven. De speelplaats der Wilhelmina-school werd tegelijkertijd uitgebreid en een deel ervan overdekt, daar dit meer in het bijzonder bestemd is voor de voorbereidende of fröbel-klasse. die begin Januari 1917 geopend is. De vakken aan de Kinma-school op Curacao en aan de scholen op de andere eilanden bleven dezelfde. Op de bovonwindsche eilanden werd een proef genomen met een geheel nieuwe indeeling der leervakken over de verschillende klassen, waarbij het mogelijk is In alle leerjaren Engelsen te onderwijzen. Tijdens het bezoek van den inspecteur voor het onderwijs aan die eilanden iu 1915 heeft bij daaromtrent besprekingen met de plaatselijke schoolcommissie!), de onderwijzers en verscheidene particulieren gehad. Omtrent den uitslag kan nog niets gemeld worden, daar de proef ten minste eenige jaren moet doorwerken. ti. Ondertcgskruchten. Het aantal veranderingen is in het afgeloopen jaar belangrijk grooter geweest dan in het vorige. Was het in L914 en 1915 vooral de Hendrik-school op Curacao. die van de groote wisselingen onder de onderwijskrachten te lijden had. in DUO was deze school minder in de veranderingen betrokken, in bijlage h wordt een overzicht der voornaamste veranderingen gegeven, waaruit blijkt, dat de meeste iu den loop van bet jaar plaats grepen, dus meer stoornis in <\*'\\ geregelden gang van /.aken brachten, dan voor hei verkrijgen van een beteren toestand gewenschtis. Set was niet steeds mogelijk gedurende de langere of kortere verloven der leerkrachten, deze door geschikte personen te vervangen, waardoor tot schade van de vorderingen klassen vereenigd moesten worden. e. Leerlingen. Hel aantal leerlingen bleef op de Hendriken op,i, Wilhelmina-school hei geheele jaar bijna ge]yk; op de Emma-scbool daalde her van 184 in Januari 1916 tor 112 in December. Het gezamenlijk aantal leerlingen der openbare scholen op Curacso Bteeg tol 852. Gedrag en ijver dier leerlingen waren over het algemeen voldoende. Hel schoolverzuim was op Curacao belangrijk hoogerdan in de inide voorafgaande jaren. Dit moet voor alle scholen worden toegeschreven aan: l". bet heerschen van kinkhoest, vooral ouder de jonge kinderen: 2". de zware regens*in October en vooral in November. Handelingen der Staten-üeneraal. Bijlagen c -

10 Voor de Btnma-school moei nog als derde oorzaak vermeld worden: weinig belangstelling van de zijde van ouders of ver zorgen, waardooi bet voorkomt, dat, btj aandringen "P getrouwer schoolbezoek vanden kant der onderwijzers, de kinderen maar thuis worden gehouden. Omtrent bei aantal leerlingen dor scholen op de andere eilanden en het schoolverzuim aldaar zijn weinig bijzonderheden te melden. Meermalen is in de tweede helft van het jaar het schoolbezoek beduidend slechter geweest dan in het begin. De proef met één schooltijd op Nt. Eustalius ivan S- I uur) wordt voortgezet. De openbare school op Bonaire zag het aantal leerlinken vrijwel «olijk blijven; het aantal schommelde tusschen 86 en '17: het schoolverzuim verminderde er. (ip de Hendrik-school word door de leerlingen op 14 post- Bpaarbankboekjes f 98,56 ingelegd. </. Uitkomsten r<i» lui onderwyu. I. Meer uitgebreid lager tmderwpe. <»p de Hendrik-school werden 85 leerlingen of 24 pet. niet tot oen hoogere klasse bevorderd: op de Wilhelmina-school waren er 18 of bijna 19 pet., die niet geschikt geacht werden het onderwijs in de volgende klasse te volgen. Aan slechts één der -t> leerlingen, die de 9de klasse der! Hendrik-school tot het einde volgden, word oen getuigschrift voor voldoend" volbrachte studie (bet laagste van de drie. die uitgereikt worden) afgegeven. Van de 5 andere leerlingen zal i 1 de 9de klasse opnieuw volgen, terwijl 8 hunner tot den leer- I gang in boekhouden, handelsrekenen en handelscorrespondentie zijn toegelaten. Daar de 4 leerlingen dor 9de klasse van do Wilhelmina-school nog een jaar onderwijs aan die school zullen ontvangen, is aan de drie, die aan do gestelde eischen voldeden, geen getuigschrift i uitgereikt. In het nieuwe schooljaar zullen deze 4 leerlingen een afzonderlijke klasse vormen, hetgeen zonder uitbreiding van leerkrachten mogelijk is door de vereeniging van de 2de en 3de klasse, die beide weinig leerlingen tellen, onder een ondcrwijzeres. De hoofden der beide scholen on ook do inspecteur voor het onderwijs hebben in de maand December een uitvoerig onderzoek ingesteld naar dv vorderingen in eenigo der voornaamste vakkon in verschillende, en vooral in de hoogere, klassen der j beide scholen voor meer uitgebreid lager onderwijs. De uitkomsten van dit onderzoek waren in vele opzichten gunstiger dan op het einde van li»14. toen een dergelijk onderzoek in de achtste en negende klasse der Hendrik-school plaats vonl. De l door den inspecteur verkregen uitkomsten stemden meestal geheel overeen mot die. waartoe de hoofden over die klassen en vakken waren geraakt, maar weken nog al eens belangrijk af van het oordeel (in cijfers uitgedrukt op do rapporten van liet derde kwartaal) van de klasse-onderwijzers, een oordeel. dat gewoonlijk te gunstig was. omdat te veel rekening werd j gehouden met het werk. dat in het kwartaal geleverd was on j de lossen, die geleerd waren, en niet of te weinig met de daar- ' door verwoi ven kennis, terwijl ook meermalen genoegen genomen I werd met volstrekt onvoldoend werk. Dat dit oordeel te gunstig ] was, bleek den inspecteur voorts door o. a. hot rekenwerk en I de Engelsche opgaven, in de 5de klasse der Hendrik-school opgegeven, te laten maken in de 5de klasse dor Emma-school, waar de onderwijzer steeds met twee klassen werkten de leer-. lingen maar één jaar Engelsch onderricht hadden genoten. Voor heide vakken weid daar beter werk geleverd. Het opgegeven werk was steeds ontleend aan de leerstof in de klasse behandeld, zoodat verwacht mocht worden, dat, bij degelijke behandeling, die leerstof het eigendom der leerlingen was geworden. Voor do hoogste klassen was gelijksoortig werk genomen, waarvan do onderwijzer, die het vak voor zijn rekening had. telkens vooraf verklaard had, dat dergelijke stof' behandeld was. In vele klassen der Hendrik-school was de uitslag teleur* stellend, al was voor enkele vakkon, vergeleken met 1914, vooruitgang te bespeuren, en wel'meestal in die klassen, waar do onderwijzer zich houdt aan de tor verbetering van den toestand gegeven voorschriften en de geschiktheid bezit om de hem toevertrouwde vakken te onderwijzen. Waar die geschiktheid ontbreekt, falen de beste voorschriften. In vele opzichten voldood het werk. geleverd door de leerlingen der Wilhelmina-school, aan de eischen, die gesteld mogen worden. De vier leerlingen dor hoogste klasse maakten een deel van het 10 in 191b in Nederland door de vereeniging voor M. U. L. 0. eoor bet examen ter verkrijging van haar diploma A opgegeven werk voldoende of ruim voldoende. Dat de uitslag op de meisjesschool zooveel beier zou zijn, mocht verwacht worden, omdat de algemeene toestand dier school al jaren lang voldoende is geweest. Dit was mot de Hendrik-school met bet geval. De fouten, genoemd in het verslag over 1914, zooals: a. gemis aan vaardigheid bij de leerlingen om'zich in hot Nederlandse!) zoowel mondeling als schriftelijk uit te drukken ; /». te weinig praetijk van hot Nodoilandsch in de school (in de rustpoozen en op (ie speelplaats mocht de volkstaal gesproken worden); e. geen voldoende aansluiting tusschen de klassen (o. m. het gevolg van het. bevorderen van niet geschikte leerlingen en van het niet afwerken van het leerplan gedurende eetiige jaren): (/. te weinig of in 't geheel geen voor de lagere klassen beschikbare in het moederland opgeleide krachten, zijn van dien aard, dat zij niet in enkele jaren kunnen worden overwonnen, vooral niet. wanneer in aanmerking wordt genomen, dat daarbij, blijkens het verslag van nog twee andere factoren tegenwerken : l". de ongeschiktheid van cru deel der leerkrachten om onderwijs te geven, dat voldoet aan de eischen, die aan hét onderwijs op een negenklassige M. ü. L. O.-school zoowel door hot schooltoezicht als door de ouders mogen worden gesteld, hetgeen bij sommigen voortvloeit uit gemis aan praetijk. bij anderen uit gebrek aan aanpassingsvermogen aan de eischen, die de school stelt en die met de in Nederland gestolde verschillen, en bij weer anderen zich uit in te veel zelfwerkzaam* heid der onderwijzers, waardoor die dor leerlingen niet wordt bevorderd; _'". het voor sommige klassen overladen leerplan. Ten einde verbetering aan te brengen, is naar aansluiting der klassen gestreefd, die voor de lagere klassen bijna bereikt is. Een betere leerwijze voor Nodorkindsch is ingevoerd: in de lagere klassen wordt in de eerste plaats aandacht aan het spreek- on leesonderwijs geschonken. Ook is voor Engelsch een andere leerwijze in gebruik genomen, omdat dit vak -deeerste dor vier talon, die naast het Nederlandsch onderwezen moeten worden zeer slechte uitkomsten vertoonde door den weinigen samenhang, die er tusschen de gebruikte leerboeken bestond. In de hoogere klassen moest voor die vakken nog grootendeels van de oude leerboeken gebruik worden gemaakt, omdat het bezigen van nieuwe groote verwarring zou stichten. Een geheele omwerking van het leerplan zal echter eerst kunnen geschieden wanneer over betere krachten kan worden beschikt. Ondanks de voor liet Engelsch in de 4de en 5de klasse ingevoerde nieuwe leerwijze, waren do uitkomsten in beide klassen slecht, zoodat in do nieuwe 8de klasse een boekje' opnieuw geheel moest worden doorgewerkt. Dat hier de schuld niet bij de boekjes moet gezocht worden, is duidelijk: 1". omdat in de 5de klasse der Emma-school, waar er minder uren zijn uitgetrokken, dezelfde boekjes met gunstiger uitslag zijn doorgewerkt; _'". omdat vele bijzondere seinden op ('uracao er reeds vóór 191b goede uitkomsten mode verkregen, hetgeen juist de roden geweest is tot invoering van die leerwijze op do Hendrik-school. Het is gebleken, dat vooral het leerplan VOOt de (ulo en 7de klasse overladen was, omdat onderscheidenlijk Franscfa on Duitsch, als nieuwe vakken, een groot aantal uren ten koste der andere in beslag namen. Dat leerplan zal zoodanig worden gewijzigd, dat met het onderwijs in die talen een jaar lateizal worden begonnen, terwijl in 1917 overwogen zal worden of één of beide genoemde talen van het leerplan zullen moeten verdwijnen, dan wel of de leerstof op andore wijze ingedeeld zal kunnen worden om betere uitkomsten te verkrijgen. Op beide scholen laat hot onderwijs in do voor de leerlingen belangrijke Spaansche taal te wenschen over. Zoowol de onderwijzer als de beschikbare leerboeken zijn daarvan de ooivaak. Do uitkomsten in de lagere klassen der Wilhelmina-school zijn, hoewel in hot -algemeen voldoende, toch van dien aard.

