20. Heeft het Nationaal Archief gegevens over zuiveringen na de oorlog?

Transcriptie

1 20. Heeft het Nationaal Archief gegevens over zuiveringen na de oorlog? Behalve ambtenaren (zie vraag 19) kregen ook vele andere sectoren in de samenleving te maken met het gedrag van hun medewerkers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Kranten, radio, kunstenaars, het bedrijfsleven en alle beroepsorganisaties kenden zuiveringscommissies die moesten oordelen over wat goed, fout of grijs was. Begrippen zuivering en berechting In Londen had de regering in ballingschap maatregelen voorbereid tegen degenen die fout waren geweest. Daarbij was onderscheid gemaakt tussen berechting en zuivering : berecht werden degenen die dienst genomen hadden bij de Duitsers en die gebruik hadden gemaakt van de macht van de Duitsers om mensen te verraden, gevangen te nemen, te mishandelen en te doden. Ook zij die tijdens de oorlog bij een nationaalsocialistische organisatie aangesloten waren geweest konden vanwege de Bijzondere Rechtspleging worden vervolgd. gezuiverd zouden worden zij die zich in hun functie of in de uitoefening van hun beroep ontrouw aan de zaak van het Koninkrijk hadden betoond. Deze categorie zou - eventueel voor een bepaalde periode - uit hun functie worden ontheven. De plannen van de regering richtten zich in de eerste instantie op de zuivering van ambtenaren (zie daarvoor het antwoord op vraag 18). Ook de Perszuivering werd al in Londen geregeld, zowel van de krantenondernemingen en de ondernemers als van redactieleden en journalisten. Maatregelen tegen andere beroepsgroepen werden pas na de bevrijding van het hele land genomen. Beleidsvoorbereiding van de zuivering door het Militair Gezag De Londense beleidsvoornemens konden echter niet zonder meer worden uitgevoerd. Men had er geen rekening mee gehouden dat aanvankelijk slechts het Zuiden van Nederland zou worden bevrijd. De zuiveringsmaatregelen konden dus niet in het hele land tegelijk worden ingevoerd. Ook bleek de feitelijke situatie veel gecompliceerder en genuanceerder dan de regering in Londen zich had voorgesteld. Het Militair Gezag werd met de praktische uitvoering in de bevrijde regionen belast met de eerste, voorlopige zuiveringsmaatregelen (periode november september 1945). Het betrof de volgende secties: Sectie I Binnenlands Bestuur, subsectie Perszuivering. Deze sectie hield zich ook bezig met algemene zuiveringskwesties en de zuivering van het bedrijfsleven. Sectie VI Economische Zaken voor de zuivering van het bedrijfsleven. Sectie XI Voorlichting (hield zich bezig met omroepkwesties). Sectie XIV Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, subsectie Kunst. Instelling zuiveringscommissies Na de bevrijding van het hele land stelde de inmiddels aangetreden regering-schermerhorn diverse zuiveringscommissies in. Drie commissies worden hier genoemd: op 19 juni installeerde prof. mr. J. Oranje, regeringscommissaris en hoofd van de Commissie voor den Radio-Omroep, de Commissie voor de Zuivering van het Radioomroeppersoneel. per 15 juni 1945 werden de Ereraden voor de Kunst ingesteld. Pas in april 1946 werd het optreden van de Ereraden gelegaliseerd en kregen hun uitspraken rechtskracht.