11 dat ernstig overwogen zal moeten worden, of met de beschikbare, meestal in Curacao opgeleide, krachten bei onderwijs op die schooi in de toekomst op pet) te bouden is. n. Lager onderwijs, op de Emma-school op Curacao la er een gunstige omkeer in het onderwüa In de laagste klasse waar ie nemen; < ie tweede klasse Es, ook door het verlof van ongeveer.'{ maanden van de ondeiwijzcres, niet op behoorlek peil gekomen. De uitkomsten in de middelklassen zijn slechts matig te noemen, de netheid laat zeer veel te wenschen over; in de beide hoogste klassen waren zij voldoende, hetgeen o. m. blijkt uit liet feit. dat drie leerlingen, die do zesde klasse doorloopen hebben, begin 1917 tot dezelfde klasse dei' M.U.L.O.scholen zijn toegelaten. liet rekenen was in beide klassen iets minder dan in het Kngelsch belangrijk beter. Omtrent de openbare school op Aruba valt mode te doelen, dat over 't algemeen liet schriftelijk werk niet netjes genoeg is, in de lagere klassen het lezen te wenschen overlaat en bij bet rekenen geen juiste getalbegrippen worden aangc bracht. De middelklasser, zijn voldoende en enkele vakken in de hoogste klassen mogen vrij goed genoemd worden. De uitkomsten van liet onderwijs In de laagste klassen der openbare school op Bonaire zijn onvoldoende; dat is te wijten aan de vereeniging van drie leerjaren in één hand, slechte aanwending der leermiddelen en te veel gebruik maken van de volkstaal. De vorderingen der hoogere klassen zijn tamelijk, doch de netheid van bet werk laat te wenschen over. De verslagen der plaatselijke schoolcommissies op de bovenwindsebe eilanden melden geene bijzonderheden omtrent de verkregen uitkomsten op de scholen aldaar. De hoofden der scholen noemen haar bevredigend of tamelijk bevredigend. 8. Bijzonder onderwijs. ti. Scholen. Het aantal en de aard der scholen van het Apostolisch Vicariaat veranderden niet. De school voor gewoon lager onderwijs voor jongens en meisjes (zusterschool) te Hontagne op Curacao werd uitgebreid tot eene met zes schoolvertrekken, doordat van het nieuwe schoob geboinv drie modern ingerichte vertrekken gereed kwamen. De jongensschool op Pietermaai onderging eene kleine verandering, waardoor de opgang naarde bovenvertrokken verbeterde. De school te Westpunt op Curacao onderging eenige verbetering door de verdeeling van een te groot schoolvertrek in twee kleinere, waardoor in de beide klassen rustiger les gegeven kan worden dan vroeger. Er zijn 23 kostelooze scholen; aan :> dezer (de school te PIiillpgburg op St. Martin, de jongensschool te Oranjestad op Aruba en de meisjesschool aldaar) zijn vervolgklassen verbonden, waar tegen betaling vakonderwijs in eenige M. U. L. O. vakken gegeven wordt. Aan twee scholen op Curacao wordt bovendien tegen betaling van schoolgeld meer uitgebreid lager onderwijs gegeven. De vakken op al deze scholen bleven dezelfde. Op de bovenwindsche eilanden werd een dergelijke verandering In de roosters gemaakt als op de openbare scholen, om het onderwijs in het Engelsen in alle klassen mogelijk te maken. Op die scholen is ook liet leesstelael van Doumen-Betynders in gebruik genomen. h. Onderwijskrachten. De veranderingen onder de onderwijskracliten waren talrijker dan vroeger. Hoewel meerendeels aan liet begin van het jaar plaatsvindend en'dus niet zoo storend, moeten de verplaatste krachten toch telkens de nieuwe klassen leeren kennen, zoodat stoornis niet buitengesloten is. Deze ver plaatsingen geschiedden gedeeltelijk, omdat sommige scholen meer krachten vorderden door toeneming van liet getal leerlingen, en voor een ander deel wegens vertrek, ziekte of overlijden van leerkrachten. Uit Nederland kwamen December 1916 twee zusters.dominicanessen voor de scholen op Aruba, waardoor begin Januari de school te Sabaneta door deze orde van de zusters Franciscanessen werd overgenomen. Voor den aard der verdere veranderingen wordt verwezen naar bijlage L; voor den uitslag der afgelegde examens naar bijlage M. Aan vijf kweekelingen op Curacao en drie op Aruba werd de verklaring uitgereikt, bedoeld in artikel 0, onder 1 b, der onder wijs verordening; twee op Bonaire voldeden niet aan de eenvoudige eiseben voor liet verkrijgen van deze verklaring gesteld. c. Leerlingen. Het aantal leerlingen der verschillende scholen bleef vrij wel onveranderd: Aruba vertoont een vrij grootc stijging; wat Curacao betreft, staat tegenovei een niet onbelangrijke vermeerdering op de St. Vincentius school aan de 11 1 Overzijde een tamelijke vermindering op de acholeu ie Banta Maria en Willebrordus. Dit jaar moest vooral wegens ziekte een betrekkelijk grootei aantal leerlingen afgeschreven worden dan vorige jaren. Het verzuim op de scholen buiten Willemstad was groot tengevolge van den slechten toestand der wegen na de regens van! October en November, daar de leerlingen vaak opgrooten afstand wonen, liet betrekkelijk schoolverzuim la voor vele scholen iets lager dan in 1916, maar voor andere is het volstrekte verzuim vrij hoog. Op de buitenscholen van Aruba heeft zich het verschijnsel voorgedaan, dal de schoolbevolking in hel begin van het schooljaar zoo sterk toenam, dat de klassen, vooral de lagere, overvol waren, op één Bel I steeg ze van 171 in 191Ö tot 861 in Januari In den loop van het jaar verminderde dil tot 264 i werkelijk schoolgaande kinderen: hel gemiddeld aantal voor hei 1 schooljaar was 806. Tegenover een vrij sterke daling van 't aantal leerlingen deijongensschool op Bonaire staat een stijging van de leerlingen ' der meisjesschool, die in de laagste klasse nog jongens heeft, zoodat.tot schade van het onderwijs die klasse overvol zit. Opde school op St. Eustatiusgaat het aantal leerlingen achteruit. Gedrag en ijver der leerlingen van de bijzondere scholen worden over 't algemeen bevredigend genoemd. d. Uitkomsten run het onderwys. J. Meer uitgebreid lager onderwijs. De uitkomsten van liet, onderwijs op de beide scholen voor meer uitgebreid lager on- : denvijs zijn. hoewel niet geheel gelijk:en voor.sommige klassen ; nogal uiteenloopend, bevredigend. voor enkele klassen goed. De groote invloed, dien het van de laagste klasse af stelselmatig verstrekt en" aan de behoefte der school aangepast onderwijs in het Nederlandsch op de uitkomsten der andere vakken ; heeft, komt aan de jongensschool duidelijk uit. Het eensgezind streven der daaraan verbonden leerkrachten heeft daartoe niet weinig bijgedragen. De vorderingen in bet zich mondeling en i schriftelijk uitdrukken in het Nederlandsch zijn er grooter dan aan do meisjesschool, waar eerst vdör korten tijd de méér Nederlandsehe richting bij het onderwijs in de lagere klassen is ingeslagen. II. Lager onderwijs. 1. In het stadsdistrict van Curacao. Bij de jongensschool I aan de Overzijde, waarvan in het verslagover 1910de uitkomsten goed Ltenoemd werden, is men op den ingeslagen weg voortgegaan, tl. w. z. van de eerste klasse af wordt het onderwijs bijna uitsluitend, verder in de meeste klassen geheel in het Nederlandsch gegeven. De invloed daarvan was yunstii^ op alle vakken en bad ten gevolge, dat niet alleen in de hoogere klassen, maar o. a. in een tweede leerjaar eenvoudige vragen goed verstaan en beantwoord worden. In sommige klassen wordt heel goed gezongen: de vorderingen in het Engelsen waren voldoende. De jongensschol tl op Pietermaai volgt het voorbeeld van de zooeven genoemde met goeden uitslag. Een goed deel van de gunstige uitkomsten van hèt onderwijs in de lagere klassen dier scholen moet toegeschreven worden aan bel weglaten van liet vak rekenen uit het leerplan voor de eerste klasse, waardoor tijd vrij komt voor liet zoo hoog noodige spreek- en leesi onderwijs.» De uitkomsten op de beide meisjesscholen zijn bevredigend, doch op beide niet gelijk en ook niet even gunstig in alle i klassen. Zij bleven bij de jongensscholen achter. Dit mag! niet te veel geweten worden aan het handwerkonderwljs en het \ boedenvlechten onder schooltijd, want de meisjesscholen hebben : voor de hoogste klassen geen Engelsch op het leerplan. De ' oorzaak van het verschil ligt in het meer gebruiken van de volkstaal in de lagere klassen, terwijl, wanneer ook op die scholen ' het eerste rekenonderwijs naar de tweede klasse verplaatst wordt, zeker meer vorderingen gemaakt zullen worden. Boxendien beschikken de jongensscholen naar verhouding over betere en jongere leerkrachten. 2. In de buitendistricten van Curacao. Ook daar zijn niet alle scholen en klassen gelijk. Daarvoor is er te veel verschil ' in leerkrachten, schoolbevolking en schoolbezoek. Over de uitkomsten van het onderwijs in de buitenscholen ' moet milder geoordeeld worden, omdat de onderwijsverordening voor die scholen 80 leerlingen per leerkracht toelaat, terwijl deze leerkrachten, voor ten hoogste de helft, kweekelingen mogen

12 L2 è /MII iii de andere lielfl de akte4de klasse kan bezitten; hoogere bevoegdheid werd niet nondig geacht en de kweekellngeri zijn meestal zonder toezicht zelfstandig werkzaam. Van vergelijking mol i'ii goede stadsschool kan daarom geen sprake zijn.maar de algemeene eischen, aan alle onderwas te stellen, blijven zelfs bij eene mildere beonrdeeling - ook op de buitenscholen van toepassing, Aan die eischen nu voldoel hei onderwas buiten in vele opzichten niet, en bet is daaraan toe te schrijven dat geen gunstige uitkomsten aan de scholen daar verkregen wórden. Op de meeste Bcholen wordt de grondslag verkeerd gelegd; ook word) te weinig waarde gehecht aan* aanschouwelijkheid en deze vervangen door van bulten loeren zondef begrepen. De minder goede krachten, <>m niet van slechte te spieken bederven vaak in de lagere klassen veel, waaraan de hetere krachten al haar tijd en ijver moeten besteden ten slotte nog met eenige< leerlingen, die meestal iets langer de school bezochten, uitkomsten te verkrijgen, waarover menigeen verwonderd staat, maar die niet kunnen gelden als algemeene uitkomsten, in de meeste scholen worden eonige van die leerlingen aangetroffen, maar de meerderheid der Ingeschreven leerlingen komt niet zoo ver. omdat deze te oud op school komen, te lang In de lagere klassen zitten on té veel verzuimen. Hel is duidelijk, dat hij die meerderheid hel geleerde na het verlaten der schooi zeer spoedig geheel vergeten is. Hoepractiseher dus hei onderwijs in de lagere klassen wordt, des te meer kunnen die leerlingen, welke maar kort op school blijven, voor het leven meenemen. Sedert 1014 is er op de meeste scholen vooruitgang met het schrijven waar te nemen. Kr wordt overal onderwijs in nuttige handwerken gegeven, bijna overal met goede uitkomsten, omdat practisch werk gemaakt wordt De meisjes der hoogere klassen ontvangen ook onderwijs In het hoedenvlechten. Hij eenigzins ruimere opvatting van nuttige handwerken" zou het hoedenvlechten daaronder gerangschikt kunnen worden. Het voorschrift der onderwijsverordening, dat ook op de buitenscholen het onderwijs zooveel mogelijk In het Nederlandsch gegeven moet worden, eischt van sommige leerkrachten het bezigen van een taal. die zij niet voldoende kennen of gebruiken, maar die zij. bij juiste toepassingder voorgeschreven leerwijzen. Steeds beter zouden leeren aanwenden. Zoodoende zouden hare leerlingen meer met het eenvoudige van de Nederlandsche taai vertrouwd raken, niet het Nederlandse!) der spraakkunst, maar de levende taal. Overtuigd, dat naar verbetering van het lees- en taalonderwijs ii I worden gestreefd, hebben de zusters Franciscanessen,die op de scholen op Curacao en Bonaire werkzaam zijn. zich in de Kerstvacantie van 1916 breedvoerig laten voorlichten omtrent de op de (raterscholengevolgde leerwijze voorliet Nederlandsch, in verband met de algemeen gebruikte leeswijze. Ook is, op verzoek van den inspecteur voor het onderwijs, besloten, zoowel in de stad als in de districten, in bet eerste leerjaar geen rekenonderwijs te geven, waardoor een groote moeilijkheid voor de met zoo goed als geen ontwikkeling ter school komende buitenkinderen naai' het tweede jaar verplaatst wordt en in hel eerste jaar meer tijd beschikbaar Is om spraak, oog, ooien hand te oefenen. ;!. op de andere eilanden, omtrent de bijzondere scholen op de bovenwindsche eilanden vermelden de verslagen der plaatselijke schoolcommissie!! geen bijzonderheden betreffende dn uitkomsten van het onderwijs. De/e wenlen goed of bevredigend genoemd. Volgens het verslag van den waarnemend inspecteur voor bel onderwijs over zijn bezoek aan de scholen op Aruba voldoen de scholen te oranjestad aan redelijke eischen; die in de buitend is frieten echter niet. Ook daar is dit toe te schrijven aan de groote klassen en de onvoldoend onderlegde leerkrachten in de lagere klassen, waar geen of weinig Nederlandsch gebruikt wordt. De onvoldoende voorbereiding in die klassen maakt het v<»or d>' enkele betere leerkrachten, in de hoogere klassen werk* zaam, onmogelijk de vorderingen van hei geheel op peil te brengen. En als tegenwerkonde factor komt nog daarbij, dat ecu groot aantal leerlingen de school slechts tijdelijk bezoekt, waardoor de klassen een tjidlang overvol zijn. Omtrent de Protestantsche school te Piedra-Plal valt weinig giinstigs mede te deelen. Het aantal leerlingen is gering, het schoolverzuim vrij groot In de hoogsteafdeelingkunneneenige leerlingen werktuigelijk rekenen en lezen. Zoowel de plaatselijke schoolcommissie als de waarnemend inspecteur noemen de uitkomsten van do R. K. jongensschool te Kraiendijk op Bonaire bevredigend. Als do toestand op de twee scholen aldaar geregeld is, zullen beide er wei hij varen: de jongensschool, omdat zij naar eigen inzicht de grondslagen kan leggen, waarop zij moet voortbouwen, de meisjesschool omdat hel eerste leerjaar niet langer overvol zal zijn. s 1. Examen», De examen commissie hield zitting in de maanden Mei, Juni, November en December en examineerde 17 candidaten, waarvan er 18 slaagden. Voor verdere bijzonderheden zij verwezen naar bylage M. ",. Normaallesêtn, De leerlingen van de 4de klasse, die in 191 "> bestond, waren in November van dat jaar niet zoover gevorderd, dat zij zich met eenige kans van slagen aan het i examen voor.de akte van bekwaamheid als onderwijzer 8de klasse konden onderwerpen, waarom ten behoeve van deze vier ; leerlingen de lessen nog tot December 1910 zijn voortgezet, terwijl een jongeling van St Martin, die reeds in 15)14 bovengenoemd examen zonder gunstig gevolg had afgelegd, tot het volgen dier lessen werd toegelaten. Kerst liet het zich aanzien, ; dat deze lessen een vijftal.jeugdige onderwijskrachten zouden afleveren, maar door ziekte en andere oorzaken verdwenen, achtereenvolgens de vier vrouwelijke leerlingen, die in 1912 begonnen waren, van de lessen en bleef alleen de mannelijke ', leerling over. Deze onderwierp zich in November aan het examen en slaagde.! Sedert Januari 1917 is hij tijdelijk op St. Martin in dienst gesteld. Tn Januari 191(5 weid een nieuw eerste leerjaar geopend met twee vrouwelijke leerlingen. Deze lessen moesten echter reeds in Juni gestaakt worden, omdat een leerling naar Aruba vertrok ' en de andere zich toen ook maar terugtrok. 8. Leergangen: r I. Herhulingsondenrijs. Zoodanige leergang werd gehouden op Curacao (aan de Emma-school), op Bonaire, op Aruba, en sedert 1 Augustus 1916 ook op St. Martin. Die op Aruba is tweejarig en voldoet goed. Op St. Martin werden 17 leerlingen ingeschreven, van wie 18 de lessen tot eind December hieven volgen. Het schoolverzuim was op die aan de Emma-school en op Bonaire I zeer groot, zoodat die beide leergangen einde 1916 gesloten zijn om! met nieuwe leerlingen weder te kunnen beginnen. Op Curae.ao i hebhen zich 8, waaronder 4 meisjes, en op Bonaire 3 leerlingen, ; die een zesklassige school doorloopen hadden, aangemeld. IJ. Zeevaartkunde. a. Vurarao. Deze leergang bestond uit één klasse met 4 i leerlingen, die zeer trouw de lessen volgden, ofschoon geen hunner oorspronkelijk plan had naar zee te gaan. In dit jaar werd getracht de verdere theoretische kennis aan te brengen volgens het iu 1918 ontworpen en in 1915 door den inspecteur eenigszins gewijzigde leerplan. Door ziekte en verlof van den tijdelijken leider konden de lessen niet tot het einde van het jaar gegeven worden en werd reeds in den loop van November het voorgeschreven eindexamen afgenomen, waarbij uitsluitend onderzoek werd gedaan naar hetgeen op de lessen behandeld was. Al was het examen niet ei'g Lriinstig te noemen, zoo meende 1 de examen commissie toch aan de twee beste leerlingen, die bovendien ook hun wensch te kennen gegeven hadden naar i zee te gaan. bij wijze van aanmoediging een getuigschrift te mogen uitreiken. Voor bijzonderheden omtrent dit examen zij verwezen naar het verslag der examen-commissie als bijlage N opgenomen. b. Sabu. De leergang is met 7 leerlingen begonnen; ge- ' durende 1916 zijn er 10 blj- en 8 afgeschreven, zoodat de leergang in 1017 met 9 leerlingen aanving. III. Boekhouden, handelsrekenen en handelecorrenpondentie. De leergang kon in 1916 op Curacao niet geopend worden, wegens gebrek aan leerlingen. Voor een in 1017 te openen leergang hadden zich eind Decemb-r 9 leerlingen aangemeld, van welke 7 geplaatst konden worden. De lessen zijn <s Januari begonnen. De bijlagen O, I' en ({ bevatten onderscheidenlijk een overziebt van het aantal leerlingen, eene opgave van de scholen, met gegevens omtrent leerlingen, schoolverzuim, leerkrachten ; en bijdragen, alsmede een overzicht van hei aantal leerkrachten, aan de scholen in de kolonie werkzaam.