2 in september 1945 werd de Commissie voor de Perszuivering ingesteld. op 3 september 1945 volgde het Besluit Zuivering Bedrijfsleven. Met de afkondiging van dit besluit werd tevens een Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven ingesteld. De Raad ressorteerde onder het Ministerie van Handel en Nijverheid (later Economische Zaken). De Centrale Zuiveringsraad zou de beslissingen van de nog op te richten zuiveringsraden bekrachtigen en fungeerde tevens als beroepsinstantie. Instelling beroepscolleges Van deze beroepsinstanties maakten ook juristen deel uit. Er waren de volgende colleges: op 19 maart 1947 werd geïnstalleerd de Raad van Beroep voor de Perszuivering in december 1945 kwam een Revisie-commissie tot stand, in februari 1946 opgevolgd door de Commissie van Advies over Bezwaarschriften tegen uitspraken van de Commissie voor de Zuivering van het Radio-omroeppersoneel. de Centrale Ereraad voor de Kunst werd bij beschikking van 25 april 1946 in het leven geroepen. Voor het bedrijfsleven was de Centrale Zuiveringsraad de aangewezen beroepsinstantie. Sancties De lichtste maatregel was een officiële, openlijke berisping. Journalisten, redacteuren, omroepmedewerkers en kunstenaars konden een tijdelijk verbod krijgen opgelegd op de uitoefening van hun beroep. In een enkel geval gold dit verbod levenslang (bijvoorbeeld in het geval van de dirigent van het Concertgebouworkest, Willem Mengelberg). Aan kranten en weekbladen kon een tijdelijk of definitief verschijningsverbod worden opgelegd. Artikel 2 van het Besluit Zuivering Bedrijfsleven bepaalde dat wie tijdens de oorlog als leidinggevende van een onderneming de vijand hulp had verleend en de Staat tegenover de vijand had benadeeld, ontzet zou worden uit het recht een leidinggevende functie uit te oefenen - in de bedoelde onderneming - in een of meer door de zuiveringsraad aan te wijzen ondernemingen - of, in het zwaarste geval, in alle ondernemingen en bedrijfstakken. De Telegraaf en andere kranten in oorlogstijd Een bekende krant die tijdens de oorlog met de Duitsers samenwerkte en na de oorlog een verschijningsverbod kreeg opgelegd, was De Telegraaf. Tijdens de Duitse bezetting zijn evenwel ook de meeste andere Nederlandse dagbladen blijven verschijnen. Door toenemende druk van de bezetter veranderden de kranten geleidelijk aan in propagandamiddelen ten behoeve van de Duitsers. Het merendeel der directieleden, redacteurs en journalisten bezweek voor deze druk. Een scala van motieven speelde hierbij een rol, zoals de wens het voortbestaan van de krant veilig te stellen de zorg om de dagelijkse broodwinning geloof in de nationaal-socialistische zaak. De Telegraaf was dus zeker niet de enige foute krant in de Tweede Wereldoorlog. Vrijwel alle kranten zijn voor de Duitse druk gezwicht, ook zogeheten kwaliteitskranten als de NRC en het Algemeen Handelsblad. De inhoud van De Telegraaf was soms zelfs onafhankelijker dan die van de NRC. Het was vooral de eigenaar van de onderneming De Telegraaf, die in zijn dienstbetoon aan de Duitsers heel ver ging. Zo werd de Deutsche Zeitung in den

3 Niederlanden onder meer op de persen van De Telegraaf gedrukt; vandaar de slechte naam van die onderneming en de krant zelf (zie hierover L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, deel 4, p. 635). De radio-omroep in oorlogstijd Leiding en werknemers bij de omroepverenigingen werden met dezelfde dilemma s geconfronteerd als hun collega s bij de dagbladpers. Onmiddellijk na de bezetting in mei 1940 voerden de Duitsers preventieve censuur in, dat wil zeggen controle vooraf aan alle uitzendingen. De bezetter wenste de radio als propaganda-instrument voor de Duitse belangen en de nazistische ideologie in te zetten. De verzuilde omroepverenigingen vormden daarbij evenzovele hinderpalen. Ze werden in maart 1941 opgeheven. Per 1 april 1941 werd een Rijksradio-omroep opgericht, met aan het hoofd een NSB'er. Een groot aantal personen (circa 1800) bleef in de loop van de oorlog bij deze omroep in dienst. Na de bevrijding werd de Rijksradio-omroep opgeheven en werden alle werknemers ontslagen. De NSB'ers onder hen werden gearresteerd. Wie van de overigen weer bij de naoorlogse radio in dienst wilde treden diende in het bezit te zijn van een certificaat van zuiverheid. Kunstenaars in oorlogstijd Ook de kunstenaars stonden in de oorlogstijd voor een moeilijke keuze. Een aantal onder hen nam een principiële houding aan en ging in het verzet. Velen zetten echter hun activiteiten tijdens de oorlog voort en werden lid van de Kultuurkamer, die onder controle van de bezetter stond. De Kultuurkamer bestond uit zes gilden: theater, film, muziek, letteren, pers en beeldende kunst, en moest in nationaal-socialistische zin leiding geven aan het culturele leven in Nederland. Sommige kunstenaars aanvaardden zelfs opdrachten van de bezetter of hun stromannen. Het bedrijfsleven in oorlogstijd Het Nederlandse bedrijfsleven heeft tijdens de Duitse bezetting op grote schaal met de Duitsers samengewerkt. Sommige gevallen zijn bekend, zoals de bunkerbouwers. Ook in andere bedrijfstakken is gecollaboreerd, zoals in de scheepsbouw, de metaal, de textiel, de banken en de effectenbeurs. Het bedrijfsleven wist zich daarbij gedekt door de adviezen van de hoogste Nederlandse ambtenaren, de secretarissen-generaal, met name van H.M. Hirschfeld, secretaris-generaal van de departementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en van Landbouw en Visserij. Zuivering van de vrije beroepen en de sport Voor de beroepsgroepen die niet van de overheid afhankelijk waren - de pers dus uitgezonderd - had men in Londen nagelaten de zuivering voor te bereiden. Elke sector trachtte na de bevrijding zijn eigen criteria te formuleren. Beroepsverenigingen speelden hierbij dikwijls een centrale rol. Behalve het openlijk berispen of het royeren van een lid uit die vereniging, kon de vereniging geen sancties opleggen. Alleen de overheid had het recht een (tijdelijk) beroepsverbod uit te spreken. Een uitzondering hierop vormden enkele beroeps-verenigingen die een eigen tuchtrechtspraak kenden, zoals de Nederlandse Orde van Advocaten. Ook werd in het leven geroepen een Commissie Zuivering van de Sport. Deze commissie nam bijna alle takken van sport onder de loep; waar nodig nam zij maatregelen tegen instanties en personen.