13 De voornaamste door het Departement van Openbare Werken verrichte werkzaamheden waren de volgende: 13 J. LANDSGEBOUWEN EN OPENBARE WERKEN. S 1. Algemeen onderhoud en herstelling. 1. Landsgebouwen, enz. Behalve het gewoon onderhoud van de gebouwen en vestingwerken, waaronder te rekenen kleine herstellingen aan metsel-, hout- en verfwerkeo, daken, hang- en sluitwerk enz., benevens witten, teeren en dergelijke, zijn aan de landsgebouwen de noodige herstellingen en verbeteringen aangebracht. Voor het gouvernementshuis en voor verschillende kantoren, scholen en politieposten werden meubels en andere benoodigdheden aangemaakt, hersteld en aangekocht. IL. Straten, wegen, kaden en riolen. Aan de straten, wegen» kaden en riolen (onder de laatste te verstaan de open goten langs de wegen) in het stadsdistrict en aan de wegen in de buitendistricten werden de gewone onderhoudswerkzaamheden en herstellingen verricht. Van de zware en aanhoudende regens in de laatste maanden van het jaar hadden de wegen in de J buitendistricten veel te lijden, zoodat voor het onderhoud van besteed, dan daarvoor be- deze wegen meer moest worden schikbaar was gesteld. 2. Water verschaffing. I. Putten. Een put, aanwezig op de aangekochte gronden I van Pannekoek in het 5de district, is als landsput ingericht, j Bovendien werd een nieuwe put op deze gronden gedolven ter j verkrijging van water voor den dam-aanleg. Deze put is op j een zoodanige plaats gedolven, dat hij van veel nut zal zijn voor de huurders van landsgronden, die zich in den omtrek : vestigen. Beide putten leveren goed drinkwater op. Verder werden de putten met hunne bedekkingen onderhouden en de werktuigen tot opvoer van water, zooveel noodig, ver- i nieuwd. II. Dammen. Met den stelselmatigen damaanleg in het 5de ' district werd voortgegaan. In het geheel werden 45 dammen met eene gezamenlijke lengte van 1996 M. en eene gemiddelde lengte van 44 M. op de landsgronden Dokterstuin, Pannekoek Barber en den daarnaast gelegen landsgrond aangelegd. Deze j damaanleg strekte zich uit over eene oppervlakte van 250 H.A. j landsgrond. Voortdurend gebrek aan werkvolk maakte het onmogelijk het werk met de gewenschte kracht voort te zetten en is oorzaak van het onverwerkt blijven van bijna de helft van het beschikbare ; bedrag. Na. het einde van den regentijd had, evenals in de laatste j jaren, de schouw der bestaande dammen plaats; deze werden, j waar noodig, hersteld. ( 3. Baggerwerken, enz. Het Rifwater en het Waaigat, zoomede een gedeelte van de! St. Anna-baai, werden door baggeren met den beugel zooveel j mogelijk schoongehouden. Voorts geschiedde het gewoon onderhoud van de bruggen i over het Rifwater. De baggerwerktuigen, benevens de vlotten, ponten en boeien j werden in goeden staat gehouden. 4. Verlichting, seinposten, enz. Er werd gezorgd voor eene behoorlijke bediening van de seinposten, van den vuurtoren, de havenlichten en de lichtboei aan de St. Annabaai, van do vuurtorens aan Curac.ao's noordwestpunt en op Klcin-Cura^ao, van den Wfllenistoren en van don vuurtoren te Boca Spelonk op Bonaire, zoomede van het licht te Cerro ('olorado op Aruba. Door gebrek aan acetyleengas, tengevolge van de ongeregelde verbindingen mot het buitenland in deze ongewone tijden, kon de lichtboei aan de St. Annabaai niet doorloopend verlicht worden. Geregeld toezicht weid gehouden op het beheer der landsregenbakken, het verstrekken van water en het schoonhouden der kantoorgebouwen. 5. Verbetering van de haten tan ('urncao. Het verbeteringswerk vordert regelmatig, doch langzaam. Evenwel laat het zich nog steeds aanzien, dat de werken tegen het einde van 1917 zullen worden voltooid. Met het Hnyward-baggervaartuig werd in het verslagjaar opgebaggerd 4789 M 3. stof, waarvan 1607 M 3. aan de westzijde en 3182 M 3. aan de oostzijde van den havenmond. Met het oude baggerwerktuig werd verwijderd 2147 M s. stof, waarvan 1435 M 3. aan de westzijde en 712 M 3. aan de oostzijde van den havenmond. Het voor enkele dagen ingehuurde baggerwerktuig van de Curac,aosche Handel-Maatschappij baggerde 94 M 3. stof aan de westzijde van den havenmond. In liet geheel werd opgebaggerd 7030 M 8. stof, waarvan 3136 M 3. aan de westzijde en 3894 M 3. aan de oostzijde van den havenmond. Volgens de peilingen, welke van December werden verricht, werd in het verslagjaar in het geheel uit het gewenschte profiel 7544 M 3. stof verwijderd, waarvan 4692 M 3. aan de westzijde en 2852 M 3. aan de oostzijde van den havenmond. Op 1 Januari 1917 moest volgens deze peilingen nog verwijderd worden M 3. stof, waarvan M 3. aan de westzijde en M 3. aan de oostzijde van den havenmond. De havenverbetering was op dat tijdstip zoover gevorderd, dat men eene vaargeul had van 70 M. (zeventig meter) breedte bij eene diepte van 9 M. (negen meter) onder Cur. peil. 6. Verdere werkzaamheden. Op de Wilhelmina-school werd eene verdieping geplaatst, terwijl ten behoeve van het fröbel-onderwijs ook eene overdekte speelplaats bij de school werd opgetrokken. De voor de uitbreiding van de school benoodigde meubelen werden aangemaakt. Het huis n. 6 aan de Werfstraat, door mevrouw de weduwe Jacob Penso aan de kolonie Curaqao geschonken om te worden verhuurd en uit de zuivere opbrengst daarvan eene uitkeering tot het volle bedrag dier opbrengst aan de armen der verschillende gezindten op Ouraqao te doen, werd ingericht tot behandeling van besmettelijke geslachtsziekten; de voor dit gebouw benoodigde meubelen werden aangemaakt. Een gedeelte van het gele-koorts-hospitaal werd ingericht voor de verpleging van lijders aan besmettelijke ziekten (andere dan geslachtsziekten). De waterplassen te Monte Berde werden in het belang van de volksgezondheid leeggepompt en leeggehouden. De weerkundige waarnemingen zijn geregeld geschied en maandelijks openbaar gemaakt. Op het gebruik van de op Curagao aanwezige stoomketels en op het onderhoud van de Koningin Emma* en de van den Brandhof-brug werd toezicht gehouden. Overigens werd bij de aanschaffing van bouwstoffen voor do eilanden buiten Curagao, hulp verleend. K. POSTERIJEN, TELEGRAFIE EN TELEFONIE. De koers, waartegen de uit de kolonie Cura<;ao naar Nederland en de kolonie Suriname te verzenden postwissela worden af gegeven is herhaaldelijk gewijzigd en laatstelijk vastgesteld op 101 ] / 4 % Vgl- de in de P.B. n *. 1, 2, 6,11,16, 22 en 40 op Handelingen der Staten-Generaal. 13 ij lagen genomen besluiten van 24 en 25 Januari, 25 Februari, 23 Maart, 14 April, 26 Mei en 17 October 1916, houdende wijziging van het besluit van 6 December 1907 (P. B. n. 46), ter uitvoering van het Koninklijk besluit van 29 Mei 1892 n. 39 (P. B. n". 21.) Cur

14 II Met ingang van 1 October 1916 zijn de frankeer/egels van 15, SM»/ii 2r> 80 ' '" 50 cts - en Viin f J- 5 ' 0 on f 2-50 buiten gebruik gesteld en de nicuw-model-zegols van die waarden in gebruik gesteld. Vgl. het In het P.B. n. 23 opgenomen besluit van 27 Mei 1016, ter uitvoering van art. 14 van de verordening van 81 December 1880/10 April 1890 (P.B n. 6). 1. Posterijen. Een overzicht van het postverkeer van het eiland Curacao gedurende het jaar 1916, in vergelijking met dat in de vier voorgaande jaren, wordt gevonden in bijlagen R en S. Eene opgave van de inkomsten en uitgaven der posterij in in de laatste drie jaren is opgononien in bijlagen T en II. Het totaal dei' inkomsten voor zoover deze in de kolonie bekend zijn, beliep in het verslagjaar f ,02 tegen f ,045 in 1916, dat der uitgaven f ,21 tegen f ,06 in Ter overmaking door middel van postwissels werden op Curacao de volgende bedragen gestort: Xaar het buitenland: Nederland f ,52» Denemarken 18,61 Deensche Antillen 1,45 Frankrijk 13,60 Nederlandsch-Indië 670,78 Suriname ,65 Duitschland 18,63 f ,24» Naar de andere eilanden der kolonie: Aruba f ,085 Bonaire 3 538,465 St. Martin 1 200,445 St. Eustatius 1 056,485 Saba 039,515 f 21278,895 Samen.... f ,14 Op Curagao werd op postwissels, die aldaar ontvangen werden, uitbetaald: Uit het buitenland: Nederland f ,735 Groot Britannië 584,21 Frankrijk 108,44 Nederlandsch-Indië 1098,275 Suriname 1816,74 f ,40 Uit de andere eilanden der kolonie: Aruba f ,15 Bonaire ,58 St. Martin ,63 St. Eustatius ,245 Saba f ,65 Samen.... f ,05 Koloniale Postspaarbank. Ofschoon de druk van den Europeeschen oorlog ook in dit verslag nog goed voelbaar was, is er f moer ingelegd dan teruggenomen. 1 ) 2. Telegrafie, De rekening met de Compagnie franeaise des Cables Télégraphiques over 1915 wijst een opbrengst aan van f ,14.. Daar dit bedrag f ,14 meer is dan de som 1) BM ex. van M verslag van den toi stand en ile werking van Koloniale Postspaarhank over lftlti is ter griffie der Tweede Kamer nedcrgelegd, ter inzage van de leden. van f , welke geheel ten goede van de maatschappij komt, heeft zij de helft der hoogere opbrengst of f ,07 volgens overeenkomst, aan de kolonie uitgekeerd. De stand der rekening met de telegraafmaatschappij over 1016 is nog niet bekend; in het verslag van 1018 zal deze worden vermeld. Draadlooze telegrafie. De posten voor draadlooze telegrafie op Curacao, Aruba en Bonaire^varen voortdurend voor het openbaar verkeer in bedrijf. Met ingang van 1 Januari werd de post voor draadlooze telegrafie op Curacao opgeheven als marine-station en onder de Gouvernenients-posten gerangschikt. Van 18 tot 28 Juni werd de buitenlaudsche dienst door dezen post waargenomen voor de Compagnie franeaise des Cables Télégraphiques, aangezien do onderzee-kabel tusschen Curacao en Santo Domingo verstoord was. Het aantal verzonden telegrammen bedroeg: door Curacao met woorden; Aruba Bonaire en dat der ontvangen telegrammen: door Curacao 2028 met woorden; Aruba Bonaire Uit eene vergelijking met het voorafgaande jaar blijkt, dat het verkeer in het verslagjaar: wat het aantal verzonden telegrammen betreft: voor Curacao is afgenomen met 101 telegrammen met 6205 woorden;, / voor Aruba is afgenomen met 91 telegrammen met 5364 woorden; voor Bonaire is afgenomen met 40 telegrammen en toegenomen met 411 woorden. wat het aantal ontvangen telegrammen betreft: voor Curagao is afgenomen met 38 telegrammen met 4322 woorden; voor Aruba is afgenomen met 94 telegrammen met 3986 woorden, en» voor Bonaire is afgenomen met 29 telegrammen en 1914 woorden. Het aantal verzonden en ontvangen telegrammen van schepen door den post Curacao is aanmerkelijk gestegen, alhoewel minder schepen de haven hebben aangedaan en eenige maatschappijen zelfs geen telegrammen wisselen met het oog op den oorlogstoestand. Verzonden door Curaqao in 1915 naar koopvaardijschepen: 153 telegrammen met 2434 woorden; in 1916: 213 telegrammen met 3487 woorden: toegenomen met 60 telegrammen en 1053 woorden. Ontvangen door Curayao in 1915 van4toopvaardijschepen: 400 telegrammen met 5534 woorden; in 1916: 579 telegrammen met 8350 woorden: toegenomen met 179 telegrammenen 2816 woorden. Daar juist het aantal telegrammen van en naar schepen, die het meest opbrengen, is toegenomen, zijn ook de inkomsten van den post, vergeleken met het vorige jaar, gestegen. Zie voor nadere bijzonderheden omtrent het verkeer bijlage V. 3. Telefonie. Op 31 December waren aan het Cmagaosche telefoonnet 162 personen aangesloten, verdeeld als volgt: in het stadsdistrict. 144; in het 2de district 6, en in het 3de district De lengte van het telefoonnet bedroeg toen 242 K.M. tegen 221 K.M. op 31 December Muntwezen. te deelen. L. FINANCIEELE ZAKEN EN DOMEIN. Hierover zijn geen bijzonderheden mede 2. Begrooting. In P. B. n. 10 is afgekondigd de wet van 0 Maart 1916 (Staatsblad n. 121), houdende definitieve vaststelling van de koloniale huishoudelijke begrooting van Curaqao voor het dienstjaar Belastingen. In P. B. n. 47 is opgenomen de verordening van 2 December 1916, tot wijziging van de algemeene verordening I. U. en D (P. B. 19Ö8 n. 33), en in P. B. n. 50 de verordening van 12 December 1916, tot wijziging van eenige belastingverordeningen.

15 15 4. Inkomsten van onderscheiden aard. Jn P. B. n. 12 is opgenomen het besluit van 24 Maart 1916, tot wijziging van art. 25 van het besluit van 3 December 1908 (P. B. n". 62) tot uitvoering van de algemeene verordening 1. U. en D In P. B. n". 56 is opgenomen de verordening van 26 Juni 1916, tot wijziging der verordening van den 5den November 1915 (P. B. n. 67), houdende: 1. regeling der emolumenten, welke door de ambtenaren van den burgerlijken stand in de kolonie Curagao worden genoten ; en 2. bepaling van de som, welke voor het voltrekke^ van een huwelijk in een bijzonder huis moet worden betaald ten behyeve der armen. S 5. Ht/jwtheken en eigendomsovergangen. Ten kantore van den hypotheekbewaarder "op Curacao werden overgeschreven 89 akten. Voor verdere bijzonderheden aangaande deze akten wordt verwezen naar bijlage W en voor de verrichtingen van de Cura- «. aosche Hypotheekbank naar 8 2 van hoofdstuk N. Opgave van hypotheken en eigendomsovergangen op de overige eilanden der kolonie. Overgeschreven akten gedurende Bestaande op ultimo December Hypothoken. B(jge- Doorgekomen in naald in Bl(]ven bostaan op ultimo Docemberl Domein. Er werden op Curacao met 71 personen huurovereenkomsten gesloten, waarbij 108,02 H.A. grond in huur werden afgestaan. Deze cijfers waren voor 1915 onderscheidenlijk 124 en 123,52. Onder de afgestane pen-eden zijn er (enige,die vroeger tot de zoogenaamde gratis-perceelen behoorden of waarvan de loopende huur opgezegd of de vorige huurder overleden is. Aan de eigenaren van de plantage St. Kruis werd het naast die plantage gelegen stuk landsgrond, genaamd Cabaljé", groot 95 H.A., in huur afgestaan tegen een jaarlijkschen huurprijs van f 40. Zes-en-twintig personen, die voor verplaatsing in aanmerking kwamen en die gronden op de nieuwe vestiging!' plaatsen hadden bekomen, hebben zich metterwoon daarop gevestigd. De politie waakte tegen het vernielen van houtgewas op het domein. B\jlage X geeft een overzicht van de verhuurde of verpachte gronden, van de verdeeling van die gronden naar de oppervlakte en van de betaalde en verschuldigde huurpenningen op Curagao, Aruba en Bonaire. Mededeelingen omtrent de putton worden gevonden in bijlage F en voor die betreffende de dammen wordt verwezen naar hoofdstuk B 5 en naar hoofdstuk J S 2. De wijze van waterverschaffing op de andere eilanden is ook in hoofdstuk B 5 vermeld. > Op Bonaire werden met 27 personen huurovereenkomsten aangegaan, waarbij 63,912 H.A. grond, of 21,4543 H.A. meer dan in 1915, werden afgestaan. Onder de in huur uitgegeven stukken grond zijn 8 perceelen, groot 19,33 H.A., waarvan de huur vroeger was opgezegd. St. Eustatius.... \ » 11 f ' 6156 f 32Ó f f f f f f In eigendom werden afgestaan: in het 1ste district een stuk grond van 1,20 Are; in het 2de district twee stukken grond samen 2,6738 H.A.; in het 3de district twee stukken grond samen 4 Are. In P. B. n. 26 is opgenomen de beschikking van 14 Juni 1916, n houdende vaststelling van eene regeling der vergoeding voor reis- en teerkosten, gelijk mede voor verhuiskosten binnen de kolonie; In P. B. n. 31 is opgenomen het besluit van 13 Juli 1916 houdende aanwijzing der ambtenaren, die in de kolonie Curacao belast zijn met het opsporen van de feiten, bij de Schepenuitvoerwet strafbaar gesteld; In P. B. n. 34 is opgenomen het Koninklijk besluit van 9 Juni 1916, n. 35, houdende machtiging op den Minister van Koloniën om de aan koloniale burgerlijke landsdienaren, wegens langdurigen dienst, verleende buitenlandsche verloven, in verband met den langeren duur der reis tusschen Nederland en zijne koloniën tengevolge van don huidigen oorlogstoestand, met ten hoogste twee maanden te verlengen, met behoud van verlofsbezoldiging; In P. B. n". 35 is opgenomen de beschikking van den 18den M. VERORDENINGEN OMTRENT AMBTENAREN. September 1916, n. 740, bepalende de opneming van het Publicatieblad van het Koninklijk besluit van den 18den Juli 1916, n". 6 tot wijziging van het Koninklijk besluit van den 29sten Augustus 1914 (Staatsblad n. 436, Publicatieblad n. 61), houdende bepalingen betreffende de commissie voor het geneeskundig onderzoek en de herkeuring van aan den dienst in de kolonie verbonden of daarvoor bestemd personeel. In de P. B. n os. 44 en 53 zijn opgenomen de verordeningen van 18 Augustus 1916, tot aanvulling van de verordening van 13 December 1898 (P. B n. 8), houdende vaststelling van een reglement op het vorleenen van pensioen aan burgerlijke ambtenaren in de kolonie Curacao, en aan hunne weduwen en weezen; In P. B. n. 52 is opgenomen de beschikking van 13December 1916 n. 975, houdende aanwijzing der ambtenaren, die in de kolonie Curacao belast zijn met het opsporen van de overtredingen van de Schepenwet Handel en scheepvaart. Curacao. In de samenstelling van de kamer van koophandel en nijverheid is geen verandering gekomen. Zooals uit de cijfers van in-, uit- en doorvoer en van de scheepvaartbeweging moge blijken, is het verslagjaar, niettegenstaande de Europeesche oorlog bij voortduring belemmerend N. HANDEL, NIJVERHEID EN LANDBOUW. bleef werken op de ontwikkeling van voorname economische hulpbronnen van het eiland, voor handel en scheepvaart niet ongunstig geweest. Met ruim f overtrof de invoer dien van het voorafgaand jaar en, al komt in deze vermeerdering f voor rekening van machinerieën enz. voor fabrieksnijverheid en mijnwezen (ingevoerd door de Cura<;aosche Petroleum Maatschappij

16 en de Santa Barbura onderneming), het verschil van ongeveer f wn'st onmiskenbaar op vooruitgang. Tot een belangrijk hoogere waarde dan in 1915 werden o. a. ingevoerd manufacturen, waarbij echter in aanmerking moet worden genomen, dat niet alleen vermeerderde invoer, maar ook verhoogde prijzen de toeneming zullen hebben veroorzaakt. Aanzienlijk ten achteren bij 1915 bleef daarentegen de invoer van steenkolen. De reden hiervan is niet ver te zoeken, als op de afgenomen vaart tusschen Europa en Curae.ao wordt gelet'), waartegenover geen toeneming van do stoomvaart in andere richting staat. Omtrent den uitvoer, die eene, zij'het ook kleine, vermeerdering aantoont, (waarde in 1915 f en in 1916 f ) valt te wijzen op den sterk verminderden uitvoer van phosphorzure kalk, hoofdzakelijk wegens gebrek aan scheepsruimte, en op de hooge prijzen van steenkolen f uitvoer: ton tegen f ; in 1915 onderscheidenlijk ton en f ), voor namelijk ten gevolge van do hooge vrachten naar C'urac,ao. ook de doorvoer nam in niet onbelangrijke mate toe. Op het gebied van de stoomvaart is zoowel het aantal als de inhoud der schepen afgenomen. Daarentegen was de zeilvaart bijzonder levendig. Het aantal zeilvaartuigen, dat de haven van Curacao aandeed, bedroeg 1325 met M 3 inhoud, tegen 1024 met lf«in Het aantal te Willemstad aangebrachte. en van daar vertrokken passagiers bedroeg onderscheidenlijk 5604 en 4403 personen tegen 4907 en 4885 in ) Overige eilanden. De op deze eilanden betrekking hebbende cijfers over het verslagjaar toonen geen groote verschillen aan met die van het voorafgaande jaar. Alleen bij den uitvoer van St. Eustatius zij opgemerkt, dat het betrekkelijk groote verschil met 1915 toe te schrijven is aan het feit, dat er in dat jaar geen uitvoer van gezuiverde katoen plaats gevonden heeft. Gelieele kolonie. De volgende cijfers mogen een overzicht geven van den invoer uit en den uitvoer naar het buitenland van elk der eilanden van de kolonie afzonderlijk: Invoer. Uitvoer. Curacao f f < St. Martin St. Eustatius Saba Uitvoerige gegevens betreflende den in-, uit- en doorvoer van de verschillende eilanden der kolonie zijn opgenomen in de bijlagen IJ tot en met CC. Blijkens bijlage 1)1) werden al de eilanden der kolonie bezocht door 3157 schepen, metende samen M*. bruto. De waarde van den invoer was f grooter en het aantal schepen, dat de verschillende havens bezocht, 527 meer dan in 1915, doch de inhoudsmaat dier schepen M*. minder. De waarde van den uitvoer en de omvang van den doorvoor waren onderscheidenlijk f en ton van 1000 K.G. grooter dan in 't voorgaande jaar. Bankwezen. De Curaraosche Bank. De omstandigheden bleven van dien aard, dat ook in 1916 de werkzaamheden van de bank beperkt moesten blijven tot het discontceren van wisselbrieven en het afgeven van wissels. De inwisseling van bankbiljetten bleef opgeschort, terwijl het bankbiljettenkapitaal, dat bij het uitbreken van den Europeeschen.oorlog met f moest worden verhoogd, gehandhaafd bleef op het toen vastgesteld bedrag van f ( M In 1916 werd de hav<n van Cunu ao door.'114 stoomsehepon met een inhoudsmaat van IM20M Hl bezocht tegen 882 met 2111 («i SP inhoud in 191.",. ^i HM noot* verschil tnaachen de in 1916 aangebrachte en vertrokken passagiers wordt Vfiklaard door de aankomst van zeer vele werklieden van Aruba en Bonaire. die inj dj Curafaoacha Patrolaam Maatschappij" in dienst zijn genomen. 16 Van het krediet, dat de Regeering, bij het begin van den oorlog, ten behoeve van de bank bij do heeren Boissevain & Co. te New-York heeft geopend, behoefde de bank in 1916 geen gebruik te maken. De wisselkoers op Nederland, die in Januari van het afgeloopen jaar tot zelfs T'/g pet. boven de pariteit was opgeloopen, kon daarna goleidelhk tot 1 pet. boven pari worden teruggebracht. Hij bleef, in verband met de schommelingen van den guldenkoers te New-York zich bewegen, tusschen ] en l a / 2 pet. agio; thans bedraagt het agio 1 pet. De wisselkoers op New-York bleef het geheele jaar laag. Hij werd in ; het begin van 1916 op l'/ s pet. disagio gesteld en bedraagt thans 1 pet. beneden wisselpariteit. De beperking, welke de bank zich wegens de tijdsonistandigheden in haar bedrijf heeft moeten opleggen, had tot gevolg, dat er een groot kassaldo renteloos is blijven liggen, hetgeen ook het winstcijfer heeft gedrukt. In verband met do sterke vraag naar ruilmiddelen van klein bedrag, besloot de Bank, aangezien het raadzaam voorkwam den voorraad Nederlandsche zilveren munten in kas te houden, de biljetten van f 2,50 en f 1, die vóórdien zooveel mogelijk aan den omloop waren onttrokken, weder uit te geven. Een bedrag v n f aan bankbiljetten van f 50 en f 25 is in verband daarmede afgezonderd. Kasrekening. Op eind December bedroeg de kasvoorraad f ,15, en wel: aan bankbiljetten f ,50 Nederlandsche 10-guldenstukken , gangbare vreemde gouden munten ,05 Nederlandsche zilveren munten ,30 v bronzen pasmunt 0,30 ' f ,15 Kapitaalrekening. Deze rekening heeft geen verandering ondergaan. Het kapitaal bleef bepaald op f Reservefonds. Dit bedroeg op eind December 1915 f ,75. Hiervan werd een bedrag van f 1 239,50 aan ingetrokken bankbiljetten afgeschreven. Thans bedraagt dit fonds f ,25. Gedisconteerde wissels. Er werd een bedrag van f opgenomen en f afbetaald. Uitstaande bleef op eind December f Gelden in deposito. Deze bedroegen op 31 December f4 529,50 5. Hijpotlwekrekening. Op 31 December 1915 bedroeg het saldo van de op hypotheken uitgezette gelden ten gunste van de Curacaosche Bank f ,75. In 1916 werd hierop f 2478 afbetaald. Landbouwkrediet. Hierop werd f 2 737,50 afbetaald. Nieuwe kredieten werden niet verleend. Het saldo bedroeg op einde December f Bankbiljettenrekening. Hierin kwam geen verandering. Nijverheidkrediet. Van de tot eind December 1915 opgenomen trelden a f is in L916 f 4250 afbetaald, zoodat nog f bleef uitstaan. Getrokken wissels. Aan wissels werd verkocht: op Nederland f ,78 New-York \ ,37 r ' f ,15 r ' Interestrekening. Aan rente ontving de Bank f ,53 5 Gouvernement van Curacao. Aan het Gouvernement van Curaqao werd geld verstrekt tot een bedrag van f Bovendien werd door tusschenkomst van het agentschap van de bank te New-York aan leveranciers van het Koloniaal Bestuur eene som van f ,95 uitbetaald. Het saldo der leening bedroeg op eind December 1916 f ,18. Winst- en verliesrekening. De zuivere winst was f24 403,84, welk bedrag in de koloniale kas is gestort. Bijlage EE bevat den balansstaat op eind December 1916.