4 De zuivering achteraf bekeken Het doel van de regering was een snelle, grondige zuivering en een spoedig herstel van het bedrijfsleven, perswezen, de publieke omroep en het culturele leven. Om dit uit te voeren werden dus speciale zuiveringscommissies ingesteld. Wat de zuivering van het bedrijfsleven betreft: economische collaboratie was naarmate de Duitse bezetting voortduurde een steeds algemener verschijnsel geworden. Meer dan de helft van de industrie was begin 1944 werkzaam in opdracht van of ten behoeve van de Duitsers. Strenge berechting en zuivering zou de snelle wederopbouw van het verarmde land onmogelijk maken. De zuivering richtte zich uiteindelijk niet op de ondernemingen als geheel maar op de leiders ervan. De zuiveringscommissies kregen zware kritiek te verduren: van voormalige verzetslieden, die de oordelen niet streng genoeg vonden; bovendien kon de opgelegde uitsluiting bij gezuiverde kunstenaars en journalisten moeilijk afgedwongen worden. van een aantal gezuiverden zelf, die de oordelen juist te streng vonden Om de laatste groep enigszins ter wille te zijn had de regering beroepsinstanties ingesteld, die in veel gevallen de eerdere uitspraken terugdraaiden. De zuiveringen moeten over het algemeen als mislukt worden beschouwd. Een snelle en rechtvaardige oordeelsvorming stond haaks op het streven naar een spoedige wederopbouw van de naoorlogse samenleving. Zie voor een uitputtende behandeling van dit onderwerp de boekwerken, genoemd in de literatuurlijst hieronder. ARCHIEVEN ALGEMEEN Hieronder volgt een opsomming van archieven die voor het onderzoek naar de zuiveringen relevant zijn. In principe kan gesteld worden dat zich in vrijwel alle archieven van de naoorlogse ministeries stukken betreffende de zuivering van het eigen personeel bevinden. Voor een deel zitten die verborgen in de grote series. In de lijst hieronder worden uitsluitend die archieven opgesomd waarin stukken betreffende de zuivering afzonderlijk zijn beschreven. Een aantal archieven is nog bij de ministeries of de betreffende organisaties zelf. Bovendien ligt er archiefmateriaal bij het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, met name betreffende de ideeën over de zuivering zoals die bij het voormalig verzet leefden. Het betreft archieven van de Gemeenschap van Oud-Illegale Werkers Nederland en de Nationale Federatieve Raad van het voormalig Verzet Geen van de hieronder genoemde archieven is zonder meer openbaar. In de meeste gevallen kan men de archieven inzien na ondertekening van een ontheffingsformulier. Als het archief echter informatie over individuele personen bevat wordt dit uitdrukkelijk erbij vermeld. In dat geval dient schriftelijk een gemotiveerd verzoek tot inzage te worden ingediend. ARCHIEVEN BETREFFENDE ZUIVERING VAN JOURNALISTEN BIJ PERS EN OMROEP EN VAN KUNSTENAARS Rubriek A. BELEID toegang Kabinet van de Koningin te Londen, inv.nr. 134, nr. 24. Hierin een nota: Zuivering Pers door het Militair Gezag