17 Dr Cura\amcht hypotheekbank. Omtrent den stand van zaken kan tiet volgende worden medegedeeld: Uitstaande hypotheken op BI December 1915, f Verleende hypotheken f Afgeschreven Blijft uitstaande op BI December f l Uitstaande Interesten <>p 81 December f r Interesten op hypotheken over f Afbetaald Blijft uitstaande op 81 December f <;o 342 Van de winst over liet jaar L916, bedragende f 18061, werd f HOOO aan dividend uitgekeerd on f 400 onder de ambtenaren der Instelling verdeeld, terwijl liet overschot werd geboekt aan de credit-ztjde onder het hoofd winst* en verliesrekening, waarvan het saldo op 81 December 1916 f bedroeg. In een buitengewone algemeene vergadering Is besloten aan twee schuldenaren van de bank, die in de aanzuivering van interesten ten achteren waren, uitstel van betaling van het verschuldigde tot einde December 1917 te verleenen. onder beding, dat de betaling dier interesten zou worden gewaarborgd door nog twee trust-certiflcaten van de Trustmaatschapplj Curacao II. te Amsterdam. Voorts werd nog besloten de bedragen, waarmede de hij de/.e instelling verbonden trustcertiflcaten bij anderen waren bezwaard, voor rekening van de debiteuren af te lossen. Van het in 1915 geleden verlies wegens de invordering der hypotheek op de plantage Groot 8t. Martha. werd, ter vereffening dier schuld, f 3032 ontvangen. Aan belasting op grondeigendommen betaalde de <'uracaosche hypotheekbank f Samen Van de netto-winst ten bedrage van f 6289 werd f 629 op het reservefonds overgeschreven, f 3060 ten bate van de rekening dnbieuse debiteuren afgeschreven en het overschot van f 2600 bestemd tot het ultkeeren van dividend naar reden van f 20 per aandeel. Ei' weiden negen aandeelen overgedragen. Mudnro's bank. Tot het beheeren van deze bank is een naamlooze vennootschap met een volgestort kapitaal van f opgericht De bank belast zich niet alle geldelijke zaken, bet drijven van wissel- bank- en commissiehandel, net vertegenwoordigen van levens*, zoe- en brandverzekeringen, het nemen van aandeelen in maatschappijen en voorts met het honden van een spaarbank. De bank ving op 1 Januari 1917 niet hare werkzaamheden aan. De weeefcdmer op St. Martin, liet saldo in kas bedroeg op 31 December 1915 f Ontvangen aan reine oo f 1 r.72 Commissieloon en schrijfbehoeften 18 In kas op 81 December 1916 f 1051 Kapitaal op hypotheek uitgezet Totaal bedrag in beheer f 8054 S '-'<. Xijinlteid. llynwezen. In het verslagjaar werd aan één persoon voor den duur van 3 jaren vergunning verleend tot het doen van opsporingen naar delfstoffen op een op Curacao gelegen terrein, waarvan de oppervlakte werd geschat op 81 H.A. Van de plantage Santa Barbara op Curacao zyn met 7 schepen K.G. phosphorzure kalk eerste klasse uitgevoerd, waarvoor aan de koloniale kas f7 812 aan uitvoerrecht is betaald. De Aruba Goud Maatschappij voerde 1103 gram goud en 2908 gram zilver uit. onderscheidenlijk ter waarde van f en f 117. Tot ongeveer de helft van de maand April ging de maatschappij door met het bewerken van de verschillende mijngangen en met den opkoop van erts van de stukwerkers, maar De gpaar- en beleenbank op CurQjQOO. Üe balans over het 66ste huishoudelijke jaar van 1 Juli tot en niet 30 Juni uitgebrekaan chemicaliën en enkele machine-onderdeelen kon 1910 sloot met een eindcijfer van f Int ingeleverde erts niet worden verwerkt. Daar de maatschappij voorts niet over voldoende kasmiddelen De kosten van beheer en kleine benoodigdheden beliepen kon beschikken, heeft zij in de maand Mei alle werkzaamheden f moeten staken en de meeste beambten ontslaan. Op de in de maanden November en December 1915 verkochte Op de werkplaats te Balashi iigt een hoeveelheid van ongeveer 800 ton rijke gouderts, dat om genoemde redenen niet panden, waarop aan kapitaal en interest f 2469 verschuldigd was, is een verlies van f 97 geleden. kan worden verwerkt. Gedurende het jaar is een bedrag van f op hypotheken Het laat zich niet aanzien, dat hei werk weer spoedig zal uitgezet en f op hoofdsom, benevens f aan interest kunnen worden ter hand genomen. daarop afbetaald. Op obligaties werd f uitgezet, op hoofdsom f ontvangen en aan interest f Aan de koloniale kas werd voldaan: Het bedrag op panden uitgezet bedroeg op het einde van het wegens concessierecht f 500 boekjaar f ; aan kapitaal en interest werd f s7 02^ afbetaalii. uitvoerrecht 89 liet saldo in kas op 30 Juni bedroeg f V/ t pet. aandeel in de zuivere winst.. 6 De stortingen waren verdeeld als volgt: f 545 van f 0.25 tot f 0,50 14' , Hij het uitdiepen vai n put op landsgrond in het 3de 2.50,. 5, , , _ 5CX> , en daarboven 59 district op Bonaire werd op een diepte van ongeveer 10 M. een steensoort ontdekt, die bij een op Curacao verricht scheikundig onderzoek 3 pet. tot 5.7 pet steenkolen scheen te bevatten. Een hier te lande ingesteld deskundig onderzoek toonde aan. dat het ontvangen gosteenteinonster is een koolhoudende kalksteen, die echter geen recht heeft op den naam van steen kool. zij het onder bijvoeging van de omschrijving..onzuivere". Hoewel zulke koolhoudende kalksteenen zeer algemeen in steen* kolenmijnen afwisselend met de werkelijke koollagen, voorkomen, vormt de overweging, dat lang niet altijd bij zulke kalksteenen ontgiubare kool voorkomt, voorloopig een beletsel tegen een nader onderzoek van landswege niet het 008 "P de daarmede gepaard gaande kosten. Voor de voortzetting van het voormeld deskundig onderzoek is intitsschen opgave van nadere gegevens uit de kolonie verzocht. Hoedmnjjverheid. De omstandigheden, waarop in dit verband inde twee naast voorgaande verslagen werd gewezen, hebben "ok in 1916 Handelingen der Sta ten-generaal. Bijlagen Cur. ">

18 IS baren uadeeligen Invloed op de boedenntyverheld doen gelden, echter niel zoozeer op technisch gebied, dan wol op de uitbreiding van het bedrijf. V( ' 1 '' plannen konden wederom niet worden Uitgevoerd. De Europeesche oorlog vormde een beletsel tegen de toeneming van den uitvoer van stapel* en mlddelaoort-hoeden. Naar l-yankrijk «'M Duit.-clilaiul had er in hot geheel geen uitvoer plaats; de uitvoer naar Engeland liep van dozijn, ter waarde van f in 1916 terug tol dozijn ter waarde van t' Door de ais gevolg daarvan afgenomen mededinging "i> de markten voor de Curacaosche hoeden hebben de Vereentgde staten van Amerika, waartoe zich de uitvoer bijna uitsluitend heeft in puaid. de markt ten volle kunnen beheerachen, en tengevolge daarvan zijn de prijzen van de voormelde hoeden* soorten gedurende liet geheele jaar vrijwel onveranderd gebleven. Eene verbetering van die prijzen kan uit den aard der zaak sleehts hij herleving van de mededinging op de verkoopmarkton werden tegemoet gezien. Tengevolge van die omstandigheden is het vlechten, en bijgevolg ook de uitvoer, van stapelhoeden. vergeleken niet de uitkomsten van 1918, afgenomen. De vlechtsters hebben zich meer toegelegd op het vervaardigen van tijne en van middelsoort-hoeden, waarmede zij betere, meermalen zelfs zeer goede, verdiensten hebben gehad, [n verband hiermede kan vaneenigen vooruitgang van het bedrijf worden gesproken, al toonen de uitvoercijfers ten opzichte van die hoedensoorten geen noemonswaardig verschil met die van het voorafgegane jaar. De verklaring hiervan is te zoeken in de omstandigheid, dat doortrekkende teizigeis veel fijne hoeden knopen, die een aanzienlijk bedrag vertegenwoordigen. Die horden verschonen, evenmin als andere goederen, welke die lieden in de verkoopwinkels koppen, niet in de uitvoerstaten. Het streven is daarom thans meer gericht op de bevordering van het vlechten van de betere hoedensoorten. De door den leider van het bedrijf daartoe in het werk gestelde pogingen zijn. zooals hierna zal blijken, niet zonder vrucht gebleven. De vorderingen in de bedrevenheid bij de vervaardiging deihoeden waren, blijkens de op de leergangen voor het vlechtonderwijs verkregen uitkomsten, op al de eilanden «Ie; kolonie, waar deze nijverheid beoefend wordt, maar vooral op Ciiragao en Bonaire, zeer bevredigend. Verschillende nieuwe vlechtwn'zen zijn met vrucht ingevoerd. Het aantal leergangen voor schoolkinderen nam met een viertal toe en bedroeg 81. Zij werden door 1010 leerlingen bezocht, verdeeld als volgt : Curacao Aruba 155 Bonaire 108 st. Martin 'tl Ook de leergangen voor volwassenen in de stads- en in de buitendistricten der kolonie bleven aan do verwachtingen voldoen. Op Santa Rosa i2de district van Curacao) werd met 1 Maart een leergang voor volwassenen geopend, met "het doel aan de meisjes, die den leergang op de bijzondere school aldaar hadden afgeloopen, de gelegenheid te geven zich verder te bekwamen. Reeds nu kan met zekorheid gezegd worden, dat deze leergang ten volle aan het doel beantwoordt. De verkregen uitkomsten toch waren schitterend en toonen duidelijk aan hoezeer zoodanige leergangen deze volksnij verheid zullen bevorderen. Dit moge blijken uit de volgende opgave van de op voormelden leergang vervaardigde hoeden en de daarvoor verkregen prijzen. De hoeden worden gevlochten in het tijdvak van 1 Maart tot 80 November (met 1 December gingen de leerlingen met vacantie). 4 stuks van f 1,50 per stuk = 1 6, 11 i.. 0 " n > = ') S.,.. 2,50.. r = , n 8,- - R = " i,- n = 44, , n. 50,- 11 i.. r,.- = «7.50 r^ 75, io,- per stuk zr f 80, 12, ,» n ZZZ 75, 20.- n = 100, 25,-. tt 75, 40,,. n z= 120, f 822, Door de opening op i Mei van drie leergangen voor volwassenen in eenige districten van Bonaire, is nog een gruote stap gedaan tot bevordering van het bedrijf op dat eiland. Aan het hoofd van elk dier leergangen staat een bekwame gediplomoerde hoofdvlechtster. Ook de op die leergangen verkregen uitkomsten waren boven verwachting goed. De oprichting van nog meer leergangen voor volwassenen in andere buitendistricten mag daarom zeer géwenscht worden geacht. Op den leergang te Pietermaai werden, nevens het gewone onderwijs aan vlechtsters, ook de opleiding van meisjes tot hdofd vlecht sters ter hand genomen. Aan 18 leerlingen werden bewijzen uitgereikt, dat zij met vrucht de lessen gevolgd hadden, en wel aan: 2 leerlingen van Curacao diploma D met aanteekening; 8 leerlingen van Curacao diploma D zonder aanteekening: 2 leerlingen van Aruba diploma D zonder aanteekening; 1 leerlinge van Bonaire diploma D zonder aanteekening; terwijl twee zusters Dominicanessen, onderscheidenlijk van St. Martin en Saba afkomstig, diploma <' en A behaalden, na evenvermelden leergang gedurende zeer korten tijd te hebben bezocht. Lezingen voor de vlechtsters werden meermalen gehouden. )ok in 1916 deed gebrek aan goed stroo zich meermalen gevoelen, dqcb gelukkig slechts voor korten tijd, zoodat er geen stremming is gebracht of werkeloosheid veroorzaakt. De omstandigheid echter, dat niet steeds over stroo van goede hoedanigheid kan worden beschikt, zal op den duur een belemmerenden invloed op de hoedenmjverheid kunnen hebben. De behoefte aan zoodanig stroo zal zich toch meer en meer doen gevoelen nu het aantal vlechtsters, dat zich bezig houdt met het vlechten van fijne en middelsoort-hoeden, met den dag toeneemt. Het is daarom een allereerste eisch den aanvoer van stroo van de gewenschte hoedanigheid blijvend te verzekeren. Naar mag worden verwacht, zal zoodanig stroo mettertijd uit Suriname kunnen worden verkregen. De leider nam verscheidene proeven met uit die kolonie afkomstig Maurititis-stroo. Daarmede zijn nu eens zeer goede, dan weer minder goede, soms zelfs zeer slechte uitkomsten verkregen. Naar het schijnt wordt het van het vlechtcomité in Suriname afkomstig stroo niet op een en dezelfde Wijze bereid. Met het van den houtvester in die kolonie, den heer Gonggrijp, ontvangen stroo, dat bereid was volgens de aanwijzingen van den leider op Curacao, heeft deze tot nu toe de beste uitkomsten gehad. Enkele hoeden, uit dat vooraf gebleekte stroo gevlochten, hebben een glanzend witte kleur behouden. Vordert! bijzonderheden omtrent deze nijverheid zijn vervat, in de bijlagen FF tot en niet II. Scheeptbouw. Op Curacao werden een lichter van 800 ton en een schoener, op Aruba een schoener en twee vis.schersvaartuigen, op Bonaire een schoener en zes kotters en op St. Eustatius een kotter gebouwd. Zcebrkvan. Er werden op Curacao 8, op Aruba 11. op Bonaire 11, op St. Martin 2, op St. Eustatius 3 zeobrieven en op Saba 1 zeebrief afgegeven. Visscherij. In dit bedrijf is in het verslagjaar geen verandering gekomen. Op zeer ongeregelde tijden werden uit Aruba naar Curacao uitgevoerd 1574 dozijn gezouten visch en 1(589 stuks venene visch, onderscheidenlijk ter waarde van f 8000 en f De aanvoer van versche visch voor plaatselijk gebruik op Aruba was steeds voldoende. De visschers van Bonaire konden ook in dit verslagjaar ongestoord hun bedrijf in de Venezolaansche wateren bij de Avesen Ro< Ues-eilanden uitoefenen.

19 19 Evenals in vorige jaren leverde de vlwcherrj ook dit Jaar aan de bevolking van het dorp Simpsonsbaal op 8t Martin eed winstgevend bedrijf op. De opbrengst der visseherij op 8t, Eustatius en Saba was uitsluitend voor plaatselijke gebruik bestemd. Vissclierij kredieten. In 1917 zal een nieuwe regeling worden Ingevoerd om de afbetaling der verleende vissclierij kredieten beter dan tot nu toe geschiedde, te verzekeren. Ken geregelde afbetaling der voorschotten zal daardoor worden bevorderd. SpontenteeU. Omtrent de proefneming met het stekken van sponzen door dr. I'. J. van Breemen, waarvan in het vorige verslag melding is gemaakt, kan het volgende worden medegedeeld. Ten aanzien van de levensvatbaarheid der stekken viel bij de verschillende groepen nog al groot onderscheid op te merken. Van de partyen, waarbij naast een goeden grondvorm van de stek ook op den natuurlijken stand er van gelet werd. dus bij welke het in de moederspons bonedenwaarts gerichte deel van de te snijden stek als aanhechtingsvlak voor de laatste gebruikt werd. gingen geen exemplaren verloren. Hij de andere, waarbij deze voorzorgen opzettelijk achterwege gelaten weiden, gingen verscheidene stekken te niet. Voorts werd onderzocht het herstellingsvermogen van stukken spons van willekeuriger! vorm met zeer groote snij wonden, zooals bijv. van die stukken, welke bij het verdeelen van de sponzen als afval overblijven. Dit vermogen bleek soms nog krachtig genoeg om de stek tot een sponsje van gewonen vorm te doen opgroeien, maar in de meeste gevallen stierven zulke stukken na zeer korten tijd zonder geheeld te zijn. Zooals te verwachten was, namen de stekken gedurende het eerste jaar weinig in grootte toe. Bij de aanvankelijke ongelijkheid der stekken naar vorm en afmetingen valt het moeilijk de toeneming in omvang op eenigszins nauwkeurige wijze uit te drukken en dient men zich bij een algomeenen indruk te bepalen. De vijver zelf bleef in goeden staat verkeeren, terwijl de gesteldheid van den bodem verbeterde door het bloot komen van de grovere bestanddeelen. Zoutwinning. Curagao. Uok in het afgeloopen jaar kwam geen verandering in de zoutmarkt. De uitvoer uit de opgeslagen voorraden was iets grooter dan het jaar te voren. De nieuwe oogst viel tegen. Vooral de vroeg ingevallen najaarsregens waren oorzaak, dat verscheidene ondernemingen geen zout konden garen. Volgens van belanghebbenden ontvangen opgaven werd in het 2de district K.G. zout geoogst. Hiervan en van den voorraad in 1915 ten bedrage van 39(5 500 K.G. zijn ongeveer K.G. weggespoeld en K.G. verkocht. Eind December bleef er een hoeveelheid van ongeveer 2 349O00 K.G. oveiv. Tn het 3de district is er geen zoutoogst geweest. En slechts op drie plantages in het 4de en 5de district heeft men zout geoogst. Een opgave hiervan is niet verkregen kunnen worden. In het geheel is er K.G. uitgevoerd. Aruba. In dit bedrijf' is' geen verandering gekomen. Het gewonnen zout wordt voor plaatselijke behoefte, vooral bij de vissclierij, gebruikt. Bonaire. De hoeveelheid van het uit de pannen ter Lage.Westkust verkregen zout was K.G. grooter dan in 1915, toen zij K.G. zout opleverden. Uit gebrek aan werkvolk werd te Slagbaai slechts K.G. zout gegaard. De uitvoer beliep K.G., d.i. ongeveer de helft van dien in Ten deele is dat aan gebrek aan scheepsruimte toe te schrijven. De zoutpannen ter Lage Westkust leverden: K.G. zout op~r Er was aanwezig op 1 Januari Samen Verkocht werd Bleef in voorraad eind December Onder het verkochte is begrepen eene hoeveelheid van K.(f. voor plaatselijk verbruik. De zoutpannen te Slagbaai leverden K.G. zout op. Er was. aanwezig op 1 Januari K.O.. te verminderen met I K.G. wegens bij vergissing verstrekte onjuiste opgaven in vorige jaren, volgens mededeellrig van den administrateur, of , Samen Verkocht werd , Bleef over of na aftrek wegens wegsmelting van...' li)4 7i»7., Ui' verkregen prijzen waren iets beter dan In het vorige jaar, n.1. per vat van ± 130 K.G. gemiddeld f 0,40 voor dat der pannen ter Lage Westkust en gemiddeld f 0,50 voor dat van Slagbaai. Het gemalen zout. afkomstig van de zoutpannen te Slagbaai, deed op Trinidad en op de andere eilanden der Antillen een beteren prijs, n.1. f 1 per 100 K.G. De verscheping had plaats naar Noord*Amerikaansche havens, l'orto Bico en de Kngelsche en Fransche Antillen. De pannen op beide ondernemingen verkeeren in vrij goeden staat. Van de pannen, toebehoorende aan den beer Craane, weid geen zout gegaard en ook niet uitgevoerd. Van de aldaar aanwezig kleine hoeveelheid van 1 lol 10 K.G. werd 910 K.G. verkocht voor plaatselijk verbruik, zoodat K.G. op eind December In- voorraad bleef. S*. Martin. De uitvoer bedroeg K.G. tegen 3042OO0 K.G. in Uit de kleine concessies werden en uit de ïioote concessies vaten van 130 K.G. geoogst. Waterwerken op < 'urarao. De coiuessionarisse voor de Curaca<>sche waterdistillatieinrichting heeft bij de mede door haar beheerde electrische centrale een nieuw gebouw opgetrokken, waarin alle werktuigen, benoodigd voor de distillatie, zijn overgebracht met het doel om hiertoe van den stoomketel der centrale gebruik te maken. Door die regeling is zij in staat het water goedkooper te leveren. Electrische inrichting op Curagao. Uit bedrijf had in verband met de hoogere steenkolenprijzen en hoogere loonen. tengevolge waarvan het tarief voor de verstrekking van licht verhoogd.is moeten worden, met eenigen tegenslag te kampen. Desniettemin is het aantal lichten met 227 toegenomen. Het winstcijfer was echter gering Het aantal lichten bedroog: In ;., S6;., ; : In de straatverlichting wordt voorzien door 259 electrische lampen. Ijsfabriek op CurafOO. De verkoop van ijs aan stoomschepeii is gering geweest, omdat de haven door een kleiner aantal stoomers dan in vorige jaren is bezocht.'de uitvoer bedroeg in 1912, 1913, 1914, 1915 en 1916 onderscheidenlijk 216, , 138 en 150 ton van 1000 K.G. Door de stijging van den steenkolonprijs en van de vrachtprijzen van benoodigdheden voor de werktuigen heeft het bestuur der fabriek zich verplicht gezien den prijs van het ijs van 10 cent op 14 cent per K.G. te verhoogen. Tengevolge daarvan is het binnenlandscb verbruik sterk afgenomen, en zijn de inkomsten der fabriek verminderd, zoodat ook in dit bedrijf de verdiensten belangrijk minder zijn geweest dan vroeger.