5 inv.nr. 155, Map A-D, onder meer over de perszuivering inv.nr. 170, nr.73 perszuivering inv.nr. 180, nr. 29: zuivering kunstwereld. toegang Ministeries voor Algemeene Oorlogvoering van het Koninkrijk (AOK) en van Algemene Zaken (AZ), Kabinet van de Minister-President (KMP), (1924) inv.nrs Stukken betreffende de zuivering van personen, instellingen, bedrijven en beroepsgroepen, Filmwezen, Letterkundigen, 1946 inv.nr Stukken betreffende het beleid inzake de organisatie van, alsmede de doorvoering van zuiveringen in het omroepbestel, , inv.nr Stukken betreffende de zuivering van toonkunstenaars, toegang Ministeries van Binnenlandse Zaken en Algemene Zaken te Londen hierin: College van Vertrouwensmannen Stukken betreffende besluiten, regelingen, bekendmakingen e.d. van de door de regering bij besluit van aangewezen Vertrouwensmannen, inv.nrs. 360, 364, 365 Films en bioscoop, pers en radio, toegang Militair Gezag, (1939) (1956) Zie de index achterin de toegang; veel materiaal. Sectie I Sectie II Sectie XI Sectie XIV voor Binnenlandse Zaken; hierin ook: maatregelen perszuivering en het culturele leven voor Juridische Zaken; hierin ook zuivering algemeen en zuivering kunstenaars voor Voorlichting; hierin ook: zuivering c.q. organisatie van omroep en pers voor Onderwijs; hierin ook zuivering/reorganisatie van het kunstleven toegang Archieven van afdelingen, commissies en werkgroepen van het Directoraat-Generaal voor Volksontwikkeling en taakvoorgangers van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen inv.nr.161 Bemoeienis met de zuivering van verschillende personen werkzaam bij de radio, omslag inv.nr. 289 Bemoeienis met de zuivering van het omroeppersoneel,

6 toegang Adviesbureau Kortenhorst, Het Bureau voerde tot 1947 het secretariaat van het Landelijk Comité voor Rechtszekerheid. L.G. Kortenhorst was onder meer raadsman bij de zuiveringszaak tegen De Telegraaf (zie inv.nrs ). toegang L.G. Kortenhorst [levensjaren ], ca (1974) Over de perszuivering, zie inv.nrs toegang J. Huijts [geboren 1897], Tijdens de oorlog hoofdredacteur van de NRC. toegang J.A.W. Burger, inv.nr. 78 Stukken betreffende de activiteiten van de Vereeniging actie rechtsherstel der Nederlandsche Kunstenaar in verband met het Ontwerp van wet betreffende de zuivering van kunstenaars, Rubriek B. DOSSIERS OP NAAM toegang Commissie voor de zuivering van Radio-omroep personeel, dit archief bevat een serie persoonsdossiers raadpleging van stukken betreffende personen alleen mogelijk na indiening van een schriftelijk verzoek inclusief onderzoeksopzet bij het hoofd Onderzoek van het Nationaal Archief. toegang Raad van Beroep voor de Perszuivering, dit archief bevat een serie persoonsdossiers raadpleging van stukken alleen mogelijk na indiening van een schriftelijk verzoek inclusief onderzoeksopzet bij het hoofd Onderzoek van het Nationaal Archief. Commissie voor de Perszuivering, N.B.: Dit archief bevindt zich bij het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) te Amsterdam. Het Nationaal Archief heeft alleen het archief van de beroepsinstantie (zie hiervoor). toegang Ereraden voor de Kunst en Centrale Ereraad voor de Kunst, (1939) hierin persoonsdossiers. raadpleging van stukken alleen mogelijk na indiening van een schriftelijk verzoek inclusief onderzoeksopzet bij het hoofd Onderzoek van het Nationaal Archief.

7 ARCHIEVEN BETREFFENDE ZUIVERING VRIJE BEROEPEN EN BEDRIJFSLEVEN Rubriek A. BELEID toegang Ministeries voor Algemeene Oorlogvoering van het Koninkrijk (AOK) en van Algemene Zaken (AZ), Kabinet van de Minister-President (KMP), (1924) inv.nrs Stukken betreffende de zuivering van personen, instellingen, bedrijven en beroepsgroepen, hierin: inv.nr Bankwezen, 1946 Nummer toegang Ministerie van Justitie te Londen, inv.nr.1065 Toepassing Zuiveringsbesluit op het bedrijfsleven, toegang Directoraat-Generaal Bijzondere Rechtspleging (DGBR), (1983) inv.nr. 477 Stukken betreffende de opgaven aan een aantal Politieke Recherche Afdelingen Collaboratie (PRAC's) van door de Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven afgehandelde zaken, toegang Farmaceutische Hoofdinspectie, inv.nr. 41 Stukken betreffende het onderzoek van de Zuiveringsraad uit de KNMP naar het lidmaatschap van inspecteurs van de Apothekerskamer, toegang L. Neher als Hoofdambtenaar in Algemene Dienst/Plaatsvervangend Directeur-Generaal bij het Staatsbedrijf der PTT, mei-juli 1945 inv.nrs Stukken betreffende de zuivering van PTT personeel en van het bedrijfsleven, inv.nr. 14 Stukken betreffende het ontwerpen van regels met betrekking tot de Economische Ereraad, toegang Nederlandse Orde van Advocaten Raadpleging van stukken, jonger dan 50 jaar, na toestemming van de Algemene Raad van de Nederlandse Orde van Advocaten, Houtweg 60, Den Haag inv.nr. 86 onder meer over de zuivering van advocaten.

8 toegang Koninklijke Maatschappij ter Bevordering van de Pharmacie, inv.nrs Stukken van de Zuiveringsraad Apothekers. toegang (vgl ) Vereniging van Academisch Gevormde Accountants (VAGA), Archief is beperkt openbaar. Raadpleging van stukken betreffende zuivering van accountants en assistent-accountants na 1945 en tuchtrechtspraak-stukken, jonger dan 50 jaar, na toestemming van de directie van de NIVRA, Postbus 93054, 2509 AB Den Haag. inv.nr. 152 Stukken betreffende de zuivering van accountants die lid waren van de VAGA. toegang G.W.M. Huysmans, minister van Financiën maart-juni 1945; minister van Economische Zaken juli inv.nrs Stukken betreffende de zuivering van het bedrijfsleven en van de ambtenaren op zijn departement, toegang D.U. Stikker, inv.nrs Stukken betreffende de zuivering van het bedrijfsleven. inv.nr. 23 Collaboratie I en II. Stukken betreffende zijn actie tegen het optreden van de PRAC bij de zuivering van het bedrijfsleven. toegang F. Hollander, inv.nrs Stukken betreffende zijn lidmaatschap van de Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven en als voorzitter van de Zuiveringsraad voor Hotel-, Café-, Restaurant-, Pension- en aanverwante bedrijven, Rubriek B. DOSSIERS OP NAAM toegang Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven, Hierin persoonsdossiers. Raadpleging van stukken betreffende personen alleen mogelijk na indiening van een schriftelijk verzoek inclusief onderzoeksopzet bij het hoofd Onderzoek van het Nationaal Archief.

9 ARCHIEVEN BETREFFENDE ZUIVERING VAN DE SPORT toegang Archieven van afdelingen, commissies en werkgroepen van het Directoraat-Generaal voor Volksontwikkeling en taakvoorgangers van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen Beleid inv.nr. 505 Ministeriële beschikkingen inzake het berispen van personen wegens hun gedrag in de oorlogsjaren, inv.nr. 506 Regelen van de financiële gevolgen van de ten onrechte opgelegde schorsing van een ambtenaar, inv.nr. 507 Correspondentie inzake moeilijkheden met een oud-voorzitter van de Nederlandse Amateur Judo Associatie naar aanleiding van zijn oorlogsverleden, inv.nr. 508 Behandeling van bezwaren betreffende het optreden van de Commissie voor de Zuivering van de Sport met betrekking tot een zuiveringskwestie, inv.nr. 509 Behandeling van de door de Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond tegen een doelman uitgesproken schorsing, inv.nr. 510 Afwijzing van een gratieverzoek inzake opgelegde straffen op grond van de houding van de betrokkene tijdens de bezetting, inv.nr Bemoeienis met de zuivering van dansleraren en dansorganisaties, Uitvoering toegang Archieven van afdelingen, commissies en werkgroepen van het Directoraat-Generaal voor Volksontwikkeling en taakvoorgangers van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen Hierin: Archief van de Commissie Zuivering van de Sport,