20 1 20 Coöperatieve Vereeniging en Nijverheid op Curafao. Do ver-meeenlgfng voorde K.G. zool leder in on vervaardigde gingen, zoodanig uit, dat alleen met de motorsloep i'ocahontas", de herstellingen, welke verscheidene zeilschepen daar onder- r>i 608 paren alpargataa (lnlandach schoeisel). die den dienst tuaachen de werf on do haven onderhoudt, hierin Voorts werden verwerkt 5-23 K.n. staalvezel, 912 KM. tarwe* niet kon worden voorzien. De bouw van een tweede sleep meel en 88 L. alkobol voor de bereiding onderscheidenlijk van boot mot belangrijk grooter.sloopvermogen werd ontworpen en touw. vermicelli en likeur, in hoofdzaak voor plaatseiyk gebruik. voorbereid. N.iar de andere eilanden der kolonie werden uitgevoerd 86 K.G. Als gevolg van dit toenemend verkeer werd eenlge uitbreiding touw. 112 K.G. vermicelli en 75 L. likeur. Uitvoer buiten de van de werf noodzakelijk. Kr werd daarom tol den aanleg van kolonie had niet plaats. twee nieuwe werven in het Schottegat een booosteu en een Aan loontrekkende leden werd uitbetaald een som van f bewesten de.lulianawerf besloten, en met den aanleg daarvan en aan werksters buiten de vereeniging f een begin gemaakt. Aan de leden der vereeniging weid een dividend van 10 pet. Bij het vervoer van steenkolen werden bij wijze van proef uitgekeerd: hij het reservefonds is f 4475 gevoegd. vrouwelijke arbeidskrachten aangewend. Deze proef slaagde gied en bleek in eene behoefte te voorzien, daar vele mannen elders beter betaalden arbeid konden vinden. l.nni- en kleur stoffenfabriek op Cnra<;uo. Deze naamlooze vennootschap heeft ten dool: het oprichten, drijven enexploiteeren van een looi- en kleurstoffenfabriek, den verkoop van de verkregen voortbrengselenen hel verrichten van die handelingen, welke met de exploitatie van een looi- en kleurstoffenfabriek verband houden. Zij kan "uk deelnemen in ondernemingen, welke een gelijk doel hebben of in ondernemingen, welke voor de uitoefening van het bedrijf bevorderujk zijn. Het maatschappelijk kapitaal der vennootschap bedraagl f 3(MK)00. verdeeld in 600 aandeelen van f 500 elk. Directeuren zijn de hoeren O. A. Winkel en David de Marchena Jr. Struisvogelpark.Albertina" op Curst^ao. Over het algemeen breidt liet park zich voortdurend uit. Van de in 1916 gehoren 24 kuikens, stierven Br 10. Ook enkele sterfgevallen onder do andere vogels kwamen voor. In hot verslagjaar werden voor het eerst vogels naar het buitenland verkocht, n.1. twee vogels van anderhalf jaar naar Venezuela. Het aantal vogels bedraagt 50. De verkoop van voeren neemt gestadig toe. Hel park mocht zich ook verheugen in eene toeneming, van het aantal betalende bezoekers, dat gemiddeld één per dag bedroog. Wegens den mislukten maisoogst moest er droogvoer aangokecht worden: groenvoer was op de plantage steeds ruim voorhanden. Stoomvoasscherij op Curafao. In de inrichting en werkwijze van deze onderneming is geen verandering gekomen. De werkzaamheden zijn echter door het verminderde stoom* vaart- en passagiersverkeer belangrijk afgenomen. Het ligt in het voornemen om verschillende verbeteringen aan te brengen zoodra do tijdsomstandigheden het toelaten. Nieuwe werf. Curafao. Evenals in vorige jaren werd van deze werf hoofzakelijk gebruik 'gemaakt als opslagplaats voor steenkolen. De opslagplaatsen voor doorvoergoederen worden met oen groote loods uitgebreid. Werf Motet, üuracao. Deze werf word in den loop van hot verslagjaar door de firma 8. E. L. Maduro & Sons van den beer J. (.ioddon aangekocht. Ben uitgestrekt stuk water werd aangeplempt en de kade recht gemaakt. Het water langs die kade werd uitgediept, teneinde deze voor aanlegplaats voor groote stoomschepen geschikt te maken. De opslagplaatsen werden uitgebreid ter vergemakkelijking van den opslag van doorvoergoederen, welke door vele schoeners aan de werf worden 'aangebracht. Voor rekening van de Curacaoscbe Petroleum Maatschappij zijn twee zeelichters, elk groot 800 ton, en bestemd voor het overbrengen van ruwe olie uit hot buitenland, gebouwd. Deze lichters zijn de i. r root>te vaartuigen, die tot nu toe in do kolonie werden gebouwd. Kon er van werd in November te water gelaten; de andere was op het eind van het verslagjaar nog niet geheel gereed. Voorts werden nog vereisebte voorbereidende maatregelen getroffen voor den bouw van een schip van 800 ton inhoud, de eerste driemaster en het grootste zeilschip, dat in de kolonie zal zijn gebouwd. dulianautrf. Curafao. In verband niet de omstandigheid, dat voor het lossen on opslaan van doorvoergoederen over de j aan de haven gelegen werven moer dan vroeger word beschikt, werd van deze werf ais opslagplaats voor steenkolen veel meer \ gebruik gemaakt dan in eenig jaar tevoren. Het verkeer op de Julinnawerf breidde zich. mode in verband Curacaotcht Handel Maatschappij. GurafttO. De aan deze maatschappij toebehoorende inrichtingen hebben tengevolge van den oorlogstoestand slechts weinig belangrijke veranderingen ondergaan. Wegens de daaraan verbonden hooge kosten kon aan het voor* nemen tot het recht maken van het kadefront van de kleine werf geen uitvoering worden gegeven. Bnnj Koningin Emma e/er Nederlanden. Curafao. De groote herstelling, waarmede in 1915 een aanvang was gemaakt, werd ten einde gebracht, zoodat do brug nu in goeden staat verkeert. Van deze verbinding tusschen het oostelijk en het westelijk gedeelte van Willemstad wordt een zeer druk gebruik gemaakt. De gunstige uitkomsten in het afgeloopön verslagjaar verkregen, waren voornamelijk toe te schrijven aan hot toenemend verkoel met automobielen. De ontvangsten en uitgaven bedroegen onderscheidenlijk f en f Van den Btvmtthof-brug. üuracao. Deze dienst wordt gedreven door de te Amsterdam gevestigde Maatschappij tot exploitatie van den ('uraeaoschen Haven en Brugdienst". Die onderneming omvatte oorspronkelijk ook het onderhouden van eenegemeenschap voor personen en goederen tusschen het oostelijk en het westelijk deel van Willemstad. Sedert langen tijd is deze tak van dienst echter gestaakt, zoodat de dienst beperkt bleef tot dien van de brug over het Waaigat. De bruto inkomsten over 1914, 1915 en 191t> waren onder* scheidenlijk f7233, f3486 en f8287, on de op Curaoao gedane uitgaven onderscheidenlijk f1837, f823 en f2147. De geringe inkomst over 1915 is oen gevolg van do tot vornieuwing van de brug in dat jaar verrichte werkzaamheden, waardoor het verkeer daarover gedurende het grootste gedeelte van het eerste halfjaar gestremd is geweest Steenbakkerij op Bonaire. Er was groote levendigheid iir dezen tak van nijverheid gedurende het verslagjaar. Tal van werklieden, zoewel mannen als vrouwen, vond er gedurende een groot deel van hot jaar geregeld werk. Kene groote bestelling van baksteenen voor de Curacaoscbe Petroleum Maatschappij" werd in bekwamen tijd uitgevoerd. In het geheel werd haar eene hoeveelheid van steenen geleverd, waarvan een gedeelte reeds in Op 1 Januari waren er aanwezig steenon In 191li zijn gebakken Samen Uitgevoerd zijn naarcuracao steenen on voor plaatselijk gebruik verkocht Br bleven alzoo op einde December in voorraad. De levering aan de voormelde maatschappij geschiedde tegen f de duizend stuks voor de groote. en tegen f 25 voorde kleine soort, terwijl de prijs op Bonaire gemiddeld f 45 de duizend stuks voor de eerstgenoemde en f30 voor de laatst genoemde soort bedraagt. St. Euêtatiu». De..Cultuur Maatschappij der Kederiandscbe Antillen" richtte een eigen kntoonhnis in on opende een klein* bedrijf van cassavostijfsel.