10 Stukken van algemene aard inv.nrs Agenda's van ingekomen en uitgaande stukken, mrt mrt Correspondentie met verschillende instanties en personen, Notulen en agenda's van vergaderingen, Index van ingekomen en uitgaande stukken, geordend volgens tak van sport, inv.nrs Zuivering in de verschillende takken van de sport N.B.: Alfabetisch geordend op naam van de sport 549 Atletiek, Automobielclub, Biljarten, Boksen, Bridgen, Cricket, 194[?] Dansleraren, Golf, Gymnastiek, Handbal, Handboogschutterijen, Hippische sport, Hockey, Honkbal, Jagen, Jiu-Jitsu, Kaatsen, Kano, Kegelen, Kolf, Korfbal, Krachtsport, Motorsport, Roeibond, Rugby, Schaatsen, Schermbond, Scherpschutters, Ski, Squash, Tafeltennis, Tennis, Voetbalsport, Wandelsport, Watersport, Wielersport, IJshockey, Zwemmen, 1947

11 LITERATUUR J. Biemond, Eindverslag van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven ( s-gravenhage 1949). E. Bloembergen, De zuivering van de bedrijfsorganisaties en de Kamers van Koophandel, Economisch-Statistische Berichten, Algemeen Weekblad voor Handel, Nijverheid, Financiën en Verkeer, ( ) Jan Brauer, Jan Driever, Perszuivering. De Nederlandse Pers (Weesp 1984). F.J.F.M. Duynstee en J. Bosmans, Het kabinet Schermerhorn-Drees, 24 juni juli 1946 (Assen/Amsterdam 1977), met name Koos Groen, Landverraad. De berechting van collaborateurs in Nederland (Weesp 1984). Met name het hoofdstuk: De zuivering van de vrije beroepen (194 e.v.) A.C. van Heusden, J.H.J. van den Heuvel, Het pijnlijk herstel: de wederopbouw van het openbaar bestuur in Gelderland (Assen 1993). J.H.J. van den Heuvel en D.M. Ligtermoet, Burgemeesters tussen wanorde en wederopbouw: het naoorlogse herstel van het openbaar bestuur in de provincie Zeeland (Middelburg 1987). H. van den Heuvel, De vrijheid van de pers. De overheid en het commerciële karakter van de pers (Baarn 1981). H. van den Heuvel, Nationaal of verzuild: de strijd om het Nederlandse omroepbestel in de periode (Baarn 1976). L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog (Den Haag ). Van belang de delen 9, 10a en 10b, 12 en 14. J.B.W.P. Kickert, Centrale Zuiveringsraad voor het Bedrijfsleven. Verslag betreffende den stand per 1 Januari 1947 (z.pl., z.j.). Joggli Meihuizen, Noodzakelijk kwaad. De bestraffing van economische collaboratie in Nederland na de Tweede Wereldoorlog (Amsterdam 2003). Overzicht der werkzaamheden van het Militair Gezag gedurende de bijzondere staat van beleg, 14 september maart 1946, samengesteld door het afwikkelingsbureau Militair Gezag (z.pl., z.j.). 2 delen en losse index. Zuivering ( ); Kunst en pers (118); Subsectie kunst ( , ). Parlementaire Enquête Commissie Regeringsbeleid ; Voorbereiding: deel 5; Terugkeer: de delen 5 en 7. Peter Romijn, Snel, streng en rechtvaardig. Politiek beleid inzake de bestraffing en reclassering van foute Nederlanders (Houten 1989). Staatscourant van 4 october Uitspraken van de Commissie voor de Perszuivering (CPZ). Staatscourant van 13 october1950. Uitspraken van de Raad van Beroep voor de Perszuivering (CPZ). N.K.C.A. in t Veld, De ereraden voor de kunst en de zuivering van de kunstenaars. Cahiers over Nederland in de Tweede Wereldoorlog. RIOD, nr. 1 (Den Haag 1981). N.K.C.A. in t Veld, De zuivering van artsen en advocaten. Cahiers over Nederland in de Tweede Wereldoorlog. RIOD, nr. 5 (Den Haag 1983). P.L. van der Velden, Het Besluit zuivering bedrijfsleven, Economisch-Statistische Berichten, Algemeen Weekblad voor Handel, Nijverheid, Financiën en Verkeer ( ) 8-11.